koło historyczne Marek Kaliszewski Program autorski

Opracował: Marek Kaliszewski Ostrówek, 30. 08. 2005 r.

Program autorski

zajęć pozalekcyjnych z historii w Gimnazjum w Ostrówku

w roku szkolnym 2005/2006

Tytuł: Historia oręża polskiego w latach 1531 - 1683, od bitwy pod

Obertynem do bitwy pod Wiedniem.

Ogólne uwagi o programie:

Program ten skierowany jest do uczniów klas 1 - 3 gimnazjum.

Przewidywany czas realizacji programu: 2 godziny zajęć pozalekcyjnych tygodniowo.

Wstęp:

Historia jako przedmiot nauczania w gimnazjum odgrywa w systemie kształcenia ogólnego w polskiej szkole ważną rolę. Jej zadaniem jest wprowadzenie uczniów

w krąg wartości narodowych, kształtowanie postaw patriotycznych, przekazywanie wiedzy o mechanizmach funkcjonowania społeczeństw i państw w przeszłości.

Wiedza i umiejętności zdobyte przez uczniów w procesie nauczania tego przedmiotu umożliwiają im kształtowanie własnych systemów wartości i postaw obywatelskich.

Program nauczania historii w gimnazjum ze względu na ograniczony czas przeznaczony na jego realizację, możliwości poznawcze uczniów, oraz szeroki zakres chronologiczny, jest raczej ogólny. Wiedza faktograficzna przekazywana uczniom na zajęciach lekcyjnych np. z zakresu historii wojskowości nie zaspokaja potrzeb poznawczych uczniów interesujących się tymi zagadnieniami.

Prezentowany program autorski wychodzi naprzeciw zainteresowaniom uczniów pragnących bliżej poznać historię wojskowości polskiej w XVI i XVII w.

I. Identyfikacja zasobów ludzkich i kompetencji technicznych.

Nauczyciel realizujący program ma duże doświadczenie w pracy dydaktyczno - wychowawczej z młodzieżą, w zawodzie przepracował 18 lat, legitymuje się wyższym wykształceniem magisterskim na kierunku historia. W ciągu ostatnich trzech lat pracy

czterech uczniów Gimnazjum w Ostrówku i jeden uczeń Szkoły Podstawowej w Dębicy, których przygotowywałem uzyskało tytuł laureata województwa lubelskiego w Ogólnopolskim Konkursie Historycznym „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego ...”

Swoją pracę nauczyciela historii rozumiem jako pewnego rodzaju misję polegającą na zainteresowaniu młodzieży tym przedmiotem i rozwijaniu tych zainteresowań w ciągu trzech lat pracy z uczniem w gimnazjum. Ponadto osobiście zainteresowany jestem dogłębnym poznawaniem historii wojskowości polskiej na przestrzeni wieków i od dawna pasjonuję się tymi zagadnieniami, z tego też powodu jestem w stanie przekazać uczniom wiele interesujących wiadomości dotyczących różnych rodzajów uzbrojenia, umundurowania i taktyki walki wojska polskiego.

Pewnym ograniczeniem w realizacji programu jest natomiast dostęp uczniów do literatury przedmiotu. Zagadnienia zawarte w programie wymagają lektury wielu specjalistycznych prac o charakterze naukowym i popularno-naukowym na poziomie uniwersyteckim, dostępnych tylko w czytelniach UMCS i KUL. Pewnym rozwiązaniem jest kserowanie fragmentów wybranych pozycji i przekazywanie ich uczniom oraz wykonywanie przez nauczyciela notatek i sporządzanie materiałów dla uczniów przy użyciu techniki informacyjnej znacznie ułatwiającej i usprawniającej pracę.

Gimnazjum w Ostrówku gdzie realizowany będzie program, jest szkołą małą, mającą sześć oddziałów, położoną na wsi z dala od większych ośrodków miejskich, najbliższymi większymi miastami są: Lubartów i Radzyń Podl., jednak dostęp uczniów do znajdujących się tam bibliotek miejskich jest znacznie utrudniony i wymaga dojazdu po lekcjach, co ze względu na koszty i odległość jest mało realne.

Niektóre pozycje o charakterze ogólno - historycznym dostępne są w bibliotece szkolnej i Gminnej Bibliotece Publicznej, pozycje te mogą być jednak tylko podstawą do dalszego poszerzania wiedzy. Przeszkodą w realizacji programu jest też brak pracowni historycznej w szkole, która umożliwiała by nauczycielowi gromadzenie pomocy naukowych, oraz zupełny brak pieniędzy na zakup jakichkolwiek pozycji popularno-naukowych poświęconych historii. Ostatnio ukazało się kilka opracowań dotyczących zwyczajów i uzbrojenia rycerstwa polskiego, które nauczyciel zmuszony był kupić prywatnie i udostępniać je zainteresowanym uczniom.

II. Diagnoza potrzeb uczniów.

Uczniowie Gimnazjum w Ostrówku od trzech lat biorą udział w Ogólnopolskim Konkursie Historycznym „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego ...”

Tematyka konkursu podzielona jest na okresy historyczne, co roku jest to inny okres,

np. dwa lata temu było to dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa, w ubiegłym roku czasy Piastów i Jagiellonów, a w tym roku szkolnym będzie to druga połowa XVI i XVII wiek.

Przygotowanie do udziału w konkursie wymaga od uczniów i przygotowującego ich nauczyciela wytężonej pracy trwającej ponad pół roku. Z trzyletniej praktyki i doświadczenia nauczyciela wynika, że jest to konkurs dla uczniów bardzo dobrych, osiągających wysokie ogólne oceny nauczania, autentycznie zainteresowanych historią a ponadto pasjonujących się historią polityczną, wojskowością, malarstwem batalistycznym i muzyką patriotyczną.

Od trzech lat uczniowie naszego gimnazjum odnoszą w konkursie sukcesy, czterech

z nich zostało laureatami wojewódzkimi konkursu. Praktyczną nagrodą dla laureatów

jest ich zwolnienie z humanistycznej części egzaminu kończącego naukę w gimnazjum

i uzyskanie 50 punktów za tę część egzaminu.

Zainteresowania historyczne, uznanie w szkole, szanse na uzyskanie zwolnienia z egzaminu, zaufanie do nauczyciela, wszystko to sprawia, że co roku jest grupa uczniów chętnych do udziału w konkursie, do podjęcia się trudów przygotowań.

Nauczyciel jeszcze przed zakończeniem roku szkolnego przeprowadził wśród uczniów ustne wywiady i zorientował się ilu z nich jest chętnych do udziału w konkursie w przyszłym roku. Z wywiadów wynika, że sześciu uczniów zdecydowanych jest przystąpić do realizacji programu, kilku podjęcie decyzji odkłada na pierwsze dni września. Wspomniani uczniowie uczęszczają do klas drugich i trzecich gimnazjum,

są dobrze znani nauczycielowi, większość z nich uczył także w szkole podstawowej, trzech z nich brało już udział w przygotowaniach i w konkursie w ubiegłych latach a dwóch jest już laureatami konkursu, jeden w gimnazjum w ubiegłym roku, drugi w szkole podstawowej dwa lata temu.

Są to uczniowie zdyscyplinowani, pracowici, zdolni, zainteresowani historią i obeznani ze specyfiką konkursu. Uczniowie na których ja jako nauczyciel mogę liczyć, że nie zmarnują naszej wspólnej pracy.

Pewnym ograniczeniem, które zniechęca część uczniów do przygotowań i udziału w konkursie, jest ograniczenie regulaminowe mówiące, że ze szkoły do drugiego etapu może zakwalifikować się trzech najlepszych uczniów, którzy uzyskają ponad 50 % punktów. W praktyce w naszej szkole było tak, że wszyscy uczniowie biorący udział w konkursie uzyskiwali ponad 90 % punktów a różnice punktowe pomiędzy pierwszym a czwartym były niewielkie.

Prowadziło to do zniechęcenia tych, którzy nie zmieścili się w pierwszej trójce i z reguły przestają oni pracować i uczęszczać na zajęcia pozalekcyjne koła historycznego.

Jest to o tyle zrozumiałe, że w młodym człowieku istnieje chęć sprawdzenia się i rywalizacji wśród rówieśników, gdy tę szansę straci, traci również motywację do dalszej pracy, tym bardziej, że tematyka konkursu w przyszłym roku będzie obejmowała inny okres historyczny.

III. Konceptualizacja programu.

Cele ogólne:

rozwijanie, pogłębianie i umacnianie postawy patriotyzmu i miłości do ojczyzny,
rozwijanie i pogłębianie zainteresowania przeszłością państwa polskiego, zachodzącymi w niej procesami i wydarzeniami,
rozwijanie umiejętności określania miejsca, roli i tożsamości Polski i Polaków

w dziejach Europy,

zapoznanie uczniów z ważniejszymi wydarzeniami z historii regionalnej w omawianym okresie,
kształtowanie przez uczniów własnego systemu wartości umożliwiającego w przyszłości aktywne uczestnictwo w życiu narodu i państwa,
pogłębianie umiejętności dostrzegania związków przyczynowo - skutkowych zachodzących między faktami historycznymi oraz ciągłości procesu dziejowego,
kształcenie umiejętności poszukiwania, porządkowania, wykorzystywania i przechowywania informacji,
rozwijanie umiejętności pracy indywidualnej i zespołowej oraz prezentowania wyników pracy za pomocą różnych technik,
zapoznanie uczniów z podstawowymi zasadami interpretowania źródeł historycznych.

Cele poznawcze - uczniowie poznają:

historię polityczną Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI i XVII wieku,
wybitne postaci tego okresu,
strukturę organizacyjną, uzbrojenie i metody walki wojska polskiego,
ważne bitwy stoczone przez wojska polskie w omawianym okresie,
formy życia społecznego i funkcjonowania społeczeństwa w Rzeczypospolitej

„Złotego Wieku”,

pojęcia dotyczące chronologii i przestrzennej lokalizacji faktów oraz pojęć niezbędnych do opisu i analizy omawianych wydarzeń,
związki przyczynowo - skutkowe np. przyczyny elekcji Zygmunta III Wazy na króla Polski.

Cele kształcące - kształtowanie umiejętności:

formułowania wypowiedzi ustnej i pisemnej,
korzystania z różnych przekazów wiedzy o przeszłości zwłaszcza odczytywania, analizy i interpretacji różnego typu źródeł historycznych,
lokalizowania w czasie i przestrzeni omawianych wydarzeń,
stosowania poznanych pojęć,
formułowania i rozwiązywania problemów,
rozpatrywania wydarzeń z uwzględnieniem ich ciągłości, rozwoju i wzajemnych związków,
uogólniania, wartościowania i porównywania wydarzeń historycznych.

Cele wychowawcze - zajęcia służą:

pogłębianiu i umacnianiu postawy patriotyzmu,
rozwijaniu szacunku dla dorobku minionych pokoleń Polaków,
rozbudzaniu krytycyzmu wobec różnych interpretacji historii, poszanowaniu faktów, rzetelnemu formułowaniu ocen i opinii,
wzbogacaniu świata duchowego ucznia i wrażliwości moralnej,
przygotowaniu do uczestnictwa w kulturze.

Dobór materiału, treści kształcenia:

1. Kształtowanie się ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej w czasach ostatnich

Jagiellonów.

Powstanie i zadania sejmików ziemskich i sejmu. Konstytucja Nihil novi.

Próby wzmocnienia władzy królewskiej w czasach Zygmunta I Starego 1506 - 1548. Bunt szlachty przeciw królowi - „ wojna kokosza ” 1537 r.

2. Organizacja wojska polskiego w XVI wieku.

Wojska zaciężne; jazda, piechota, artyleria. Marynarka wojenna.

Pospolite ruszenie szlacheckie.

3. Rywalizacja Polski z Turcją i Rosją w pierwszej poł. XVI wieku.

Spory polsko - tureckie o panowanie w Mołdawii. Odparcie ataku Mołdawian

na Pokucie, bitwy pod Gwoźdźcem i Obertynem ( 1531 ). Wojna z Moskwą

w latach 1534 - 1537.

4. Ostatni władca z dynastii Jagiellonów na polskim tronie.

Pierwsze lata rządów Zygmunta II Augusta, konflikt ze średnią szlachtą.

Przystąpienie króla do ruchu egzekucyjnego, egzekucja dóbr, ustanowienie

kwarty i wojska kwarcianego ( 1563 ).

5. Walka Polski o dostęp do Bałtyku.

Sekularyzacja i opanowanie Inflant. Wojna o Inflanty z: Rosją, Szwecją i Danią.

Początki polskiej marynarki wojennej.

6. Utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Przyczyny zawarcia unii realnej Polski z Litwą w Lublinie ( 1 lipca 1569 r. ).

Postanowienia Unii lubelskiej.

7. Pierwsze bezkrólewie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach

1572 - 1573.

Postanowienia sejmu konwokacyjnego. Konfederacja warszawska 1573 roku.

Elekcja viritim. Artykuły henrykowskie. Wybór na króla Henryka Walezjusza.

Przyczyny ucieczki Walezjusza z Polski w 1574 roku.

8. Stefan Batory królem Rzeczypospolitej ( 1576 - 1586 ).

Okoliczności elekcji Stefana Batorego na króla. Bunt i wojna z Gdańskiem.

Kariera polityczna kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego. Reformy sądownicze

powołanie Trybunału Koronnego. Reformy wojskowe; utworzenie piechoty

wybranieckiej ( 1578 ). Wojna z Moskwą o Inflanty w latach 1579 - 1582.

Postanowienia rozejmu w Jamie Zapolskim w 1582 roku.

9. Rzeczypospolita w czasach Zygmunta III Wazy ( 1587 - 1632 ).

Nieudana próba zawiązania unii personalnej między Rzeczypospolitą a Szwecją

- elekcja Zygmunta III Wazy. Wojna domowa ze zwolennikami Maksymiliana

Habsburga. Bitwa pod Byczyną 1588 r. Nieudana wyprawa wojskowa do Szwecji

Detronizacja Zygmunta III jako króla Szwecji.

Rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego, klęska rokoszan pod Guzowem w 1607 roku.

Interwencje polskie w Mołdawii w latach 1595 - 1600.

10. I wojna ze Szwecją o Inflanty 1600 - 1611.

Przyczyny wojny. Zajęcie części Inflant przez Szwecję. Polska ofensywa w

Inflantach. Zwycięstwo pod Kircholmem w 1605 roku. Utrzymanie części Inflant,

rozejm w 1611 roku.

11. Interwencje polskie w Rosji w latach 1604 - 1619.

Osadzenie na tronie carskim Dymitra Samozwańca I. Zbrojna interwencja

przeciwko carowi Wasylowi Szujskiemu. Bitwa pod Kłuszynem ( 1610 ).

Zajęcie Moskwy przez wojska polskie i plany wprowadzenia na tron carski

Władysława IV Wazy. Powstanie antypolskie w Rosji, zakończone kapitulacją

wojsk polskich na Kremlu. Ostatnia wyprawa na Moskwę w 1617 r.

Postanowienia pokoju w Polanowie 1634 r.

12. Wojna z Turcją w latach 1620 - 1621 i walki z Tatarami.

Przyczyny wojny z Turcją. Klęska hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod

Cecorą. Powstrzymanie wyprawy tureckiej pod Chocimiem. Pokój z Turcją

W 1621 roku. Walki z najazdami tatarskimi na południowo-wschodnie ziemie

Rzeczypospolitej.

13. II wojna ze Szwecją o dostęp do Bałtyku 1621 - 1629.

Opanowanie przez Szwedów polskiej części Inflant. Atak Szwedów na Pomorze

Gdańskie w 1626 r. Walki na Pomorzu w latach 1626 - 1629. Bitwy pod :

Gniewem, Czarnem, Oliwą, Brodnicą i Trzcianą. Postanowienia rozejmu w

Altmarku 1629 r. Postanowienia pokoju w Sztumskiej Wsi 1635 r.

14. Wojsko polskie w XVII w.

Wojska zaciężne autoramentu polskiego. Wojska zaciężne autoramentu

cudzoziemskiego. Flota kaperska i marynarka wojenna. Artyleria.

Uzbrojenie i taktyka walki jazdy i piechoty. Reformy wojskowe Władysława IV

Wazy i Jana III Sobieskiego. Konfederacje wojskowe i rokosze.

Rokosz Lubomirskiego 1665 - 1666.

15. Powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego 1648 - 1654.

Przyczyny powstań kozackich. Powstania kozackie w pierwszej poł. XVII w.

Bezpośrednie przyczyny powstania Chmielnickiego. Sukcesy Kozaków w

Pierwszej fazie powstania, bitwy pod: Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami.

Skuteczna obrona Zbaraża. Ugoda zborowska. Zwycięstwa wojsk koronnych pod

Beresteczkiem i Białą Cerkwią (1651). Klęska wojsk polskich w bitwie pod

Batohem (1652). Ugoda w Perejasławiu, oddanie się Kozaków pod

zwierzchnictwo Rosji.

16. Wojna z Rosją o podział Ukrainy 1654 - 1686.

Atak Rosji na Rzeczypospolitą w 1654 r. Zdobycie przez Rosjan Smoleńska.

Bitwa pod Ochmatowem. Rozejm w Niemieży 1656 r.

„Wieczny pokój” z Rosją ( pokój Grzymułtowskiego ) 1686 r.

17. III wojna ze Szwecją „ potop szwedzki ” 1655 - 1660.

Bezpośrednie zagrożenie bytu Rzeczypospolitej. Przyczyny agresji szwedzkiej.

Sukcesy wojsk szwedzkich w 1655 roku, zajęcie przez Szwedów większości

terytorium Polski. Zdrada Radziwiłłów - układ w Kiejdanach. Obrona Jasnej

Góry - wydarzenie przełomowe dla dalszych losów wojny. Konfederacja w

Tyszowcach, powrót Jana Kazimierza do Polski. Rozwój wojny partyzanckiej,

Sukcesy regularnej armii pod wodzą hetmanów Czarnieckiego i Lubomirskiego.

Traktat w Radnot 1656 r. - pierwsza nieudana próba rozbioru Polski.

Układ welawsko - bydgoski 1657 r. - utrata lenna w Prusach Książęcych.

Pokój w Oliwie kończący wojny ze Szwecją.

18. II wojna z Turcją o Ukrainę 1672 - 1676.

Walki z Tatarami i Kozakami na Ukrainie. Plany tureckie odebrania Polsce

Ukrainy i Podola. Wyprawa turecka na Polskę w 1672 r. Upadek Kamieńca

Podolskiego. Upokarzający dla Rzeczypospolitej układ z Turcją w Buczaczu.

Ofensywa polska w wojnie z Turcją, zwycięstwo pod Chocimiem 1673 r.

Dalsze walki z Turkami. Rozejm w Żurawnie.

19. III wojna z Turcją 1683 - 1699.

Niepowodzenie polityki profrancuskiej Jana III Sobieskiego. Sojusz z Austrią

przeciwko Turcji 1683 r. Zwycięstwo pod Wiedniem 12 września 1683 r.

Bitwa pod Parkanami i dalsze walki z Turcją. Utworzenie Ligi Świętej.

Pokój z Turcją w Karłowicach 1699 r. i jego postanowienia.

20. Upadek międzynarodowego znaczenia Rzeczypospolitej w drugiej poł. XVII w.

Osłabienie Polski spowodowane licznymi wojnami toczonymi w drugiej poł.

XVII w. Nieudane próby reform ustrojowych. Liberum veto i wolna elekcja.

Upadek gospodarczy Rzeczypospolitej. Redukcje wojsk spowodowane

trudnościami finansowymi państwa.

IV. Procedury osiągania celów / sposób realizacji programu /

Metody i techniki pracy:

praca ze źródłami historycznymi,
praca z atlasem historycznym,
praca z mapą ścienną,
analiza SWOT,
debata „za i przeciw”,
drzewko decyzyjne,
metoda problemowa,
projekt,
dyskusja.

V. Oczekiwane osiągnięcia.

Przygotowanie uczniów do udziału w Ogólnopolskim Konkursie Historycznym

„Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach 1531 - 1683 od bitwy po Obertynem

do bitwy pod Wiedniem”.

Uczniowie uzupełnią wiedzę zdobytą na lekcjach historii, będą doskonalić umiejętność

pracy ze źródłami historycznymi: pisanymi, ikonograficznymi, materialnymi; umiejętność

pracy z mapą.

VI. Ewaluacja programu.

Udział uczniów w Ogólnopolskim Konkursie Historycznym „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach 1531 - 1683 od bitwy po Obertynem do bitwy pod Wiedniem”. W trakcie prowadzenia zajęć będzie przeprowadzana ewaluacja poszczególnych zajęć przy wykorzystaniu różnorodnych metod ewaluacji.

Oprzyrządowanie programu

1. Regulamin konkursu.

2. Zestaw literatury XI edycji Ogólnopolskiego Konkursu Historycznego „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego latach 1531 - 1683. Od bitwy pod Obertynem do bitwy pod Wiedniem”:

1. H. Adamczyk - Szczecińska, A. Mańkowska, K. Zalewska, Słownik szkolny. Postacie

historyczne, Warszawa 1997;

2. Atlas historii Polski, mapy, komentarze, Warszawa 2000;

3. M. Bogucka, Dawna Polska, Pułtusk 1998;

4. M. Bogucka, Historia Polski do 1864 r. Wrocław 1999;

5. M. Bogucki, Szkolny leksykon historyczny. Fakty, biografie, pojęcia, Warszawa 1995;

6. J. Cichowski, A. Szulczyński, Husaria, Warszawa 1981;

7. Encyklopedia szkolna. Historia, Warszawa 2003;

8. T. Gąsowski, J. Ronikier, P. Wróbel, Z. Zblewski, Bitwy polskie. Leksykon, Kraków 2000;

9. B. Guerguin, Zamki w Polsce, Warszawa 1964;

10. K. Górski, Historia jazdy polskiej, Kraków 1895. (reprint);

11. M. Krwawicz, Marynarka Wojenna i obrona polskiego wybrzeża w dawnych wiekach

Warszawa 1961;

12. W. Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, Warszawa 1990;

13. S. Leśniewski, Poczet hetmanów polskich i litewskich, Bydgoszcz 1992;

14. Mała encyklopedia wojskowa, t. I - III, Warszawa 1991;

15. T. Nowak, J. Wimmer, Dzieje oręża polskiego do roku 1793, t. I Warszawa 1968 i nast. wyd.

16. T. Nowak, Z dziejów techniki wojennej w dawnej Polsce, Warszawa 1965;

17. Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1987 i nast. wyd;

18. J. Pajewski, Buńczuk i koncerz, Z dziejów wojen polsko - tureckich, Warszawa 1983;

19. S. Rosik, P. Wiszewski, Poczet polskich królów i książąt, seria wydawnicza od 2000 r;

20. B. Snoch, Szkolny słownik historii Polski od pradziejów do 1975 r., t. I, Warszawa 1995;

21. H. Samsonowicz, J. Tazbir, T. Łebkowski, T. Nałęcz, Polska. Losy państwa i narodu polskiego,

Warszawa 1992 i nast. wyd;

22. J. Wimmer, Historia piechoty polskiej, Warszawa 1978;

23. J. Wołek, Dzieje Polski w malarstwie i poezji, Warszawa 1991;

24. Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. I - II, Warszawa 1965 - 1966;

25. Żołnierz polski, Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od XI w. do roku 1960,

t. I - II Warszawa 1960;

26. Z. Żygulski, Sławne bitwy w sztuce, Warszawa 1996 i wyd. nast.;

27. tomiki wydawnictwa MON z serii: „Bitwy - Kampanie - Dowódcy” oraz „Historyczne Bitwy”

28. zeszyty serii wydawniczej „Dzieje narodu i państwa polskiego” nr. 19 - 39;

3. Programy audiowizualne:

filmy fabularne na kasetach VHS: „Pan Wołodyjowski”, „ Potop”, „ Ogniem i mieczem”.

4. Programy multimedialne:

1. Historia. Encyklopedia multimedialna PWN.

2. Encyklopedia multimedialna KRÓLOWIE POLSCY.

3. MULTIMEDIALNA HISTORIA POLSKI na tle Europy 950 - 1991.

4. Multimedialna Encyklopedia Powszechna - edycja 2000. Fogra.

5. Materiały dla ucznia przygotowane przez nauczyciela:

zestawy haseł, chronologiczne zestawienie wojen prowadzonych przez Rzeczypospolitą w XVI i

XVII w; tabele dat i ważniejszych bitew, opisy broni.

6. Ćwiczenia sprawdzające w formie testów próbnych opracowanych przez

nauczyciela.

Podpis

Marek Kaliszewski

Opracował: Marek Kaliszewski

Gimnazjum w Ostrówku

Test próbny

Ogólnopolski Konkurs Historyczny

„Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach 1531 - 1683

od Obertyna do Wiednia ”

Drogi Uczniu!

Przed Tobą próbny test konkursowy. Pytania od 1 do 13 wymagają od Ciebie uzupełnienia w miejsce wykropkowane prawidłowej odpowiedzi. Natomiast pytanie 14 jest pytaniem otwartym wymagającym od Ciebie szerszej i wyczerpującej odpowiedzi.

Życzę powodzenia!

1. O kim jest mowa w następujących zdaniach:

a). dowodził wojskami Stefana Batorego w wojnie z Gdańskiem

.........................................................................................

b). hetman, dostał się do niewoli w bitwie pod Batohem, został zamordowany przez Kozaków

.........................................................................................

c). był żyjącym w XVII w. pierwowzorem literackiej postaci pułkownika Michała Wołodyjowskiego

.........................................................................................

d). opanował do perfekcji i z powodzeniem realizował taktykę wojny szarpanej

..........................................................................................

e). hetman litewski zginął z rąk skonfederowanego wojska

.........................................................................................

f). dowodził artylerią polską w bitwie pod Wiedniem.

..........................................................................................

2. Uzupełnij tabelę:

Lp.	Miejsce bitwy	Data	Dowódca wojsk polskich	Z kim Polacy walczyli
1.	Obertyn
2.	Byczyna
3.	Kirholm
4.	Oliwa
5.	Batoh
6.	Warka
7.	Kamieniec Podolski
8.	Ochmatów
9.	Parkany

3. W XVII wieku Polska toczyła wiele wojen. Uzupełnij informacje z tym związane:

a). Możliwości obronne taboru najpełniej zostały wykorzystane przez wojsko polskie w bitwie pod

................................ którą Polacy stoczyli z ......................................... w ........................ roku.

b). Wybitny wódz hetman .................................... ............................................. poległ w bitwie z Turkami pod ................................... w roku .................., na jego nagrobku umieszczony jest napis: ................................................................................................................................................................. .

4. Hetman Stefan Czarniecki zwykł mawiać o sobie „ ............................................................................

................................................................................................................................................................. ”

Jeśli znasz to powiedzenie, to wyjaśnij jego znaczenie.

....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

5. Wyjaśnij znaczenie pojęć:

artykuły hetmańskie ...................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

bastion .......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

koncerz ......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

oktawa .......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

pancerz ......................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

wolny bęben ..............................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

wybraniecka piechota ................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

6. Wymień jakie były przyczyny wojen z Turcją w XVII w. :

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

7. Wymień trzy twierdze w Koronie które nie poddały się Szwedom w czasie „potopu”.

........................................... .................................................. ................................................

8. Jazda autoramentu polskiego składała się z :

a) ....................................................................................................................................

b) .....................................................................................................................................

c) .....................................................................................................................................

9. Kto zawarł układ w Radnot, jakie były jego postanowienia?

.....................................................................................................................................................................

10. Na podstawie podanej informacji napisz jak nazywała się pełniona funkcja :

żołnierz służący w poczcie towarzysza husarskiego

....................................................................................................

urzędnik dowodzący pospolitym ruszeniem szlachty ...............................................................................................
urzędnik dowodzący wojskiem zaciężnym w polu

................................................................................................

urzędnik odpowiedzialny za bezpieczny przemarsz wojska, wystawiający czaty

................................................................................................

urzędnik zakładający obóz i rozmieszczający w nim wojsko, dowodzący taborem

...............................................................................................

dowódca roty piechoty lub jazdy

...............................................................................................

11. Wyjaśnij krótko :

I . Na czym polegała i kiedy miała miejsce tzw. „wojna kokosza” ..................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

II . Kiedy i w jaki sposób Zygmunt III Waza utracił koronę króla Szwecji?

....................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

III . Przeciwko komu i dlaczego został zawiązany rokosz hetmana Jerzego Lubomirskiego?

.................................................................................................................................................................

IV . Dlaczego hetman Jan Sobieski został wybrany królem Polski ?

.................................................................................................................................................................

12. Wymień:

a). trzy postanowienia pokoju w Oliwie

........................................................................................................................

.......................................................................................................................

b). dwa postanowienia układu w Buczaczu

........................................................................................................................

13. Uzupełnij zdania: „Trylogia” Henryka Sienkiewicza składa się z następujących powieści:

................................................................. ............................................... .................................

.............................................. , powstała w latach ........................................ . Na ekran została

przeniesiona przez ............................ ....................................... . Odtwórcą postaci Michała Wołodyjowskiego był ..................................... .............................................., Andrzeja Kmicica

zagrał ...................................... .............................................. a Jana Skrzetuskiego

...................................... ............................................. .

14. Zadanie opisowe. Udziel szerszej odpowiedzi na jedno z dwóch zadań.

1). Przedstaw przyczyny, przebieg i następstwa wojen polsko-szwedzkich w XVII w..

2). Przedstaw przyczyny i przebieg powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego.

KARTA ODPOWIEDZI

Ernest Weyhert
Marcin Kalinowski
Jerzy Wołodyjowski
Stefan Czarniecki
Wincenty Gosiewski
Marcin Kątski

za każde imię i nazwisko 2 punkty łącznie 12 punktów

2. Uzupełnij tabelę:

Lp.

Miejsce bitwy

Data

Dowódca wojsk

polskich

Z kim Polacy walczyli

Obertyn

22 sierpnia

1531 r.

hetman Jan Tarnowski

z Mołdawią

Byczyna

24 stycznia

1588 r.

hetman Jan Zamoyski

z arcyksięciem

Maksymilianem

Kirholm

27 września

1605 r.

hetman Jan Karol

Chodkiewicz

ze Szwecją

Oliwa

28 listopada

1627 r.

admirał Arendt

Dickmann

ze Szwecją

Batoh

1 - 2 czerwca

1652 r.

hetman Marcin

Kalinowski

z Kozakami

Warka

7 kwietnia

1656 r.

Hetmani: Jerzy Lubomirski i Stefan

Czarniecki

ze Szwecją

Kamieniec Podolski

18 - 27 sierpnia

1672 r.

regimentarz Mikołaj

Potocki

z Turcją

Ochmatów

29 stycznia -

2 lutego 1655 r.

hetman Stanisław

Koniecpolski

z wojskami rosyjsko-

-kozackimi

Parkany

7 i 9 października

1683 r.

Król Jan III Sobieski

z Turcją

za podanie daty 1 punkt

za podanie dowódcy 1 punkt

za podanie państwa 1 punkt łącznie 27 punktów

3. a). Możliwości obronne taboru najpełniej zostały wykorzystane przez wojsko polskie w bitwie pod

Obertynem którą Polacy stoczyli z Mołdawianami w 1531 roku.

3 punkty

b). Wybitny wódz hetman Stanisław Żółkiewski poległ w bitwie z Turkami pod Cecorą w roku

1620, na jego nagrobku umieszczony jest napis: „O, jak słodko i pięknie jest umrzeć za Ojczyznę”

punktów

łącznie 9 punktów

4. Hetman Stefan Czarniecki zwykł mawiać o sobie: „ Jam nie z soli ani z roli, jeno z tego co mnie boli ”

Słowa te znaczą, że hetman swoją pozycję społeczną i karierę polityczną zawdzięczał nie pochodzeniu społecznemu czy majątkowi, lecz walce i ranom jakie odniósł w obronie Rzeczypospolitej.

za powiedzenie 3 punkty

za wyjaśnienie 3 punkty

łącznie 6 punktów

artykuły hetmańskie - zbiór przepisów dyscyplinarnych, porządkowych i taktycznych obowiązujących w wojsku. W Polsce artykuły hetmańskie wydawał król lub hetman i obowiązywały one tylko na czas jednej wyprawy / kampanii /. W 1609 r. sejm zatwierdził stałe artykuły hetmańskie które obowiązywały do 1698 r.

2 punkty

bastion - element fortyfikacji stałej od poł. XVI w. była to potężna budowla ziemna o kształcie pięciokątnym, wzmocniona murem, zakończonym platformą na której umieszczano działa.

Wewnątrz bastionu były schrony, magazyny prochowe, działobitnie i kazamaty.

2 punkty

koncerz - broń biała, sieczna, o długiej prostej głowni i trójkątnym lub czworokątnym przekroju przeznaczona do kłucia, była używana przez husarię.

2 punkty

oktawa - odprzodowe działo płaskotorowe strzelające pociskiem o wagomiarze stanowiącym 1/8 wagomiaru całego działa. Były oktawy kolubryny (falkony) i oktawy kartauny.

2 punkty

pancerz - giętkie uzbrojenie ochronne ciała takie jak: brygantyna, karacena, kolczuga, bechter.

2 punkty

wolny bęben - system werbunku ochotników do wojska zaciężnego, przy ogłaszaniu werbunku bito w bęben, każdego żołnierza przyjmowano do służby indywidualnie, w Polsce dozwolony tylko w dobrach królewskich i duchownych.

2 punkty

wybraniecka piechota - utworzona w 1578 r. w Koronie przez Stefana Batorego w jej skład wchodzili chłopi wybierani po 1 z 20 łanów ziemi chłopskiej z dóbr królewskich, w zamian za służbę wojskową z własnym uzbrojeniem zwolnieni oni byli z ze świadczeń wobec króla i mieli różne przywileje gospodarcze. Uzbrojeni byli w rusznice, szable, toporki; liczebność ich wynosiła ok. 2,5 tys.

2 punkty

łącznie 14 punktów

6. Wymień jakie były przyczyny wojen z Turcją w XVII w. :

walka Turków z chrześcijanami w imię szerzenia islamu
wyprawy Kozaków na tureckie wybrzeża Morza Czarnego
wyprawy Tatarów na Ukrainę
pomoc udzielana przez Polskę Cesarstwu austriackiemu w walce z Turkami
dążenie Turcji do uzależnienia Polski

5 punktów

Zamość, Lwów, Jasna Góra.

3 punkty

8. W Polsce w XVI - XVII w. występowały następujące rodzaje jazdy polskiego autoramentu:

a). jazda ciężka - husaria,

b). jazda średniozbrojna (pancerna) chorągwie kozackie i petyhorcy

c). jazda lekka chorągwie tatarskie i wołoskie.

3 punkty

Układ w Radnot (6 grudnia 1656 r.) zawarł król Szwecji Karol X Gustaw z Bohdanem Chmielnickim,

Fryderykiem Wilhelmem elektorem Prus Książęcych, Bogusławem Radfziwiłłem i księciem Siedmiogrodu Jerzym Rakoczym. Był to układ o rozbiorze Polski. Szwecja miała zabrać: Prusy Królewskie, Kujawy, północne Mazowsze,

Żmudź i Inflanty z Kurlandią. Fryderyk Wilhelm; Wielkopolskę, Janusz Radziwiłł; województwo nowogrodzkie, Bohdan Chmielnicki; Ukrainę a Jerzy Rakoczy; Małopolskę. Do realizacji tego układu nie doszło ponieważ Polacy pokonali Szwedów i wojska Siedmiogrodu.

8 punktów

10. Na podstawie podanej informacji napisz jak nazywała się pełniona funkcja :

a) pocztowy

b) regimentarz

c) hetman

d) strażnik

e) oboźny

f) rotmistrz

za każdą funkcję 1 punkt łącznie 6 punktów

11. Wyjaśnij krótko :

I . Na czym polegała i kiedy miała miejsce tzw. „wojna kokosza”

Wojna kokosza jest to pogardliwa nazwa nadana przez magnatów rokoszowi szlachty zebranej w 1537 r. pod Lwowem na wyprawę mołdawską. Szlachta była przeciwna wzmocnieniu władzy przez Zygmunta I Starego i domagała się uporządkowania skarbu, poszanowania praw i przywilejów szlacheckich.

5 punktów

II . Kiedy i w jaki sposób Zygmunt III Waza utracił koronę króla Szwecji?

Zygmunt III Waza w roku 1598 zorganizował wyprawę wojskową do Szwecji aby zmusić do posłuszeństwa swego stryja Karola IX Sudermańskiego który faktycznie przejął władzę. Pod Linkoping w południowej Szwecji, 25 września 1598 r. wojska polskie Zygmunta III Wazy poniosły porażkę w bitwie z armią szwedzką, Zygmunt III dostał się do niewoli i musiał zrzec się tytułu króla Szwecji.

Po odzyskaniu wolności król powrócił do Polski i dalej używał tytułu króla Szwecji, jednak właściwie tym królem nie był.

5 punktów

III . Przeciwko komu i dlaczego został zawiązany rokosz hetmana Jerzego Lubomirskiego?

Rokosz Lubomirskiego było to zbrojne wystąpienie szlachty przeciw Janowi II Kazimierzowi na czele którego stał marszałek wielki koronny i hetman Jerzy Lubomirski, wszczęte w 1665 r.. Szlachta nie chciała dopuścić do reform ustrojowych w Polsce i była przeciwna wyborowi następcy Jana Kazimierza za życia króla / elekcja vuvente rege /. Lubomirski pokonał wojska królewskie pod Częstochową i Mątwami a następnie zawarł ugodę z królem w Łęgonicach (1666 r.), gdy Jan Kazimierz zrezygnował z elekcji vivente rege.

5 punktów

IV . Dlaczego hetman Jan Sobieski został wybrany królem Polski ?

Hetman Jan Sobieski odniósł duże sukcesy w walkach z Tatarami na Ukrainie i Podolu w latach sześćdziesiątych XVII w. Był pogromcą Turków w bitwie pod Chocimiem w 1673 r., dzięki temu zwycięstwu została zmazana hańba ugody w Buczaczu z 1672 r. i zażegnane widmo uzależnienia Rzeczypospolitej od Turcji. Większość średniej szlachty chciała wyboru „króla Piasta” czyli Polaka, ponieważ uważano, że tylko taki władca dobrze będzie rządził i zapewni przestrzeganie przywilejów szlacheckich.

5 punktów

12. Wymień:

a). trzy postanowienia pokoju w Oliwie

Szwecja zatrzymała większość Inflant z wyjątkiem Kurlandii

Szwecja wycofała się z zajmowanych ziem polskich

król Jan Kazimierz II zrzekł się tytułu króla Szwecji

3 punkty

b). dwa postanowienia układu w Buczaczu

Turcja zatrzymuje Ukrainę i Podole z Kamieńcem Podolskim

Polska będzie wypłacać Turcji, co roku haracz w zamian za utrzymanie pokoju przez Turcję

2 punkty

13. Uzupełnij zdania: „Trylogia” Henryka Sienkiewicza składa się z następujących powieści:

„Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”, powstała w latach 1883 - 1887. Na ekran została przeniesiona przez Jerzego Hoffmana . Odtwórcą postaci Michała Wołodyjowskiego był Tadeusz Łomnicki, Andrzeja Kmicica zagrał Daniel Olbrychski, a Jana Skrzetuskiego

Michał Żebrowski .

8 punktów

14.

Nauczyciel dokonuje samodzielnej oceny wypowiedzi uwzględniając :

zawartość merytoryczną
jasność sformułowań,
wyczerpanie tematu
język i styl wypowiedzi

Za to pytanie może przyznać maksymalnie 20 punktów

Razem 146 punktów, do II etapu przechodzi uczeń który uzyskał 50 % czyli 73 punkty.

Wojny Rzeczypospolitej w XVII w.

Państwo z którym

Polska walczyła

Miejsce bitwy

Data

Skutki wojny

( kto wygrał )

Władca

( dowódca )

I wojna z Rosją o Inflanty

Połock

Psków

Wielkie Łuki

1579 - 1582

Polska odzyskała Inflanty

Stefan Batory

II wojna z Rosją.

Interwencja polska w Rosji 1609 - 1611

bitwa pod Kłuszynem

1610

Bitwę wygrali Polacy, interwencja w Rosji nie powiodła się.

Zygmunt III Waza

III wojna z Rosją

bitwa o Smoleńsk

1633 - 1634

Wygrali Polacy, zawarto pokój w Polanowie

Władysław IV

I wojna ze Szwecją

1600 - 1610

bitwa pod

Kircholmem

1605

Bitwę wygrali Polacy,

całą wojnę Polska przegrała, Szwedzi zabrali część

Inflant

Zygmunt III

Waza

Jan Karol

Chodkiewicz

II wojna ze Szwecją

Wojna o ujście Wisły

1621 - 1629

bitwa pod Oliwą

1627

Bitwę wygrali Polacy, całą wojnę wygrali Szwedzi którzy zajęli część miast na Pomorzu Gdańskim i zablokowali Gdańsk z którego pobierali cła.

Zygmunt III Waza

III wojna ze Szwecją

„Potop szwedzki”

1655 - 1660

obrona Jasnej Góry

bitwa pod Warką

bitwa o Warszawę

1655

1657

1658

Polacy po pięciu latach walk wyzwolili Polskę, zawarty został pokój w Oliwie w 1660 r.

Jan Kazimierz

Stefan Czarniecki

Jerzy

Lubomirski

I wojna z Turcją

1620 - 1621

bitwa pod Cecorą

bitwa pod Chocimiem

1620

1621

wygrali Turcy

wygrali Polacy, zawarto rozejm

Zygmunt III

Waza

Stanisław Żółkiewski

Jan Karol

Chodkiewicz

II wojna z Turcją

1672 - 1676

bitwa o Kamieniec Podolski

bitwa pod Chocimiem

1672

1673

wygrali Turcy, pokój w Buczaczu

wygrali Polacy

Michał Korybut Wiśniowiecki

Jan Sobieski

III wojna z Turcją

1683 - 1684

bitwa pod Wiedniem

1683

wygrali Polacy, pokój

w Karłowicach

Jan III Sobieski

Powstanie kozackie na Ukrainie

1648 - 1654

powstanie Chmielnickiego

bitwy pod

Żółtymi Wodami

Korsuniem

Piławcami

Zbarażem

Beresteczkiem

Batohem

1648

1649 *

1651 *

1652

* bitwy zwycięskie dla Polski

Podział Ukrainy na dwie części: Ukrainę Zadnieprzańską z Kijowem włączoną do Rosji i Ukrainę zachodnią pozostałą przy Polsce.

Jan Kazimierz

Pokoje Rzeczypospolitej w XVII w.

Państwo z którym Polska zawarła pokój	Data		Postanowienia		Władca
Pokój z Rosją w Polanowie	1634		Polska zdobyła ziemię smoleńską, czernichowską i siewierską.		Władysław IV Waza
Pokój ze Szwecją w Oliwie	1660		Szwedzi opuścili ziemie polskie, Polska odzyskała niepodległość i ujście Wisły z Gdańskiem. Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla Szwecji. Polska utraciła lenno w Prusach Książęcych.		Jan Kazimierz
Pokój z Rosją w Andruszowie	1667		Podział Ukrainy na dwie części. Przy Polsce pozostała Ukraina Zachodnia.		Jan Kazimierz
Pokój z Turcją w Buczaczu	1672		Polska utraciła twierdzę w Kamieńcu Podolskim, Podole i Ukrainę. Musiała płacić Turcji co roku haracz.		Michał Korybut Wiśniowiecki
Pokój z Turcją w Karłowicach		1699		Polska odzyskała Podole i Ukrainę Zachodnią.		August II Sas

Wojny Rzeczypospolitej w XVI i XVII w.

Wojna Stefana Batorego z Gdańskiem

Lubiszewo - wieś koło Tczewa; podczas wojny Stefana Batorego z Gdańskiem 17 kwietnia 1577 r. bitwa przegrana przez wojska Gdańska ok. 4 tys. z wojskami koronnymi ok. 2,3 tys. dowodzonymi przez hetmana Zborowskiego.

Wojny ze Szwecją

Linkoping - miasto w południowej Szwecji, 25 września 1598 r. porażka wojsk polskich Zygmunta III Wazy w bitwie z armią szwedzką Karola IX Sudermańskiego, Zygmunt III dostał się do niewoli i musiał zrzec się tytułu króla Szwecji.

Biały Kamień - miasto w Estonii dawniej w Inflantach; podczas wojen polsko-szwedzkich w 1602 r. zdobyty przez hetmana Jana Zamoyskiego. We wrześniu 1604 miejsce zwycięskiej bitwy hetmana

Jana Karola Chodkiewicza ze Szwedami.

Kokenhausen - miasto w Inflantach w pobliżu Rygi, dziś na Łotwie; 23 czerwca 1601 bitwa wojsk polskich hetmana Krzysztofa Radziwiłła ze Szwedami. Przegrali Szwedzi tracąc ok. 2 tys. ludzi.

Kirholm -miejscowość w Inflantach obecnie na Łotwie w pobliżu Rygi. 27 września 1605 r. wojska polskie ok. 4,5 tys. pod dow. hetmana Jana Karola Chodkiewicza odniosły świetne zwycięstwo nad

ok. 11 tys. Szwedów pod wodzą Karola IX Sudermańskiego. Decydujące uderzenie przeprowadziła husaria, zginęło ok. 6 tys. Szwedów, straty polskie ok. 100 zabitych.

Gniew - miasto na Pomorzu, miejsce bitwy 12 -21 września 1626 r. wojsk polskich króla Zygmunta III Wazy z wojskami szwedzkimi Gustawa II Adolfa. Polacy przegrali bitwę.

Czarne - miasto na Pomorzu, miejsce bitwy podczas wojny polsko-szwedzkiej w 1627 r.

Wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Koniecpolskiego otoczyły w kwietniu 1627 r. 2,5 tys. Szwedów którzy po ciężkich walkach poddali się 17 kwietnia 1627 r.

Tczew - miasto na Pomorzu Gdańskim; 1) podczas wojny polsko-szwedzkiej 17 - 18 sierpnia 1627 r. nierozstrzygnięta bitwa wojsk pod komendą hetmana Stanisława Koniecpolskiego (ok.7,5 tys.) z armią szwedzką ( ok. 5 tys.), w bitwie ranny został król szwedzki Gustaw II Adolf.

Oliwa - obecnie dzielnica Gdańska, w XVII w. wieś; podczas wojny polsko-szwedzkiej 28 listopada 1627 r. bitwa morska między blokującą port gdański eskadrą 6 okrętów szwedzkich admirała

Stiernskoldema a flotą polską 10 okrętów pod dowództwem admirała Dickmanna. Polacy zdobyli w wyniku abordażu okręt szwedzki „Tigern” a Szwedzi sami zatopili uszkodzony okręt „Solen”, pozostałe okręty szwedzkie uciekły, Gdańsk został odblokowany, w bitwie zginęli obaj admirałowie.

Trzciano - wieś w pobliżu Kwidzynia na Pomorzu; 25 czerwca 1629 r. zwycięska bitwa jazdy polskiej i posiłków austriackich (ok. 4,5 tys.) pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego ze Szwedami (ok. 8,5 tys.) Gustawa II Adolfa. O zwycięstwie zadecydowało uderzenie husarii.

Ujście - miasto w województwie wielkopolskim, w czasie najazdu szwedzkiego 24 lipca 1655 r.

kapitulacja pospolitego ruszenia z Wielkopolski (za namową Hieronima Radziejowskiego) dowodzonego przez Krzysztofa Opalińskiego i A. Grudzińskiego (ok. 15 tys.) przed armią szwedzką (ok. 17 tys.) Karola X Gustawa; kapitulacja ta otworzyła drogę Szwedom w głąb Polski.

Żarnów - wieś w pobliżu Opoczna; w czasie „potopu” 16 września 1655 r. porażka armii polskiej Jana Kazimierza (ok. 10 tys. jazdy) w bitwie ze Szewdami Karola X Gustawa (ok. 15 tys.).

Jasna Góra - klasztor paulinów w Częstochowie, ośrodek kultu Matki Boskiej. W latach 1621 - 48 został ufortyfikowany. W okresie „potopu” 18 listopad - 26 grudzień 1655 r. oblegany przez wojska szwedzkie ok. 3 tys. gen. Mullera. Obroną kierował przeor Augustyn Kordecki. Skuteczna obrona klasztoru przyczyniła się do rozwoju ruchu partyzanckiego przeciw Szwedom.

Gołąb - wieś koło Puław; 18 lutego 1656 r. wojska polskie dowodzone przez Czarnieckiego ok. 7 tys. jazdy, przegrały bitwę ze Szwedami ok. 7-8 tys. dowodzonymi przez Karola X Gustawa.

Kłecko - miasto w Wielkopolsce; miejsce bitwy 7 maja 1656 r. wojsk polskich hetmanów Czarnieckiego i Lubomirskiego ze Szwedami. Polacy bitwę przegrali stracili ok. 1000 zabitych.

Warszawa - stolica Polski; w czasie wojny ze Szwecją 20 kwiecień - 1 lipiec 1656 r. oblężenie i odzyskanie miasta zajętego przez Szwedów w 1655 r. 28 - 30 sierpnia 1656 r. przegrana bitwa armii polskiej (ok. 40 tys.) króla Jana II Kazimierza, z wojskami szwedzko-brandenburskimi (ok. 23 tys.) Polacy zagrożeni okrążeniem wycofali się w nieładzie.

Warka - miasto na Mazowszu; 7 czerwca 1656 r. zwycięska bitwa wojsk polskich pod komendą

hetmanów Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego (ok. 8 tys.) z armią szwedzką (ok. 3 tys.),

zginęło 2 tys. Szwedów.

Czarny Ostrów - miasteczko na Ukrainie; w 1657 r. wojska polsko-litewskie pod dowództwem hetmanów: Potockiego, Lubomirskiego, Czarnieckego, Połubińskiego otoczyły wycofujące się z Polski wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego. W walkach Rakoczy został częściowo rozbity i musiał podpisać kapitulację 23 lipca 1657 r. pod Międzybożem. Układy nie uznali Tatarzy posiłkujący Polaków, 26 lipca 1657 otoczyli wojska Rakoczego i większość wzięli do niewoli lub wybili.

Als - wyspa w Danii w cieśninie Mały Bełt; zajęta przez Szwedów w okresie drugiej wojny północnej.

W historii Polski był to okres „ potopu szwedzkiego” a Dania była sojusznikiem Polski, dlatego połączone siły polsko-brandenbursko-austriackie odbiły wyspę w grudniu 1658 roku.

Mowa o tym jest w hymnie polskim „ Jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze dla Ojczyzny ratowania rzucił się przez morze” W rzeczywistości 14 grudnia 1658 r. oddział piechoty polskiej zajął przyczółek, na który przez cieśninę oddzielającą wyspę od lądu /ok. 500 m./ przeprawiła się polska jazda dowodzona przez Czarnieckiego lecz nie wpław tylko na łodziach holując płynące konie.

Opinię o przeprawie jazdy Czarnieckiego wpław na koniach przez morze rozpowszechnił w swoich pamiętnikach jej uczestnik Jan Chryzostom Pasek.

Wojny z Turcją

Cecora - miejscowość w Mołdawii w pobliżu miasta Jassy nad rzeką Prut ( obecnie Rumunia ).

W 1595 r. wojska polskie pod komendą hetmana Jana Zamoyskiego wygrały bitwę z wojskami tatarsko- tureckimi, umożliwiło to opanowanie Mołdawii przez Polskę.

W dniach 18 - 29 września 1620 r. armia polska ok. 10 tys. pod komendą hetmana Stanisława Żółkiewskiego przegrała w rejonie Cecory bitwę z wojskami turecko-tatarskimi dowodzonymi przez

Iskander Paszę. Ocalała część wojska polskiego wycofywała się do granicy z Polską, lecz nad Dniestrem w okolicach Mohylewa powstała panika, tabor został rozbity, większość Polaków, w tym hetman Żółkiewski, zginęła.

Chocim - miasto na Ukrainie nad Dniestrem. W okresie wojen polsko-tureckich rozegrały się tu dwie wielkie bitwy:

W dniach 2 września - 9 października 1621 r. wojska polskie pod dowództwem hetmana Jana

Karola Chodkiewicza a później przez Stanisława Lubomirskiego / ok. 30 tys./ wspierane przez 25 tys. Kozaków pod komendą Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego obroniły twierdzę przed atakami 100 tys. armii tureckiej, dzięki temu zawarto rozejm ustalający granicę polsko-turecką na Dniestrze.

Kamieniec Podolski - miasto na Ukrainie, twierdza polska na granicy południowo-wschodniej.

22 października 1633 r. zwycięska bitwa hetmana Stanisława Koniecpolskiego nad wojskami turecko-tatarskimi. 18 - 27 sierpnia 1672 r. oblężenie twierdzy przez Turków zakończone kapitulacją, dowódcą obrony był M. Potocki.

Lwów - 20 września - 6 października 1672 obrona przed wojskami kozacko-tureckimi, dowódcą był Łącki.

Chocim - miasto na Ukrainie nad Dniestrem. W dniach 10 - 11 listopada 1673 r. 30 tys. armia polsko-litewska pod dowództwem hetmana Jana Sobieskiego rozbiła 30 tys. armię turecką Husejna Paszy.

Trembowla - miasto na Ukrainie, bronione we wrześniu 1675 r. przed Turkami dowódcą obrony był kpt. Chrzanowski, szturmy tureckie zostały odparte, do legendy przeszła postawa żony Chrzanowskiego, Anny Doroty, która własnym bohaterstwem dawała przykład obrońcom. Na pomoc oblężonym przybył Jan III Sobieski.

Żurawno - miejscowość na Ukrainie na prawym brzegu Dniestru; podczas wojny polsko-tureckiej

25 września - 14 października 1676 r. obrona wojsk polskich pod komendą króla Jana III Sobieskiego (ok. 18 tys.) oblężonych przez ok. 40 - 50 tys. Turków i Tatarów. Zawarto rozejm na mocy którego Turcja zatrzymała Podole z Kamieńcem Podolskim i większą część prawobrzeżnej Ukrainy.

Wiedeń - stolica Austrii; w 1683 r. (ok. 22, 5) tys. wojsk dowodzonych przez króla Jana III Sobieskiego wyprawiło się na pomoc obleganemu przez Turków Wiedniowi. Połączone siły polsko-aystriacko-niemieckie liczyły ok. 65 tys. 12 września 1683 r. w bitwie pokonały one Turków dowodzonych przez wielkiego wezyra Kara Mustafę. Decydujące było uderzenie husarii ze wzgórza Kahlenberg. Straty Turków ( ok. 15 tys.) straty sprzymierzonych (ok. 1,5 tys. zabitych, 2,5 tys. rannych).

Parkany - miasto w południowej Słowacji, nad Dunajem; 7 i 9 października 1683 r. bitwa wojsk polskich i austriackich (ok. 32 tys.) dowodzonych przez Jana III Sobieskiego, z Turkami (ok.15 tys.) paszy Kara Mehmeda. Pierwszego dnia idąca przodem jazda polska została częściowo rozbita, drugiego dnia, po zgromadzeniu wszystkich wojsk polskich Turcy zostali pokonani.

Wojny w Mołdawii, powstania kozackie i walki z Tatarami

Obertyn - miejscowość na Ukrainie, nad rzeką Czerniawą. 22 sierpnia 1531 r. miejsce zwycięskiej bitwy wojsk polskich (ok. 6 tys. 12 dział, 300 wozów taborowych) dowodzonych przez hetmana Jana Tarnowskiego z armią hospodara mołdawskiego Piotra Raresza (ok.17 tys.) Polacy skutecznie bronili się w taborze a potem atakiem jazdy rozbili Mołdawian, zginęło (ok.5 tys.) Mołdawian.

Ostry Kamień - miejscowość na Ukrainie; 13 kwietnia 1596 r. zwycięska bitwa wojsk polskich pod komendą Stefana Żółkiewskiego z Kozakami dowodzonymi przez Semena Nalewajkę.

Sołonica - uroczysko na Ukrainie koło Łubniów: w 1596 r. oblężenie przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego wojsk kozackich: Łobody, Nalewajki i Sawuły zakończone kapitulacją kozaków i wydaniem Nalewajki i Sawuły.

Kalnik - miasto na Ukrainie; 28 stycznia 1606 r. zwycięska bitwa wojsk polskich ok. 10 tys. pod komendą hetmana Stanisława Żółkiewskiego z Tatarami powracającymi z wyprawy na Ukrainę i Podole.

Sasowy Róg - miejscowość w Mołdawii; 19 lipca 1612 r. klęska wojsk polskich hetmana Stanisława Potockiego (ok. 2 tys.) w bitwie z Turkami i Tatarami; Potocki został wzięty do niewoli.

W lipcu 1633 r. zwycięstwo hetmana Stanisława Koniecpolskiego w bitwie z Tatarami.

Martynów - miejscowość na Ukrainie; 20 czerwca 1624 r. zwycięska bitwa wojsk polskich hetmana Stanisława Koniecpolskiego ok. 5 tys. nad Tatarami ok. 10 tys.

Kumiejki - miasto na Ukrainie; 16 grudnia 1637 r. zwycięstwo wojsk koronnych hetmana Potockiego nad kozakami atamana Pawluka.

Ochmatów - wieś na Ukrainie. 30 stycznia 1644 r. zwycięska bitwa armii polskiej pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego (ok. 19 tys.) z Tatarami Tuchaj-beja (ok. 20 tys.)

Żółte Wody - na Ukrainie, miejsce bitwy 15 - 18 maja 1648 r. ok. 2 tys. wojsk polskich pod komendą hetmana Stanisława Potockiego z wojskami kozacko-tatarskimi Bohdana Chmielnickiego. Polacy bitwę przegrali.

Korsuń - miasto na Ukrainie, podczas powstania Chmielnickiego 26 maja 1648 r. klęska armii polskiej hetmanów Potockiego i Kalinowskigo ok. 6 tys. w bitwie wojskami kozacko-tatarskimi ok. 10 tys. Większość Polaków zginęła lub dostała się do niewoli w tym obaj hetmani.

Piławce - wieś na Ukrainie; podczas powstania Chmielnickiego 20 - 23 września 1648 r. klęska armii koronnej (ok. 30 tys.) dowodzonej przez regimentarzy: Koniecpolskiego, Ostroroga, Zasławskiego w bitwie z Kozakami. W obozie polskim powstała panika i wojsko rzuciło się do ucieczki ponosząc duże straty, Kozacy zajęli polski obóz, zagarniając olbrzymie łupy.

Kudak - twierdza polska na prawym brzegu dolnego Dniepru zbudowana w latach trzydziestych XVII w.Miała bronić granicy południowej przed Tatarami i pilnować Kozaków. W 1648 r. broniona przez K. Grodzickiego, Polacy poddali się twierdza została spalona.

Starokonstantynów - miasto na Wołyniu, Ukraina; podczas powstania Chmielnickiego bitwa w 1648 r. wojsk Jaremy Wiśniowieckiego z częścią sił kozackich pod dowództwem Krzywonosa.

Lwów - miasto na Ukrainie wielokrotnie bronione; 6 -26 październik 1648 skuteczna obrona przed wojskami kozacko-tatarskimi Bohdana Chmielnickiego, dowódcą obrony był Arciszewski.

Łojów - miasto na Białorusi; podczas powstania kozackiego 31 lipca 1649 r. zwycięstwo wojsk litewskich hetmana Janusza Radziwiłła ok. 6 tys. nad Kozakami ok. 10 tys.

Zbaraż - miasto na Ukrainie; podczas powstania Bohdana Chmielnickiego od 10 lipca do 22 sierpnia 1649 r. broniło się tu wojsko polskie regimentarzy Firleja, Lanckorońskiego, Ostroroga i prywatne wojsko Jeremiego Wiśniowieckiego przed oblegającymi je wojskami kozacko-tatarskimi Chmielnickiego i chana Islama Gireja, oblężenie przerwano po zawarciu ugody zborowskiej.

Zborów - miasto na Ukrainie; bitwa 15 - 16 sierpnia 1649 r. bitwa wojsk polskich (ok. 15 tys.) dowodzonych przez Jana II Kazimierza idących na odsiecz Zbarażowi z wojskami kozacko-tatarskimi. W krytycznym dla Polaków momencie bitwy kanclerz Ossoliński przekupił chana Islama Giereja który zmusił Chmielnickiego do rokowań i zawarcia ugody tzw. zborowskiej z Polską.

Beresteczko - miasto na Ukrainie nad rzeką Styr ; w okresie powstania kozackiego miejsce bitwy / 28 - 30 czerwca 1651 r./ wojsk polskich (ok. 57 tys.) dowodzonych przez króla Jana Kazimierza z wojskami kozacko-tatarskimi pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego i chana krymskiego Islama Gireja (ok. 60 - 100 tys.) Bitwę wygrali Polacy, Tatarzy uciekli z pola bitwy uprowadzając Chmielnickiego, rozbici Kozacy schronili się w taborze i pod dowództwem Bohuna częściowo zdołali przebić się z okrążenia.

Batoh, Batih - miejscowość na Ukrainie nad Bohem. W dniach 1-2 czerwca 1652 roku wojska polskie pod dowództwem hetmana Marcina Kalinowskiego ( ok. 10 tys. ) zostały pobite przez wojska kozacko-tatarskie pod komendą Bohdana Chmielnickiego i sułtana Nuradyna ( ok. 24 tys. ).

Obóz polski został zdobyty a ok. 5 tys. jeńców polskich w tym hetman Kalinowski oraz między innymi brat Jana Sobieskiego zostali zamordowani. Następstwem zwycięstwa Kozaków było zerwanie ugody polsko-kozackiej zawartej w 1651 roku w Białej Cerkwi.

Żwaniec - wieś na Ukrainie; jesienią 1653 r. armia polska pod dowództwem króla Jana II Kazimierza została otoczona w obozie pod Żwańcem przez wojska kozacko-tatarskie. Po pewnym czasie Tatarzy wycofali się a Kozacy zawarli ugodę z królem na warunkach ugody zborowskiej.

Wojny z Rosją

Uła - rzeka w Rosji, na zachód od Witebska; 26 stycznia 1564 r. zwycięska bitwa wojsk polsko-litewskich Mikołaja Radziwiłła „Rudego” nad armią rosyjską kniazia Piotra Szujskiego.

Psków - miasto w północno-zachodniej Rosji; podczas wojny z Rosją o Inflanty 24 sierpnia - 15 stycznia 1582 r. bezskutecznie oblegane przez wojska polskie (ok. 30 tys.) Stefana Batorego. Oblężenie zostało przerwane po zawarciu rozejmu w Jamie Zapolskim.

Smoleńsk - miasto w Rosji, nad Dnieprem; oblegane przez wojska polskie od września 1609 r. do czerwca 1611 r. zdobyte w wyniku szturmu. W latach 1632 - 16 34 oblegane przez Rosjan, w październiku 1633 r. z odsieczą przybył król Władysław IV który rozbił wojska rosyjskie w lutym 1634 r.

W okresie od lipca do października 1654 r. ponownie oblegany przez Rosjan, dowódcą obrony był wojewoda smoleński Obuchowicz który poddał twierdzę gdy Rosjanie rozbili wojska litewskie w bitwie pod Szepielewiczami i nie było nadziei na otrzymanie pomocy.

Kłuszyn - wieś w Rosji, obwód smoleński; miejsce zwycięskiej bitwy 4 lipca 1610 r. wojsk polskich hetmana Stanisława Żółkiewskiego (ok.7 tys.) z wojskami rosyjskimi cara Szujskiego (ok. 30 tys.) i posiłkami szwedzkimi (ok. 5 tys.) zmierzającymi na odsiecz oblężonemu przez Polaków Smoleńskowi. O zwycięstwie przesądził atak husarii na Szwedów i rozbicie rosyjskich taborów.

Ochmatów - wieś na Ukrainie. Podczas wojny polsko-rosyjskiej 29 stycznia - 2 lutego 1655 r. bitwa wojsk polskich pod komendą hetmana Stanisława Potockiego „Rewery”(ok. 22-23 tys.) wspieranego przez Tatarów z armią rosyjsko-kozacką Bohdana Chmielnickiego i Szeremietiewa. Polacy bezskutecznie próbowali zdobyć tabor rosyjski, Rosjanie po udanej obronie wycofali się na wschód.

Lwów - 25 września - 8 listopada 1655 r. obrona przed wojskami rosjsko-kozackimi, dowódcą obrony był Grodzicki.

Konotop - miasto na Ukrainie; 7 -8 lipca 1659 r. bitwa wojsk kozacko-polsko-tatarskich hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego z armią rosyjską księcia Trubieckiego. Całkowita klęska Rosjan.

Połonka - miasto na Białorusi; podczas wojny polsko-rosyjskiej 28 czerwca 1660 r. zwycięstwo wojsk polsko-litewskich (ok.13 tys.) dowodzonych przez hetmanów Pawła Sapiehę i Stefana Czrnieckiego nad armią rosyjską Iwana Chowańskiego (ok. 24 tys.) Rosjanie stracili 13 do 16 tys. ludzi.

Cudnów - miejscowość na Ukrainie, miejsce bitwy z wojskami rosyjskimi w dniach 27 września -

3 listopada 1660 r. Wojska polskie ok. 29 tys. i posiłki tatarskie ok. 15 tys. dowodzone przez hetmanów Stanisława Potockiego „Rewerę” i J. S. Lubomirskiego otoczyły armię rosyjsko-kozacką Szeremietiewa i atamana Cieciury. Kozacy podpisali ugodę i odeszli z bronią a Rosjanie nie mając szans na dalszą skuteczną obronę, poddali się.

Rokosze szlachty

Byczyna - miasto na Śląsku; 24 stycznia 1588 miejsce bitwy wojsk hetmana Jana Zamoyskiego ok. 6 tys.z wojskami austriackimi arcyksięcia Maksymiliana Habsburga i wspierającymi go oddziałami polskimi ok. 5,5 tys. Maksymilian Habsburg usiłował bezprawnie zająć tron polski po śmierci Stefana Batorego i nie dopuścić do koronacji królewskiej Zygmunta III Wazy. Bitwę wygrał Zamoyski a Maksymilian został wzięty do niewoli, przebywał na zamku w Kraśniku, po dwóch latach go zwolniono gdy złożył przysięgę, że nie będzie wysuwał pretensji do tronu polskiego.

Guzów - wieś na Mazowszu miejsce bitwy podczas rokoszu Zebrzydowskiego. 6 lipca 1607 r. wojska królewskie pod komendą hetmanów Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karola Chodkiewicza ok. 12 tys. Pokonały zbuntowane wojsko rokoszan ok.10,5 tys. dowodzone przez marszałka wielkiego koronnego M. Zebrzydowskiego i kasztelana wileńskiego J. Radziwiłła.

Mątwy - wieś koło Inowrocławia; 13 lipca 1666 r. miejsce bitwy rokoszan Jerzego Lubomirskiego ok. 11 - 13 tys.z wojskami królewskimi Jana II Kazimierza ok. 5 tys. Bitwę wygrał Lubomirski zginęło ok. 2,7 tys. wojsk królewskich z dywizji Czarnieckiego.

Ostrówek, 31. 08. 2005 r.

Opinia o programie zajęć pozalekcyjnych z historii realizowanym

w Gimnazjum w Ostrówku w roku szkolnym 2005/2006.

Program pod tytułem: „Historia oręża polskiego w latach 1531 - 1683, od bitwy pod Obertynem do

bitwy pod Wiedniem” został opracowany przez mgr Marka Kaliszewskiego, nauczyciela Gimnazjum

w Ostrówku.

Opiniuję pozytywnie program „Historia oręża polskiego w latach 1531 - 1683, od bitwy pod

Obertynem do bitwy pod Wiedniem” opracowany przez mgr Marka Kaliszewskiego.

Program jest zgodny z podstawą programową dla szkół gimnazjalnych i rozporządzeniem

MENiS w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych.

Program poprzez swój cel główny ukierunkowany jest na wspomaganie uczniów w rozwoju ich

zainteresowań historycznych i pogłębianiu wiedzy dotyczącej dziejów oręża polskiego. Formy i

metody pracy zaplanowane w związku z realizacją programu umożliwiają wszechstronny rozwój

uczniów, stwarzają szerokie możliwości zdobywania wiadomości i doskonalenia umiejętności,

takich jak: opis i umieszczanie faktów w czasoprzestrzeni, wskazywanie przyczyn i skutków

wydarzeń historycznych, hierarchizacja faktów, uogólnianie faktów, wyszukiwanie i interpretacja

informacji z różnych źródeł, analiza map historycznych, komunikowanie się. Na podkreślenie

zasługuje również znacząca rola tego programu w kształtowaniu postawy patriotyzmu, przywiązania

do tradycji wojskowych narodu polskiego i przygotowania do aktywnego uczestnictwa uczniów w

przyszłości w życiu politycznym kraju. Zagadnienia i tematy opracowanego programu są poprawne

po względem merytorycznym i językowym. Autor posługuje się właściwą terminologią i językiem

przedmiotu.

mgr Katarzyna Polak

nauczyciel mianowany języka polskiego

w Gimnazjum w Ostrówku

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Program autorski -kolo biblijne, Program autorski dla uczniów
program autorski, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Program autorski - Grunt to dobre wychowanie, Savoir vivre dla dzieci
Program autorski zaburzona motoryka, dla dzieci, rewalidacja indywidualna
PROGRAM AUTORSKI NAUCZANIAgulczas, PROGRAM AUTORSKI NAUCZANIA
PROGRAM AUTORSKI EDUKACJI TEATRALNEJ, Dokumenty(1)
JAK NAPISAĆ PROGRAM AUTORSKI, cośki
Programy autorskie i plany pracy-Informatyka, Projekt innowacji pedagogicznej
Programy autorskie i plany pracy-Informatyka, Edukacja regionalna
program autorski plywanie
Program autorski z wychowania fizycznego, AWF, Metodyka wf
KOŁO POLONISTYCZNE, dokumenty s1, dokumenty autorskie
Program autorski, Scenariusze i plany zajęć w przedszkolu
Program autorski zabawa a w teatr, Ćwiczenie i zabawy teatralne

więcej podobnych podstron