Elliot r. IX, Jak się rozwija zdolność widzenia ? reh.małego dz. Zaj. 3

• Zmysł wzroku jest w chwili narodzin dz. bardzo prymitywny: dz. nie potrafi dostosować ostrości wzroku do tego co znajduje się przed nim, widzi tylko to co ma w odległości ok.20cm od oczu (i to rozmazane). Dzięki szybkiemu łączeniu się neuronów w korze wzrokowej w ciągu kilku mies. wzrok się radykalnie poprawia:

-ok. 6 mies.: pojawiają się wszystkie podstawowe zdolności wzrokowe (postrzeganie głębi obrazu, widzenie barwne, dobra ostrość wzroku, skoordynowane ruchy gałek ocznych)

-skończony rok: powyższe zdolności prawie w pełni rozwinięte

• Wzrok nie jest od początku całkowicie sprawny prawdopodobnie dlatego, że odwlekanie zmian zwiększa rolę, którą w kształtowaniu ośrodków wzrokowych mózgu odgrywa doświadczenie (pozwala to zdobyć akurat tyle doświadczeń wzrokowych - nie za dużo, nie za mało - aby dz. zaczęło sobie stopniowo konstruować wewnętrzny obraz zewn. świata bez obawy, że przytłoczą go niewiarygodnie bogate doznania)

• Doznania wzrokowe, w odpowiedniej ilości i we właściwym czasie, są niezbędne dla prawidłowego rozwoju wzrokowych obwodów mózgowych.

• Wzrok jest JEDYNYM zmysłem, na który nie działają w łonie matki żadne bodźce

NA CZYM POLEGA WIDZENIE?

patrz rys. s.273

• Droga bodźca wzrokowego:

światło przechodzi przez rogówkę (przezroczystą błonę zewnętrzną) -> skupia się w soczewce -> pada na siatkówkę (trójwarstwowowy płaszcz neuronów pokrywający całą tylną powierzchnię gałki ocznej) -> podróż przez układ nerwowy (jego zadaniem jest przełożenie info świetlnych na sygnały elektryczne, odzwierciedlające barwę i intensywność światła w każdym punkcie pola widzenia) + mózg musi zinterpretować to, co widzą oczy np. czym jest przedmiot, w jakim kierunku się przemieszcza itp.

• Uzyskiwanie informacji wzrokowych w siatkówce (pierwszy poziom ich opracowywania):

- światło odbite od przedmiotu pobudza 2 fotoreceptory (wyspecjalizowane kom.nerwowe zawierające cząsteczki barwników wzrokowych, zdolne do pochłonięcia jednego fotonu i przekształcenia jego energii w reakcję chem.):

I. pręciki - odgrywają dominującą rolę w widzeniu w nocy (mają więcej cząsteczek barwników wzrokowych niż czopki więc są wrażliwsze na światło zatem szczególnie przydatne są przy widzeniu w skąpym oświetleniu) i w widzeniu peryferyjnym (bo znajdują się w większości z dala od środka siatkówki)

II. czopki - odgrywają dominującą rolę w widzeniu barw i odpowiadają za najostrzejsze widzenie (są gęsto upakowane w środkowej części siatkówki zw. dołkiem środkowym/centralnym). Są 3 rodzaje:

1. pochłaniają najlepiej światło niebieskie

2. światło zielone

3. światło czerwone

Układ nerwowy rozróżnia poszczególne częstotliwości widma świetlnego, czyli różne kolory, porównując stopień pobudzenia tych 3 rodzajów czopków.

- pręciki i czopki tworzą połączenia synaptyczne z następną warstwą neuronów siatkówki: komórkami dwubiegunowymi

- kom. dwubiegunowe łączą się z warstwą trzecią, składającą się z komórek zwojowych

- kom. zwojowe wypuszczają bardzo długie aksony, które tworzą główne włókna dostarczające info z oka do mózgu (z każdej siatkówki czyli 2 nerwy wzrokowe)

• włókna te dzielą się na 2 różne drogi:

1. biegnie do pnia mózgu, gdzie info wzrokowa wykorzystywane są do kontroli ruchów gałek ocznych; ewolucyjnie starsza, podkorowa (czyli na poziomie podświadomości), w procesie rozwoju u. widzenia może dojrzewać pierwsza; prowadzi ona do obszaru śródmózgowia zw. wzgórkiem czworaczym górnym (odpowiedzialny za widzenie dz. do końca 2 mies. ż.)

2. kieruje się do okolicy wzrokowej wzgórza, zwanej jądrem ciała kolankowatego bocznego (dalej JCKB), która dalej przesyła info do płata potylicznego kory (czyli na poziomie świadomych spostrzeżeń wzrokowych) a konkretnie do pierwotnej kory wzrokowej (V1). W korze wzrokowej łączą się one synaptycznie z pierwszym zbiorem jej neuronów, zapoczątkowując intensywny proces opracowywania info, który leży u podłoża naszych najbardziej złożonych zdolności widzenia

Podział na lewo i prawo

patrz rys. str. 275

• spostrzeganie wzrokowe rozdzielone jest po połowie między lewą i prawą częścią mózgu i ciała, przy czym lewa półkula otrzymuje info w prawej połowy pola widzenia i odwrotnie

• aksony kom. zwojowych rozdzielają się po dojściu do skrzyżowania dwóch nerwów wzrokowych zwanego skrzyżowaniem wzrokowym; bez względu na to, od którego oka prowadzą, te z nich, które „widzą” prawą połowę pola wzrokowego, kończą się w lewym JCKB i odwrotnie; neurony z lewego JCKB sięgają wyłącznie do kory wzrokowej w lewej półkuli mózgu (każda z dwóch części kory wzrokowej zawiera mapę pola wzrokowego przeciwnej strony ciała);

• opracowywaniem impulsów docierających wyłącznie z jednego lub wyłącznie z drugiego oka zajmują się całe kolumny neuronów; dlatego:

neuron jednooczny- każdy neuron JCKB i części kory wzrokowej, w której odbywa się pierwszy etap opracowywania bodźców wzrokowych

neurony obuoczne - neurony kory, które zajmują się dalszą obróbką tych info, odbieranych zarówno od neuronów jednoocznych strony lewej jak i prawej

Początkowe rozdzielanie bodźców przekazywanych od oka lewego i prawego oraz ponowne ich połączenie w neuronach obuocznych ma zasadnicze znaczenie dla postrzegania m.in. głębi obrazu

„Co” i „gdzie”. Podział zadań wzrokowych między różne okolice mózgu

• Opracowywanie równoległe - analizowanie wielu różnych cech wizualnych przedmiotu jednocześnie, co przyspiesza proces spostrzegania. Pozwala nam na to podział pracy między polami wzrokowymi (jak na razie zidentyfikowano 32 odrębne pola)bo każde z nich jest wyspecjalizowane w opracowywaniu nieco odmiennego od pozostałych aspektu percepcji wzrokowej np. kształt, barwa, ruch, położenie, głębia.

• wszystkie te pola dzielą się na dwie podstawowe drogi/strumienie przepływu info wzrokowych:

1. strumień „gdzie” - info o tym, gdzie znajduje się spostrzegany przedmiot; dojrzewa we wcześniejszym okresie; tu opracowywane są info dot. przestrzeni widzialnej; pola wyspecjalizowane są w wykrywaniu prędkości przedmiotu, kierunku jego ruchu i położenia w 3D przestrzeni oraz w kierowaniu ruchami gałki ocznej tak, by śledziła przedmiot

2. strumień „co” - obejmuje obwody nerwowe wykorzystywane dla identyfikowania przedmiotów albo znanych nam cech; wyspecjalizowane w wykrywaniu barwy, kształtu i drobnych szczegółów widzianych przedmiotów

• oba strumienie zaczynają się rozdzielać już w siatkówce, całkowicie rozchodzą się po wniknięciu w V1:

1. strumień „gdzie” kieruje się ku górze, przepływając po drodze do płata ciemieniowego przez kilka pół wzrokowych

2. strumień „co” płynie w dół, kończy swój bieg w położonych niżej płatach skroniowych

patrz rys. str. 277

• uszkodzenie:

1.płatu ciemieniowego np. przerwanie drogi „gdzie” - rozpoznaje się przedmiot, ale nie można go chwycić;

2.płatu skroniowego np. śledzi się obiekt, ale podnosi się go, ale nie potrafi się go nazwać-określić co to; np. prozopagnozja - nierozpoznawanie twarzy (patrz O.Sacks „Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem”)

JAK SIĘ ROZWIJA UKŁAD WIDZENIA?

- 4 tydz. życia zarodka - zaczątki układu widzenia tj powstanie zalążka oka

- potem proces postępuje stopniowo od zewn do wewn: najpierw tworzą się kom. nerwowe w siatkówce i ich synapsy, potem podkorowe obszary wzrokowe, następnie pierwotna kora wzrokowa i wyższe ośrodki wzrokowe w płatach skroniowych i ciemieniowych

- cały układ zaczyna sprawnie funkcjonować wiele mies. po narodzinach, a zani ustabilizują się wszystkie drogi, mija parę lat

- 20 dni po zapłodnieniu - wykształcenie pierwszej tkanki wzrokowej wraz z utworzeniem się 2 dużych pęcherzyków z przodu cewki nerwowej

- 5 tydz. - te pęcherzyki oczne zapadają się i tworzą 2 struktury przypominające kubki (tzw. kubki oczne), jednocześnie różnicują się na siatkówkę i soczewkę

- pod koniec 7 tyg. - kubki przesuwają się ku sobie i kierują ku przodowi, przypominając oczy; w tym momencie, na samym początku okresu płodowego, tworzą się i zamykają powieki, by otworzyć się pod koniec 2. trymestru ciąży

- siatkówka powstaje z neuroektodermy, kom. zwojowe wyłaniają się jako pierwsza warstwa, z których wszystkie tworzą się między 6-20 tyg. ciąży, a w 8 tyg. z szypuły ocznej wyłaniają się młode włókna i zaczynają tworzyć nerwy;

siatkówka dojrzewa wolniej, od dołka środkowego ku jej najbardziej skrajnym rejonom - w 14 tyg. ciąży ukształtowane są wszystkie kom. dołka; niektóre pręciki i kom. dwubiegunowe w najbardziej peryferyjnych częściach siatkówki tworzą się jeszcze w kilka mies. po urodzeniu się dz. (noworodek widzi lepiej to, co jest bliżej skraju jego pola widzenia)

- w JCKB neurony tworzą się później niż w siatkówce, ale proces przebiega szybciej i ok.11 tyg. ciąży są w pełni ukształtowane; pod koniec 1. trymestru uzyskują pierwsze połączenia synaptyczne z dobierającymi do nich aksonami kom zwojowych siatkówki. Synapsy w JCKB powstają nadal nawet w pierwszych dniach po narodzinach, ale te późniejsze połączenie tworzą włókna nerwowe dochodzące z kory, w celu ustalenia kontroli ośrodków korowych nad podkorowymi

- 2. trymestr ciąży - okres intensywnego wzrostu V1 - wszystkie kom. (ok. 100 mln) tworzą się między 14-28 tyg.; synapsy w V1 powst. w 5 mies. i jest to początek procesu trwającego prawie cały rok (ok. 10 mld nowych połączeń dziennie)

- strumień „gdzie” tworzy się wcześniej (4 mies. życia gęstość połączeń synapt. ma max) niż „co” (max 4 mies. później) (czyli niemowlę lepiej wykrywa ruch)

- 8 mies. po narodzinach - zagęszczenie synaps w V1 największe

- 2 r.ż. aż do późnego dzieciństwa - powolny spadek ich liczby; doskonalenie się wielu zdolności wzrokowych i koniec okresu decydującego o sprawności narządu wzroku

- nerw wzrokowy zaczyna się mielinizować 2 mies. przed urodzeniem dz. i trwa do 7 mies. po jego narodzinach (ale osłonki mielinowe neuronów JCKB zaczynają się tworzyć w 7tyg., koniec ok. 8 mies.); wyższe ośrodki wzrokowe mielinizują się na koniec, niekiedy trwa to do poł. okresu dzieciństwa

POWSTAWANIE PRAWIDŁOWYCH POŁĄCZEŃ - ROLA NATURY I KULTURY

Proces połączeń komórek w układzie widzenia ma 2 fazy:

I. NATURA: kontrolowana przez geny, ustala się podstawowy diagram połączeń; grupy neuronów kierują aksony do wyznaczonych w przybliżeniu miejsc (porównanie do samolotu, który wysadza pasażerów na lotnisku ale stamtąd każdy sam musi znaleźć drogę)

II. KULTURA: fazą tą kieruje doświadczenie, konkretnie impulsy elektryczne wytwarzane podczas aktu widzenia; zachodzi proces przerzedzania synaps (sąsiadujące ze sobą neurony rywalizują o miejsce i albo tracą synapsy albo łączą się z wyznaczonymi im konkretnymi neuronami - czyli przetrwają najlepiej przystosowane albo najaktywniejsze) i w efekcie powstaje precyzyjna reprezentacja przestrzeni wizualnej (mapa)

Pozbawienie możliwości widzenia i złe połączenia w korze mózgowej kociąt

D. Hubel i T. Wiesel odkryli, że procesem powstawania połączeń w układzie widzenia kierują w rzeczywistości doświadczenia. Ich badanie w skrócie: zaszywali kociętom lub małpkom powieki zaraz po urodzeniu, przez co pozbawiali ich dopływu bodźców:

- kiedy zszywali obie powieki - ogromny wpływ na budowę i czynności kory wzrokowej

- kiedy zszywali jedno oko - jeszcze większe zakłócenia! wniosek: u podłoża wybiórczego ustanawiania się połączeń mózgu „wzrokowego” leżą jakiegoś rodzaju interakcje rywalizujących ze sobą komórek

Okresy krytyczne dla rozwoju zdolności wzrokowych

Znowu Hubel i Wiesel, tym razem zszywali kotom 3 i 4-miesięcznym po jednym oku, i tym razem nie miało to niszczycielskich konsekwencji. Czyli okresem krytycznym jest okres przerzedzania synaps, kiedy mózg potrzebuje dopływu bodźców wzrokowych dla ustalenia się właściwych połączeń, wtedy mózg udoskonala i porządkuje nawiązane wstępnie kontakty. Po zakończeniu tego okresu nie można radykalnie zmienić układu komunikacyjnego w korze.

Podczas normalnego rozwoju narządu wzroku jest kilka takich okresów decydujących o jego sprawności - dana zdolność widzenia pojawia się wtedy, kiedy w leżącym u jej podłoża obwodzie nerwowym zaczynają się tworzyć początkowe synapsy i pozostaje ona plastyczna tak długo jak synapsy znajdują się w fazie porządkowania i udoskonalania. A że różne części układu widzenia przechodzą przez tę fazę w różnym czasie, to różne są okresy, w których wrażliwe są one na bodźce wzrokowe -> poszczególne aspekty widzenia (ostrość, dwuoczność itd.) podatne są na szkodliwe działania nienormalnych wrażeń w różnych okresach.

Zdolności wzrokowe ludzi są bardzo plastyczne do 2 r.ż., a w nieco mniejszym stopniu aż do ukończenia 8/9 lat.

Wczesne doświadczenia a rozwój zdolności widzenia

Doświadczenia, czyli opierająca się na aktywności elektrycznej rywalizacja neuronów o przestrzeń dla tworzonych przez nie synaps, leżą u podstaw rozwoju każdego obwodu w korze wzrokowej (np. ludzie mieszkający w tradycyjnych szałasach dostrzegają lepiej kąty ostre, a ludzie mieszkający w budynkach gdzie przeważają poziome i pionowe linie proste, lepiej postrzegają właśnie te układy linii i przedmiotów)

JAK SIĘ POPRAWIA WIDZENIE?

-24 tyg. płód porusza się albo zmienia się jego rytm serca w reakcji na strumień światła skierowany na brzuch matki

- mielinizacja dróg w pniu mózgu zaczyna się ok. 2 mies. po urodzeniu - kończy w 3. mies.

- obwody pnia mózgu kontrolujące większość zdolności wzrokowych noworodka (m.in. proste ruchy gałek ocznych, mruganie, rozszerzanie źrenic, zdolność śledzenia poruszających się przedmiotów) działają już w 32 tyg. ciąży

- od ok. 2. mies. ż. kora mózgowa dz. stopniowo przejmuje od obwodów podkorowych większość zadań wzrokowych; między 2-8mies. z miarę przyrostu synaps w korze wzrokowej, pojawiają się i szybko poprawiają nowe zdolności wzrokowe, a pod koniec 1 r., wzrok dz. staje się prawie tak dobry jak osoby dorosłej

Co widzi noworodek?

Widzi tak, jakby patrzyło ciągle przez zamarzniętą szybę ;p tzn.

-słaba ostrość (wszystko co dzieli nieduża odległość się zlewa),

-niewielka wrażliwość na kontrast między światłem i ciemnością;

-skupia wzrok tylko na tym co znajduje się w b.wąskim przedziale odległości (między 18stym a 75 cm od jej twarzy), oczy najlepiej widzą to co jest w dolnej granicy tego przedziału;

-widzi pewne barwy (czerwień i zieleń wyraźniej niż błękit), jaskrawe

- świat w 2D

- lepiej dostrzega rzeczy znajdujące się na obwodzie pola widzenia

- uwagę przyciąga ruch (i spostrzega go lepiej niż prawie każdą inną cechę widzialną)

- ale! mimo że zdolność widzenia jest ograniczona, jest ona OPTYMALNA i w zupełności wystarcza na tym poziomie rozwoju!

Dojrzewanie mechanizmów kierujących ruchami gałek ocznych

-różnymi ruchami gałek ocznych kierują różne części mózgu

-między narodzinami a 6 mies. ż. kontrolę nad ruchami gałek ocznych przejmują w dużym stopniu od ośrodków podkorowych ośrodki korowe (ruchy więc stają się zbliżone do dorosłych)

- noworodek potrafi śledzić wolno poruszające się przedmioty, ale jego gałki oczne wykonują ciąg urywanych ruchów, fiksując wzrok to na jednym, to na drugim punkcie i z reguły nie nadążają za przedmiotami - są to odruchy bezwarunkowe

- w 2 mies. po narodzinach kota dz. ma już wystarczająco dużo połączeń, aby postrzegało ono przemieszczający się obiekt

- między 3-6 mies. potrafi nie tylko śledzić przedmiot poruszający się ze stałą prędkością, ale nawet przewidywać, w którym znajdzie się miejscu (pozdrowienia od Danki Kopeć Moje Drogie Koleżanki ;p); w tym okresie wzrok zaczyna się skupiać nieco przed poruszającym się przedmiotem

Stałe poprawianie się ostrości wzroku

- ostrość tuż po urodzeniu wynosi 20/600 - tzn. jest 30x mniejsza niż normalna 20/20; poprawia się ona szybko, dzięki zmianom w oczach i korze wzrokowej w pierwszych 6 mies. ż., a potem nieco wolniej, ale stale do ok.5 r.ż.

- ostrość widzenia poprawia się w procesie „chudnięcia” czopków: u noworodka czopki z dołka centralnego są krótkie i grube, ale z czasem się wydłużają i smukleją robiąc miejsce dla dodatkowych czopków

- przez to wydłużanie czopków zwiększa się też rozdzielczość kontrastu; wrażliwość na kontrast najbardziej zwiększa się w pierwszych 10 tyg. ż. , potem rośnie nie co wolniej ale stale do ok. ukończenia 1 r.ż.

- na wzrost siły rozdzielczej oka wpływa także rozwój kory: w chwili narodzin niewiele neuronów w V1 reaguje na bodźce wzr. tworzeniem potencjałów czynnościowych i większość potrzebuje do pobudzenia silnego kontrastu; dzięki szybkiemu zwiększaniu się l. synaps w korze oraz mielinizacji ogromnie wzrasta l. aktywnych neuronów, a reakcje każdego z nich stają się coraz bardziej specyficzne tzn. wyspecjalizowują się w reagowaniu na konkretne rodzaje bodźców wzr.

- ok. 4 mies. wraz z pojawieniem się nadostrości - zdolności odróżniania cech oglądanych przedmiotów, których rozmiary są nawet 10 x mniejsze od teoretycznie możliwych do uchwycenia przez fotoreceptory - dokonuje się następny skok w percepcji szczegółów; szybki przyrost nadostrości występuje między 10-18 mies. ż.

- wzrokowe doświadczenia dz. wpływają na rozwój kory, natomiast na rozwój czopków nie mają żadnego wpływu

- doświadczenia odgrywają dużo ważniejszą rolę w poprawianiu się ostrości wzroku po kilku pierwszych mies. ż. - czyli dz. wkracza w decydujący okres, w którym dalsze doskonalenie się zdolności widzenia zależy w ogromnym stopniu od normalnego, zrównoważonego dopływu bodźców, dopiero wtedy, kiedy potrafi już dość dobrze postrzegać szczegóły oglądanych przedmiotów, w czym uczestniczy kora wzr. Wynika z tego, że wszelkie zakłócenia w normalnym odbiorze (zaćma, zez) mają niekorzystny wpływ na siłę rozdzielczą oka, jeśli pojawią się w II poł. 1 r.ż.

Z powodu nienormalnych doświadczeń wzr. cierpi zwłaszcza nadostrość (bo jest w pełni kontrolowana przez korę)

Widzenie peryferyjne (skupienie wzroku na brzegu oglądanego przedmiotu) występuje u noworodka jako konsekwencja powolnego dojrzewania czopków dołka środkowego i tego, że info ze skrajnych części siatkówki kierowane są przede wszystkim do podkorowych obwodów, a to one są w momencie narodzin najdojrzalsze. Utrzymuje się to do końca 2 mies. ż. (więc na początku lepiej zawieszać zabawki z boku łóżeczka )

Patrzenie przymusowe, czyli: „Dlaczego to dziecko tak się na mnie gapi?”

- w 2 mies. ż. noworodki przejawiają dziwaczne zachowanie, mające związek z widzeniem peryferyjnym - polega na tym, że dz. może utkwić wzrok w jeden przedmiot na długi czas, niekiedy nawet wpatrywać się weń przez pół h albo i dłużej. Dzieje się tak, bo kora wzrokowa zaczyna sprawować kontrolę nad znajdującymi się w pniu mózgu ośrodkami widzenia, hamując zwyczajowe ruchy gałek ocznych dz. ku obrzeżom pola widzenia

Widzenie barwne

- w pierwszych tyg. ż. widzenie barw jest bardzo kiepskie - przyczyną znowu jest niedojrzałość siatkówki, która ogranicza ostrość wzroku, bo czopki wykrywające barwy są jeszcze grube i rzadko rozmieszczone

- 8 tyg. - dz. potrafi rozróżniać kolory pokazywanych parami przedmiotów pod warunkiem, że są one duże a kolory nasycone (dobrze odróżnia czerwień od zieleni, słabo purpurę, fiolet, odcienie żółci, zieleni)

- w 3 mies. ż. zdolność odróżniania barwy żółtej od nieb. zaczyna dorównywać zdolności odróżniania czerw. od ziel.

- ok. 4 mies. ż. dojrzewają w pełni obszary V1, opracowujące info o barwach; zaczynają one tworzyć połączenia z wyższymi ośrodkami wzr., więc dz. stają się wrażliwe na kolory - dostrzegają je, kategoryzują, nawet krótko zapamiętują wszystkie ich główne odcienie

- naukowcy badają widzenie barwne u noworodków poddając je eksperymentom z habituacją kolorów; małe dz. b. dobrze zapamiętują kolory - lepiej niż kształty

- dla starszych niemowląt podstawowe kolory (czerw, błękit, ziel, żółty) a zwłaszcza ich najjaskrawsze odmiany są bardzo atrakcyjne

Nagłe pojawienie się obuoczności i percepcji głębi

-Widzenie obuoczne - odnosi się do każdego aspektu widzenia wymagającego koordynacji obu oczu - widzimy lepiej: ostrość widzenia, zauważanie kontrastu, wykrywanie barw, lokalizacja oglądanych przedmiotów w przestrzeni. Ale zdolnością, która w największym stopniu zależy od współpracy obu oczu jest percepcja głębi! Widzenie stereoskopowe możliwe jest bo każde oko widzi nieco inną scenę a te różnice między scenami mózg przekłada na obraz 3D.

-Obuoczność jest w całości skutkiem czynności kory.

-Obuoczność może pojawić się u dz. dopiero kiedy kora rozdzieli impulsy dopływające do niej z każdego oka, tzn. po utworzeniu się owych naprzemiennych kolumn połączeń synaptycznych, co ma miejsce między 2-6 mies. ż. (pojawienie się zdolności prawdziwego widzenia obuocznego uważa się za oznakę dojrzałości kory)

- obuoczność u dzieci można sprawdzić za pomocą specjalnych okularów do 3D oglądania 2D par obrazków

- pojawia się szybko - między 2-5 mies. ż. dz. przechodzą od niemal absolutnego braku zdolności widzenia obuocznego do prawie takiej samej jak u dorosłych percepcji obuocznej w ciągu zaledwie kilku tyg.; przeciętnie pojawia się w poł. 4. mies.

Rozpoznawanie twarzy

- noworodek już po kilku godz. od przyjścia na świat potrafi rozpoznać twarz matki

- widok twarzy, zarówno rzeczywistych, jak i ich podobizn, silnie przyciąga uwagę noworodków (m.in. dlatego że elementy twarzy wyraźnie kontrastują, linia włosów tworzy zewn. ramę stymulującą peryferyjne widz. ); noworodki mają wrodzony pociąg do reagowania na bodźce przypominające kształt

- u dorosłych za rozpoznawanie twarzy odpowiedzialny jest konkretny obszar w dolnej części płata skroniowego; u noworodków zdolność ta jest skutkiem działania podkorowych rejonów wzrokowych (uwagę przyciągają twarze wolno się przesuwające -> wzgórek czworaczy górny); ok. 2 mies. ż. czynność rozpoznawania twarzy zaczyna przejmować kora (lepiej rozpoznaje twarze nieruchome); skutkiem przejścia od podkorowego do korowego ok. końca 1. mies. jest stracenie zainteresowania twarzopodobnymi bodźcami

RÓŻNICE MIĘDZY PŁCIAMI W ROZWOJU ZDOLNOŚCI WIDZENIA

- zmysł wzroku rozwija się w innym tempie u chłopców i dziewcząt: między 3. a 6. mies. (kiedy kora wzr. przechodzi najszybszy rozwój synaps), dziewczęta górują nad chłopcami w zakresie kilu zdolności wzr.: obuoczność pojawia się u nich o 3/4 tyg. wcześniej, lepsza jest u nich nadostrość między 4.-6. mies.

- różnica ta jest wynikiem wzrostu poziomu testosteronu u chłopców, który zwalnia tempo tworzenia się synaps lub ich przerzedzania

- między 7.-10. r.ż. chłopcy (i potem mężczyźni, bo ta różnica utrzymuje się potem całe ż.) lepiej radzą sobie z zad. wymagającymi wyobraźni przestrzennej (np. obracanie w myślach figur), a dziewczęta (i kobiety) z zad. wymagającymi postrzegania całego pola widzenia (np. zapamiętywanie poszczególnych elem. dużego zbioru)

KIEDY COŚ SIĘ PSUJE

- problemy ze wzrokiem są dość powszechne - wyst. u ok. 5% dz., u części z nich to wada wrodzona a u reszty pojawia się w ciągu kilku pierwszych lat ż.

- ponieważ doświadczenia wzr. kształtują korę wzr. wszystko co przeszkadza w normalnym widzeniu może potencjalnie przyczynić się do utworzenia w niej niewłaściwych połączeń, upośledzając trwale zdolność widzenia; na szczęście widzenie barwne i peryferyjne jest od tych doświadczeń względnie niezależne ale b. wrażliwe na nie są ostrość wzroku i obuoczność (bo obie są kontrolowane przez korę)

- to czy wada upośledzi zdolność widzenia zależy od tego kiedy się pojawi:

*obuoczność - najbardziej szkodliwy wpływ mają wady wyst. we wczesnym okresie noworodkowym (bo zaczyna się kształtować tuż po urodz. a proces przebiega b.szybko); u dz. u których gałki oczne są odchylone od prawidłowego ustawienia, obuoczność w ogóle się nie rozwinie, jeśli wady tej nie usunie się do 6., najdalej 8. mies.ż.

*ostrość - okres decydujący o prawidłowym rozwoju zaczyna się ok.4 mies., szczyt między 9-11. mies. (zagęszczanie czopków w dołku centralnym, tworzenie się synaps w korze wzr.), a ok. 2 urodzin jest już po wszystkim; jednak nawet po tym okresie obuoczność i ostrość pozostają w pewnym niewielkim stopniu podatne na negatywny wpływ wad utrudniających normalne widzenie - trwa to do 8. r.ż. (aż udoskonalą się synapsy)

- rozwój zdolności wzr. może zakłócić prawie każda wada/nieprawidłowość, która przeszkadza w normalnym odbiorze wrażeń wzr. albo koordynacji ruchów gałek ocznych

- trwały niedobór tych zdolności będzie tym większy w im większym stopniu taka wada upośledza normalne widzenie i im dłużej się utrzymuje

-miopia (krótkowzroczność) i astygmatyzm (niezborność oka, czyli powst. zamazanego obrazu oglądanych przedmiotów wskutek nierównej pow. rogówki) nie hamują często rozwoju zdolności widz., bo znikają zanim zdążą wyrządzić szkodę.

Zaćma wrodzona (katarakta)

- jest to każdego rodzaju zmętnienie soczewki oka

- jeśli wyst. u noworodka lub niemowlęcia (zaćma wrodzona), może doprowadzić do trwałego, znacznego upośledzenie widzenia lub ślepoty, jeśli dz. nie podda się w porę leczeniu (w zależności od rozległości zmętnienia wada częściowo lub całkowicie uniemożliwia widzenie)

- zdarza się często u os. starszych, ale po usunięciu soczewki i zastąpieniu sztuczną nie upośledza widzenia

-przyczyny zaćmy wrodzonej:

*1/3 przypadków - skutek przebytych w życiu płodowym infekcji (toksoplazmoza, ospa wietrzna, różyczka)

*1/4 przypadków - skłonności dziedziczne

*10% powst. na tle pewnych zaburzeń przemiany materii

*1/3 - przyczyny nieznane

- wyst. rzadko - u 1-4:10 żywych urodzeń; w krajach uprzemysłowionych najczęstsza przyczyna ślepoty u dz.

- zaćma uniemożliwia dz. widzenie wszelkich kształtów -> kora wzr. pozbawiona jest dopływu impulsów elektr. potrzebnych do precyzyjnego wytyczenia przebiegu obwodów leżących u podłoża widzenia obuocznego i percepcji szczegółów (potwierdza do rolę doświadczeń wzr. w rozwoju mózgu)

- perspektywy odzyskania dobrej zdolności widzenia są lepsza, jeśli dz. ma zaćmę na obu oczach, bo żadne z nich nie jest wtedy silniejsze i nie może ubiec drugiego w rywalizacji o dostęp do obwodów korowych

- jeśli zaćma zostanie usunięta po ukończeniu przez dz. pół roku - nikłe szanse na odzyskanie dobrej ostrości widzenia (ale lepsze rokowania przy obustronnej zaćmie); usuwa się ją nawet kilka dni po urodzeniu, ważne by było to w pierwszych dwóch mies. życia; jeśli zaćma była tylko na jednym oku, ważne jest przesłanianie po zabiegu drugiego oka - dz. musi nosić taką opaskę codziennie przez poł. czasu czuwania zazwyczaj aż do 8.-9. r.ż.

Zez

- to każde odchylenie gałek ocznych od prawidłowego, równoległego ustawienia

- wyst. częściej niż zaćma - u ok. 2% dz. urodzonych w terminie i 10-20% wcześniaków

- przyczyny - nieznane

-zez może doprowadzić do dużego upośledzenia wzroku, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie usunięty -> prawie zawsze uniemożliwia lub osłabia zdolność widzenia obuocznego, może też osłabić ostrość wzroku

- zez zagraża rozwojowi nie oka ale mózgu: oczy dz. z zezem nie współpracują ze sobą, więc korowe neurony obuoczne nie nawiązują odpowiednich połączeń;

-nawet po rozwinięciu obuoczności (5/6 mies. ż.) może dojść do jej upośledzenia, jeśli w dowolnym momencie okresu decydującego o utrwaleniu się tej zdolności (do 18 mies. ż.) a w mniejszym stopniu aż do 8.r.ż. pojawi się zez, ponieważ połączenia dwuoczne nie będą otrzymywały dostatecznej dla ich podtrzymania ilości bodźców

- jeśli jedno oko jest silniejsze, to słabsze oko nie jest w stanie zapewnić obwodom korowym odpowiedniej aktywności elektr., w wyniku czego straci ostrość widzenia

- problem tkwi nie w oku ale w korze, więc nie skorygujemy tego szkłami/soczewkami kontaktowymi

- zez nie ujawnia się zaraz po urodzinach; rozpoznać go można między 2.-4. mies. ż.

- niekiedy zez zanika samoistnie przez 6. mies. ż.

- w leczeniu próbuje się osiągnąć 2 cele:

1. ustawić równolegle gałki oczne, żeby zaczęły ze sobą współpracować

2. wzmocnić słabsze oko, żeby nie została w nim upośledzona ostrość widzenia

- czasami udaje się skłonić gałki oczne do współpracy za pomocą okularów albo kropli, które czasowo paraliżują mięsnie zdrowej gałki, co zmusza dz. do używania słabszego oka w celu skupienia wzroku

- najczęściej jedynym sposobem wzajemnego zgrania pracy obu gałek jest operacja poruszających nimi mięśni - zdarza się (30%) że dz. musi być operowane 2x

- czas odgrywa ważną rolę: zabiegi dokonuje się między 6-18 mies. ż., niekiedy wcześniej

- dla zapobieżenia utracie siły rozdzielczej słabszego oka trzeba codziennie przesłaniać na kilka h oko silniejsze - wtedy słabszemu nic nie przeszkadza w pracy - przejmuje zad.; przesłanianie powinno się rozpocząć jak najszybciej, często trzeba je kontynuować po operacji; (uwaga, żeby nie przesadzić bo wtedy może ucierpieć ostrość wzroku zdrowego oka, no i mega ważne by oczy miały możliwość współpracowania przez kilka h dziennie, bo w przeciwnym razie nie rozwinie się obuoczność!)

- łatwiej jest zachować ostrość wzroku, a do rozwinięcia się w pełni widzenia przestrzennego dochodzi jedynie sporadycznie (wynika to prawdopodobnie z różnicy między okresami decydującymi o rozwoju tych zdolności)

ROZWÓJ UKŁADU WIDZENIA A RESZTA MÓZGU

- rozwój układu widzenia dostarcza nieocenionych wskazówek dla zrozumienia wszystkich pozostałych aspektów rozwoju umysłowego (włącznie w emocjami, mową, inteligencją) - pokazuje m.in. jak doświadczenie może trwale zmienić budowę mózgu

- doświadczenie wzrokowe i czynności wzrokowo-ruchowe, które wykonuje dz. we wczesnym okresie ż., wywierają głęboki wpływ na kształtowanie się jego psychiki

---