bł Karolina Kózka

(1898 - 1914)

     Błogosławiona Karolina Kózka urodziła się w uroczystość Matki Boskiej Anielskiej 2 sierpnia 1898 roku.

     Jej krótkie życie przypadło na czasy trudne, pełne niepokoju. Nad światem przełomu XIX i XX w. zbierały się bowiem coraz czarniejsze chmury. Nadchodzącą katastrofę zapowiadał przedziwny splot wielu czynników, a zwłaszcza zaostrzające się różnice między interesami mocarstw. Iskrą na zgromadzone prochy stało się zamordowanie następcy austriackiego tronu - Franciszka Ferdynanda.

     Wielka światowa zawierucha nie ominęła też małej galicyjskiej wioski. Jej ofiarą stała się nikomu nie znana wiejska dziewczyna. Oczekując z całym narodem wolnej Polski złożyła swą bohaterską ofiarę.

     Nad prostą, ubogą dziewczyną zatrzymał się Duch Prawdy, dał jej siłę i moc. Jeszcze raz sprawdziła się biblijna prawda, że "Bóg wybrał właśnie to, (...) co niemocne, aby mocnych poniżyć, aby zawstydzić mędrców" (1 Kor 1,27).

     Karolina swoim krótkim życiem pokazała jak wspaniale można zrealizować swoje życiowe powołanie, być wspaniałym człowiekiem idąc przez życie z Chrystusem. Dała świadectwo przynależności człowieka do Boga. I ciągle nas zawstydza, niemal przeraża ogromem swojej ofiary,często tak niezrozumiałej dla ludzi końca XX wieku. Nie przestaje być wzorem heroicznej walki w obronie nie tylko czystości, ale wszystkich wymagających od człowieka wartości.

     Urodziła się w galicyjskiej, podtarnowskiej wsi Wał-Ruda, a właściwie w jednym z jej przysiółków - Śmietanie. Była to najuboższa, najbardziej oddalona od Radłowa, licząca 40 domów, część Wał-Rudy.

     Dom Kózków, związany z dwoma hektarami ziemi, drewniany, kryty słomą zbudowany był w stylu ówczesnych chat wiejskich. W lewym skrzydle domu mieściło się jednoizbowe mieszkanie dla rodziny, natomiast w prawym stajnia dla bydła. Tu, w tym zwyczajnym, ubogim wiejskim domu spędziła swoje krótkie życie. Była czwartym dzieckiem, spośród jedenaściorga, Jana i Marii, ubogich rolników, którzy aby utrzymać rodzinę musieli ciężko pracować we dworze oraz u zamożniejszych rolników.

     Chrzest Karoliny odbył się w kilka dni po urodzeniu - 7.08.1898 r. w kościele parafialnym w Radłowie. Udzielił go ks. Józef Olszowiecki a rodzicami chrzestnymi byli: Jan Kosman i Karolina Łopuszyń-ska. Codzienne życie w rodzinie Kózków, wypełnione było ciężką, żmudną pracą, modlitwą w domu i w kościele oraz wypoczynkiem połączonym najczęściej ze śpiewaniempieśni religijnych i piosenek patriotycznych. Nic dziwnego, że ich dom nazywano często "domowym kościółkiem", "Betlejemką" czy "Jerozolimką". W domu Kózków kwitło bowiem prawdziwe życie religijne. Rodzice wraz dziećmi każdego dnia odmawiali różaniec i śpiewali godzinki. Mimo biedy, a przynajmniej niezamożności, prenumerowano Posłańca Serca Jezusowego. Choć kościół parafialny w Radłowie oddalony był o 7 km, to zawsze ktoś z rodziny był na codziennej Mszy św. W okresie Wielkiego Postu w domu Karoliny gromadzili się sąsiedzi na nabożeństwach: Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali. Moderatorem życia religijnego w przysiółku był wujek Błogosławionej, brat matki Franciszek Borzęcki, nie święcony diakon tej wioski. Przewodniczył różnym nabożeństwom, katechizował dzieci, a w swoim domu urządził czytelnię i wypożyczalnię książek. Prowadził pogrzeby do kościoła w Radłowie a później w Zabawie, był gotowy spełniać wszystkie prośby proboszcza. Spełnił też bardzo ważną rolę w życiu swojej siostrzenicy - Karoliny. Służył jej zawsze światłą radą i pomocą, miała do niego wielkie zaufanie.

     Była zresztą nie tylko jego gorliwą uczennicą ale i współpracowała z nim w celu ożywienia życia religijnego Wał-Rudy. Pełniła rolę bibliotekarki i propagatorki czytelnictwa religijnego i patriotycznego. Nic dziwnego, że śmierć Karoliny przeżył bardzo boleśnie. Zmarł zresztą w kilka miesięcy później, 1.07.1915 r w drodze do kościoła.

     Wielką rolę w życiu człowieka odgrywają jednak nie tylko ludzie. Ważne miejsce w kształtowaniu młodego człowieka zajmuje szkoła, wiedza, którą z niej wynosi. W czasie gdy przyszła na świat Karolina taką wiedzę dzieciom wiejskim dawała jedynie tzw. szkoła ludowa, mieszcząca się w domach chłopskich i organizowana przez proboszcza parafii. Gdy Karolina dorastała do lat szkolnych, w 1903 roku otworzono w Wał-Rudzie tzw klasę "eksponowaną", jako filię powstałej wcześniej szkoły w Zabawie. W rok później przemianowano ją na szkołę jedno-klasową i otrzymała stałego nauczyciela. W tym właśnie czasie rozpoczęła w niej swą szkolną edukację Karolina. Uczęszczając do niej przez sześć kolejnych lat zdobyła może wiedzę niezbyt rozległą ale gruntowną, opartą na wartościach chrześcijańskich.

     W latach 1911-1912 poszerzała swoje wykształcenie w klasach stopnia uzupełniającego. Jak wspominał kierownik szkoły Franciszek Stawarz była zdolną i pilną uczennicą. Dobrze wykorzystywała dany jej czas zdobywając przynajmniej podstawowe wiadomości o świecie, ojczyźnie a zwłaszcza o Bogu. W 1907 roku przystąpiła do I Komunii św., a 18 sierpnia - równo pół roku przed śmiercią - przyjęła w kościele parafialnym w Zabawie sakrament Bierzmowania.

     Ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Wał-Rudy, było powstanie nowej parafii w Zabawie. Przecież do kościoła parafialnego w Radłowie mieli około 8 km co było znaczną l odległością, sprawiającą j wiele trudności. W 1913 r. bp L. Wałęga posłał do Zabawy ks. Władysława Mendralę (1885 - 1970). Odegrał on bardzo ważną rolę w życiu Karoliny, a szczególnie w szerzeniu i później jej kultu. Jak pisał w swoich zeznaniach, Karolina którą znał przecież stosunkowo niedługo była jego prawą ręką w organizowaniu nowej parafii. Zawsze była gotowa do pomocy usługując w miarę swoich możliwości. Jest też rzeczą znamienną, śmierć Karoliny odczytał od razu jako męczeństwo w obronie czystości.

     Jak wyglądała?

     Zachowała się fotografia Karoliny reprodukowana ze zdjęcia grupowego uczniów i nauczycieli szkoły w Wał-Rudzie.

     Miała wówczas 15 lat. W grupie dzieci wydaje się być rozwiniętą fizycznie. Rysy twarzy wyraziste, twarz harmonijna, o nieco wysuniętych kościach policzkowych. Wyraz twarzy poważny, oczy w których można dostrzec powagę i zdecydowanie, głęboko osadzone. Włosy bujne, gładko zaczesane do tyłu. Świadkowie zgodnie zeznają, że "włosy miała rude, twarz - cerę - jasną, ale miłą i pociągającą".

     Prowadziła głębokie życie wewnętrzne, ale będąc introwertykiem nie traciła kontaktu ze światem zewnętrznym. Wszyscy jednoznacznie podkreślają, że ta naturalna skromna dziewczyna, promieniała jakimś naturalnym blaskiem. Umiała rozporządzać bogactwem duchowym otrzymanym od Boga dodając do niego swą pracowitość. Poszukując prawdy, szczególnie religijnej wykazywała wielki zapał w zdobywaniu wiedzy, czytaniu książek. Była bystrym dzieckiem, przejawiającym szybką i dobrą orientację. Raz obranej wartości była już wierna. Wspominała siostra Karoliny - Katarzyna:

     "Karolina była mocnego usposobienia, co sobie postanowiła, to tak musiało być." Jej życiową postawę przenikała naturalność i prostolinijność. Zawsze była taka sama. "Karolina nigdy nie udawała - zeznała jej koleżanka M. Pająk - Lubiła często powtarzać: wolę być taką, jaką jestem."

     Odznaczała się prawdziwą pobożnością, po prostu lubiła się modlić. Jej śpiew godzinek czy nieszporów przy pasieniu bydła sfychać było z daleka. Była aktywnym członkiem Bractwa Wstrzemięźliwości, Apostolstwa modlitwy Bractwa Komunii św. wynagradzącej i zelatorką róży panien. Właśnie modlitwę różańcową umiłowała szczególnie. Z wielkim zapałem uczyła katechizmu swoje młodsze rodzeństwo oraz dzieci z sąsiedztwa. Kilkoro z nich przygotowała do I Komunii św. Rówieśników i starszych zachęcała do korzystania z czytelni książek. Chętnie odwiedzała chorych i starszych. Czytała im czasopisma religijne, pomagała w pracy.

     Jak wyglądały ostatnie chwile jej życia, zmagania o to aby być wierną Bogu, nawet za cenę życia.

     10.11.1914 r. do Tarnowa wkroczyły pierwsze patrole kozackie. 15.11. zajęły Radiów, a w dwa dni później Zabawę oraz Wał-Rudę. Pogłoska poprzedzająca napastników, iż gwałcą kobiety i dziewczęta, sprawiła, że wiele kobiet w obawie przed żołnierzami uciekło, szukając bezpiecznego schronienia. Bała się również Karolina, jak zresztą wszyscy w domu Kózków. Nadszedł dzień ostatni - 18.11. Do wsi przybył pojedynczy żołnierz. Trudno powiedzieć o nim coś więcej, nie wiemy nawet jakiej był narodowości. Wszedł on m.in. do domu Gulików skąd chciał zabrać ze sobą 13-letnią dziewczynę. Zamiar ten się nie powiódł, więc udał się do Kózków. Tymczasem w rodzinie Kózków zaistniał święty spór: kto ma iść do kościoła w Zabawie, aby uczestniczyć w nowennie ku czci św. Stanisława - matka czy Karolina. Karolina jak gdyby przeczuwając coś rzekła do matki: "wolałabym iść do kościoła, bo tak się czegoś dzisiaj boję".

     W wyniku dyskusji matka udała się do kościoła a córka została w domiK Miały się już nigdy nie zobaczyć. Około godz. 9 do ich domu wszedł carski żołnierz.

     Zadawał bezsensowne pytania o wojska austriackie, a wreszcie kazał ubierać się Karolinie i ojcu i udać wraz z nim do oficera.

     Nie pomogły błagania ojca aby zostawił w spokoju Karolinę i pozwolił jej zostać przy młodszych dzieciach. Po wyjściu z domu agresor wskazał ruchem ręki las jako kierunek ich drogi. Gdy doszli do skraju lasu polecił ojcu wrócić do domu. Groził mu śmiercią sterroryzowany ojciec zawrócił. Karolinę popędził przed sobą. Zanurzyli się w las. Świadkami tej sceny było dwóch małych chłopców, którzy zeznali, że szli bardzo powoli, gdyż żołnierz musiał ciągle popychać opierającą się dziewczynę. Ostatni etap męczeństwa odbywał się już bez świadków.

     Karolina wykorzystując sposobność rozpoczęła ucieczkę. Po kilkuset metrach pościgu rozwścieczony i zmęczony żołnierz postanowił zabić. Młode życie zostało przerwane ostrzem bagnetu. Po chwili padła zalana krwią oddając duszę Bogu. Tymczasem dom Kózków na Śmietanie został pogrążony w prawdziwej żałobie i rozpaczy. Matka wyrzucała sobie, że nie chciała puścić Karoliny do kościoła, ojciec nie mógł sobie wybaczyć, że zostawił córkę na pastwę żołnierza.

     Do domu Kózków przyjechał zaalarmowany ks. Mendrala. Natychmiast wysłał do lasu grupę ludzi a sam udał się, aby złożyć zażalenie w komendzie wojsk rosyjskich. Niestety, poszukiwania, w których uczestniczyli nawet żołnierze rosyjscy nie dały rezultatu. Zwłoki odnalazł jeden z gospodarzy. Po ciało zamordowanej córki udał się wozem ojciec wraz z kilkoma sąsiadami. Widok jaki ujrzeli był rzeczywiście wstrząsający. Dało się jednak zauważyć w ułożeniu zwłok coś szczególnego. Skostniałe ciało leżało na wznak : prawe ramię łokciem wsparte o ziemię, z zaciśniętą dłonią, skierowaną ku górze; lewa ręka leżała na ziemi, ściskając chustkę z głowy. Przywieziono ciało, wniesiono do domu w którym się urodziła i mieszkała przez krótkich 16 lat swego życia. Proboszcz polecił zbadanie zwłok pod kątem zadanych ran i dziewictwa. Od razu wytworzyła się opinia - "męczennica w obronie czystości". Proboszcz zwrócił się do Kurii w sprawie pogrzebu informując, że panuje powszechne przekonanie o świętości Karoliny i jej męczeństwie. Zdecydowano jednak pochować ją na razie w zwyczajnym grobie w ziemi na cmentarzu parafialnym.

     Pogrzeb, który odbył się w niedzielę 6.12.1914 r. przybrał charakter prawdziwej manifestacji patriotyczno - religijnej. Pomimo trwających działań wojennych zgromadził ponad trzy tysiące ludzi. Jej pogrzeb stał się więc pierwszym aktem kultu, który miał z czasem stawać się coraz powszechniejszy. Choć jednak ten prywatny kult rozpoczął się właściwie od razu po śmierci Karoliny to na jej wyniesienie na ołtarze trzeba było jeszcze czekać ponad 70 lat.

     W drugą rocznicę męczeństwa postanowiono upamiętnić miejsce w którym oddała swoje życie. Tuż koło miejsca znalezienia ciała młodej męczennicy umieszczono liczący 6 m krzyż dębowy z marmurową tablicą: "Ku pamięci szesnastoletniej Karoliny Kózkównej zamordowanej 18.11.1914 r., rodzice". Poniżej umieszczono jeszcze wiersz ks. P. Wieczorka. Następnie rodzice zamiast posagu ufundowali jej pomnik nagrobny, który za wolą bpa L. Wałęgi stanął na cmentarzu przykościelnym. Przedstawia on figurę M. B. Niepokalanie Poczętej. Zarówno krzyż w lesie jak i figurę M. B. ustawiono 18.11.1916 roku. W rok później zwłoki Karoliny przeniesiono z cmentarza grzebalnego na cmentarz przykościelny. Ciało męczennicy umieszczono w grobowcu wybudowanym przy figurze M. B. w specjalnej metalowej trumnie. Temu żałobnemu nabożeństwu przewodniczył bp L. Wałęga, który zaznaczył wprawdzie, że nie przyjechał kanonizować Karoliny, bo to należy do papieża, ale pragnie oddać cześć jej cnocie.

     Ważnym przejawem kultu Karoliny byty utwory literackie jej poświęcone. Nie ulega wątpliwości, że Karolina od razu "zauroczyła" wielu twórców, poetów i kompozytorów...

     Można więc powiedzieć, że ten prywatny kult Karoliny przygotował powoli starania o jej beatyfikację.

     Jak wiadomo bardzo ważną sprawą przy procesie kanonizacyjnym jest zebranie wiarygodnej dokumentacji. Zeznania w sprawie beatyfikacji Karoliny rozpoczęto zbierać natychmiast po jej pogrzebie, nic więc dziwnego, że dokumentacja w tej sprawie jest bardzo szczegółowa i bogata.

     Oficjalne starania o kanonizację Karoliny przerwane zostały nagłą śmiercią bpa F. Lisowskiego a później wybuchem II wojny światowej.

     Do procesu informacyjnego na szczeblu diecezjalnym doszło dopiero za bpa J. Ablewicza, który jako osobisty czciciel Karoliny był przekonany o jej świętości.

     Proces diecezjalny zakończono w 1967 roku i wszystkie dokumenty przekazano do Rzymu. Do działania przystąpiła Kongregacja do Spraw świętych.

     Wreszcie po prawie 20 latach - 30.06.1986 roku, w uroczystość świętych Pierwszych Męczenników Kościoła Rzymskiego, ojciec św. Jan Paweł II stwierdził uroczyście męczeństwo Karoliny Kózka. Droga do beatyfikacji była otwarta.

     Doszło do niej rok później, podczas III pielgrzymki Jana Pawła do Polski. 10.06.1987 roku, podczas Mszy św. beatyfikacyjnej w Tarnowie, 16-letnia wiejska dziewczyna wyniesiona została na ołtarze.

     "Poprzez postać Karoliny, błogosławionej córki tego Kościoła przypatrujcie się bracia i siostry, powołaniu waszemu... Trwajcie przy świętym dziedzictwie. Do was należy królestwo niebieskie".

ks. Krzysztof Bochenek

18 listopada

Błogosławiona Karolina Kózkówna,
dziewica i męczennica

Karolina urodziła się w podtarnowskiej wsi Wał-Ruda 2 sierpnia 1898 r. jako czwarte z jedenaściorga dzieci. Pięć dni później otrzymałą chrzest w kościele parafialnym w Radłowie. Jej rodzice posiadali niewielkie gospodarstwo. Pracowała z nimi na roli. Wzrastała w atmosferze żywej i autentycznej wiary, która wyrażała się we wspólnej rodzinnej moidltwie wieczorem i przy posiłkach, w codziennym śpiewaniu Godzinek, częstym przystępowaniu do sakramentów i uczestniczeniu we Mszy także w dzień powszedni. Ich uboga chata była nazywana "kościółkiem". Krewni i sąsiedzi gromadzili się tam częto na wspólne czytanie Pisma świętego, żywotów świętych i religijnych czasopism. W Wielkim Poście śpiewano tam Gorzkie Żale, a w okresie Bożego Narodzenia - kolędy. Od najmłodszych lat ukochała modlitwę i starała się wzrastać w miłości Bożej. Nie rozstawała się z otrzymanym od matki różańcem - modliła się nie tylko w ciągu dnia, ale i w nocy. We wszystkim była posłuszna rodzicom, z miłością i troską opiekowała się licznym młodszym rodzeństwem. W 1906 roku rozpoczęła naukę w ludowej szkole podstawowej, którą ukończyła w 1912 roku. Potem uczęszczała jeszcze na tzw. naukę dopełniającą trzy razy w tygodniu. Uczyła się chętnie i bardzo dobrze, z religii otrzymywała zawsze wzorowe oceny, była pracowita i obowiązkowa. Duży wpływ na duchowy rozwój Karoliny miał jej wuj, Franciszek Borzęcki, bardzo religijny i zaangażowany w działalność apostolską i społeczną. Karolina pomagała mu w prowadzeniu świetlicy i biblioteki, do której przychodziły często osoby dorosłe i młodzież. Prowadzono tam kształcące rozmowy, śpiewano pieśni religijne i patriotyczne, deklamowano utwory wieszczów. Karolina była urodzoną katechetką. Nie poprzestawała na tym, że poznała jakąś prawdę wiary lub usłyszała ważne słowo; zawsze spieszyła, by przekazać je innym. Katechizowała swoje rodzeństwo i okoliczne dzieci, śpiewała z nimi pieśni religijne, odmawiała różaniec i zachęcała do życia wg Bożych przykazań. Wrażliwa na potrzeby bliźnich, chętnie zajmowała się chorymi i starszymi. Odwiedzała ich, oddając im różne posługi i czytając pisma religijne. Przygotowywała w razie potrzeby na przyjęcie Wiatyku. Zginęła w wieku zaledwie 17 lat, na początku I wojny światowej, 18 listopada 1914 roku. Carski żołnierz uprowadził ją przemocą i bestialsko zamordował, gdy broniła się pragnąc zachować dziewictwo. Po kilku dniach, 4 grudnia 1914 r., w pobliskim lesie znaleziono jej zmasakrowane zwłoki. Tragedia jej śmierci nie miała ludzkich świadków. Pogrzeb Karoliny był wielką manifestacją okolicznej ludności, która z wielkim przekonaniem mówiła, że uczestniczy w pogrzebie męczennicy. Pochowano ją w parafialnym kościele we wsi Zabawa. W 1987 r. Jan Paweł II w Tarnowie beatyfikował Karolinę. Jest ona patronką Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży (KSM) i Ruchu Czystych Serc. W ikonografii Błogosławiona przedstawiana jest z palmą w ręce.

---