ROZDZIAŁ III
Charakterystyka uczniów z dysleksją rozwojową z I klasy Publicznego Gimnazjum w Jastrzębi
Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dn. 17. 11. 2010 r.
w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, owe instytucje udzielają i organizują swym uczniom/podopiecznym, ich rodzicom oraz nauczycielom pomoc psychologiczno-pedagogiczną na zasadach określonych
w rozporządzeniu. Paragraf 2 tegoż dokumentu informuje, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi
w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu
i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych
i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających
w szczególności:
1) z niepełnosprawności;
2) z niedostosowania społecznego;
3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
4) ze szczególnych uzdolnień;
5) ze specyficznych trudności w uczeniu się;
6) z zaburzeń komunikacji językowej;
7) z choroby przewlekłej;
8) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
9) z niepowodzeń edukacyjnych;
10) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego, kontaktami środowiskowymi;
11) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.
2. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana
w przedszkolu, szkole i placówce rodzicom uczniów
i nauczycielom polega na wspieraniu rodziców i nauczycieli
w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów. Natomiast paragraf 10. w/w rozporządzenia zawiera wytyczne, dotyczące zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, które są podstawową formą tejże pracy - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla uczniów
z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Liczba uczestników zajęć wynosi do 5. Z tychże ustaleń wynika, że każdy uczeń, który chce poprawić swoje umiejętności z zakresu czytania, pisania, rozumienia czytanego tekstu, ma prawo uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej, zorganizowanych w danej placówce szkolnej. Tak też jest w Publicznym Gimnazjum w Jastrzębi -
w szkole, która realizuje owe rozporządzenie.
W tej szkole w 2010 r. rozpoczęli edukację uczniowie klas I, m.in. Andrzej, Jarek i Dominik. Chłopcy wykazywali zaburzenia w umiejętności czytania i pisania. Zostali zdiagnozowani jako uczniowie z dysleksją rozwojową.
Andrzej - to chłopiec urodzony w 1997 r. w regionie radomskim. Na lekcjach języka polskiego dało się zauważyć jego odmienność. Już od początku września, kiedy kontrolowano wykonaną przez niego pracę domową o wspomnieniach
z wakacji, uczeń popełnił mnóstwo błędów ortograficznych, interpunkcyjnych, a przede wszystkim mylił głoski: dźwięczne
z bezdźwięcznymi (np. b-p, d-t, k-g itd.) W jego wypracowaniach można było przeczytać garny zamiast karny lub wungcja zamiast funkcja. Nieprawidłowo przenosił wyrazy
z jednej linijki do drugiej - nie potrafił tego wykonać zgodnie
z sylabami w danym słowie. Aby odszyfrować jego wypowiedzi pisemne, potrzebowałam dwa razy więcej czasu, niż dla typowej pracy innego dziecka. Ma również problem z metaforycznym odbiorem tekstów kultury, które są analizowane podczas zajęć. Zbyt dosłownie postrzega niektóre motywy literackie realizowane na języku polskim. Widać to w jego pracach pisemnych. Na lekcji zauważyłam, że Andrzej ma problem
z głośnym mówieniem. Czyta dość sprawnie, ale bez robienia pauz w miejscach znaków interpunkcyjnych, zdarza się, że chce wykonać tę czynność za szybko i robi dużo błędów. Nie zawsze wie, co w danej chwili odczytał. Ponadto wolno pisze, niejednokrotnie prosi, by powtórzyć to, co przed chwilą było powiedziane. Nie mam zastrzeżeń do jego pisma. Jest czytelne
i staranne. Jego „piętą achillesową” jest krótka pamięć - szybko zapomina materiał realizowany na kilku lekcjach, dlatego postanowiłam dzielić mu go na mniejsze części
i wyznaczać terminy odpowiedzi - taki sposób zdał egzamin - Andrzej jest często pytany i nagradzany dobrymi ocenami. Wielokrotnie obserwowałam tego chłopca w szkole na przerwach międzylekcyjnych i spostrzegłam jego niepewny chód, przygarbienie, opuszczoną głowę, zakłopotanie. Podczas rozmowy uczeń nie patrzy w oczy, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego.
Kiedy zauważyłam te liczne trudności, poinformowałam wychowawcę, pedagoga i rodzica. Skierowano chłopca na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Okazało się, że Andrzej jest dzieckiem dyslektycznym. Jego kształcenie musi przebiegać inaczej niż innych dzieci - należy dostosować wymagania do jego możliwości. Andrzej mieści się w normie intelektualnej, mimo to ma trudności z czytaniem i pisaniem. Te umiejętności są w jego przypadku realizowane na niskim poziomie. Zmienia głoski w mowie i piśmie. Charakterystyczne jest nasilenie błędów we wszystkich formach pisemnych zarówno w zakresie podstawowych reguł ortograficznych, jak
i mylenie liter o podobnym kształcie, błędy w łącznej
i rozdzielnej pisowni, niepoprawna pisownia głosek nosowych -ę, -ą (jako -en, -em, -on, -om). Pamięć słuchowa obniżona - uczeń nie rozróżnia samogłosek, spółgłosek, nie zna wszystkich liter alfabetu, nie potrafi sylabować. Ma ubogie słownictwo
i krótką pamięć. Ponadto uczeń posiada trudności
z opanowaniem terminologii części mowy - myli je, nie potrafi znaleźć ich w zdaniu, odmiana przez kategorie tychże części mowy również sprawia mu kłopot. Należy chłopca naprowadzić na właściwe rozwiązanie, by mógł samodzielnie je odkryć
i dokończyć zadanie. Wskazane są ćwiczenia usprawniające czytanie ze zrozumieniem.
Andrzej jest świadomy swych deficytów. Bardzo się stara, by je jak najszybciej zniwelować, jednak wie, że ten proces wymaga od niego ogromnego wysiłku, czasu i poświęcenia. Chłopiec uczęszcza na zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze oraz dodatkowe zajęcia korekcyjno-kompensacyjne dla uczniów dyslektycznych. Jest systematyczny, pracowity, uczy się. Widać postępy w jego edukacji.
Kolejnym uczniem z dysleksją rozwojową jest Jarosław - to rówieśnik Andrzeja. Podczas pierwszego kontaktu z tym chłopcem na lekcji zapoznawczej, kiedy dzieci miały się przedstawić i powiedzieć coś o sobie, Jarek wstydził się, unikał rozmowy. Potem, podczas zajęć, wykonując ćwiczenie na głos, okazało się, że uczeń nie wypowiada spółgłosek szumiących, niektórych przedniojęzykowozębowych i dziąsłowych oraz zwarto szczelinowych - sz, rz, cz, dż, dz, ś, ć, dź. Jego pismo jest niestaranne, a czytanie wolne. Jego poziom koncentracji i uwagi na lekcji jest niski - często prowokuje swych sąsiadów z ławki do rozmowy. Nauka jest postrzegana przez niego negatywnie - chłopiec wielokrotnie wyraża niechęć do kształcenia się. Nie lubi tego. Nie jest aktywny na zajęciach, często nie odrabia prac domowych, jest niesystematyczny. W obcowaniu z innymi uczniami da się zauważyć niepewne, tudzież luźne i traktowane
z przymrużeniem oka, kontakty. Trudności dziecka
w opanowaniu wymaganych umiejętności, przy braku pomocy ze strony domu, doprowadziły do kształtowania się u dziecka patologicznego modelu zachowań, będących reakcją na trudne sytuacje szkolne. Skierowano ucznia na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Określono go mianem ucznia
o specjalnych potrzebach edukacyjnych. To dziecko dyslektyczne. Jego percepcja słuchowa jest mocno obniżona, stąd też wada wymowy, błędy w pisaniu i czytaniu. Chłopiec mieści się w normie intelektualnej. Grafomotoryka dziecka nie jest zadowalająca; oprócz typowych symptomów dysleksji rozwojowej, uczeń potrzebuje wsparcia psychologa
i logopedy. Zakłócenia integracji wzrokowo - słuchowo - ruchowych powodują u chłopca wolniejsze tempo pracy umysłowej. Duża ilość błędów we wszystkich formach pisemnych: błędy typowo ortograficzne, opuszczanie wyrazów oraz ich końcówek, pomijanie drobnych elementów graficznych liter, powtarzanie liter, błędny zapis głosek nosowych. Zaleca się cierpliwość i wyrozumiałość w kontakcie z tym uczniem, mobilizowanie go do pracy, chwalenie za każdy pozytywny przejaw chęci do nauki. Jarek również ma problemy z ortografią
i gramatyką. Należy je zniwelować poprzez materiał ćwiczeniowy i utrwalający. Uczeń uczęszcza na zajęcia wyrównawcze z języka polskiego i matematyki, choć często nie pojawia się na nich. Nie jest systematyczny, unika kontaktu wzrokowego z nauczycielem. Mimo kilku rozmów z Jarkiem na temat korzyści uczestnictwa w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych dla dyslektyków, chłopiec nie chce na nich być. Nie widzi potrzeby pracy nad swoją mową, poprawną artykulacją i zniwelowaniem braków edukacyjnych z języka polskiego.
Dominik to trzynastoletni chłopiec, który rozpoczął naukę w gimnazjum w 2010 r. Z obserwacji tego ucznia wynika, że
w kontaktach z rówieśnikami jest swobodny, łatwo nawiązuje więzi koleżeńskie, natomiast czyje się skrępowany
i niepewny podczas rozmowy z nauczycielem. Po dłuższym czasie ta sytuacja poprawiła się - uczeń chętnie z nim dyskutuje, nie wstydzi się go. Dominik szybko traci chęci do pracy na lekcji, dekoncentruje się, bardzo często jest zamyślony, nie wykonuje ćwiczeń i poleceń nauczyciela. Po kilkukrotnym braku pracy domowej okazało się, że Dominik ma trudności ze składaniem wyrazów w zdania. Nie przestrzega elementarnych zasad poprawnej pisowni ortograficznej, zdarza się, że zaczyna wypowiedzenie z małej litery; tak, jak jego poprzednicy, zmienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne oraz te, które wyglądają podobnie. Nie potrafi poprawnie zapisać głosek nosowych, trudność sprawiają mu rzeczowniki zakończone na -ia, -cja, -ea. Gubi litery. By napisać dłuższą formę wypowiedzi, korzystał
z pomocy dorosłej siostry, zatem jego prace nie były samodzielne, zbyt poprawne jak na jego możliwości. Tempo jego czytania jest bardzo niskie (ponadto dziecko nosi okulary), nie intonuje znaków interpunkcyjnych, nie stosuje pauz w miejscu kropki czy przecinka. Pismo ma dość czytelne. Posiada ubogie słownictwo i problemy z pamięcią. Skierowano go do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu zdiagnozowania jego zaburzeń. Okazało się, że jest dzieckiem dyslektycznym. Jego percepcja wzrokowa i słuchowa są na niskim poziomie, orientacja przestrzenna zachwiana. Chłopiec używa dwóch dłoni naprzemiennie do pisania. Uczęszcza na zajęcia wyrównawcze. Stara się koncentrować na danym ćwiczeniu, samodzielnie odrabia prace domowe (oceniane pozytywnie). Ma świadomość swoich problemów, mimo to nie traktuje ich poważnie. Nieznajomość gramatyki języka polskiego znacznie utrudnia mu funkcjonowanie na tym przedmiocie - wiedza z tego zakresu nie jest utrwalona, uczeń nie zna nazw części mowy, nie potrafi ich znaleźć w zdaniu, nie umie ich odmienić.
W związku z tym, że wyżej opisani chłopcy uczęszczają do tej samej klasy i chodzą na te same zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, mają dysleksję rozwojową, powinni być pod stałą i fachową opieką świadomego i kompetentnego nauczyciela, którego celem jest stworzenie programu zajęć korekcyjno-kompensacyjnych z elementami arteterapii „Z ortografią
i gramatyką za pan brat”, by móc pracować z nimi nad usprawnieniem percepcji wzrokowej, słuchowej i ruchowej, by zwiększyć ich samoocenę, zmobilizować do nauki, pokazać, że stać ich na wiele więcej i, że mogą osiągać sukcesy oraz zdobywać dobre oceny, jak inne dzieci, ich rówieśnicy. Hasłem przewodnim tychże zajęć niech będą poniższe słowa: „Kto stawia sobie za cel doskonałość, osiąga więcej niż przeciętność,
a kto stawia sobie za cel przeciętność, nie osiąga nawet tyle”.
Rozporządzenie MEN z dn. 17. 11. 2010 r., …, § 1. 1.
Rozporządzenie MEN, op.cit., § 2. 1.
Rozporządzenie MEN, op.cit. § 10.
30