12. Podstawowe wiadomości z onomastyki (antroponimia - nazwiska).

Onomastyka, nazewnictwo, dział nauki zajmujący się nazwami (imionami) własnymi. Rozwinęła się w 2. połowa XIX w. wraz z językoznawstwem porównawczym. Onomastykę narodów słowiańskich stworzył F. Miklosić, którego prace inspirowały takich polskich badaczy, jak F. Bujak, T. Wojciechowski, J. Karłowicz. Ich badania kontynuowali m.in.: J. Rozwadowski, M. Rudnicki, W. Faszycki, S. Rospond. Onomastyka składa się z dwóch głównych działów: antroponimii (antroponomastyki) - nauki o nazwach osobowych, i toponimii (toponomastyki), zajmującej się nazwami miejsc, dzielącej się na hydronimię (nazwy wód), oronimię (nazwy gór), choronimię (nazwy krajów), mikrotoponimię (nazwy drobnych obiektów terenowych). Wyróżnia się także m.in.: zoonimię (nazwy zwierząt), fitonimię (nazwy roślin). Onomastyka nie tylko określa i porządkuje, ale także zajmuje się pochodzeniem (etymologią) nazw własnych i ich budową. Problemom tym jest poświęcone ukazujące się od 1957 czasopismo Onomastica.

antroponimia (antropo- + gr. ónyma (ónoma) `imię') językozn. dział onomastyki, który zajmuje się nazwami osobowymi i metodami ich tworzenia.

Nazwiska polskie. Nazwiska czysto polskie i obce.

Typ nazwiska	Przykłady	Okres powstania	Pochodzenie
Proklamy rycerskie, pózniej herbowe	Korwin, Ogończyk, Ślepowron, Topór,	XI-XV w.	rycerstwo, później szlachta
odmiejscowe	Brzezińsk, Górski, Grabowski, Mazur, Podgórski, Tarnowski, Zabłocki	od XV w.	szlachta
odapelatywne (od wyr. pospolitych)	Cebula, Gawron, Guzik, Kot, Kruk, Lis, Nitka, Noga	XIV-XV w.	chłopi
odapelatywne, przezwiskowe	Bugaj, Flak, Fujara, Golec, Moczymorda, Szuj, Wola, Zawada	od XVI w.	chłopi
patronimiczne (od imienia ojca)	Janowski, Jasiński, Pawlak, Piotrowski, Tomaszewski, Wojciechowski,	od XV w.	drobna szlachta, mieszczanie
równe imionom	Gaweł, Jurek, Staszek, Tomasz	od XV w.	chłopi
		Frączek (Franek), Jopek (Job - Hiob), Wach (Wacław), Zych (Zygmunt)	od XV w.	chłopi
	Knap, Kołodziej, Kowal, Rymarz, Sołtys, Tracz	od XIV w.	mieszczanie i chłopi
związane z wiarą	Nawrocki, Nawrot, Wiernicki	XVI-XVII w.	żydowskie
od miejsca pochodzenia lub zamieszkania	Borowy, Grobelny, Konieczny, Nowak, Przybysz, Zadworny, Zagórski	od XVI w.	drobna szlachta, mieszczanie
-cki, -ski	Borowski, Kowalski, Malinowski, Malicki, Nowakowski, Nowicki, Podgórski,	od XV w.	drobna szlachta, mieszczanie
-ewic, -ewicz	Borowicz, Nowikiewicz, Pawłowicz, Stachowicz, Stankiewicz,	od XV w.	szlachta na Rusi i Litwie
nazwiska obcego pochodzenia
przetłumaczone	Czerwiński (niem. Rotermann),	od XVIII w.	niemieckie
zniemczone	Pigorsch (Piekarz), Schmude (Żmuda)	XIX w.	tereny rozbiorowe
spolszczone	Gincarz (Günther), Lelewel (Lelhöffel), Lepper (Löpper), Szmid (Schmied)	XVIII-XIX w.	niemieckie
		Achmatowicz, Selimowicz	od XIII w.	tatarski
niemieckie	Fischer, Holz, Lenz, Weiss, Schmidt, Schulz (także graf. spolszczone)	od XIII w.	niemieckie
czeskie	Holoubek, Matejko. Olumek, Wodiczko	od XV w.	czeskie
ruteńskie	Babik, Bereza, Mleczko, Moniuszko, Pawlenko,	XVI-XVII w.	białoruskie, ukraińskie
żydowskie	Goldbaum, Gotlieb, Kagan, Lewi, Warszawer, Marzec, Maj, Winter, Sommer, Lato	od XIV w.	żydowskie (nie oznacza to żydowskich korzeni nosiciela nazwiska)

Dzisiejsze znaczenie wyrazu "nazwisko" utrwaliło się na początku XIX wieku. Wcześniej wyraz ten znaczył tyle co obecne słowo "nazwa" i był używany w odniesieniu do ludzi jak i roślin, rzeczy czy obiektów geograficznych. W średniowieczu, aż po wiek XVI w odniesieniu do człowieka używano takich wyrazów, jak "imię", "miano", "przezwisko",  (przydomek), „zwanie” ("jak go zwą" - mówiło się). Do końca XIX wieku nie było wyrazu określającego jednoznacznie pojęcie dziedzicznego nazwania człowieka, mieszano dzisiejsze pojęcia imienia, nazwiska, przezwiska i nazwania. Dopiero w XX wieku ukształtowało się ostateczne, obecne znaczenie wyrazu "nazwisko", wtedy też zakończył się, trwający od początku XIX wieku proces kształtowania nazwisk.

---