Psychologia rozwoju człowieka
Wykład 14.
Podstawowe założenia i tezy:
1. Psychologia musi odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowieka, pomagać w jego formowaniu (Wygotski, 1971)
2. Założenie o społecznym uwarunkowaniu rozwoju
Rozwój człowieka należy rozpatrywać w kontekście
-wpływów społecznych, którym podlega od początku
życia (socjalizacja)
-oddziaływań podejmowanych świadomie
przez osoby znaczące, czyli edukacji
3. Teza o rozwoju człowieka w ciągu całego życia
- człowiek rozwija się w ciągu całego życia,
w każdym okresie realizuje zadania rozwojowe
-człowiek rozwija się według reguł zegara
biologicznego oraz reguł zegara społecznego
4. Teza o powiązaniu zmian rozwojowych
W każdym okresie życia zmiany rozwojowe
dotyczą trzech sfer (triada Arystotelesa),
które są ściśle ze sobą powiązane.
Zmiana w jednym obszarze pociąga za sobą zmianę
w pozostałych:
Sfera Soma - „natura biologiczna” człowieka,
czyli sprawność fizyczna związana z jakością
funkcjonowania jego ciała;
Sfera Polis - „natura społeczna” człowieka,
czyli kompetencje społeczne;
Sfera Psyche - „natura psychiczna” (umysłowa)
człowieka, czyli kompetencje osobiste:
poznawcze i emocjonalno-dążeniowe
5. Założenie o podziale życia na etapy
W każdym kolejnym okresie życia człowiek
realizuje inne zadania rozwojowe.
Przyjmujemy zatem następujący podział:
I. Wiek niemowlęcy (do końca 1. r.ż.)
II. Wiek poniemowlęcy (2.- 3. r.ż.)
III. Wiek przedszkolny (3/4 -6/7 r.ż.)
IV. Wiek szkolny (6/7- 10/12 r.ż.)
V. Okres dorastania (10/12 -18/20 r.ż.)
VI. Wczesna dorosłość (18/20- 30/35 r.ż.)
VII. Środkowa dorosłość (30/35 - 60/65 r.ż.)
VIII. Późna dorosłość (od 60/65 r.ż.)
6. Teza o dynamicznej interakcji osoba - otoczenie
Przebieg procesu rozwoju i osiągane efekty
(osiągnięcia rozwojowe) to rezultat dynamicznej
interakcji jednostka - otoczenie
- W każdym kolejnym okresie życia zmienia się
sposób uczestniczenia w świecie - jest to skutek
kompetencji nabytych w okresach poprzednich
oraz zmiany wymagań, które otoczenie stawia
jednostce
- Zmiana tworzy nową sytuacje psychologiczną,
wymagającą opanowania nowych kompetencji
- Opanowanie nowych kompetencji powoduje -
zwrotnie - spostrzeganie jednostki przez otoczenie
jako bardziej kompetentnej niż wcześniej
i kolejną zmianę wymagań/oczekiwań
7. Teza o trzech rodzajach zmian rozwojowych
Trzy rodzaje zmian w procesie rozwoju (uniwersalne,
wspólne i indywidualne) są rezultatem różnych
zdarzeń życiowych:
-zdarzeń punktualnych - zgodnych z zegarem
biologicznym i społecznym
- zdarzeń niepunktualnych - biologicznie
(przyspieszone lub opóźnione dojrzewanie)
lub społecznie (wymagania i oczekiwania innych
ludzi znacznie wyższe lub znacznie niższe
niż posiadane kompetencje)
-zdarzeń o charakterze traumatycznym ,nagłych,
nieprzewidywalnych, do których jednostka
jest całkowicie nieprzygotowana.
Podstawowe mechanizmy rozwojowe,
zwane dynamizmami rozwojowymi
Konsekwencje rozwojowe
wydarzeń punktualnych (ad. wykład 13)
Warunek1:
proces dojrzewania biologicznego przebiegający
bez zakłóceń
Warunek 2:
Oczekiwania społeczne dopasowane
do możliwości jednostki
Warunek 3:
Zadania/wyzwania atrakcyjne intelektualnie
i motywacyjnie
Konsekwencje:
-wysoki poziom kompetencji osobistych i społecznych,
co pozwala na efektywne radzenie sobie z oczekiwaniami
społecznymi w kolejnych okresach dzieciństwa, dorastania
i dorosłości
-wysoki poziom kompetencji, co daje wiarę w siebie,
a w sytuacjach trudnych mobilizuje do działania
i pozwala być wytrwałym w dążeniu do celu
-wzrastająca samodzielność nie tylko w procesie radzenia
sobie z zadaniami, ale i w ich dostosowywaniu do siebie
(do swoich celów, preferencji, zainteresowań
i posiadanych kompetencji )
-wysoki poziom gotowości do podejmowania nowych,
coraz trudniejszych zadań stawianych przez otoczenie
-wrastająca gotowość do samodzielnego stawiania sobie
zadań, czasami wbrew oczekiwaniom społecznym
Konsekwencje rozwojowe
wydarzeń niepunktualnych
Konsekwencje krótkofalowe
- zakłócenie tempa rozwoju jednostki :
widoczne opóźnienie lub przyspieszenie
-zakłócenia rytmu funkcjonowania jednostki,
co powoduje, że staje się on „nieczytelny” dla osób
w jej otoczeniu i utrudnia dopasowywanie do niego
wymagań socjalizacyjnych bądź edukacyjnych
-niskie kompetencje - luki w wiedzy, niski poziom różnych
typowych dla wieku kompetencji intelektualnych
i społecznych
-zaburzony proces socjalizacji, co owocuje
nieprzyswojeniem odpowiednich norm społecznych
i w rezultacie jest źródłem zachowań aspołecznych
i antyspołecznych
-obniżenie się samooceny i poczucia kompetencji,
a w konsekwencji obniżenie poczucia jakości życia
i ogólnego poziomu aktywności.
Konsekwencje długofalowe
-utrudniona realizacja zadań rozwojowych
w kolejnych okresach życia
-niski poziom kompetencji w różnych obszarach,
co utrudnia nie tylko realizację własnych celów życiowych,
ale często uniemożliwia efektywne korzystanie z zasobów
społecznych
-utrwalanie się strategii radzenia sobie ze stresem,
nastawionych na redukcję napięcia, a nie na rozwiązanie
zadania
-niski albo bardzo wysoki poziom samoakceptacji,
co utrudnia nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi
oraz zaburza te kontakty
-zakłócony proces budowania tożsamości osobistej
i społecznej, co utrudnia zaspokajanie potrzeby sensu życia.