Opis zabytku architektury
Charakter zabytku
Szyb św. Andrzeja jest zabytkową wierzą nadszybową, o konstrukcji baszty.
Został wpisany do rejestru zabytków decyzją nr A 1226/78 z dnia 22 marca 1978 roku.
Historia zabytku
Budowę szybu rozpoczęto w 1870 roku. Do budynku nadszybia od strony zachodniej około 1900 roku dobudowano halę maszyny wyciągowej wraz z magazynem podręcznym i rozdzielnią. Od strony południowej znajdowała się sortownia, pierwotnie drewniana która spłonęła w 1915 roku.
Fundator - właściciel (właściciele)
Szyb Andrzej należał do kopalni Błogosławieństwo Boże (Gottessegen) jednej z najstarszych na terenie Rudy Śląskiej - Wirka. Pierwotna nazwa szybu "Andrzej" - "Aschenborn" pochodziła od nazwiska dyrektora kopalni Gottessegen - Adolfa Aschenbora. Kopalnia ta założona została w 1802 r. i należała do bytomsko - siemianowickiej linii hr Henckel von Donnersmarcków. Następnie w latach 1808 , 1824 , 1857 była sukcesywnie powiększana. W 1921 r. przeszła na własność spółki "The Henckel von Donnersmarck - Beuthen Estetes Limited".
Obecne przeznaczenie obiektu
Szyb św. Andrzeja obecnie jest swojego rodzaju symbolem Rudy Śląskiej, jej wizytówka.
Wewnętrzny i zewnętrzny wystój architektoniczny
Plan poziomy budowli
Budynek nadszybowy murowany ceglany na planie kwadratu o boku 14 m, wysokości 23,4 m (pierwotnie dach miał 4,4, m co łącznie dawało wysokość 28 m), w typie wieży basztowej o unikatowej formie "wieży małachowskiej".
Zewnętrzny wystrój architektoniczny
Ściany - Grubość murów do wysokości 5,5 m wynosi 1300 mm, następnie do wysokości 17,8 m (do poziomu pomostu kół linowych) grubość wynosi 1030 mm, powyżej grubość wynosi 510 mm. Wieża wzniesiona jest na fundamencie sięgającym ok. 6 m poniżej poziomu terenu.
Dach,Wieża nadszybowa szybu św.Andrzeja pierwotnie była nakryta dachem ostrosłupowym o konstrukcji stalowej, z deskowaniem pokrytym papą bitumiczną. Dach posiadał iglicę. W chwili obecnej obiekt otoczony jest odpowiednią, fachową i tym razem rzeczywistą, ochroną konserwatorską, która zaowocowała min. rekonstrukcją dachu.
Materiał i technika budowlana
Szyb św. Andrzeja jest budynkiem murowanym, ceglanym. Szyb "Andrzej" wykonany jest w układzie pionowym, o przekroju beczkowatym o wymiarach 5230 x 4820 mm w obudowie z cegły z prowadnikami dębowymi z przedziałem drabinowym.
Motywy zdobnicze zewnętrznych ścian budowli
Najbardziej charakterystycznym motywem zdobniczym szybu św.Andrzeja jest napis
„SZYB ANDRZEJ” w towarzystwie młotka i pyrlika.
Kształt okien oraz rodzaj szkła
Wieża posiada trzy części: parterową, związaną z zabudową uzupełniającą; piętrową, z dużymi oknami oraz poddasza rytmizowaną małymi okienkami wraz z koroną (krenelażem). Cześć dużych okien jest zamurowana, a pozostała cześć wyposażona jest w metalowe kraty.
Strop, oraz materiał podłogowy
Strop ma konstrukcje płaska, podłoga w szybie jest murowana, ceglana, a fundamenty sięgają 6 m poniżej poziomu terenu, na którym usytuowana jest wieża nadszybowa.
Dodatkowe informacje
Od pewnego czasu potencjał Szybu Andrzej, nie tylko jako zabytku ale swego rodzaju symbolu, zaczął być dostrzegany przez lokalne władze.
Dzisiaj obiekt otoczony jest odpowiednią, fachową i tym razem rzeczywistą, ochroną konserwatorską, która zaowocowała min. rekonstrukcją dachu oraz wykonaniem wieńca żelbetowego na koronie, renowacją dwóch elewacji, iluminacją i, dzięki wycince drzew, odpowiednią ekspozycją obiektu.
W ten sposób Szyb został zabezpieczony przed szkodliwą działalnością czynników atmosferycznych, a dzięki wyeksponowaniu jego imienia na fasadzie głównej odzyskał osobowość, a co za tym idzie również i należną mu godność.
Lokalizacja
Zabytkowa wieża nadszybowa szybu św. Andrzeja obsługująca dawny szyb szyb górniczy, znajduje się w Rudzie Śląskiej przy ul. Obrońców Westerplatte i ul. Odrodzenia.
Szyb "Andrzej" to nietypowy rodzaj budowli, bowiem jest to czworokątna baszta typu "Małachow" (tzw. małachowska), przypominająca część zamku obronnego. Pierwotna nazwa szybu - "Aschenborn" pochodziła od nazwiska dyrektora kopalni Gottessegen - Adolfa Aschenbora. Szyb ten pracował do lat 20. XX wieku, kiedy to zamknięto kopalnię.
Gruntowny remont wieży nadszybowej zakonczony w roku 2007 był możliwy dzięki inicjatywie Urzędu Miasta w Rudzie Śląskiej. Aby rozpocząć renowację fasady, konieczne było zlikwidowanie szkód górniczych.
Szyb św. Andrzeja należał do kopalni „Gottessegen” przemianowanej w 1922 roku, po włączeniu Rudy Śląskiej do Polski, na „Błogosławieństwo Boże”. Ta założona w 1802 roku kopalnia była jedną z najstarszych w Rudzie Śląskiej. Pierwotna nazwa szybu - „Aschenborn” - pochodziła od nazwiska dyrektora kopalni Adolfa Aschenborna. Pierwotnie „Andrzej” obsługiwany był przez maszynę wyciągową pracującą w sąsiednim szybie „Stanisław”.
Szyb obecnie
Szyb do lat 50. XX wieku napędzany był maszyną systemu kołowrotowego firmy „Minzer” wyprodukowaną w 1915 roku w Katowicach. W 1926 roku kopalnia „Błogosławieństwo Boże” została unieruchomiona, a w dwa lata później nieczynną kopalnię przejęła spółka „Wirek-Kopalnie” SA.
Od tego czasu „Andrzej” był szybem pomocniczym, służył do wydobywania urobku, opuszczania drewna i innych materiałów. W 1971 roku kopalnia „Pokój” w Rudzie Śląskiej uzyskała zgodę Okręgowego Urzędu Górniczego w Bytomiu na likwidację szybu.
Anna Lubczyk gr A8 TiR