ISLAM
Podstawowe wiadomości:
Termin islam oznacza poddanie się, uległość człowieka względem Boga
Twórcą religii jest Muhammad ibn Abd Allah, w języku polskim znany jako Mahomet (ok. 570-632). Mahomet ogłosił się w Mekce wysłannikiem Boga i jego Prorokiem. Od 610 r. wielokrotnie za pośrednictwem archanioła Gabriela miał otrzymywać boskie objawienie, które zostało spisane w Koranie. Mahomet prześladowany w Mekce uciekł w 622 r. do Medyny, co dało początek erze muzułmańskiej (hidżra)
Muzułmanie uznają swą religię za kontynuację wcześniejszych religii monoteistycznych, judaizmu i chrześcijaństwa. Utrzymują, że ich wiara naprawia zniekształcenia, jakie do pierwotnej wiary w jedynego Boga objawionej Abrahamowi wprowadzili Żydzi i chrześcijanie. Głównym ich błędem ma być odejście od ścisłego monoteizmu: w judaizmie to nadmierna antropomorfizacja Boga a w chrześcijaństwie koncepcja Trójcy Świętej.
Podstawowym dogmatem islamu jest wiara w jedynego Boga, zwanego Allahem. Jest on Stwórcą świata. Nie ma początku ani końca, stworzył świat z niczego i nadal go stwarza. Szatan skusił pierwszych ludzi do grzechu, czego konsekwencją jest wypędzenie ich z raju. Bóg zawarł jednak przymierze z ludźmi dla ich zbawienia. Na sądzie ostatecznym w Dniu Rozstrzygnięcia wszyscy żyjący i zmarli zostaną podzieleni na wiernych, których czeka nagroda w raju, i niewierzących, skazanych na ogień piekielny. Muzułmanin wierzy również w anioły, księgi objawione (Koran, Stary i Nowy Testament), proroków (od Adama, Abrahama, przez Jezusa po Mahometa) oraz w życie pozagrobowe. Największym grzechem w islamie jest niewiara oraz oddawanie czci komu innemu niż Bogu.
Islam nie wykształcił specjalnego stanu kapłańskiego, a urzędy religijne sprawują:
a) imam (przewodniczy modlitwom piątkowym)
b) mufti (znawca prawa)
c) kadi (sędzia w sprawach religijnych).
Do najważniejszych świąt islamu należą: Święto Zakończenia Postu oraz Urodzin Proroka.
Współczesny islam to licząca ok. 1,2 mld Umma (wspólnota). Jest silnie zróżnicowana terytorialnie, doktrynalnie, kulturowo i politycznie. Dwa główne odłamy islamu to sunnici (90 proc. ogółu) i szyici. O islamie mówi się, że jest "wielością w jedności".
Bycie muzułmaninem określają:
¤ publiczne wyznanie wiary w jedynego Boga (szahada). Jego treść to: "Nie ma żadnego bóstwa poza Bogiem prawdziwym, a Mahomet jest Jego Wysłannikiem". Pełnia wiary zawiera w sobie poddanie się woli Bożej oraz uczestnictwo w kulcie;
¤ pięciokrotne odmówienie w ciągu dnia modlitwy (salat): o poranku, w południe, po południu, o zachodzie słońca i wieczorem. Najbardziej znaną formułą modlitewną jest Allah akbar! (Bóg jest Największy). Modlitwa stanowi obronę przed szatanem i jest przypomnieniem o posłuszeństwie i przymierzu z Bogiem. Wymaga czystości rytualnej i dlatego należy wcześniej poddać się ablucji wodą. Do uroczystej modlitwy piątkowej oraz pięciokrotnych modłów codziennych wzywa głos muezzina (w islamie mężczyzna pięć razy dziennie wzywający z minaretu wiernych do modlitwy);
¤ post w miesiącu ramadan (saum), kiedy to został zesłany Koran. Przez cały dzień, od wschodu do zachodu słońca muzułmanie powstrzymują się od jedzenia i picia. Poprzez post wierny ma nadzieję znaleźć ekspiację za swoje winy, a w Dniu Sądu boskiego otrzymać miłosierdzie;
¤ płacenie jałmużny na rzecz gminy muzułmańskiej (zakat). Jałmużna, która ma charakter formalnego podatku, nakłada na ludzi zamożnych obowiązek przekazania raz w roku 2,5% posiadanego majątku na rzecz biedniejszych współwyznawców. Według Mahometa wspomaganie ubogich miało walor oczyszczający: bogactwo zostawało oczyszczone przez dobrowolną ofiarę z jego części. Przepisowa jałmużna nie znosi jednak jałmużny osobistej - dobrowolnej i dyskretnej;
¤ w miarę możliwości pielgrzymka do Al-Kaaby w Mekce przynajmniej raz w życiu (hadżdż). Al-Kaaba, czworoboczna świątynia zbudowana na dziedzińcu Świętego Meczetu w Mekce, to główne miejsce kultu muzułmanów. W jej narożnik wmurowany jest Czarny Kamień, największa świętość muzułmanów.
Podobnie jak w przypadku innych religii nie wszyscy muzułmanie są jednakowo praktykujący, a ich tożsamość religijną określa również zwykłe przywiązanie do tradycji, świąt i obyczajów, a także kręgu muzułmańskiej kultury.
Ibadyci, odłam skrajnych charydżytów z VII w., dodają jeszcze walkę o wiarę (dżihad). Pierwotnie "święta wojna" była zbrojną ekspansją wspólnoty muzułmańskiej. Wojownicy polegli w takiej wojnie (szahidzi) nagrodzeni zostają specjalną łaską Boga – miejsce m w pobliżu raju. Prawdziwy szahid to wierny, który poległ w boju podczas jakiejś brawurowej akcji bądź zginął z rąk wroga, buntowników, bandytów czy też niesłusznie został skazany na śmierć przez muzułmanów. Warto też wiedzieć, że wedle islamu istnieją dwa dżihady - dżihad mały to walka z wrogiem zewnętrznym i o nim mówi ibn Laden. Dżihad wielki to walka z pokusami, z własną słabością, wewnątrz własnej duszy, której celem jest pokonanie egoistycznej miłości własnej i materializmu.
Szejk Mohammad Hussein Fadlallah, islamista i przewodnik duchowy libańskiego Hezbollahu, potępił zamachy, gdyż nie miały na celu obrony islamu, a ich sprawcy posłużyli się środkami, które pociągnęły za sobą śmierć niewinnych ludzi. Autorom zamachów odmówił zaszczytnego tytułu męczenników, a ich śmierć przyrównał do pospolitego samobójstwa, potępianego przez prawo muzułmańskie. Tak samo postąpili muzułmańscy przedstawiciele Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów w Polsce. Od ibn Ladena odcięli się też szefowie dyplomacji kilku krajów Ligi Arabskiej na spotkaniu w Syrii w początkach listopada br. oraz przywódcy muzułmanów w Indiach. Na świecie nie toczy się wojna cywilizacji, bo przecież siatka terrorystyczna nie stanowi cywilizacji.
AD: „piekło” od nazwy staroarabskiego legendarnego plemienia, które przed wiekami zniszczył wiatr za brak wiary w wysłanników Allaha.
ADAT: prawo zwyczajowe, opierające się głównie na tradycji i zwyczajach przedislamskich, zawierające także elementy prawa islamskiego.
ALIM (l. mn. ulemowie): człowiek uczony, posiadający wiedzę na temat prawa i teologii islamskiej.
ALLAH: arabska nazwa Boga Jedynego. Istota Boga w islamie opiera się na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji „jedyności”. Bóg muzułmański nie jest antropomorfizowany, istnieje poza światem ludzkich doznań, percepcji, możliwości zrozumienia, jest całkowicie transcendentny. Nie można przypisać mu żadnych fizycznych cech. W islamie nosi 99 najpiękniejszych imion.
AZRAIL: archanioł, władca śmierci. Twarz Azraila zwrócona jest zawsze na „tajemną tablicę” – księgę przeznaczeń. Ma trzysta sześćdziesiąt potrójnych oczu, trzysta sześćdziesiąt potrójnych języków oraz tyle samo potrójnych nóg i cztery skrzydła.
BARAKA: (w star. jezyku Sufi – „oddech”) błogosławieństwo pochodzące od Boga przekazywane prorokom, imamom szyickim i sufickim szejchom. Mistycy muzułmańscy twierdzą, że baraka może spłynąć na zwykłego człowieka. Zapewnia ochronę przed nieszczęściem.
BASMALA: jedna z najpopularniejszych formułek muzułmańskich o treści: „Bismi Allahi ar-rahmani ar-rahim” (W imię Boga miłosiernego, litościwego). Od niej rozpoczyna się każda sura koraniczna. Od wypowiedzenia basmali muzułmanie rozpoczynają każdą czynność. Jest też powszechnym motywem zdobniczym.
DŻAMAAT: zgromadzenie, wspólnota danej gminy muzułmańskiej.
DŻIHAD: dokładanie starań i wysiłków w dążeniu do obranego celu. Termin ten w tradycji europejskiej błędnie kojarzony jest jedynie z pojęciem „świętej wojny” z niewiernymi. Prawnicy muzułmańscy wyodrębnili cztery sposoby prowadzenia dżihadu: sercem, językiem, rękami i mieczem.
HADŻDŻ: pielgrzymka do Mekki, którą powinien odbyć każdy muzułmanin. Przystępując do rytuałów pielgrzymki muzułmanin musi być w stanie uświęcenia, czyli ihramu.
HIDŻRA: emigracja Mahometa i jego zwolenników z Mekki do Medyny w 622 r. z powodu konfliktu między Prorokiem a arystokracją mekkańską. W Medynie Mahomet przyjął rolę rozjemcy między zwaśnionymi plemionami arabskimi i żydowskimi. Od tego momentu, z inicjatywy kalifa Umara, datuje się początek ery muzułmańskiej.
HURYSY: rajskie dziewice stworzone przez Boga jako nagroda dla wierzących muzułmanów, którzy po śmierci pójdą do raju. Wszystkie hurysy mają być wiecznie dziewiczymi kobietami „o wielkich oczach” i przypominające „perłę ukrytą”. Są jednakowego wieku. Prawdopodobnie mają mieć po 33 lata, tak jak wszyscy mieszkańcy raju.
IMAM: etymologicznie „osoba stojąca na przedzie”. Termin oznaczający pierwotnie przywódcę gminy muzułmańskiej i będący synonimem kalifa, czyli następcy proroka Mahometa. Obecnie imam to kaznodzieja wygłaszający piątkowe nabożeństwo (chutbę), zwykle cieszący się dużym autorytetem religijnym i moralnym. Ostatni z dwunastu imamów, Mahomet Al-Mahdi al-Muntazar zniknął w IX wieku. Powstała wtedy koncepcja tzw. imama ukrytego, który nie umarł, lecz w ukryciu czeka, by powrócić jako mahdi – zbawca ludzkości.
JA SIN: (arab. Jā insāu! – „O człowieku” 36. sura koraniczna). Cieszy się wielkim prestiżem u muzułmanów i jest tradycyjnie recytowana przy umierających lub zmarłych.
KADI: muzułmański sędzia, który na postawie prawa islamu (szariat) opierającego się głównie na Koranie i hadisach oraz prawa zwyczajowego rozstrzyga sprawy w zakresie prawa cywilnego, religijnego i państwowego.
KORAN: święta księga muzułmanów, którą Bóg miał objawić w ciągu 22 lat prorokowi Mahometowi za pośrednictwem archanioła Dżibraila. Całość Koranu spisano już po śmierci Proroka za panowania kalifa Usmana (644-56) – jest to jedyna i obowiązująca do dziś wersja Księgi. Koran składa się ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporządkowane są w kolejności od najdłuższych do najkrótszych, oprócz pierwszej krótkiej „Al-Fatihy” (sury otwierającej), a nie według chronologii objawiania. Koran dzieli się na 30 równych części, z których każda dzieli się jeszcze na dwie. Koran obejmuje też opowieści z życia Mahometa, legend arabskich i biblijnych przekazów. Wiele miejsca zajmują też natchnione wizje eschatologiczne. Język, w którym spisany został Koran, a jest nim proza rymowana – sadż, uznaje się za wzór stylistycznego piękna i gramatycznej perfekcji. Stąd wywodzi się teoria idżaz al-Kur’an mówiąca o nienaśladowalności, cudowności Koranu.
MADŻLIS: „miejsce zgromadzenia”, współcześnie taką nazwę mają parlamenty państw muzułmańskich.
MAHDI: oczekiwany przez muzułmanów mesjasz, zbawca ludzkości, który jako wysłannik Boży ma się pojawić przed końcem świata, by poprowadzić wybranych wiernych do raju.
MECZET: świątynia muzułmańska. Wzorem meczetu był dom Mahometa w Medynie. Na zewnątrz znajduje się jeden lub kilka minaretów, z których muezzin wzywa wiernych do modlitwy. Ziemia, na której zbudowano meczet, staje się świętością. Muzułmanin przestępujący ich próg musi być rytualnie czysty, dlatego zawsze przed wejściem zostawia się na zewnątrz obuwie.
MEKKA: miasto w Al-Hidżazie znajdującym się w zachodniej części Arabii Saudyjskiej. Święte miasto islamu, ze względu na to, że tu narodził się Mahomet.
MUDŻAHEDIN: „święty wojownik”, uczestnik dżihadu.
MUFTI: uczony muzułmański, znawca prawa islamu. Współcześnie działają jako urzędnicy państwowi w tzw. dar al-ifta, czyli domach wydawania fatw, które kształcą także przyszłych prawników.
RAMADAN: nazwa dziewiątego miesiąca kalendarza muzułmańskiego, miesiąca, w którym według tradycji został objawiony Koran i będący w islamie czasem postu. Jest trzecim z pięciu obowiązków muzułmanina, a jednocześnie ważnym filarem religii islamu.
SUFIZM: kierunek mistyczny w islamie dążący do jak najpełniejszego poznania istoty Boga, a nawet do fizycznego zjednoczenia się z Nim. Powstał w początkach islamu w kręgach ascetów muzułmańskich noszących wełniane okrycia. Stąd nazwa sufich – arabskie suf oznacza wełnę. Sufi organizowali się w bractwa, charakterem przypominające chrześcijańskie zakony. Każde z bractw posiadało własną drogę poznania istoty boskiej, tzw. tarikę, w skład której mogły wchodzić różne techniki ekstatyczne, jak rytmiczne wymienianie imion Boga (zikr), czy taniec. Sufizm bazował na dwóch podstawowych zasadach: ascezie i medytacji.
SURA: jeden ze 114 rozdziałów Koranu, z których każdy dzieli się na ajaty (wersety). Sury ułożone są w kolejności od najdłuższych do najkrótszych, oprócz pierwszej sury otwierającej. Krótszymi są sury mekkańskie powstałe wcześniej. Charakteryzują je natchnione wizje, bardziej poetycki język i szybszy rytm. Natomiast sury medyńskie (dłuższe) zawierają regulacje prawne kostytuując życie wiernych.
SZAHADA: formułka „La ilaha ill Allahi wa-Muhammadun-u rasulu Llahi” (Nie ma bóstwa oprócz Boga, Mahomet jest wysłannikiem Boga).
SZARIAT: prawo muzułmańskie porządkujące wszelkie dziedziny ludzkiej działalności zarówno religijnej, jak i świeckiej. Głównymi źródłami szariatu jest Koran i sunna. Prawo muzułmańskie obejmuje wszystkich członków gminy muzułmańskiej. Dzieli ludzkie uczynki na dwie kategorie: halal – czyny dozwolone i haram – czyny zakazane.
SZEJCH: „starszy, naczelnik”, „przyjaciel Boga”.
UMMA: wspólnota muzułmańska, zwana tez gminą. Pierwsza ummę założył w Medynie prorok Mahomet. Dzisiaj tym terminem określa się muzułmanów mieszkających na całym świecie.
ZIKR: (dosł. „wspominanie”). W sufizmie praktyka rytmicznego wymieniania imion Boga służąca duchowemu łączeniu się ze Stwórcą. Rytuał można odbywać zespołowo lub indywidualnie. Zikr często przybiera formę ekstatycznego transu, w który wpadają uczestnicy rytuału.