Program autorski
terapii dla dziecka
6-letniego
o jednorocznym oddziaływaniu,
z zaburzoną małą motoryką
Opracowała: Ewa Żerko
Przedszkole Publiczne w Okonku
OKONEK 2005
Spis treści
Wstęp………………………………………………………………………....str.3
Cele programowe……………………………………………………...str.4
Treści programowe………………………………………………….....str.5
1.Nauka prawidłowego chwytu pisaka…………………………………….…str.6
2.Przygotowanie dziecka do nauki pisania…………………………………...str.8
3.Zestaw ćwiczeń usprawniających małą motorykę………………………....str.9
4.Metody, formy i organizacja pracy……………………………………….str.11
5.Oczekiwane efekty………………………………………………………..str.12
6.Ewaluacja programu………………………………………………………str.13
7.Zestaw zadań do badania poziomu sprawności manualnej dziecka 6- letniego w zakresie małej motoryki…………………………………………………..str.14
Bibliografia……………………………………………………………….....str.16
WSTĘP
Jednym z najważniejszych celów przedszkola jest doprowadzenie dziecka do jak najpełniejszego rozwoju i osiągnięcia dojrzałości szkolnej.
Do najczęściej spotykanych opóźnień i braków rozwojowych należy obniżony poziom sprawności manualnej czyli zaburzenia w zakresie małej motoryki.
Mała motoryka - odnosi się głównie do czynności związanych z użyciem palców i dłoni. Czynności te pobudzane są głównie poprzez naśladownictwo. Na rozwój małej motoryki składają się następujące umiejętności;
Kontrolowane ruchy rąk i palców
Chwytanie przedmiotów jedną ręką bez pomocy
Manipulowanie przedmiotami w celu wykonania zadania
Skoordynowane użycie obu rąk
W rozwoju człowieka pojawia się moment, kiedy potrafi zrobić na czymś określony znak. Mazanie po papierze w formie zabawy ma za zadanie wykształcić w pełni umiejętność chwytania palcem wskazującym i kciukiem. Z bazgrania, malowania palcem dziecko przechodzi do użycia kredki, ołówka a później mazaka. W ten sposób uczy się trzymania pióra.
Zajęcia terapeutyczne prowadzone przez nauczyciela mogą wpłynąć na znaczną poprawę sprawności dziecka i zapewnić mu lepszy start w szkole. Dzieci, które mają zaburzoną małą motorykę rysują bardzo mało i niechętnie. Z czasem nabierają przekonania, że nie potrafią rysować i rezygnują z prób przezwyciężania trudności.
Pracę z dzieckiem o słabej sprawności manualnej najlepiej jest zacząć od zajęć manualnych takich jak lepienie z plasteliny czy malowanie. Bardzo ważne jest aby pierwsze prace były dość łatwe do wykonania i dawały możliwość uzyskania ciekawych efektów plastycznych.
Usprawniając rękę dziecka musimy stopniowo przechodzić od zadań łatwych, prostych do coraz trudniejszych, wymagających wykonania coraz drobniejszych, precyzyjniejszych ruchów.
Ważne jest również przekonanie rodziców dzieci o obniżonej sprawności manualnej do współpracy z nauczycielem. Należy wdrożyć ich do kontrolowania prac manualnych swoich pociech oraz do przestrzegania wcześniej ustalonych reguł.
Takie postępowanie może uchronić dziecko przed niepowodzeniami w nauce w klasie I oraz niechęci do szkoły.
GŁÓWNY CEL PROGRAMU:
Doskonalenie sprawności manualnej i grafomotorycznej.
CELE SZCZEGÓŁOWE (cele operacyjne):
prawidłowo trzyma pisak, kredkę
doskonali koordynację wzrokowo- ruchową
swobodnie, w sposób ciągły prowadzi rękę z jednoczesną zmianą kierunku
odtwarza i odwzorowuje różne formy i kształty oraz układy w trakcie układania lepienia czy konstruowania
wykonuje ręką drobne i precyzyjne ruchy
kreśli elementy literopodobne
próbuje pisać litery
TREŚCI PROGRAMOWE
Przygotowanie do pisania
Tworzenie warunków do swobodnej aktywności dzieci przejawiającej się w zabawach ruchowych i działalności konstrukcyjnej.
Organizowanie zabaw i ćwiczeń ruchowych.
Przetwarzanie prostych obrazów ruchowych na obrazy graficzne i odwrotnie w zabawach ruchowo-graficznych np. labirynt, łączenie punktów.
Doskonalenie sprawności manualnej rąk oraz procesów analizy i syntezy w działalności plastyczno- konstrukcyjnej typu:
wycinanie z papieru
lepienie
odtwarzanie i odwzorowywanie różnych kształtów w trakcie modelowania
rysowanie i malowanie na różnych materiałach
projektowanie szlaczków dekoracyjnych
pisanie po śladzie
NAUKA PRAWIDŁOWEGO CHWYTU PISAKA
Dziecko trzyma pisak w trzech palcach; pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym. Na początku najlepiej do pisania używać ołówka. Ołówek nie robi plam i istnieje możliwość wymazania tekstu.
Trening rozpoczynamy od chwytania małych przedmiotów. Poprzez różnego rodzaju ćwiczenia poprawia się napięcie mięśniowe, zdolności manipulacji ręki i nadgarstka. Dalszym etapem treningu jest rysowanie nieregularnych kształtów w tym; linii, kół, cyfr, liter. Po jakimś czasie te nieregularne kształty zaczynają przypominać kształty literopodobne, cyfropodobne, pierwsze wyrazy i zdania.
W efekcie treningu wykształca się właściwy chwyt polegający na trzymaniu pisaka na około 2 cm od powierzchni kartki za pomocą palca wskazującego i kciuka. Trzymanie pisaka zbyt nisko, poniżej 2 cm spowoduje, że dziecko będzie miało trudności ze śledzeniem napisanego tekstu.
W toku rozwoju czynności ręki można jednak zauważyć pewne niepokojące symptomy, które uniemożliwiają osiągnięcie sprawności pisania. Do najważniejszych należą;
opóźnienia w rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku).
brak precyzji ruchów związanych z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz z brakiem koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia.
zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w zajęciach plastycznych).
W nauce pisania wyróżnia się pewien rodzaj organizacji ruchów pisania:
INSKRYPCJA: czyli ruchy związane z kształtowaniem liter. Ten etap dokonuje się za pośrednictwem małych ruchów palców i dłoni.
PROGRESJA - duża, mała, pełzająca; czyli postępujący ruch piszący.
Progresja duża czyli przenoszenie podczas pisania ręki z lewej strony linijki ( od jej początku) ku stronie prawej ( do końca). Progresja jest realizowana przez mięśnie barku, które uruchamiają ramię i przedramię, co powoduje przesuwanie się łokcia systemem skokowym w kierunku od lewej ku prawej stronie. Czasami zamiast ręki dziecko przesuwa zeszyt co jest nieprawidłowe i znacznie obniża poziom graficzny i spowalnia tempo pisania, świadczy o słabym napięciu mięśniowym.
Mała progresja występuje u osób piszących, sprowadza się ona do płynnego przesuwania dłoni po papierze podczas pisania kolejnych wyrazów. Dłoń i przedramię pozostają w stałym kontakcie z zeszytem i stolikiem na którym się opierają.
Progresja pełzająca i mała progresja przerywana polega na przesuwaniu dłoni dzięki oparciu się na czubkach 4 i 5 palca. Ruch ten sprawia wrażenie pełzania. Jeśli utrzymuje się powyżej 10 lat - jest uznany za nieprawidłowość.
Inna odmiana ruchu pełzającego to mała progresja przerywana - postępujący ruch ręki uzyskany przez unoszenie dłoni po napisaniu kilku liter lub słów i przesuwanie jej w kierunku na prawo.
PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO NAUKI PISANIA
Wiele zaburzonych lub słabo wykształconych czynności można wyćwiczyć na drodze intensywnego treningu. Duży nacisk należy położyć na wyćwiczenie:
1.Prawidłowych ruchów ręki i palców podczas pisania; prawidłowe zapisywanie kształtów, liter, płynne przesuwanie ręki od lewej strony do prawej krawędzi kartki, ręka cały czas pozostaje na kartce papieru, łokieć oparty o stolik w tym samym miejscu - przesuwa się dłoń i przedramię, ręka piszącego przesuwa się od strony lewej do prawej, czyli od zewnątrz ku osi ciała, lecz bez jej przekraczania.
2.Prawidłowego kontrolowania odpowiedniego napięcia mięśni - nieprawidłowe napięcie objawia się najczęściej kurczowym trzymanie ołówka i silnym naciskiem na kartkę, łokieć unosi się, nadgarstek ogranicza zakres i elastyczność ruchów. Napięcie to powoduje zaburzenia melodii kinetycznej ruchów, które rzutują na umiejętność pisania.
3.Koordynację pracy obu rąk - w procesie pisania uczestniczą obie ręce. Jedna ręka przytrzymuje zeszyt, aby nie poruszał się, druga pisze. Istotna jest więc współpraca obu rąk.
4.Lepsze współdziałania oka i ręki - umiejętność ta warunkuje sprawne pisanie i dobry poziom graficzny pisma. Nieprawidłowości mogą wynikać ze złego współdziałania ośrodków wzrokowych i motorycznych w korze mózgowej. Konsekwencją jest wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma, błędy w pisaniu.
ZESTAW ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH MAŁĄ MOTORYKĘ:
Ćwiczenia manualne:
Stukanie czubkami palców (naśladowanie gry na pianinie, padających kropli deszczu)
Ugniatanie papierowych kul i rzucanie do celu
Zwijanie sznurka lub drucików wg wzoru lub tworzenie własnych kompozycji
Nawlekanie koralików
Przewlekanie i wiązanie tasiemek
Zbieranie drobnych przedmiotów palcami
Układanki typu „grzybki”
Układanie wg wzoru z klocków Lego
Modelowanie w plastelinie i masie solnej:
(toczenie i ugniatanie wałeczków, rogalików, kulek itp.
wzorów szlaczków, elementów literopodobnych)
Wydzieranie i wycinanie z papieru form dowolnych oraz po śladzie
Tworzenie mozaiki z gotowych elementów
Tworzenie naklejanek z elementów wyrywanych z papiru z nacięciami
Tworzenie kompozycji z kolorowych pasków
Wykonywanie figurek papierowych metodą orgiami
Haftowanie na tekturkach z dziurkami
Ćwiczenia grofomotoryczne:
Wypełnianie konturów (kredkami, farbami, pęczkiem waty)
Wypełnianie konturów za pomocą kreskowania
Kreślenie form kolistych
Kreślenie linii prostych łączących wyznaczone punkty
Kreślenie linii w ograniczonym polu - labirynty
Kopiowanie rysunków przez kalkę
Pogrubianie konturów
Rysowanie szlaczków
(po śladzie
dokańczanie zaczętego wzoru
odwzorowywanie szlaczków wg wzoru
samodzielne rysowanie różnorodnych wzorów)
Obrysowywanie szablonów, palcami dłoni, małych przedmiotów
Rysowanie palcem lub patykiem w tworzywie sypkim
Rysowanie figur symetrycznych
Domalowywanie brakujących części do obrazka
Malowanie w glinie i plastelinie
Rysowanie po śladzie bez odrywania ręki
METODY, FORMY, ORGANIZACJA PRACY
Impulsem do napisania owego programu była moja wieloletnia praca w Szkole Podstawowej w Lędyczku i co za tym idzie rok roczne problemy ze słabo rozwiniętą sprawnością manualną moich podopiecznych. Mogąc w jakiś sposób zaradzić temu problemowi postanowiłam napisać program usprawniający małą motorykę, tym bardziej, że pracuję w grupie dzieci 6- letnich z których większość do przedszkola przyszła po raz pierwszy.
Jestem przekonana, że jeżeli stworzymy odpowiednie warunki, dobierzemy odpowiednie metody i formy, damy dzieciom możliwość prawidłowego rozwoju. Pomożemy im tym samym w osiągnięciu gotowości szkolnej. Ważne jest stosowanie atrakcyjnych form i metod pracy, inspirujących dzieci do działania. Niezbędna jest także systematyczna praca nie tylko w przedszkolu ale także z rodzicami w domu.
METODY:
twórcza aktywność dzieci
składanie papieru
rysowanie
kolorowanie
lepienie
nawlekanie
budowanie
klejenie
wydzieranie
układanie
ugniatanie
FORMY:
zabawy
gry
ORGANIZACJA PRACY:
praca z grupą
praca indywidualna
Realizacja tego programu uwarunkowana jest dobrym przygotowaniem materialnym. Należy wyposażyć salę w materiały potrzebne do ćwiczeń manualnych a także stworzyć bazę odpowiednich środków dydaktycznych umożliwiających wielokierunkową działalność manualną.
OCZEKIWANE EFEKTY:
Poprzez realizację programu dziecko osiąga następujące kompetencje:
rozluźnia napięcie mięśniowe
usprawnia końce palców
sprawnie lepi, wydziera, zbiera, przewleka, ugniata, wycina
prawidłowo trzyma kredkę
płynnie pisze po śladzie
prawidłowo rysuje elementy literopodobne
starannie rysuje i maluje
wykonuje precyzyjne ruchy ręką
wierzy we własne możliwości
EWALUACJA PROGRAMU
Podstawowym założeniem programu jest doskonalenie sprawności manualnej i grafomotorycznej dziecka 6- letniego. Celem ewaluacji jest sprawdzenie realizacji zaplanowanych treści. Dokonam oceny poprzez powtórne badanie sprawności manualnej dzieci na koniec roku szkolnego . W ten sposób dowiem się czy zauważone trudności zostały zniwelowane czy nadal wymagają usprawniania.
Takie informacje na pewno przydadzą się przyszłej nauczycielce klasy pierwszej.
ZESTAW ZADAŃ DO BADANIA POZIOMU SPRAWNOŚCI MANUALNEJ DZIECKA 6- LETNIEGO W ZAKRESIE
MAŁEJ MOTORYKI
Zadanie 1. „Nawijanie tasiemki na tekturę”- badanie zręczności dziecka
Dziecko otrzymuje 1,5 m tasiemki i pasek tektury o szerokości 10 cm. Każemy nawinąć tasiemki na pasek tektury. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 1 pkt.
Zadanie 2. „Przesuwanie sznurka”- badanie sprawności palców
Dziecko otrzymuje sznurek o długości 30 cm. Zwisający jednym końcem w dół. Ruchami palców dłoni przesuwa go w górę (wybór ręki jest dowolny). Polecamy dziecku przesunąć sznurek palcami dłoni w górę. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 1 pkt.
Zadanie 3. „Lepienie z plasteliny”- badanie dokładności modelowania kul- sprawności palców dłoni
Dziecko otrzymuje plastelinę. Polecamy mu uformować małe kulki przy pomocy palców: kciuka, wskazującego i serdecznego. Za prawidłowy sposób modelowania kul przydzielamy 1 pkt.
Zadanie 4. „Rysowanie szlaczków”- badanie sprawności ręki w odwzorowywaniu ciągłych znaków
Dziecko otrzymuje kartę z rozpoczętymi szlaczkami. Jego zadaniem jest poprawne dokończenie szlaczków. Za każde poprawne dokończenie przydzielamy 1 pkt. Maksymalnie za to zadanie dziecko może zdobyć 6 pkt.
Zadanie 5. „Odwzorowywanie znaków graficznych” - badanie umiejętności odwzorowywania w liniaturze
Dziecko otrzymuje odpowiednią liniaturę. Musi narysować (odwzorować) pojedyncze znaki. Za prawidłowe odwzorowanie każdego znaku przydzielamy 1 pkt. Również za prawidłowe mieszczenie się w liniaturze przydzielamy 1 pkt. W sumie za całe zadanie można zdobyć maksymalnie 12 pkt.
Zadanie 6. „Rysowanie figur”- odtwarzanie wzorów graficznych
Pokazujemy dziecku planszę z narysowanym ślimakiem i trójkątem. Zadaniem dziecka jest poprawne narysowanie muszli ślimaka i trójkąta. Za prawidłowo wykonane zadanie przydzielamy 2 pkt.
ZESTAWIENIE PUNKTACJI Z BADANIA POZIOMU SPRAWNOŚCI MANUALNEJ DZIECKA 6- LETNIEGO
Nazwisko I imię |
Zad. 1 |
Zad. 2 |
Zad. 3 |
Zad. 4 |
Zad. 5 |
Zad. 6 |
Razem |
|||||||
|
IX |
VI |
IX |
VI |
IX |
VI |
IX |
VI |
IX |
VI |
IX |
VI |
IX |
VI |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Literatura:
M. Dmochowska, Zanim dziecko zacznie pisać, WSiP, Warszawa 1979r.
T. Gąsowska, Z. Pietrzak - Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1994r.
E. Skibińska, Praca korekcyjno- kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, 1988r.
E. Waszkiewicz, Zestaw ćwiczeń korekcyjno- kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych, Wydawnictwo ZSL, Warszawa 1990r.