Wykład 1 22.02.2013
1. ZAGADNIENIA, którymi będziemy się zajmować
2. literatura: (tylko kilka z tych, które podała)
*Birch A. – Psychologia rozwojowa w zarysie od niemowlęcia do dorosłości. Warszawa PWN, 1995.
*Brzezińska A. Portrety psychologiczne człowieka. 2009
*Buhler Ch. Bieg życia ludzkiego. PWN 1999
*Faber A. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, by dzieci do nas mówiły. Poznań, 1993
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
Współczesna psychologia rozwojowa obejmuje określanie i tworzenie warunków sprzyjających optymalizacji rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego, społecznego, osobowościowego człowieka. Wiążę się to z opracowaniem praktycznych metod dotyczących stymulowania rozwoju w zakresie zdolności poznawczych i twórczych kształtowania odporności na sytuacje trudne oraz nabywania umiejętności rozwiązywania problemów życia codziennego.
Przedmiotem badań psychologii rozwojowej jest rozwój- czyli zmiana (czy raczej ciąg zmian) psychiki i zachowania się człowieka.
Przedmiot badań psychologii rozwojowej można sformułować w postaci kilku pytań:
*Co się zmienia?
*Czego dotyczą zmiany, które bada psychologia rozwoju człowieka? Czyli jakie cechy lub funkcje człowieka stanowią układ ewolucyjny? Jakie zmienne należy uwzględniać w związku z badanymi zmianami?
*Czym jest zmiana?
*Jak można określić i opisać zmianę? Jakiego rodzaju zmiany są przedmiotem zainteresowań psychologii rozwojowej? Jaki jest przebieg dokonywania zmian?
*Jakie czynniki poprzedzają pojawienie się zmian?
Jaka jest rola tych czynników w powstawaniu zmian i ewentualnie w ich przebiegu lub następstwach?
Bierzemy pod uwagę rozwój, to na czym polega zmiana i ja ją opisać oraz to, jak dochodzi do zmiany w badanych zjawiskach. Można postawić tez kolejne pytania.
Co roku ogólnopolska konferencja psychologii rozwojowej minimum 3 dniowa , po 4-5 sesji tematycznych na których jest po 8-9 wystąpień.
Niemal od początku istnienia psychologii rozwojowej towarzyszy jej pytanie:
Czy rozwój psychiczny zależy od dziedziczności czy od środowiska?
Pytanie to jest przedmiotem sporów trwających od dziesięcioleci. Można wyróżnić 3 podstawowe stanowiska:
1. Biologiczne- uznaje dominującą rolę dziedziczności czynników biologicznych
2. Socjologiczne- zakłada istotny wpływ środowiska na przebieg i rezultaty rozwoju
3. Interakcjonistyczne – zakłada współdziałanie czynników obu grup w rozwoju człowieka
Inne ważne problemy zawierają się w pytaniach:
*Jaki jest charakter naszego rozwoju?
*Czy cechuje go ciągłość, czy nie?
*Czy w życiu człowieka występują okresy o szczególnym znaczeniu dla dalszego rozwoju lub okresy szczególnej podatności na zmiany rozwojowe?
*Czy takie okresy mają dotyczyć rozwoju ogólnie, czy zmian danego rodzaju?
Kolejne pytanie:
*Jaką rolę w rozwoju psychicznym człowieka odgrywają różne zdarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi?
*Czy rozwój polega tylko na nowych osiągnięciach (ma charakter progresywny), czy raczej ma charakter mieszany – zysków i strat, progresji i regresji jednocześnie?
Odpowiedź na te i inne problemy ogólne ma podstawowe znaczenie zarówno dla gromadzenia wiedzy o rozwoju, jak i dla konstruowania teorii wyjaśniających zmiany rozwojowe psychiki i zachowania człowieka.
Wymienione wyżej pytania i problemy stanowią oś, wokół której koncentrują się głównie badania i teorie dotyczące rozwoju psychiki i zachowania się człowieka, a przede wszystkim pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej.
Rozwój psychiczny może być tez traktowany, jako nabywanie pewnych osiągnięć, czy umiejętności, jakich społeczeństwo oczekuje od jednostki w danym okresie rozwojowym, a także celów jakie człowiek od urodzenia realizuje w sposób mniej lub bardziej świadomy i skuteczny.
ZADANIA ROZWOJOWE W CIĄGU ŻYCIA
Koncepcja Havighursta
Przedstawia nam co powinniśmy w kolejnych okresach rozwojowych zdobyć, jakie umiejętności nabyć. Dzieli także nasze życie na poszczególne okresy
1. Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo
-uczenie się chodzenia
-uczenie się przyjmowania pokarmu
-uczenie się mówienia
-uczenie się kontroli nad wydalaniem
-uczenie się różnic płci i skromności seksualnej
-tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej
-nabywanie gotowości czytania
2. Średnie dzieciństwo
-uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach
-wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu
-uczenie się przebywania z rówieśnikami
-uczenie się właściwych ról męskich lub kobiecych
-rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia
-rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym
-rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości
-osiąganie niezależności osobistej
-rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji (szkoła, przychodnia lekarska, sklep)
3. Adolescencja
-osiąganie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci
-ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej
-akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem
-osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych
-przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie
-przygotowanie do kariery zawodowej
-rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego)
-dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie
4. Wczesna dorosłość
-wybór małżonka (małżonki)
-uczenie się współżycia z małżonkiem (małżonką)
-założenie rodziny
-wychowywanie dzieci
-prowadzenie domu
-rozpoczęcie pracy zawodowej
-przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej
-znalezienie pokrewnej grupy społecznej
5. Wiek średni
-wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi
-osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej
-uzyskanie i utrzymanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej
-wypełnianie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych
-traktowanie małżonka (małżonki) jako osoby
-akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego
-przystosowanie do starzenia się rodziców
6. Późna dojrzałość
-przystosowanie się do spadku sił fizycznych
-przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów
-pogodzenie się ze śmiercią małżonka (małżonki)
-utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku
-przyjmowanie i dostosowanie się do zmiennych ról społecznych
-urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu
Wykład 2 15.03.2013
Okres prenatalny. Rozwój dziecka w ciągu 3 trymestrów.
Okres prenatalny
Rozwój dziecka zaczyna się już od momentu połączenia komórek płciowych rodziców. Im wcześniejszy etap rozwoju, tym bardziej burzliwe jest tempo zmian. W wyniku tych zmian w ciągu 9 miesięcy z 1 zapłodnionej komórki powstaje wysoko wyspecjalizowany organizm, którego sam mózg składa się z 12 miliardów komórek, pomiędzy którymi istnieją miliony połączeń.
Niewątpliwym cudem natury jest fakt, że cały zapis wszystkich cech naszego organizmu, dotyczący budowy ciała i funkcjonowania każdej komórki naszego ciała, wyglądu zewnętrznego, zdolności, temperamentu, predyspozycji osobowościowych oraz podatności na choroby mieści się zaledwie w dwóch komórkach :
Komórce jajowej wielkości 0,15 mm i o wadze 1 milionowej części grama
Plemniku wielkości 0,03 mm i o wadze 90 tysięcy razy mniejszej od wagi komórki jajowej
W momencie połączenia się tych komórek zostaną ustalone wszystkie cechy dziecka.
Cały rozwój dziecka przed narodzeniem wskazuje, że jest to proces celowych zmian, które są zaprogramowane genetycznie, ale które są również zależne od wpływów wewnętrznych i zewnętrznych wobec organizmu matki. Im wcześniejszy etap rozwoju tym bardziej intensywne tempo przemian i tym samym większa wrażliwość na negatywne czynniki.
Fazy rozwoju prenatalnego
Podział I
Jajowa : trwa od momentu zapłodnienia komórki jajowej do 2 tygodnia ciąży. Dokonuje się wówczas wielokrotny podział zapłodnionej komórki jajowej, jej wędrówka i zagnieżdżenie się w macicy
Embrionalna : trwa od 3 tygodnia do 8 tygodnia. Powstają organy i narządy. Pod koniec tego okresu embrion przybiera kształt postaci ludzkiej miniaturowych rozmiarów.
Płodowa – trwa od 9 tygodnia do momentu narodzin dziecka. Następuje dalszy rozwój już istniejących części ciała, wzrost, przybiera na wadze. Dziecko stopniowo szykuje się do życia poza łonem matki.
Podział II
I trymestr
Pierwsze 3 miesiące życia dziecka to okres najbardziej intensywnego rozwoju. Z Zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota, która przypomina wyglądem miniaturowego człowieka, ma podstawowe wszystkie narządy wewnętrzne.
1 miesiąc
Pierwszy miesiąc to okres szybkich podziałów zapłodnionej komórki i jej wędrówka wzdłuż jajowodu do macicy. W tym okresie zarodek ludzki podwaja swoją wielkość każdego dnia, czyli po upływie miesiąca jest 10 tysięcy razy większy niż był na samym początku
W okresie pierwszego miesiąca powstają zawiązki poszczególnych układów :
13 dzień – zawiązki układu nerwowego
Pomiędzy 19, a 21 dniem powstaje rdzeń kręgowy
20 dzień – zawiązki mózgu
21 dzień – serce, które od razu zaczyna pracować i pompować krew
4 tydzień – powstają zawiązki pozostałych układów : nerek, wątroby, trzustki, żołądka, tchawicy, płuc, kończyn, części twarzy oraz pierwsze 40 par mięśni położonych wzdłuż kręgosłupa.
Po upływie miesiąca zarodek ma pół centymetra długości i składa się z kilku milionów komórek
2 miesiąc
Rozpoczęło się formowanie kości
Są ukształtowane wszystkie narządy wewnętrzne i zajmują właściwe miejsce
Narządy wewnętrzne podejmują swoje funkcje ( np. bije rytmicznie serce ; żołądek wytwarza soki trawienne ; mózg wysyła impulsy nerwowe)
Jest ukształtowana twarz dziecka ( widać oczy i rysy twarzy)
W buzi dziecka są już zawiązki zębów mlecznych
Dziecko porusza kończynami, są już widoczne łokcie, kolanka oraz kciuk
Na rączkach można dostrzec zarysy linii papilarnych
Kończąc 2 miesiąc dziecko mierzy ok. 3 cm ( powiększyło swoje rozmiary 40 tys. Razy), a waży ok. 10 g ( waga wzrosła 50 razy)
3 miesiąc
Niektóre części ciała dziecka reagują na dotyk ( powieka przy dotknięciu się zamyka ; dłoń zaciska się w piąstkę)
Twarz przybiera proporcje dziecięce
Ukształtowane są zasadnicze części mózgu
Szczególnie intensywnie rozwija się aktywność ruchowa dziecka. Dziecko potrafi :
Zgiąć i wyprostować ręce i nogi
Rusza palcami
Obraca stopami, dłońmi, głową
Otwiera i zamyka usta
Kołysze biodrami
Ściąga brwi
Robi grymasy mięśniami twarzy
Kończąc 3 miesiąc waży ok. 25 – 30 g. i mierzy 7 – 10 cm.
I trymestr – odczucia matki
Matka w pierwszym miesiącu najczęściej nie jest świadoma, że jest w ciąży. W 2 i 3 miesiącu u 75 % kobiet występuje tzw. „ dolegliwości pierwszego okresu ciąży” – nudności, mdłości, wymioty, bóle i zawroty głowy, skoki temperatury, wahania nastroju.
II trymestr
Jest to okres gdy dziecko rośnie i przybiera na wadze. Pojawiają się przejawy życia psychicznego.
4 miesiąc
Obserwuje się iż dziecko połyka wody płodowe i jest wrażliwe na ich smak. Połykanie wód płodowych służy ćwiczeniu mięśni, które będą po urodzeniu potrzebne do :
Przyjmowania pokarmów
Oddychania
Wydawania dźwięków
Cała powierzchnia ciała dziecka jest wrażliwa na dotyk – z wyjątkiem boków i czubka głowy. Te części ciała dziecka są najbardziej narażona na nacisk w czasie porodu, więc pozostają niewrażliwe.
Dziecko nie leży spokojnie w łonie matki, lecz często się obraca, przekręca, zmienia pozycję. Balansowanie w wodach płodowych pozwala ćwiczyć zmysł równowagi.
Dynamicznie dojrzewa mózg dziecka
5 miesiąc
Dziecko zaczyna reagować na nagłe i intensywne zmiany zachodzące w otoczeniu matki. Zmiany te dotyczą :
Temperatury
Dźwięku
Oświetlenia
W tych sytuacjach dziecko reaguje zwiększeniem ruchliwości, zmianą pozycji ciała, przyspieszeniem akcji serca, odwracaniem głowy.
6 miesiąc
Proporcje ciała dziecka są zbliżone do tych, które będzie miało po urodzeniu.
Można zaobserwować jak dziecko ssie palec.
W okresie snu pojawia się faza REM – faza marzeń sennych ( to pogrążenie się w marzeniach, wspomnieniach)
Dziecko nabywa już pewnych przyzwyczajeń. Od swojej matki uczy się rytmu naprzemiennej aktywności : okresy snu, jedzenia, ruchu i odpoczynku są regularne w czasie.
Kończąc 6 miesiąc dziecko osiąga ok. 35 cm długości i waży 50 – 90 dag.
Cykle aktywności dziecka mogą trwać nawet 45 minut
II trymestr – odczucia matki
W 4 miesiącu matka może zacząć odczuwać pierwsze ruchy dziecka – są to delikatne dotknięcia, muśnięcia.
Od 5 miesiąca ruchy dziecka są już wyraźnie odczuwane przez matkę. Może ona obserwować, że dziecko :
Kopie
Przeciąga się
Energicznie szuka wygodniej pozycji
Śpi
Ma czkawkę
Jest to najprzyjemniejszy okres ciąży – zarówno dla dziecka jak i dla matki. Matce już minęły dolegliwości związane z pierwszym okresem ciąży, czuje się dobrze. Większość kobiet wręcz „rozkwita” w tym czasie, mają dużo energii i są bardzo zadowolone.
III trymestr
W tym okresie najbardziej widoczną zmianą jest przybieranie dziecka na wadze i jego wzrost. Pod koniec 9 miesiąca dziecko mierzy ok. 50 – 60 cm i waży średnio 3 kg ( największe urodzone dziecko 8,7 kg).
Układ nerwowy dziecka intensywnie się doskonali, powstają ośrodki nerwowe dla poszczególnych zmysłów
Dziecko odczuwa już ból ( wcześniaki na silne, negatywne bodźce reagują grymasami twarzy, ruchami obronnymi kończyn i tułowia)
Następuje utrwalenie się rytmiczności w zakresie snu dziecka
Dziecko ma coraz mniej przestrzeni na miejsce aktywności ruchowej, pojawia się aktywność kory mózgowej)
Dziecko jest bardziej wrażliwe na dźwięki
Zauważalne są różnice indywidualne w osobowości dziecka – intensywność i rodzaj aktywności dziecka w tym czasie pozwala na przewidywanie, z pewną dozą prawdopodobieństwa, jego ruchliwości po narodzeniu
Dziecko towarzyszy matce w jej odczuwaniu emocji i współprzeżywa razem z nią
Dziecko pamięta z okresu prenatalnego :
Bicie serca matki
Głos matki
Muzykę, którą matka często słucha
Rytm chodzenia matki
Wykład 3 22.03.2013
III TRYMESTR
Odczucia matki
-znacząco zmienia się wygląd.
Najbardziej matce przeszkadzają dodatkowe kilogramy i zwiększa objętość. Macica zwiększa się 20-krotnie, kobieta przybiera na wadze średnio 12-15 kilogramów, objętość w pasie wynosi średnio 100-120 cm. Pociąga to za sobą problemy w codziennym funkcjonowaniu.
Narządy wewnętrzne są ściśnięte i wypchnięte do góry. Wynikiem tego są problemy z oddychaniem, przyjmowaniem pokarmów, wypróżnieniem. Problemem staje się ubieranie.
Najbardziej niesamowitym doznaniem z okresu ciąży są odczuwane przez matkę ruchy dziecka, ich wzajemna komunikacja.
ROZWÓJ RUCHOWY
Aktywność jest ważnym wyznacznikiem rozwoju psychicznego człowieka.
Aktywność jednostki ma tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem jej rozwoju psychicznego, sama podlega kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem.
Progresywny charakter aktywności człowieka polega na tym, że:
W ciągu życia poszerzają się dziedziny działalności człowieka
Usprawniają się rozmaite wykonywane przez niego czynności
W związku z pojawieniem się nowych potrzeb i nywce dążeń w coraz bardziej złożonym środowisku, człowiek zmienia repertuar swoich czynności i działam kształtuje takie ich formy i rodzaje, które zapewniają mu optymalną regulację stosunków ze światem zewnętrznym.
Aktywność człowieka przejawia się już przed narodzeniem, w okresie prenatalnym.
Aktywność noworodka nie jest przypadkowa. Jest zorganizowana w:
Stany pobudzenia
Rytmy dobowe
Wrodzone zorganizowane zachowania (płacz, krzyk)
Stany pobudzenia noworodka pojawiają się w rytmicznym cyklu.
Noworodek używa wzroku, płaczu, ssania jako narzędzi służących kontroli różnych aspektów środowiska.
Narzędzia te mają oczywiste ograniczenia. Dziecko jest zupełnie zależne od innych.
Od sytuacji ograniczonych możliwości, w trakcie rozwoju dojdziemy do precyzyjnej i celowej manipulacji.
ROZWÓJ MOTORYCZNY
Rozwój motoryczny można podzielić na 2 ogólne kategorie:
Lokomocja oraz rozwój postawy – dotycząca kontroli nad tułowiem i koordynacji ruch ów rak i nóg
Manipulacja - zdolność do używania własnych rąk jako narzędzi
Sprawność motoryczna nie rozwija się w kolejności przypadkowej.
Rozwijanie sprawności ruchowej jest podporządkowane 2 kierunkom:
Cefalokaudalny – kontrola nad ciałem rozwija się od głowy do stóp
Noworodek położony na brzuchu jest w stanie przekręcić główkę z jednej strony na drugą
3 m-c – dziecko utrzymuje głowę w pozycji pionowej opierając się na rękach
6 m-cy – dziecko potrafi usiąść
9 m-cy – dziecko potrafi się przesuwać do przodu pełzając lub raczkując
12 m-cy – potrafi stać i zaczyna samodzielnie chodzić
Proksymodystalny – rozwój odbywa się w kierunku od centrum do obwodu
Noworodek jest w stanie ustawić się w kierunku danego przedmiotu, ae nie jest w stanie go schwytać
2 m-c – dziecko wyciąga ręce w kierunku danego przedmiotu
4 m-c – dziecko potrafi czasem uchwycić przedmiotu, używa do tego całej dłoni (chwyt dłoniowy prosty)
6 m-cy – dziecko chwyta przedmiot jedną ręką lecz palce są wyprostowane. Może przekładać przedmiot z reki do ręki
9 m-cy – dziecko może chwycić pastylkę przy użyciu palca wskazującego i kciuka
12 m-cy - dziecko jest w stanie utrzymać kredkę i zostawić ślady na papierze
Rozwój motoryczny w znacznym stopniu jest powodowany przez samo dziecko, ponieważ pragnie ono oddziaływać na otaczający go świat. Dzięki rozwojowi motorycznemu dziecko uzyskuje kontrolę nad własnym ciałem.
Dziecko 2-letnie jest już w stanie dość skutecznie poruszać się i manipulować przedmiotami. Stanowi to bazę dla kolejnych sprawności.
TRZY PODSTAWOWE UKŁADY RUCHÓW:
Ruchy lokomocyjne:
Chodzenie
Bieganie
Skakanie
Przeskakiwanie
Wspinanie się
Ruchy manipulacyjne:
Rzucanie
Łapanie
Kopanie
Uderzanie
Przesuwanie
Ruchy stabilizacyjne – kontrola ciała uwzględniająca grawitację:
Schylanie się
Wyciąganie się
Obracanie się
Kołysanie się
Kręcenie się
Stanie prosto
Chodzenie po równoważni
LATERALIZACJA – dominacja półkuli mózgowej
W trakcie rozwoju motoryki ustalona zostaje ręczność – czyli preferencja, a w konsekwencji dominacja posługiwania się jedną ręką.
Większość niemowląt jest oburęczna.
Od ok. 18 m-ca widoczna staje się większa aktywność jednej ręki, a ustala się ona trwale, gdy dziecko wkracza w wiek szkolny.
Około 95% ludzi preferuje prawą rękę. Trudno jednak określić, jakie czynniki wpływają na kształtowanie się dominacji jednej ręki. Może to być skutkiem działania czynników środowiskowych bądź genetycznych.
Gdy oboje rodzice są praworęczni, to istnieje 92% prawdopodobieństwa, że ich dzieci będą też praworęczne.
Gdy jedno z rodziców jest leworęczne, to istnieje 80% szans, na to, że dziecko będzie praworęczne.
Gdy oboje rodzice są leworęczni, to jest 50% szans, że dziecko będzie praworęczne.
Należy wziąć pod uwagę także wpływy środowiskowe. Np. leworęczni rodzice mogą być modelami dla dziecka, które ich naśladuje i też używa lewej ręki.
Ponieważ większość ludzi jest praworęczna, to osoby leworęczne co krok napotykają na różnego rodzaju trudności.
RODZAJE MOTORYKI
Możemy wyróżnić 2 rodzaje motoryki:
Motoryka duża – dotyczy ruchów całego ciała; wymaga koordynacji ruchów dużych partii całego ciała i obejmuje takie ruchy jak:
Upadanie
Skakanie przez skakankę
Zabawy na huśtawce
Motoryka mała – dotyczy ruchów rąk; wymaga koordynacji działania drobnych części ciała, przede wszystkim rak i obejmuje takie rodzaje czynności jak:
Przewracanie kartek w książce
Używanie scyzoryka
Dopasowywanie elementów skakanki
STADIA ROZWOJU SPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ
Faza poznawcza – dziecko dąży do zrozumienia sprawności i związanych z nią wymagań. Dziecko rozwija pewne strategie, odwołuje się do podobnych, poprawnie wykonanych wcześniej zadań. Często zdarzają się pomyłki.
Faza skojarzeniowa – uczenie się metodą prób i błędów. Błędy pojawiające się w trakcie wykonywania czynności są rozpoznawane i naprawiane w przyszłości. Zmienia się strategia z „Co zrobić?” na „Jak to zrobić?”.
Faza automatyczna – charakteryzuje się niewielką ilością błędów, czynności są wykonywane z dużą wprawą, dzieci zdają się reagować bardziej automatycznie.
Motoryka rozwija się i doskonali aż do okresu dorosłości, po którym wraz z procesami starzenia obniżają się zdolności koordynacji sprawności motorycznej.
Wykład 4 19.04.2013
Egzamin 12.06. godz. 10:00 aula na Pomorskiej, dwie tury.
II termin – 16.09 godz. 10:00 aula na Pomorskiej.
Wpisy 17.06. od godz. 11:00 Instytut Psychologii na Smugowej pokój 205 c.
Forma testowa – zamknięte i do uzupełnienia.
DOJRZEWANIE A UCZENIE SIĘ
Główny problem wynika faktu, iż nadal nie potrafimy wyjaśnić interakcji pomiędzy:
dojrzewaniem – ciągiem zmian biologicznych, jakie zachodzą w ciągu życia
a
uczeniem się – ciągiem zmian, które pojawiają się w wyniku doświadczenia, jakie gromadzi jednostka w otaczającym ją świecie,
Większość psychologów uważa, że interakcje społeczne pomiędzy dzieckiem, a otaczającymi go ludźmi, stymulacje ze strony przedmiotów i zdarzeń w otoczeniu wnoszą istotny wkład w rozwój poznawczy dziecka. Jakość otoczenia, w jakim przebywa dziecko może Stanowic czynnik wpływający na tempo rozwoju intelektualnego.
ROZWÓJ POZNAWCZY
Termin „poznawczy” wywodzi się od łacińskiego „cognoso” – wiedzieć i odnosi się do wszystkich form aktywności, które są związane z :
nabywaniem
przetwarzaniem
organizowaniem
używaniem wiedzy
Zdolności poznawcze obejmują procesy:
spostrzeganiem
pamięć
inteligencja
poziom myślenia
uwaga
język
Cała wiedza o sobie samym i o świecie, którą posiadamy dotarła do nas za pośrednictwem naszych zmysłów.
W rozwoju percepcyjnym wyróżnić można 3 procesy:
odbieranie wrażeń – wykrywanie i różnicowanie informacji sensorycznej (np. zdolność słyszenia danego tonu i odróżnienia wysokiego tonu od niskiego).
spostrzeganie – interpretowanie wrażeń. Może obejmować:
Rozpoznawanie (to już słyszałam)
i
Identyfikację (ten dźwięk wydał klarnet)
uwaga – odnosi się od selektywności percepcji. Selekcja określonych danych sensorycznych do przetwarzania percepcyjnego i poznawczego.
Teoria Piaget’a
Piaget prowadził szczegółowe obserwacje zachowań dzieci, rozmawiał z nimi, słuchał rozmów, jakie prowadziły miedzy sobą, badał myślenie dzieci.
Na podstawie tych badań Piaget sformułował teorię, która sugeruje, że dzieci rozwijają bardziej wyrafinowane sposoby myślenia, głównie na skutek dojrzewania.
pojęcie jest ideą, jaką jednostka posiada o danej klasie przedmiotów lub zdarzeń zgrupowanych na podstawie tego, co jest im wspólne.
Dzięki pojęciom jesteśmy w stanie myśleć o świecie i rozumieć go.
Małe dziecko posiada pojęcie np. „mamy”, „taty”, „kota”, „psa”, „twardości”, „miękkości”.
Gdy dzieci napotykają nowe przedmioty lub doświadczenia próbują zrozumieć je poprzez dopasowanie ich do już istniejących pojęć.
Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji.
schemat – jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych.
Noworodek jest wyposażony w szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcjom odruchowym (np. schemat patrzenia, płaczu, chwytania, ssania itp.)
W miarę rozwoju, te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte, powstają także całkowicie nowe schematy.
Najistotniejsze są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy, jak robić różne rzeczy.
operacja – jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem wieku szkolnego.
Operacje pozwalają dziecku zrozumieć bardziej złożone reguły funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność. (np. plastelina, kubeczki, koraliki. Jak rozrzucimy, czy przelejemy to mówią, że tam jest więcej )
Dziecięce struktury zmieniają się wraz z wiekiem. Stąd Piaget określa „schematy” i „operacje” jako zmienne struktury poznawcze.
Piaget wyróżnił także niezmienne funkcje poznawcze. Jest to adaptacja do środowiska.
Kluczowym pojęciem jest ADAPTACJA. Aby przeżyć każdy organizm musi zaadoptować się do wymagań środowiska.
Adaptacja zachodzi poprzez procesy:
asymilacji – to proces, w którym nowy przedmiot lub idea zostanie zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematów), jakie dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą istniejących już schematów.
akomodacji – jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych przedmiotów, sytuacji lub informacji. Polega na zmianie istniejących schematów lub wytwarzaniu nowych.
Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi. Gdy ten stan zostanie zaburzony – jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia – to procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Piaget mówi o procesie równoważenia, którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana przez asymilację oraz, że zostanie zachowana między nimi równowaga.
Piaget opisał stadia rozwoju intelektualnego. Stwierdził, że dzieci przechodzą przez każde z tych stadiów kolejno, w stałym porządku i podobnym wieku.
Tempo przechodzenia przez poszczególne stadia jest w pewnym stopniu zależne od indywidualnego doświadczenia dziecka, ale zdeterminowane jest przez biologiczne procesy dojrzewania.
Rozwój nie może zostać przyspieszony – dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium.
Stadia rozwoju poznawczego wg teorii Piageta
stadium sensoryczno-motoryczne
(od urodzenia do końca 2 roku życia) – bezpośrednie spostrzeganie i aktywność motoryczna.
Brak pojęcia stałości przedmiotu – co znika z pola widzenia, znika również dziecka, niejako przestaje dla niego istnieć.
Myślenie dziecka jest zdominowane przez „tu i teraz”.
Stadium przedoperacyjne
(od 2 do 7 roku życia) – jest to długi okres przejściowy, który kończy pojawienie się myślenia operacyjnego. Jednakże możliwości dziecka są zdominowane przez spostrzeżenia.
Piaget opisał ograniczenia, jakim podlega dziecięce myślenie, są to: egocentryzm, centracja.
egocentryzm – dziecięca niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego, niż własny. Dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia.
centracja – koncentrowanie się na jednej tylko właściwości sytuacji i pomijaniu wszystkich innych, nawet najbardziej istotnych (eksperymenty nad pojęciami stałości).
Stadium operacji konkretnych
(od 7 do 11 roku życia) – nabywanie odwracalnego myślenia, zdolność do decentracji.
Dziecko potrafi zrozumieć pojęcie stałości, gdyż zauważa ono, iż transformacje mogą zostać odwrócone oraz myślenie dziecka nie jest zdominowane przez 1 tylko właściwość przedmiotu.
Dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych punktów widzenia.
Wzrasta zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami, jak: klasyfikowanie, szeregowanie
Dziecko, a by rozwiązać problem w sposób logiczny, potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.
Stadium operacji formalnych
(od 11 roku życia) – zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów lub wydarzeń.
Myślenie dziecka w coraz większym stopniu przypomina myślenie dorosłego.
Dziecko jest zdolne do rozwiązywania problemów w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez, wyłączania hipotez i równoczesnego badania.
Wykład 5 26.04.2013
Rozwój mowy.
-język jest zdolnością do porozumiewania się z innymi
-język obejmuje wszystkie środki komunikowania się za pomocą, których wyrażamy własne myśli i uczucia, posługując się przy tym różnymi formami takimi jak: pismo, mowa, znaki, wyrazy twarzy, gesty, pantomima, sztuka
- nie wszystkie dźwięki wydawane przez człowieka można zaliczyć do mowy, dźwięki pojawiające się w krzyku lub innych formach ekspresji dźwiękowej nie należą do mowy, jeżeli z wydawanymi dźwiękami nie kojarzy się ich znaczenie
-wszelkie zmiany głosowe, które pojawiają się przedtem, zanim dziecko powiąże znaczenie z używanymi dźwiękami- należą do okresu przygotowującego rozwój mowy. Okres w którym zaczyna się właściwa mowa, jest sprawą indywidualną i różni się u poszczególnych dzieci.
-mowa służy nie tylko do przekazywania myśli, uczuć i emocji. Służy także do: zdobywania wiadomości, wyrażania toku rozumowania jednostki, dawania ujścia uczuciom i emocjom, wywoływania działania u innych, zaspokajania potrzeb społecznych ludzi, utrwalania poczucia własnej wartości.
-mowa stanowi ognisko łączące ludzi
Nabywanie języka: natura czy wychowanie?
-wiele wypowiedzi mówionych i słyszanych przez nas każdego dnia to wypowiedzi, których nigdy dotąd nie używaliśmy i z którymi nigdy dotąd nie spotkaliśmy się w tej formie. Mimo to sprawiają nam one tylko niewielkie kłopoty (mogłoby to wskazać na podłoże genetyczne)
-nie ma do czynienia z jednym językiem używanym przez wszystkich ludzi, istnieją tysiące języków, a języki te nie mają identycznej struktury. Porządek słów konieczny do tego, aby zadać pytanie w języku szwedzkim jest inny niż w języku japońskim (mogłoby to wskazać na podłoże środowiskowe)
-bez względu na języki swoich biologicznych rodziców, dziecko mówi i rozumie tylko ten język, z którym ma kontakt (np. rodzina z adoptowanym dzieckiem z zagranicy)
-jest możliwe, że wszyscy ludzie po prostu przynoszą najprostsze struktury językowe w swoich genach
-dziecko nie rodzi się z żadną, uprzednio zmagazynowaną w mózgu, możliwą wypowiedzią, którą mogłoby użyć albo zrozumieć. Przeciwnie, przynajmniej kilka aspektów jezyka zostaje przez dziecko nabytych poprzez interakcje z otoczeniem. Fakt-, że pomimo- swojego skomplikowania język jest przyswajany raczej łatwo i to przez bardzo małe dzieci, świadczy także o poważnej roli, jaką tu odgrywają w rodzone procesy biologiczne.
Nabywanie mowy.
Nauka mowy jest długim i skomplikowanym procesem. W większości sfer rozwój rozpoczyna się w momencie narodzin, a czasem jeszcze przed narodzinami. Natomiast rozwój mowy rozpoczyna się dopiero w wieku 12-15 m.sc. Oznacza to, ze do tej pory komunikacja przebiega w formie przed słownej. Formy przed słowne:
krzyk
głużenie i gaworzenie
gesty
Wczesna wokalizacja dziecka nie jest przypadkowa, ale stanowi dający się przewidywać bieg wydarzeń.
Krzyk- w pierwszych dniach życia większość wokalizacji dziecka przejawia się w formie krzyku. Jest on forma wyładowania napięcia wywołanego przyczyną wewnętrzna lub zewnętrzną. Najczęstsze przyczyny krzyku:
głód
kolka, ból
niewygodna pozycja, skrępowanie ruchów
ostre światło
hałas
zmęczenie
Głużenie- pojawia się ok 2 m.sc. Gruchanie, gulgotanie, miałczenie. Występuje wówczas, gdy dziecko jest zadowolone.
Gaworzenie- dziecko łączy samogłoski ze spółgłoskami. Następnie dziecko łączy je w pewne sylaby (ma-ma-ma) Jest rodzajem ćwiczeń w wytrzymaniu dowolnych dźwięków, jest formą zabawy.
Gesty- najczęściej obserwowane są:
wyrzucanie smoczka z ust
wyrzucanie pokarmu z ust
uśmiechanie się i wyciąganie ramion
kręcenie, piszczenie i krzyk podczas ubierania się
dąsanie się
Dziecko zaczyna używać po raz pierwszy gestykulacji ok 8-10 m.sc. Jedną z funkcji gestykulacji jest komunikowanie próśb. Dziecko sygnalizuje swoje potrzeby przez różne zachowania niewerbalne.
Nabywanie mowy.
W wieku ok 12 m.sc. większość dzieci wydaje dźwięki, które można uznać za pierwsze słowa. Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać kilka specyficznych dźwięków lub ich kombinacji. Następnie dziecko zaczyna wiązać te dźwięki poszczególnymi przedmiotami, sytuacjami lub ludźmi. Tak powstają pierwsze słowa.
Główne zadania uczenia się mowy:
rozumienie mowy innych
tworzenie słownika
wiązanie słów w zdania
Rozumienie mowy.
Poprzedza ono używanie słów. W każdym okresie życia zakres słownika biernego (słowa rozumiane) jest szerszy niż słownika czynnego ( słowa wymawiane ). Początkowo niemowlę reaguje afektywnie na intonacje mówiącego i na sytuacje , z którą kojarzy zasłyszane słowo. Później reaguje już ono na samo słowo, nie wiążąc go z sytuacją w której je przyswoiło. Poziom rozumienia słów zależy od wieku:
16 tydzień- niemowlę odwraca głowę w stronę głosu ludzkiego, uśmiecha się
6-8 m.sc- dziecko przystosowuje się do słów
12 m.sc- dziecko przystosowuje się do prostych poleceń
6 lat- słownik bierny dziecka jest na tyle bogaty, że może ono rozróżniać instrukcje podawane przez różne osoby, rozumie znaczenie opowiadań
Tworzenie słownika.
2 rodzaje słownika:
Słownik ogólny- składa się ze słów o znaczeniu ogólnym, które mogą być używane w rozmaitych sytuacjach. Słowa o znaczeniu bardziej ogólnym są bardziej potrzebne, niż słowa o znaczeniu specjalnym- uczymy się go wcześniej. Dziecko uczy się najpierw słów, które są mu najbardziej potrzebne i które są najłatwiejsze do wyuczenia (nazwy osób i przedmiotów). W trakcie rozwoju mowy wzrasta zasób słów. To ile słów pojawi się w słowniku dziecka zależy w dużej mierze od inteligencji dziecka, jego motywacji oraz szans na naukę nowych słów.
Słownik specjalny- składa się ze słów o znaczeniu specjalnym, które mogą być używane tylko w określonych sytuacjach. Obejmuje takie dziedziny jak: słownik wyrazów trudnych, niezrozumiałych; słownik grzecznościowy; słownik barw; słownik liczb; słownik czasu; słownik monet itp. To kiedy dziecko rozwija słownik specjalny zależy od jego zainteresowań i od stymulacji otoczenia.
Dziecko w okresie przedszkolnym bardzo szybko poszerza swój zasób słow. Część słów słyszy w swoim otoczeniu, jednakże część słów dziecko tworzy samo poprzez analogię do słów już mu znanych. Dziecko tworzy tzn. neologizmy- nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów. Neologizmy dziecięce:
dżemować, masłować, maszynować, oskorupkować, buciarnia, łowik, rąba, siekierować/ siekierzyć, kawniki, zimionka, cedzionko, czesak, ugrzebać włosy, przykręt, ostrzydełko, wyrzutnik, pokrowiec , modlarnia.
Neologizmy, w których zastosowano zmianę przedrostka:
wyłknać, odbliżać się, odciszyć radio, zgrubnąć, przypamietać sobie coś
Formułowanie zdań.
Łączenie wyrazów w zdania przeważnie zaczyna się przed ukończeniem 2 r.ż. Ok 2 r.ż. dziecko łączy słowa w krótkie zdania, niekompletne, które jednak przy pomocy gestów wyrażają pewna myśl. W wieku 4 lat zdania dziecka są już kompletne. W wieku 5 lat dziecko stosuje niemal wszystkie części mowy. Pierwsze zdania wymawiane przez dziecko mają prostą strukturę. Do 4-5 r. ż. Dziecko nadal stosuje zdania złożone podrzędnie, nadrzędnie. Długość zdania wzrasta do 9-10 lat, a po tym okresie nie zwiększa się a raczej obniża.