Tadeusz Kasperczyk, Stanisław Kmak


Masaż punktowy i inne metody refleksoterapii

Kraków 1995


Słowo wstępne

Troska o zachowanie własnego zdrowia staje się współcześnie coraz
powszechniejsza. Do wielu z nas dotarła świadomość, że przeciwdziałanie
chorobie to nie to samo co leczenie jej samej. Szukamy więc takich sposobów
postępowania, które chronią nas od chorób.
Strategiczne miejsce w systemie profilaktyki chorób przypada na odnowę
psychosomatyczną.
Odnowa psychiki i odnowa biologiczna to działanie polegające na przyspieszaniu
naturalnych procesów wypoczynkowych i regeneracji organizmu. Aby efekty te
osiągnąć należy poznać odpowiednie techniki stosowane w tym celu i ich
teoretyczne uzasadnienie. Ogromną rolę w tym względzie odgrywają systemy
profilaktyczne i terapeutyczne zbudowane na podstawie filozofii medycyny
wschodu, np. joga, Zeń, Ojgong i inne.
W ramach studiów na kierunku rekreacji w Akademii Wychowania Fizycznego w
Krakowie realizowana jest specjalizacja z odnowy psychosomatycznej. Na program
tej specjalizacji składają się między innymi takie działy jak: masaż klasyczny
i punktowy, refleksoterapia, odnowa biologiczna i psychiczna, trening
zdrowotny i dietetyka.
Autorzy adresują tę książkę głównie do studentów wspomnianego kierunku studiów
jako podręcznik do masażu punktowego. Zakładamy, że będzie ona pomocna także w
zawodzie: lekarza, fizjoterapeuty, masażysty i innych osób zainteresowanych
zagadnieniami zdrowotnymi.
Osoby bez przygotowania metodycznego, które zechcą skorzystać z niej winni
zdawać sobie sprawę, że wiadomości głównie w zakresie anatomii i
patofizjologii, należy uzupełnić we własnym zakresie.
Niniejszy podręcznik poświęcony jest przede wszystkim akupresurze. Przez
akupresurę rozumiemy taką formę terapii, w której działając bodźcem
mechanicznym w formie ucisku palcem (lub pałeczką) na określony punkt lub
strefę ciała wywołujemy reakcję organizmu.
Akupresura wykonywana na punktach chińskich bywa nazywana masażem punktowym.
Pojęciem szerszym od akupresury jest refleksoterapia. W refleksoterapii
wykorzystuje się różne postacie bodźców: energię prądu elektrycznego, ciepła,
stałego i zmiennego pola magnetycznego, światła, itp.
W tej książce, obok akupresury wykonywanej na punktach chińskich omawiamy
najpopularniejsze metody refleksoterapii tj. elektropunkturę, magnetopunkturę
i laseropunkturę.
Pierwowzorem tej publikacji jest nasza pierwsza książka z tego zakresu pt.:
"Leczniczy masaż punktowy"1. Szybkie wyczerpanie się nakładu książki zachęciło
nas do dalszego doskonalenia jej merytorycznej strony, a także szeregu zmian
redakcyjnych.
Najistotniejsze różnice pomiędzy "Leczniczym masażem punktowym", a "Masażem
punktowym i innymi metodami refleksoterapii" dotyczą:
1. Szerszego potraktowania zagadnień teoretycznych podstaw masażu punktowego,
a w szczególności filozofii taoistycznej i prawa pięciu elementów w medycynie
naturalnej.
2. Włączenia do rozdziału "Podstawy diagnostyki" oprócz diagnostyki stanów
chorobowych i diagnostyki narządowej, także diagnostyki klinicznej i
diagnostyki meridian. Pomimo szerszego potraktowania problematyki rozpoznania,
ciągle aktualne, pozostaje założenie, że odbiorca tej książki będzie korzystał
z gotowych "recept punktowych". Postawienie diagnozy w konwencji tradycyjnej
medycyny chińskiej jest sprawą bardzo trudną i wymaga wszechstronnej wiedzy
medycznej, a zatem i lat studiów koniecznych do jej zdobycia i zastosowania w
praktyce.
3. Poszerzenia zakresu wykorzystania "punktów samodzielnych" o punkty
wykorzystywane w odnowie biologicznej sportowców.
Zrezygnowano z umieszczenia treści dotyczących objaśnienia biologicznych
mechanizmów działania akupresury. Tym razem przyjęliśmy założenie, że książka
w całości napisana będzie w konwencji tradycyjnej filozofii medycyny wschodu.
Jakkolwiek wiele zagadnień z zakresu tradycyjnej medycyny wschodu znalazło
objaśnienie na gruncie nauk medycznych, to istnieją jeszcze takie obszary,
których w stopniu zadawalającym na gruncie medycyny konwencjonalnej nie sposób
wyjaśnić. Z kolei szersze zaprezentowanie tej problematyki wykraczałoby poza
ramy tego wydawnictwa. Czytelników których te zagadnienia bardzo interesują
odsyłamy do pozycji książkowych, których wykaz podano w "Bibliografii".
Z metod refleksoterapeutycznych szerzej omówiono wykorzystanie prądu stałego
(elektropunktura), stałego pola magnetycznego (magnetopunktura) i światła
laserowego (laseropunktura).
W tym miejscu pragniemy podziękować wszystkim tym, którzy podzielili się z
nami swoimi uwagami i opiniami na temat "Leczniczego masażu punktowego". Mamy
nadzieję, że i tym razem będzie podobnie. Prosimy o uwagi i spostrzeżenia
Państwa na adres autorów.
Tadeusz Kasperczyk, Stanisław Kmak
Katedra Teorii Rekreacji i Sportów Wodnych
Al. Jana Pawła Ii 78 AWF
31-571 KRAKÓW.


Rozdział I
Rys historyczny

Ten rys historyczny, wbrew pozorom, w większości poświęcony jest nie
dokonaniom w sferze akupresury, lecz akupunktury, którą potocznie zwie się
starszą "siostrą" masażu punktowego. Wynika to z trudności jakie napotyka się
już na wstępie dociekań mających na celu określenie historii akupresury. Aby
wiarygodnie przedstawić problem należałoby przeprowadzić gruntowne studia
materiałów dotyczących chińskiej medycyny. Nie to jednak jest tematem
niniejszego opracowania. Poniższy rys historyczny nie pretenduje do roli
wszechstronnego opracowania rozwoju tej dziedziny medycyny chińskiej w ujęciu
historycznym. Celem tego rozdziału jest podanie w formie kalendarium
najważniejszych dat i faktów dotyczących rozwoju akupunktury i przyżegania,
które traktujemy jako minimum niezbędnej wiedzy w tym zakresie.
Szersze omówienie historii rozwoju akupunktury znajdzie zainteresowany
Czytelnik w podręcznikach autorów polskich i zagranicznych, których duży
zestaw zamieszczono na końcu książki.

U źródeł, czyli w Chinach

Początki akupunktury, za kolebkę której uznajemy Chiny, sięgają około 5000 lat
p.n.e. Nazwy Zhen - tzn. nakłuwanie i Tsju - tzn. przyżeganie pochodzą z
czasów starożytnych. Żyjący około 3000 lat p.n.e. cesarz Chin, nazwany w
przekazach historycznych Żółtym Cesarzem - Huang Ti, nakazał lekarzom
zaniechania leczenia tradycyjnego, tj. w rozumieniu współczesnym
farmakologicznego, a zalecił leczenie nakłuwaniami za pomocą cienkich igieł,
które kierują przepływem energii życiowej (Qi) i w ten sposób przywracają
zdrowie. Z tego wynika, że wówczas metoda ta musiała być już dość powszechnie
znana, a filozofia związana z uzasadnieniem jej skuteczności rozwinięta.
Jednym z najstarszych opracowań poświęconych akupunkturze jest dzieło pt.
"Huangdi-Nei-Jing", czyli "Przyroda i życie", nazwane także "Kanonem Medycyny
Wewnętrznej". Prawdopodobnie dzieło to powstało w latach 475-221 p.n.e. Jest
pracą zbiorową składającą się z 10 tomów w 2 częściach, z których druga część
poświęcona jest akupunkturze i przyżeganiu (Ling shu - Kanon Akupunktury). W
dziele tym zamieszczono mapę z topografią 295 punktów, w tym 25 nieparzystych.
Znajdziemy tam omówienie teorii pięciu elementów (drzewo-ogień-ziemia-metal-
woda) oraz poglądy na energię życiową Qi i jej formy yang i yin.
Żyjący w latach 141-208 n.e. lekarz - uważany za pioniera chirurgii chińskiej
- Hua Tuo jako pierwszy wykorzystał akupunkturę do znieczulenia przed
zabiegiem chirurgicznym.
W latach 215-282 n.e. żył lekarz chiński - Huang Fou-Mi, który w 285 r.
ogłosił dzieło pt. "Kia-yi-king", co w tłumaczeniu na język polski znaczy: "O
akupunkturze i przyżeganiu" (te sposoby w Chinach rozwijały się jednocześnie).
Autor opisał już 649 punktów: 300 parzystych i 49 nieparzystych. Inny wybitny
lekarz - Souen Ssen-Mo (581-682) napisał dzieło, złożone z 30 tomów, pt.
"Tsien-kin-fang", czyli "Tysiąc Złotych Recept". Dwa z owych 30 tomów
poświęcone są akupunkturze i przyżeganiu. Podręcznik ten przez długie lata
służył do nauki akupunktury i przyżegania nie tylko lekarzom chińskim, ale
także koreańskim i wietnamskim.
W okresie 618-907 powstały w Chinach szkoły akupunktury jako wydziały szkół
medycznych. To dla celów szkoleniowych w 1027 r. na polecenie Cesarza Chin,
lekarz Wang-Wei-Jin zlecił odlanie z brązu modeli naturalnej wielkości
ludzkich postaci, pustych w środku. Na powierzchni każdej z dwóch figur
(odlano tylko 2 modele zwane Tang-Jen) zaznaczono przebieg 12 meridian i 649
punktów. Wspomniany lekarz jest autorem podręcznika pt. "Ilustrowany
podręcznik o punktach akupunktury i przyżegania na odlanym modelu z brązu".
Kolejny krok w rozwoju metody leczenia akupunkturą przypadł na rok 1303. To z
tego roku pochodzi zapis autorstwa lekarza Hu-Te-Pina o kolejnych 2 kanałach
(meridianach): głównym tylnym i głównym przednim. Łącznie mamy już w Xiv wieku
14 meridianów i 693 punkty. Od tamtego - jakże odległego czasu - nie zmieniła
się liczba kanałów, dodaje się jedynie nowe punkty.
Czasy renesansu przyniosły dalszy rozwój metod leczenia i nowe dzieła naukowe.
W 1601 roku ukazało się "Kompendium akupunktury i przyżegania" - dzieło
porządkujące posiadaną na ten temat wiedzę ówczesnych. Znajdujemy w nim opis
dziewięciu igieł oraz terapeutyczne właściwości kanałów i punktów. Powtórnie
zostały odlane modele z brązu, tym razem trzy: mężczyzny, kobiety i dziecka.
Modele te służyły głównie celom szkoleniowym.
W rozwoju akupunktury w Chinach nastąpił pewien regres. W Xviii w. w Chinach
powstały wyższe uczelnie na wzór europejski. Wielu lekarzy powróciło z Europy
po okresie studiów i stali się oni przeciwnikami tradycyjnej chińskiej
medycyny uznając ją za nienaukową. Zastój ten przypadł na lata 1664-1930.
W latach wojen, jakie z przerwami toczyły się w Chinach od 1924 r. aż do końca
Ii wojny światowej akupunktura była wykorzystywana do leczenia rannych
żołnierzy i to sprawiło, że nastąpił jej powtórny rozkwit i pełna
rehabilitacja. Ponownie metoda ta została zrównana z innymi metodami leczenia.
Z Chin akupunktura rozprzestrzeniła się na cały Daleki Wschód i tam, z pewnymi
zmianami, była szeroko stosowana.

W Polsce

Jeżeli nie brać pod uwagę udziału Michała Boyma2 w dziele popularyzacji
akupunktury w Europie, to pierwsze dokumenty, świadczące o zainteresowaniu się
lekarzy tą metodą leczenia w Polsce, pochodzą z lat 1828 i 1830. Data 1828
wiąże się z uzyskaniem przez lekarza Antoniego Baranowskiego stopnia doktora
medycyny na Uniwersytecie Wileńskim za pracę napisaną po łacinie, a poświęconą
japońskiej moksie (przyżeganiu). Tytuł rozprawy po łacinie brzmi: "De moxa
japonica ac sinensi dissertatio inauguralis chirurgico-practica quam in
Caesarea Litteraturum Universitate Vilnensi ad gradum doctoris medicinae vito
obfinendum publice defendet Antonius Baranowski Lithavanus Medicinae
Magister".
W dwa lata później inny Polak - Józef Domaszewski na Uniwersytecie
Jagiellońskim bronił rozprawę doktorską częściowo poświęconą akupunkturze;
tytuł rozprawy: "De Hydrocephale interno chronice item de acupunctura.
Dissertatio inauguralis medico-chirurgica".
Jako ciekawostkę podajemy, że ta część pracy, która została poświęcona
akupunkturze zawiera zaledwie 9 stron druku, ma charakter pracy poglądowej i
oparta była na 12 współczesnych publikacjach zagranicznych. Niemniej zawarto w
niej zadziwiająco dużo treści: rys historyczny akupunktury, opis igieł,
objaśnienia mechanizmu działania nakłuwań, zastosowanie i wartości lecznicze
tej metody.
Pomiędzy rokiem 1830 a poniżej sporządzonym wykazem dat ważniejszych wydarzeń
dotyczących akupunktury istnieje olbrzymia przepaść. Wydaje się, że jest to
niemożliwe, aby przez całe dziesięciolecia w Polsce nie znano, bądź nie
interesowano się akupunkturą. Jeżeli podręczniki z tego okresu nic na ten
temat nie mówią, to oprócz hipotezy, że rzeczywiście nic istotnego w tym
zakresie się nie działo można także przypuszczać, że nie odkryto i nie opisano
jeszcze tych co się tym zagadnieniem interesowali.
Uznajemy zatem, że historię polskiej akupunktury, którą możemy zaliczyć do
młodych dziedzin medycyny, wyznaczają następujące daty:
1972 - powstała w Gliwicach Poradnia zwalczania Bólu (za sprawą dr med.
Bolesława Rutkowskiego), w której stosowano głównie akupunkturę i
elektroakupunkturę.
1978 - w Warszawie utworzono pierwszą w Polsce instytucję mającą nazwę
akupunktura w swoim szyldzie: Poradnia Akupunktury.
1981 - rozpoczęła pracę Sekcja Refleksoterapii przy ZG Polskiego Towarzystwa
Lekarskiego.
1983 - ukazało się czasopismo "Akupunktura polska".
1985 - powołano Krajowego Specjalistę do spraw Akupunktury.
1987 - utworzono samodzielną organizację: Polskie Towarzystwo Akupunktury (w
miejsce wspomnianej Sekcji Refleksoterapii).
1988 - powstało Stołeczne Centrum Akupunktury.
1982 i 1984 - odbyły się krajowe konferencje akupunktury.
Przy omawianiu historii akupunktury w Polsce i jej osiągnięć doby współczesnej
nie sposób nie wspomnieć o roli i zasługach jakie na tym polu położył Prof. dr
med. Zbigniew Garnuszewski, którego uznaje się powszechnie za ojca polskiej
akupunktury.


Rozdział Ii
Podstawy filozofii medycyny chińskiej


Tao

Omówienie zagadnienia dotyczącego pojęcia Tao wymaga odniesienia się do tła
historyczno-filozoficznego okresu w którym się ono pojawiło za sprawą
chińskiego lekarza i filozofa nazwiskiem Lao-Tsy (lub Lao-Tzu), czyli "stary
mistrz". Powstaje w tym czasie utwór filozoficzny pt. "Tao - te King" (Iv albo
Iii w. p.n.e.). To w nim opisane jest po raz pierwszy pojęcie Tao.
Przez Tao rozumie się - drogę, metodę, sposób w jaki wszechświat znajduje się
w ciągłym ruchu, zasady dotyczące regularności pewnych zjawisk w nim
występujących, inaczej mówiąc wszelkie prawidłowości świata przyrody i praw
nim rządzących.
Zakłada się, że koncepcja Tao zrodziła się głównie z obserwacji corocznego
następowania po sobie pór roku, prowadzącego do rozwoju, odnowy i rozkładu.
Człowiek często zastanawiał się nad potęgą przyrody i zdawał sobie sprawę ze
swej bezwzględnej od niej zależności. W ten sposób zrodziło się w ludziach
przekonanie, że aby istnieć i żyć we względnej szczęśliwości, powinni
postępować zgodnie z zasadami natury - przystosować się do jej praw. Gdyby
czyny człowieka były w jakimś momencie niezgodne z wszechmocnym Tao, wówczas z
pewnością nastąpiłby konflikt, w którym strona zdecydowanie słabsza - czyli
człowiek musiałby ponieść porażkę. Tego rodzaju rozważania prowadziły ludzi do
badania i odkrywania prawidłowości Tao oraz kształtowania w oparciu o nie
swojego postępowania. Innymi słowy, człowiek pojmując wszechświat jako coś
ożywionego, zmuszającego go do bezwzględnego posłuszeństwa, starał się
poznawać jego rolę by móc właściwie ją wypełnić.
Taoizm jako system filozoficzno-religijny powstał w epoce Chou (Xi-Iii w.
p.n.e.), w tej samej w której żył inny wybitny filozof tej epoki Konfucjusz
(551-479 r. p.n.e.). Filozof ten wywarł ogromny wpływ na myśl filozoficzną i
społeczną tej epoki.
Należy nadmienić, że w epoce tej w Chinach panuje jeszcze system patriarchalny
- władzę sprawuje król, a ziemia i ludzie ją uprawiający pozostają jego
własnością. Wtedy jeszcze uznawano, że obok Tao nieba i ziemi istnieje jeszcze
Tao - droga króla. Tak rozumiano sposób postępowania nieba i króla. Król co
jakiś czas schodził z nieba na ziemię, przebywał w poszczególnych komnatach
pałacu - świątyni. Miał on głównie za zadanie kierować ładem społecznym. Bez
wątpienia poglądy te miały służyć zachowaniu określonego ładu społecznego i
norm moralnych, a więc pozwolić rządzić ludem bez zakłóceń. Konfucjusz
jakkolwiek w wielu kwestiach wyrażał światły pogląd, w tych trzyma się
tradycyjnych poglądów i akceptuje istniejące stosunki społeczne.
Zarówno Konfucjusz (który jednakże nie napisał żadnego dzieła) jak i żyjący po
nim wspomniany już Lao-Tsy znali teorię pięciu elementów.
Została ona opisana w rozdziale "Wielki Kanon" w utworze "Księga pism" i
zakłada się, że została napisana w pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia
p.n.e. (a więc przed urodzeniem się obu filozofów). Lao-Tsy wyklucza już w
swoich założeniach o Tao ingerencję czynnika ludzkiego w prawa natury i
wszechświata. Głosi pogląd, że Tao wszechświata składało się z 2 zasadniczych
części: Tao nieba (Chien-tao) oraz Tao ziemi (Kun-tao).
Tao nieba było otoczone większą czcią niż Tao ziemi. Uważano, że dzięki ciepłu
i deszczom jakie niebo zsyłało na bierną, ciemną i suchą ziemię mógł
następować proces tworzenia. W związku z tym niebo było największym bóstwem, a
coroczne odradzanie się życia w przyrodzie było uważane za spontaniczne
działanie nieba i ziemi w oparciu o odwieczne zasady Tao. Równolegle do Tao
wszechświata istniało Tao człowieka. Człowiek winien kierować się w swoim
życiu jednostkowym i społecznym porządkiem obowiązującym w świecie natury. W
myśl tej filozofii ktoś kto jest zdrowy jest człowiekiem znającym swą
wewnętrzną naturę, widzącym siebie w swoim wnętrzu. Człowiek taki uważany jest
za zdrowego, ponieważ zna swój umysł. A więc zdrowie nie może być w żaden
sposób oddzielone od duchowego rozwoju. Rozważając problem pożywienia wiadomo,
że jeśli nie będzie ono odpowiednie może doprowadzić do tego, że człowiek
zacznie zachowywać się neurotycznie. Wspierając swoje własne zdrowie poprzez
dbałość o wszystko co jest wokół nas, o bezpieczeństwo innych ludzi,
rozwijając w ten sposób swoje otoczenie - powodujemy, że to wraca do nas
niejako podtrzymując nasze zdrowie. Kiedy pracujecie nad swoim umysłem,
starajcie się o to by panować nad swoimi negatywnymi uczuciami, nad emocjami,
gniewem, niechęcią, a wówczas staniecie się zdrowsi.
Starożytna filozofia chińska uważała, że człowiek jest maleńkim wszechświatem,
zbudowanym z tych samych elementarnych cząstek materialnych na obraz i
podobieństwo wszechświata. Żyje i działa pod wpływem tych samych sił, które
rządzą przyrodą i podlega tym samym regułom. Człowiek wyróżnia się jednak
posiadaniem rozumu, zdolnością odczuwania i poznawania otaczającego świata.
Lekarze chińscy wychodząc z tych ogólnych założeń filozoficznych odpowiednio
interpretowali zgromadzone wiadomości z anatomii, patologii i fizjologii oraz
ustalali zasady teorii naukowych i metody postępowania, które uległy
stopniowej przemianie ewolucyjnej.
Budowa człowieka i procesy życiowe przebiegają według zasad sił yin i yang,
oraz reguł 5 elementów. Aktywność człowieka to jest yang, jego sen to yin,
górna połowa ciała - yang, dolna - yin, ramiona - yang, nogi yin. Tzw. puste
narządy systemu trawiennego: jelita, żołądek są aktywnymi producentami energii
i dlatego są yang.
Rozwinięcie teorii yin-yang zawarto na dalszych stronach książki. Nie wdając
się w dalsze rozwlekłe opisy pojęcia Tao, przedstawiamy 7 twierdzeń
uniwersalnych i 12 zasad względności, które wystarczająco szczegółowo ujmują
istotę zagadnienia. (Królicki 1994)
Twierdzenia te i zasady stwarzają dobrą okazję do refleksji i medytacji i jako
takie są podstawą kontemplacji w zakresie różnego rodzaju praktyk
psychoterapeutycznych wywodzących się z myśli taoistycznej.

Siedem twierdzeń uniwersalnych
1. Wszystko jest rezultatem zróżnicowania. Nieskończoności.
2. Wszystko podlega ustawicznym zmianom.
3. Każda rzecz i każde zjawisko posiada swoje przeciwieństwo.
4. Każda rzecz i każde zjawisko ma dwa oblicza.
5. Nie istnieje identyczność.
6. Im mocniejsza jest cecha danej rzeczy, tym większe jest przeciwieństwo tej
cechy.
7. Cokolwiek ma początek musi dobiec końca.

Dwanaście zasad względności
1. Jedna jedyna Nieskończoność manifestuje się ciągłą przemianą dopełniających
i antagonistycznych tendencji yin i yang.
2. Yin i yang przejawiają się nieustannie we wszystkim dzięki odwiecznemu
ruchowi nieskończonego Tao.
3. Yin reprezentuje siłę odśrodkową, yang siłę dośrodkową i wspólnie tworzą
energię Qi i wszystkie zjawiska.
4. Yin przyciąga yang, yang przyciąga yin.
5. Yin odpycha yin, yang odpycha yang.
6. Łączone w różnych proporcjach yin i yang tworzą różne zjawiska, które są do
siebie podobne.
Zachodzący pomiędzy rzeczami i zjawiskami objaw przyciągania i odpychania jest
wprost proporcjonalny do zawartych w nich sił yin i yang.
7. Wszystkie zjawiska są zmienne, nieprzerwanie zmieniają swoją konstytucję
stanowiącą złożenie sił yin i yang. Yin ulega przemianie w yang, yang
przemianie w yin.
8. Nic nie składa się wyłącznie z yin lub wyłącznie z yang. Wszystko stanowi
komponent obydwu tendencji o zróżnicowanym stopniu nasycenia.
9. Nie istnieje neutralne, w każdym zjawisku przeważa yin lub yang.
10. Wielkie yin przyciąga małe yin, wielkie yang przyciąga małe yang.
11. Skrajne yin wytwarza yang, skrajne yang wytwarza yin.
12. Wszystkie reakcje fizyczne są natury yang w swym wnętrzu, natury yin na
powierzchni.

Energia Qi i jej formy yang i yin

Jednym z podstawowych pojęć chińskiej filozofii medycyny jest pojęcie energii
Qi.
Wszystkie procesy, stany, zdrowie rozpatruje się w kategoriach braku, nadmiaru
lub równowagi Qi.
Qi - jest to niewidzialna energia - siła życiowa, która istnieje i krąży w
każdym organizmie żywym, a nawet każdej materii posiadającej strukturę
chemiczną warunkując jego prawidłowe funkcjonowanie.
Każda komórka i narząd mają większy lub mniejszy zasób Qi. Suma wszystkich Qi
stanowi o potencji życiowej całego organizmu. Krążenie owej energii ma
charakter ciągły i odbywa się ustalonymi szlakami, które nazywamy kanałami,
południkami lub meridianami.
Należy jednak podkreślić, że jednoznaczne tłumaczenie Qi przy pomocy słowa
"energia" w kręgach cywilizacji europejskiej może prowadzić do wielu mylnych
interpretacji. Dzieje się tak dlatego, że pojęcie energii jest na gruncie nauk
przyrodniczych ściśle zdefiniowane. Dlatego powinniśmy pamiętać o pewnej
umowności tego znaczenia, a już na pewno unikać jego fizycznych interpretacji.
Cała medycyna chińska, to w zasadzie studiowanie i analiza energii Qi i jej
rodzajów. Zachodzi pytanie skąd ta energia się bierze. Źródłem jej są rodzice
i jest to energia odziedziczana. Przez całe swoje życie człowiek uzupełnia i
wydatkuje swoją Qi. Uzupełnienie następuje poprzez oddychanie i czerpanie jej
z powietrza jak też poprzez spożywanie pokarmów. Qi jest też pobierana z
kosmosu poprzez skórę. Człowiekowi są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
różne rodzaje Qi - typu yang z kosmosu, typu yin z ziemi - z pożywienia i
oddychania, ta odziedziczona, i różne inne nabywane innymi sposobami. Łączą
się one przenikając wzajemnie, tworząc w ciele człowieka "wewnętrzne Qi" lub
"małe Qi" uważane za podstawowy czynnik życiowy.
Z istnieniem wielkiej ilości Qi, lub jej wyczerpywaniem się, wiązano poziom
aktywności życiowej człowieka. Wewnętrzne Qi było tym, co decydowało o
powodzeniu danej działalności; nie metoda działania była najważniejsza, lecz
ilość Qi, której człowiek mógł użyć do wykonywania określonej czynności.
Energia ta w trakcie pracy wyczerpuje się, ale podlega bardzo szybko
odnowieniu. Ruch energii jest ciągły i wielostronny. Nawiązuje do tego
następujący obrazowy opis: każde działanie powinno być jak woda, która
najpierw spływa po zboczach gór strumieniami w doliny, a potem w postaci mgieł
i chmur unosi się ponad szczyty gór, by spaść na nie w postaci deszczu i
spłynąć z powrotem po ich zboczach. Często podkreśla się, że woda zatrzymana w
swoim biegu zarasta zielskiem, zamula się i zmienia w niezdrowe bagno;
wystarczy jednak umożliwić jej dalszy ruch, by stała się znów przejrzysta i
zdrowa. Każda aktywność jeżeli tylko nie jest zbyt jednostronna powoduje
przepływ Qi, stwarzając pomyślne warunki zarówno dla podejmującego ją, jak i
dla jego otoczenia. Aktywność powoduje również gromadzenie się energii Qi.
Niebezpieczny jest zarówno zastój energii, jak i jej gwałtowne wyczerpanie
się. Utrata kontroli i brak możliwości regeneracji zapasów Qi grozi chorobą, a
w skrajnych stanach śmiercią. Z rozważań nad Tao wiemy, że yang i yin to dwie
formy energii Qi.
Formy te są przeciwstawne sobie, to dwa bieguny, które istnieją tylko razem,
(nie mogą istnieć samodzielnie). Egzystują we wzajemnym powiązaniu - harmonii.
Zachwianie równowagi między nimi ma wpływ na równowagę ustroju, na jego
zdolność do samoregulacji. W pojęciach starochińskiego systemu filozoficznego
nie ma we wszechświecie organizmu, gdzie nie byłoby konkurencji i walki
przeciwieństw. Dlatego też formy energii yang i yin określa się jako prawo
jedności lub walki przeciwieństw. Te obie formy energii zmieniają się i
zachodzą na siebie. Przedstawia to najlepiej monada chińska, gdzie kolor
jasny, to yang, a ciemny - yin. W ciemnym jest cząstka jasnego i odwrotnie
(małe yang i małe yin). Według tej filozofii wszystko co nas otacza, a także
jest w nas, daje się zaliczyć do yang, lub yin. Yang to: światło, słońce,
niebo, ogień, ciepło, dzień, lato, rodzaj męski, ruch, radość, czerwień,
opadanie i inne. Yin to: ciemność, noc, księżyc, zimno, woda, rodzaj żeński,
stałość, smutek, bezruch, purpura, przestrzeń, wznoszenie się i inne.
Z faktu, że coś jest yang a coś yin nie wynika, że coś jest lepsze a coś
gorsze. W przyrodzie nie występuje pojęcie dobra i zła i nie stosuje też ona
takiego wartościowania. Jest to wytwór intelektualny człowieka dobry i słuszny
tylko w sferze, wytworzonych przez niego zasad moralnych. Dla przyrody zarówno
to co złe, np.: drapieżnik, jak i to co dobre np.: Jagnie, są potrzebne i
równie ważne dla niezakłóconego jej stanu.
Rozważania o istocie prawa jedności lub walki przeciwieństw mają ogromne
znaczenie praktyczne. W życiu codziennym w sposobie pracy i czasie wolnym,
przy wyborze towarzystwa lub partnerów, przy dobieraniu właściwej diety czy
leku, najważniejsze jest łączenie pierwiastków na zasadzie przeciwieństw i
pamiętanie, że cały otaczający nas świat zawsze dąży do równowagi i pełnej
homeostazy. W dalszych rozważaniach dotyczących energii Qi i jej form skupimy
uwagę na tych wiadomościach, które wykorzystane będą dla omówienia mechanizmu
akupresury.
Wspomniano też powyżej, że energia Qi w organizmie krąży nieustannie swoimi
utartymi szlakami czyli meridianami.
Jeden cykl krążenia energii Qi trwa dobę (24 godz.) i rozpoczyna się od serca
i do serca wraca.
Wysokość fali przepływu energii w danym meridianie zależy od poziomu Qi w
meridianie przed nim leżącym.
Jeżeli z przyczyn chorobowych poziom Qi w danym narządzie związanym z
meridianem jest niski, to fala płynąca do narządu następnego będzie również
niska. Zadziałanie na przykład poprzez ucisk (akupresurę) lub nakłucie igłami
(akupunkturę), lub inną techniką na określone punkty meridianu chorego narządu
- czyli osłabionego energetycznie - wyrównuje w nim poziom energii, a przez to
podnosi falę płynącą do narządu następnego. Narządy ciała ludzkiego wykazują
różny stopień aktywności w ciągu doby, co daje podstawy do podziału ich na
narządy: dzienne, dzienno-nocne i nocne.
Narządy dzienne - maksimum energii występuje w nich w godzinach od 7.00 do
15.00; są to:
1. żołądek - 7.00-9.00
2. śledziona z trzustką (śledziona i trzustka w tradycyjnej medycynie
chińskiej uważane są za jeden narząd) - 9.00-11.00
3. serce - 11.00-13.00
4. jelito cienkie - 13.00-15.00
Narządy dzienno-nocne: godz. 15.00-19.00 i 3.00-7.00; są to:
1. płuca - 3.00-5.00
2. jelito grube - 5.00-7.00
3. pęcherz moczowy - 15.00-17.00
4. nerki - 17.00-19.00
Narządy nocne: od 19.00 do 3.00; są to:
1. osierdzie - 19.00-21.00
2. potrójny ogrzewacz - 21.00-23.00
3. pęcherzyk żółciowy - 23.00-1.00
4. wątroba - 1.00-3.00
Zdrowym jest ten człowiek, u którego energia Qi cyrkuluje w organizmie w
sposób niezakłócony.
Istota leczenia w medycynie starochińskiej polega na udrożnieniu przepływu
energii Qi w ustroju, by ta przepływała w sposób niezakłócony. W tym celu
stosuje się różne techniki oddziaływania na punkty chińskie leżące na
przebiegu meridianu.

Prawo pięciu elementów

Według tradycyjnej filozofii medycyny chińskiej u podstaw organizacji
wszechświata leży cykliczność. Przyjęto, że sposób organizacji wszechświata
jest uniwersalny, tzn. że elementy owej organizacji w takim samym stopniu
dotyczą całości (wszechświata) jak i składowych części tej całości, np. istot
żywych oraz każdej fizjologicznej funkcji.
W ten sposób podporządkowano wszystkie zjawiska pięciu elementom. Teoria ta
tłumaczy materialne zjawiska i procesy zachodzące w tkankach, także stany
psychiki, oraz wszelkie zależności między fizjologią, patologią i
środowiskiem.
Te pięć elementów (pierwiastków) to:
1. drzewo (D)
2. ogień (O)
3. ziemia (Z)
4. metal (M)
5. woda (W)
Pomiędzy tymi elementami zachodzą relacje, które można określić ogólnie jako
prawa przemiany i istnienia. Tak więc przez prawo pięciu elementów Wu Sing
rozumie się symbole pod które podstawia się równoważniki odnoszące się do
człowieka, jego otoczenia, a także do świata przyrody (tab. 1).

Tab. 1
Odpowiedniki pięciu elementów

Drzewo:
narząd pełny - wątroba;
narząd pusty - pęcherzyk żółciowy;
zmysł - oczy - wzrok;
tkanka - mięśnie, ścięgna, paznokcie;
wydaliny - łzy;
osobowość - spokojny;
emocje - gniew, złość, nienawiść;
skłonność - do wzywania, krzyku;
wyczerpuje - nadużycie oczu;
zapach - zjełczały;
smak - kwaśny;
rozwój - urodzenie;
kolor - zielony;
mięso - kura (drób);
ziarno - pszenica;
metoda konserwacji - fermentacja, kiszenie;
sposób gotowania - krótkie zaparzanie bez przykrycia na ogniu z drzewa;
pora dnia - rano;
pora roku - wiosna;
wpływ bioklimatu - wiatr;
strona świata - wschód;

Ogień:
narząd pełny - serce, osierdzie;
narząd pusty - jelito cienkie, potrójny ogrzewacz;
zmysł - język - mowa;
tkanka - cera, ukrwienie, naczynia tętnicze;
wydaliny - pot;
osobowość - aktywny;
emocje - radość;
skłonność - do śmiechu;
wyczerpuje - obserwacja, działanie poznawcze;
zapach - spalenizna;
smak - gorzki;
rozwój - wzrost;
kolor - czerwony;
mięso - baranina;
ziarno - żyto;
metoda konserwacji - wędzenie;
sposób gotowania - pieczenie (ruszt), smarzenie z obracaniem;
pora dnia - południe;
pora roku - lato;
wpływ bioklimatu - gorąco;
strona świata - południe;

Ziemia:
narząd pełny - śledziona-trzustka;
narząd pusty - żołądek;
zmysł - wargi - śluzówka, dotyk;
tkanka - ciało - mięśnie, tkanka łączna;
wydaliny - ślina;
osobowość - zrównoważony;
emocje - troska, zmartwienie, współczucie;
skłonność - do śpiewu;
wyczerpuje - siedzenie;
zapach - przyjemny;
smak - słodki;
rozwój - dojrzałość;
kolor - żółty, złoty;
mięso - wołowina;
ziarno - kukurydza;
metoda konserwacji - w cukrze;
sposób gotowania - duszenie pod przykryciem w małej ilości wody - piec
węglowy;
pora dnia - po południu;
pora roku - późne lato;
wpływ bioklimatu - wilgoć;
strona świata - środek;

Metal:
narząd pełny - płuca;
narząd pusty - jelito grube;
zmysł - nos - węch;
tkanka - skóra, włosy ciała;
wydaliny - śluz;
osobowość - prawy, nieugięty;
emocje - smutek;
skłonność - do płaczu;
wyczerpuje - leżenie;
zapach - gryzący;
smak - ostry;
rozwój - starzenie się;
kolor - biały, srebrny;
mięso - konina;
ziarno - owies, ryż;
metoda konserwacji - w ostrych przyprawach, w próżni;
sposób gotowania - pod ciśnieniem, kuchnia elektryczna;
pora dnia - wieczór;
pora roku - jesień;
wpływ bioklimatu - sucho;
strona świata - zachód;

Woda:
narząd pełny - nerki;
narząd pusty - pęcherz moczowy;
zmysł - ucho - słuch;
tkanka - kości, mózg, włosy głowy;
wydaliny - mocz;
osobowość - ruchliwy;
emocje - strach, depresja;
skłonność - do stękania;
wyczerpuje - stanie;
zapach - zgniły;
smak - słony;
rozwój - zejście-śmierć;
kolor - czarny, niebieski;
mięso - wieprzowina, ryby;
ziarno - fasola;
metoda konserwacji - solenie, zamrażanie;
sposób gotowania - gotować w dużej ilości wody, mieszać;
pora dnia - noc;
pora roku - zima;
wpływ bioklimatu - zimno;
strona świata - północ;

Istnieją wzajemne więzi między tymi pięcioma elementami. Są to:
1. Więź twórczo-pobudzająca (odżywcza)
Drzewo pobudza (w znaczeniu rodzi) ogień, ogień pobudza (ogrzewa) ziemię,
ziemia daje metal, metal daje wodę, woda żywi drzewo. Nadmiar pobudzania
jednego z 5 elementów prowadzi do zaburzenia równowagi pomiędzy nimi.
2. Więź destrukcyjno-hamująca
Drzewo hamuje (podrywa korzeniami) ziemię, ziemia wypija wodę, woda gasi
ogień, ogień topi metal, metal tnie drzewo.
Jeżeli określony element np. woda wykazuje słabość, to inny np. ogień zaczyna
dominować, przybiera formę ataku aż do jego całkowitego zniszczenia.
Z powyższych więzi wywodzi się jedno z prawideł recepty punktowej nazwane
prawidłem "matka-córka", (lub "ojciec-syn"). Element drzewa, który ma związek
z wątrobą jest "matką" elementu ognia. Ogień ma związek z sercem. W przypadku
chorej wątroby nie jest ona w stanie dostarczyć energii Qi sercu i serce
wykazuje niesprawność.
Do wykorzystania w praktyce tego prawidła będziemy powracać jeszcze na
dalszych stronach książki.

Patologia między pięcioma elementami

Zdrowie zawdzięczamy energii Qi, która sprawia, że organizm dysponuje
odpowiednimi siłami obronnymi zarówno przed patogennymi czynnikami
zewnętrznymi jak i wewnętrznymi. Mechanizmy obronne ustroju, dzięki
dynamicznej równowadze pomiędzy yang i yin naszego ciała zachowują stan
zdrowia. Utrzymuje się on dopóki silny czynnik atakując nie naruszy tego stanu
lub będąc słabym nie natrafi na obniżoną niewydolną wewnętrzną siłę energii
patogennej. Czynnikiem atakującym może być nagłe pogorszenie się pogody jak
np. przenikliwe zimno i jeżeli natrafi na obniżoną odporność na ten czynnik
może dojść do choroby. Choroba może trwać krótko przy dobrych siłach obronnych
ustroju, wytwarza się podwyższona ciepłota (gorączka) i poty, które
przeciwdziałają atakowi agresji. Jeżeli organizm na skutek zakłócenia energii
yang-yin nie upora się z atakiem w krótkim czasie, to choroba przewleka się.
W tradycyjnej chińskiej medycynie istnieje pojęcie pełności, gdy nadmiar
patogennego czynnika atakuje powierzchnię odpornego organizmu (Pincel 1994).
Objawami pełności jest nagły początek choroby, ostry jej przebieg, wysoka
gorączka, poty, szybkie tętno. Jest to tzw. zespół wewnętrzny yang-nadmiar
czyli Shi.
Drugie pojęcie, to pustość, jest ona przy słabej obronności organizmu i
wniknięciu głębiej czynnika szkodliwego. Objawami pustości są: przewlekanie
się choroby, brak gorączki i zwolnione tętno. Stan ten to zespół wewnętrzny
yin-niedobór czyli Xu.
Leczenie ma wzmocnić stan niedoboru lub osłabić nadmiar.
Ze względu na pochodzenie czynnika patogennego dzieli sieje na:
1. Patogenne czynniki zewnętrzne; zimno, ciepło, wiatr, susza, wilgoć, wpływy
kosmiczne, urazy i zakażenia.
2. Patogenne czynniki wewnętrzne; złość, troska, smutek, strach, radość,
przeciążenie pracą narządów wewnętrznych, błędy w odżywianiu i inne.

Meridiany i punkty związane z elementami

Meridiany główne, czyli narządowe, posiadają odpowiedni równoważnik w zakresie
elementów i tworzą bardzo ciekawy układ, którego cechami szczególnymi są:
występowanie tego samego elementu w parze jaką tworzą poszczególne meridiany
typu yang (narządy puste) i yin (narządy pełne).
Zmiana elementu występuje zawsze bądź przy układzie yang-yang, bądź yin-yin.
Element ognia występuje 4-krotnie, a pozostałe tylko po 2 razy.
Meridiany tworzące pary:
1. jelito grube (yang) - płuco (yin) (M)
2. żołądek (yang) - śledziona-trzustka (yin) (Z)
j3. elito cienkie (yang) - serce (yin) (O)
4. pęcherz moczowy (yang) - nerki (yin) (W)
5. potrójny ogrzewacz (yang) - osierdzie (yin) (O)
6. pęcherzyk żółciowy (yang) - wątroba (yin) (O)
Oprócz obiegu energii w meridianach tworzących pary i mających połączenia
pomiędzy sobą poprzez punkty przepustowe (Luo) istnieją też połączenia, które
określamy jako duże południki. Wyodrębniamy trzy duże południki typu yang; i
trzy typu yin.
Duże południki typu yang tworzą:
1. jelito cienkie (meridian ręczny) i pęcherz moczowy (meridian nożny) - Tai
yang
2. potrójny ogrzewacz (meridian ręczny) i pęcherzyk żółciowy (meridian nożny)
- Shao yang
3. jelito grube (meridian ręczny) i żołądek (meridian nożny ) - Yang Ming
Duże południki typu yin tworzą:
1. płuco (meridian ręczny) i śledziona-trzustka (meridian nożny) - Tai yin
2. osierdzie (meridian ręczny) i wątroba (meridian nożny) - Yueh yin
3. serce (meridian ręczny) i nerka (meridian nożny) - Shao yin
Duże południki i ich funkcje możemy przedstawić w następujący sposób:
Tai yang (zimno) - Shao yin (ogień)
Shao yang (ciepło) - Yueh yin (wiatr)
Yang Ming (suchość) - Tai yin (wilgoć)
Każda para w ten sposób jest w stanie wyrównać powstające w wyniku działań
powyższych czynników zaburzenia.
Przykład: atak zimna na powierzchnię ciała zadziała na leżący zewnętrznie duży
południk Tai yang. Tai yang tworzą meridian jelita cienkiego (ciepło) i
pęcherza moczowego (zimno). Podczas ataku zimna na południk pęcherza moczowego
będzie dążność ze strony jelita cienkiego do wyrównania zimna swoim ogniem.
Przy ataku suszy na Yang Ming ratunek nastąpi przy pomocy wilgoci ze strony
żołądka.
Tak wyrównane są między innymi codzienne wahania klimatyczne. Pojawienie się
deficytu energii w wyrównującym składniku utrudnia likwidację ataku
patogennego czynnika prowadzącego do zaburzenia.
W pierwszym przykładzie atak zimna dotknie południk Tai yang, a w drugim
suchość, południk Yang Ming.
Zaburzenie równowagi w tych podwójnych, dużych południkach niezlikwidowane w
ich obrębie, może być wyrównane przez drugi duży południk współpracujący. I
tak Tai yang otrzyma pomoc ze strony ognia Shao yin rozpraszającego zimno, a
Yang Ming od Tai yin dostarczyciela wilgoci. Zależności te są wzajemne, tzn.
że jeżeli wewnętrzny ogień będzie uszkadzał Shao yin, wtedy Tai yang dostarczy
zimna.
W terapii, gdy zimno uszkodzi Tai yang, trzeba użyć punktu Luo południka
jelita cienkiego dla zaopatrzenia go w ogień od serca z równoczesnym
rozproszeniem punktu źródła na południku serca.
Takie postępowanie na początku choroby może wspomóc zlikwidowanie szkodliwego
zimna na południku Tai yang.
Jak widać z tego, duże południki mają ważne praktyczne znaczenie (Pincel
1994).

Punkty chińskie i ich połączenie z pięcioma elementami

Każdy z punktów zgodności (Shu) związany jest z odpowiednim elementem, (stąd
inna ich nazwa - "punkty-elementy") i tak:

Tab 2


Punkty te wykorzystuje się przede wszystkim do oddziaływania na określone
narządy. Szczególnie dotyczy to "punktów-elementów" (lub element w elemencie).
Punkty te w tab. 2 podano w nawiasach. Punkt leżący na lewo od niego ma
działanie pobudzające, a leżący na prawo uspakajające (hamujące).
Z zagadnieniem tym wiąże się pojęcie prawidła określanego jako "matka-córka"
lub "ojciec-syn". To co przedstawiono przy omawianiu rodzaju więzi pomiędzy
pięcioma elementami odnosi się także do każdego meridianu z osobna. Więź
twórczo-pobudzająca wyraża się tym, że chcąc pobudzić serce C.8. (ogień),
należy działać na C.9. (drzewo). W więzi hamującej serce C.8. (ogień) należy
działać na C.3. (woda). Prawo - teoria pięciu elementów tłumaczy w sposób,
który można uznać za naukowy, obieg energii w naturze i stanowi kanon medycyny
naturalnej.

Meridiany główne i dodatkowe

Są to szlaki przepływu energii Qi. Biegną one przeważnie wzdłuż ciała.
Odchodzące od nich odgałęzienia (kolaterale) łączą określone punkty na
powierzchni ciała z odpowiednimi narządami wewnętrznymi. Punkty te najczęściej
są znane jako: punkty chińskie (PCh), punkty akupunktury (PA), biologicznie
aktywne punkty (BAP).
Na obwodzie meridianów kończyn, tak górnej (poniżej stawu łokciowego), jak i
dolnej (poniżej stawu kolanowego), meridiany łączą się ze sobą. Te gałązki
łączące nazywamy Luo (czyt. lo). Meridian yang łączy się z meridianem yin i
tym samym daje to swobodne krążenie energii Qi w całym ustroju.
Dla uniknięcia nieporozumień, których przyczyną może być stosowanie różnych
nazw, postanowiono oznaczać meridiany cyframi rzymskimi (od I do Xiv),
przyjmując za I meridian płuc.

Meridiany główne :

Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie obok nazw rodzimych -
nazw łacińskich. Chińczycy współcześni także stosują ten system.

I Meridian płuc P - Pulmones P
Ii Meridian jelita grubego JG - Intestinum crassum IC
Iii Meridian żołądka Ż - Gaster G
Iv Meridian śledziony-trzustki ST - Lien-Pankreas LP
V Meridian serca S - Cór C
Vi Meridian jelita cienkiego JC - Intestinum tenue IT
Vii Meridian pęcherza moczowego PM - Vesica urinaria VU
Viii Meridian nerki N - Ren R
Ix Meridian osierdzia O - Pericardium PC
X Meridian potrójnego ogrzewacza PO - San Jiao (przyjęto z chin) SJ
Xi Meridian pęcherzyka żółciowego PŻ - Vesica fellea VF
Xii Meridian wątroby W - Hepar H

Meridiany dodatkowe
Xiii Meridian środkowy tylny ST, czyli główny regulator tylny GRT - Tu Mai
(przyjęto z Chin) TM
Xiv Meridian środkowy przedni SP, czyli główny regulator przedni GRP - Jen Mai
(przyjęto z Chin) JM
Są to meridiany niesymetryczne.

Meridiany mają dwie części: zewnętrzną, biegnącą po powierzchni ciała wzdłuż
punktów, i wewnętrzną, zmierzającą do odpowiadających im narządów. Zewnętrzne
części meridianów mają charakterystyczny przebieg. Wszystkie zaczynają się lub
kończą na palcach rąk i nóg. Tylko meridian nerki zaczyna się na podeszwowej
części stopy. W przeważającej swojej długości biegną one przez kończyny górne
lub dolne, dlatego dzielimy je na meridiany górne - tj. rąk, i dolne - tj.
nóg.
Do meridianów rąk należą: m. płuc, m. jelita grubego, m. osierdzia, m.
potrójnego ogrzewacza, m. serca, m. jelita cienkiego. Pozostałe to meridiany
nóg.
T. Mann, omawiając przebieg meridianów po powierzchni ciała, podaje
następujący opis: jeśli człowiek wyprostuje się w taki sposób, że jego ramiona
są uniesione w stronę nieba, a jego stopy spoczywają na ziemi, to zauważamy,
że meridiany yang idą od nieba do ziemi, a yin od ziemi do nieba. Jest to
zgodne ze starożytną tradycją, według której, energia yang pochodzi z kosmosu,
a yin z ziemi.
Obok 12 meridianów głównych istnieje 8 meridianów dodatkowych. Dwa z nich mają
szczególne znaczenie i zostaną omówione podobnie jak główne. Są to: meridian
środkowy tylny (TM) i środkowy przedni (JM). Oba meridiany dodatkowe mają
połączenia z meridianami głównymi typu yang i yin, i zarządzają nimi. TM
zarządza typem yang, a JM typem yin. Według starych ksiąg chińskich, meridiany
te stanowią zbiorniki energii Qi i są zlewiskiem tej energii, dlatego nazywamy
je meridianami zarządzającymi, lub głównymi regulatorami.
Punkty kolejne meridianu podano cyfrą arabską i odnoszą się one wyłącznie do
danego meridianu (bywają systemy numeracji łącznej punktów). Liczbę punktów w
danym meridianie oraz jego typ podano przy charakterystyce ogólnej przebiegu
meridianu (patrz rozdział Iii).

Punkty chińskie i metody ich lokalizacji

Punkty chińskie są to miejsca na ciele o szczególnych właściwościach, których
nakłucie, ucisk lub inny sposób pobudzenia są podstawą leczniczego
oddziaływania na organizm. W przebiegu wyżej wymienionych meridianów leży 670
punktów: 12 meridianów głównych, główny regulator tylny, główny regulator
przedni =309x2 (parzyste) =618 +28 +24 =670 punktów.
Oprócz tych punktów opisano około 800 dodatkowych, tzw. Extra.
Punkty te znajdują się na skórze człowieka od urodzenia i mają jednakową
lokalizację u każdego. Ich wielkość u ludzi zdrowych waha się od 2 do 5 mm
(średnica), a w czasie choroby narządu mogą się powiększać do 10 mm.
Istnieje kilka sposobów lokalizacji punktów. Poniżej podajemy niektóre z nich.
1. Według informacji dotyczących miejsc anatomicznych ciała, na przykład:
G.45. znajduje się po stronie strzałkowej drugiego palca u nogi, 3 mm od rogu
paznokcia. Tą metodą będziemy się posługiwać najczęściej.
2. Metoda cuna indywidualnego. Cun jest to jednostka, która nie odpowiada
żadnej znanej dotychczas jednostce pomiarowej. Od tysięcy lat stosowany jest w
akupunkturze, służąc do lokalizacji punktów. W akupunkturze szerokość kciuka
uznajemy za 1 cun. Także odległości między dwoma fałdami na środkowym paliczku
Iii palca ręki (u kobiet prawej, u mężczyzn lewej) określa 1 cun indywidualny.
3. Metoda cuna proporcjonalnego. Chińczycy podzielili poszczególne okolice
ciała wzdłuż i wszerz na różne odcinki, tzw. proporcjonalne jednostki cun. W
metodzie tej 1 cun na czole nie jest równy 1 cunowi na klatce piersiowej.
Mierzony w jednostkach układu SI w każdej okolicy ciała będzie miał inną
długość. Zawsze jednak odległość od punktu Extra 1, tj. leżącego u nasady nosa
w środku między brwiami - do przedniej linii włosów, niezależnie od tego, czy
będzie to kobieta czy mężczyzna, dorosły czy dziecko, o wysokim czy niskim
czole - wynosić będzie 3 cuny. Inne przykłady: odległość między brodawkami
sutkowymi wynosić będzie 8 cunów, odległość od górnego brzegu spojenia
łonowego do pępka - 5 cunów.
4. Metoda palpacyjna - szczególnie przydatna w stanach chorobowych, kiedy
punkt jest powiększony i bolesny.
5. Lokalizacja za pomocą punktoskopu. Punktoskop jest to aparat, którego
działanie opiera się na wykorzystaniu niższego oporu elektrycznego punktu od
otaczającej go skóry. Inaczej mówiąc, punktoskop jest to bardzo czuły
omomierz.
6. Lokalizacja punktów przez odpowiednie ułożenie ciała lub przyjęcie
odpowiedniej pozycji. Przykład: punkt VF.31. (Fengshi) można zlokalizować,
przyjmując pozycję wyprostną ("na baczność") z przyłożeniem rąk do ud. Koniec
palca środkowego wskazuje ten punkt. Sposób ten wykorzystuje się najczęściej
dla wyznaczenia punktów: A) W.31., B) LP.10., C) IC.4., D) P.7., E) R.1.


Rozdział Iii
Przebieg meridianów, położenie punktów i wskazania terapeutyczne

Meridian płuc (łac. pulmones - P)

Przebieg meridianu
W swoim przebiegu zewnętrznym rozpoczyna się w punkcie P.1., tj. na
powierzchni klatki piersiowej, na wysokości pierwszej przestrzeni
międzyżebrowej, 6 cunów od linii środkowej ciała. Dalej biegnie w górę i na
zewnątrz - punkt P.2., stąd zstępuje w dół po przyśrodkowej powierzchni
ramienia i dochodzi do stawu łokciowego. Od stawu łokciowego biegnie po
stronie promieniowej przedramienia, przez nadgarstek przechodzi na tętnicę
promieniową i osiąga koniuszek kciuka - 3 mm od promieniowego kąta macierzy
paznokcia (P. 11.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Metal, tworzy parę z meridianem jelita
grubego.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - P.9.
przychylności - "Shu" P. 11., P. 10., P.9., P.8., P.5.
tonizujący - P.9.
sedatywny - P.5.
przepustowe - P.7., (P.9.)
alarmowy przedni - P. 1.
alarmowy tylni - VU.13.
samodzielne - P.7., P. 11.
Ogółem punktów 11, czas największej aktywności 3.00-5.00.

Wykaz punktów:
P.1. Zhongfu (zwykły pałacyk)
Położenie: na powierzchni klatki piersiowej, na wysokości pierwszej
przestrzeni międzyżebrowej, 6 cunów od linii środkowej ciała.
Wskazania: dychawica oskrzelowa, choroby płuc, obrzęk twarzy i kończyn, ból w
okolicy klatki piersiowej.

P.2. Yunmen (drzwi obłoków)
Położenie: we wgłębieniu, pod wewnętrznym brzegiem obojczyka (w odległości
jednej trzeciej od barkowego końca obojczyka).
Wskazania: takie same .

P.3. Tianfu (niebiański pałac)
Położenie: na środkowej górnej powierzchni ramienia, 3 cuny poniżej przebiegu
dołu pachowego, po promieniowej stronie mięśnia dwugłowego ramienia.
Wskazania: choroby narządów oddechowych, ból w okolicy łopatki, barku i stawu
barkowego, nerwice, zawroty głowy.

P.4. Xiabai (szlachetny świat)
Położenie: na środkowej powierzchni ramienia, po promieniowej stronie mięśnia
dwugłowego, 1 cun poniżej P.3.
Wskazania: neurogenne choroby serca, częstoskurcz napadowy, mdłości, ból w
piersiach.

P.5. Chize (staw łokcia)
Położenie: we wgłębieniu stawu łokciowego, po stronie promieniowej ścięgna
mięśnia dwugłowego ramienia (ułatwia lokalizację pozycja zgięcia przedramienia
z dłonią zwróconą ku górze - można wtedy zauważyć nieznaczne wgłębienie, w
którym leży ten punkt).
Wskazania: choroby narządów oddechowych i układu nerwowego (nerwice, stany
reaktywne, nietrzymanie moczu, drgawki u dzieci, ból w okolicy łopatki,
niedowłady, zapalenie splotu nerwowego).

P.6. Kongzui (większy otwór)
Położenie: po odwróceniu dłoni ku górze punkt ten znajduje się po promieniowej
stronie przedramienia, w odległości 5 cunów poniżej zgięcia łokciowego, a 7
cunów powyżej poprzecznego zgięcia nadgarstka.
Wskazania: ostre choroby układu oddechowego, wysoka temperatura, kaszel,
chrypka, nieżyt krtani, zapalenie gardła, ból w okolicy ramienia i stawów rąk.

P.7. Lieque (niedostatek przechylenia)
Położenie: przy dłoni zwróconej ku górze punkt ten leży po promieniowej
stronie, powyżej wyrostka rylcowatego, 1,5 cuna od zgięcia poprzecznego
nadgarstka.
Wskazania: tiki i przykurczę mięśni mimicznych, zapalenie nerwu twarzowego i
nerwu trójdzielnego, bóle zębów, dychawica oskrzelowa, nieżyt krtani,
zapalenie migdałków podniebiennych, bóle głowy w okolicy potylicznej, migrena,
szczególnie z towarzyszącymi wymiotami, schorzenia rąk.

P.8. Jingqu (dolny kanał lub spływ kanału)
Położenie: przy promieniowej stronie mięśnia zginacza ręki, 1 cun nad fałdem
promieniowo-nadgarstkowym.
Wskazania: zapalenie migdałków podniebiennych, dychawica oskrzelowa, wymioty,
czkawka, zapalenie nerwu promieniowego.

P.9. Taiyuan (wielkie źródło)
Położenie: przy promieniowym brzegu ścięgna mięśnia promieniowego zginacza
ręki, na dolnym fałdzie stawu promieniowo-nadgarstkowego.
Wskazania: rozedma płuc, angina, nerwoból międzyżebrowy, ból przedramienia,
zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, bezsenność, depresja. Wykazuje
specjalne oddziaływanie na tętnice, podnosi ciśnienie tętnicze itp.

P.10. Yuji (spotkanie ryby)
Położenie: na dłoniowej powierzchni kłębu, w środku pierwszej falangi kciuka.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, nadmierne wydzielanie potu, zapalenie
migdałków podniebiennych.

P.11. Shaoshang (młody kupiec)
Położenie: po promieniowej stronie kciuka, 3 mm od rogu paznokcia (końcowy
punkt).
Wskazania: omdlenia, choroby jamy ustnej, gardła, przełyku, bezsenność,
drgawki u dzieci, punkt znieczulenia skóry podczas zabiegów chirurgicznych.

Meridian jelita grubego (łac. intestinum crassum - IC)

Przebieg meridianu
Biegnie w górę od punktu IC.1., który znajduje się 3 mm w bok (po stronie
promieniowej) od rogu paznokcia palca Ii, poprzez nadgarstek, przedramię,
ramię do przedniego brzegu wyrostka barkowego łopatki (acromion), od tego
punktu skręca na przednią powierzchnię klatki piersiowej do dołka
nadobojczykowego. Stąd wznosi się ku górze i biegnie przez środek trzonu
żuchwy, policzek, do wargi górnej. Kończy się na górnym brzegu bocznej bruzdy
skrzydełka nosa (IC.20.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Metal, tworzy parę z meridianem płuc.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - IC.4.
przychylności - "Shu" IC.1., IC.2., IC.3., IC.5., IC. 11.
tonizujący - IC.11.
sedatywny - IC.2.
przepustowe - IC.6., (IC.4.)
alarmowy przedni - G.25.
alarmowy tylni - VU.25.
samodzielny - IC.4., IC. 11.
Ogółem punktów 20, czas najwyższej aktywności 5.00-7.00.

Wykaz punktów:
IC.1. Shangyang (kupiec yang)
Położenie: po stronie promieniowej palca wskazującego, 3 mm w bok od kąta
macierzy paznokcia.
Wskazania: choroba jamy ustnej (zapalenie migdałków podniebiennych, jamy
ustnej, krtani, bóle zębów), szum w uszach, choroby narządu oddechowego;
udzielenie nagłej pomocy w omdleniach.

IC.2. Erjian (drugi interwał)
Położenie: po promieniowej stronie, nieco dystalnie od stawu śródręczno-
paliczkowego palca wskazującego. Punkt ten lokalizuje się przy dłoni
zaciśniętej w pięść.
Wskazania: choroba jamy ustnej i nosa (zapalenie krtani i migdałków
podniebiennych, krwawienia z nosa, ból zębów); zwężenie przełyku, kruczenie w
jelitach, rozwolnienia itp., choroby skóry (trądzik pospolity), itp.

IC.3. Sanian (trzeci interwał)
Położenie: na promieniowym brzegu Ii kości śródręcza (w tył od jej główki
wyczuwa się zagłębienie).
Wskazania: takie same.

IC.4. Hequ (złącza kości)
Położenie: w połowie długości Ii kości śródręcza po stronie promieniowej. Przy
odwiedzeniu od siebie kciuka i palca wskazującego punkt ten leży w środku
linii łączącej miejsce połączenia I i Ii kości śródręcza i środka krawędzi
błony międzypalcowej (płetwy).
Wskazania: bóle głowy (twarzy, nosa, oczu, uszu), narządu oddechowego, zapaść,
bezsenność, nocne pocenie się, brak miesiączki, nerwica neurasteniczna, ból i
niedowład kończyn górnych, zespoły bólowe w górnej połowie tułowia.

IC.5. Yangxi (potok yang)
Położenie: na grzbietowej stronie nadgarstka. Gdy kciuk jest odwiedziony w bok
i ku górze, to punkt ten znajduje się w powstałym wgłębieniu między ścięgnami
mięśni prostowników długiego i krótkiego kciuka, w popularnej "anatomicznej
tabakierce".
Wskazania: bóle głowy, szum w uszach, zapalenie migdałków podniebiennych, ból
zębów, choroby stawu promieniowo-nadgarstkowego.

IC.6. Pianli (pochylone przejście)
Położenie: 3 cuny powyżej IC.5.
Wskazania: takie same.

IC.7. Wenliu (ciepły strumyk)
Położenie: nad kością promieniową, pośrodku odległości między stawem
promieniowo-nadgarstkowym, a zgięciem łokciowym.
Wskazania: choroby jamy ustnej, żołądka, jelit, bóle rąk.

IC.8. Xialian (dolna wyniosłość ręki)
Położenie: 4 cuny poniżej zewnętrznego zgięcia łokciowego, pośrodku między
fałdem łokciowym, a zewnętrznym kłykciem (przy zgiętym stawie łokciowym).
Wskazania: porażenie zwieraczy pęcherza moczowego, kruczenie w jelitach, ból w
okolicy serca, dychawica oskrzelowa, nieżyt oskrzeli, zapalenie opłucnej,
gruźlica płuc, zapalenie gruczołu sutkowego.

IC.9. Shanglian (górna wyniosłość ręki)
Położenie: 3 cuny poniżej zewnętrznego zgięcia łokciowego pośrodku między
fałdem łokciowym, a zewnętrznym kłykciem (przy zgiętym stawie łokciowym).
Wskazania: takie same.

IC.10. Shousanli (trzy odległości na ręce)
Położenie: 2 cuny poniżej zewnętrznego zgięcia łokciowego, pośrodku między
fałdem łokciowym a zewnętrznym kłykciem (przy zgiętym stawie łokciowym), na
linii łączącej IC.5. z IC.6.
Wskazania: bóle zębów, zapalenie jamy ustnej, ból w okolicy łokcia i ramienia,
porażenia połowicze, udar mózgu, nerwoból nerwu promieniowego, zapalenie
gruczołu sutkowego, zapalenie ślinianki przyusznej, grypa, przewlekłe
zapalenie okrężnicy.

IC.11. Quchi (zgięty staw)
Położenie: na zewnętrznym brzegu zgięcia łokciowego, pośrodku między fałdem
łokciowym a zewnętrznym kłykciem (przy zgiętym stawie łokciowym).
Wskazania: zapalenie migdałków podniebiennych, ból w okolicy ramienia, łopatki
i łokcia, bóle głowy, porażenie połowicze, zapalenie opłucnej, nerwoból
międzyżebrowy, neurastenia, niedokrwistość, choroby skóry, przewlekłe
zapalenia okrężnicy.

IC.12. Zhouliao (jamka stawu łokciowego)
Położenie: na bocznej powierzchni ramienia, 1 cun powyżej zewnętrznego brzegu
zgięcia łokciowego, pośrodku między fałdem łokciowym, a zewnętrznym kłykciem
(przy zgiętym stawie łokciowym).
Wskazania: choroby kończyn górnych.

IC.13. Shouwuli (pięć odległości na ręce)
Położenie: na zewnętrznym brzegu kości promieniowej, 3 cuny nad zgięciem
łokciowym.
Wskazania: zapalenie płuc, gościec, zaburzenia czynności ruchowej i czuciowej
kończyn górnych, senność, gruźlicze zapalenie węzłów chłonnych w okolicy szyi,
fobie.

IC.14. Binao (mięsień ręki)
Położenie: na bocznej powierzchni ramienia, tuż nad przyczepem mięśnia
naramiennego do kości ramieniowej.
Wskazania: takie same.

IC.15. Jianyu (koniec kąta ramienia)
Położenie: nad stawem ramiennym, między barkowym wyrostkiem łopatki a guzkiem
większym kości ramieniowej. Odpowiada zagłębieniu powstałemu przy podniesieniu
ręki.
Wskazania: choroba nadciśnieniowa, porażenie połowicze, kręcz szyi, ból w
okolicy ramienia.

IC.16. Jugu (wielka kość)
Położenie: w zagłębieniu między końcem barkowym obojczyka, a grzebieniem
łopatki.
Wskazania: drgawki u dzieci, bóle zębów, żuchwy, zapalenie splotu nerwowego,
zapalenie okołostawowe ramienno-łopatkowe.

IC.17. Tianding (naczynie niebios)
Położenie: na tylnym brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, na
wysokości dolnego brzegu chrząstki tarczowej.
Wskazania: zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie gardła, trudności w
połykaniu.

IC.18. Neck-Futu (boczne uwypuklenie)
Położenie: w środku mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, na wysokości
górnego brzegu chrząstki tarczowej.
Wskazania: kaszel, dusznica, nadmierne lub zbyt skąpe wydzielanie śliny,
afonia czynnościowa, zbyt niskie ciśnienie tętnicze.

IC.19. Nose-Heliao (maleńka jamka)
Położenie: 15 mm poniżej skrzydełka nosa (na wysokości jednej trzeciej wargi
górnej).
Wskazania: ostry i przewlekły nieżyt nosa, czyrak nosa, zapalenie nerwu
twarzowego, tik i przykurcz mięśni twarzy, nerwoból nerwu trójdzielnego.

IC.20. Yingxiang (powitanie wonności)
Położenie: w połowie fałdu wargowego, tuż obok skrzydełka nosa (punkt
końcowy).
Wskazania: ostry nieżyt nosa, osłabienie powonienia, krwawienie z nosa,
zapalenie nerwu twarzowego itp.

Meridian żołądka (łac. gaster - G)

Przebieg meridianu
Rozpoczyna się w punkcie G.1., tj. na dolnym brzegu oczodołu, prostopadle do
źrenicy oka. Stąd biegnie w dół, okala wargi i dalej wzdłuż dolnej części
żuchwy do jej kąta, dzieląc się po drodze na dwie odnogi. Jedna odnoga
skierowana jest pionowo do góry, do kąta czoła (punkt G.8.). Druga zstępuje na
dół po szyi, klatce piersiowej, brzuchu, pachwinie, przedniej powierzchni uda,
podudzia i po grzbietowej części stopy i kończy się na palcu drugim stopy, 3
mm od rogu paznokcia, po stronie strzałkowej (G.45.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Ziemia, tworzy parę z meridianem
śledziony i trzustki.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - G.42.
przychylności - "Shu" G.45., G.44., G.42., G.41., G.36.
tonizujący - G.42.
sedatywny - G.45.
przepustowy - G.40. (G.42.)
alarmowy przedni - JM.12.
alarmowy tylni - VU.21.
samodzielny - G.36., G.44.
Ogółem punktów 45, czas najwyższej aktywności 7.00-9.00.

Wykaz punktów:
G.1. Chengqi (zbiornik łez)
Położenie: na dolnym brzegu oczodołu, prostopadle do źrenicy oka.
Wskazania: choroby oczu, tiki i przykurcz mięśni okrężnych ust i oczu.

G.2. Sibai (czterokrotna światłość)
Położenie: 0,7 cuna poniżej dolnego brzegu oczodołu prostopadle do źrenicy
oka.
Wskazania: nerwoból nerwu trójdzielnego, choroby oczu, ból głowy, zawroty
głowy, zapalenie zatok szczękowych, nieżyt nosa, zapalenie nerwu twarzowego,
przykurcz mięśni mimicznych, zaburzenia mowy.

G.3. Face-Juliao (duża kość)
Położenie: na wysokości skrzydełka nosa, w linii G.2.
Wskazania: zapalenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni mimicznych,
nerwoból nerwu trójdzielnego, zapalenie rogówki, jaskra, krótkowzroczność,
zapalenie zatok szczękowych, bóle zębów, choroby warg i policzków.

G.4. Dicang (spichlerz ziemi)
Położenie: 0,4 cuna (ok. 1 cm) z boku kącika ust.
Wskazania: zapalenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni okrężnych ust
i oczu, nerwoból nerwu trójdzielnego, zaburzenia mowy itp.

G.5. Daying (wielkie przejście)
Położenie: ku przodowi i górze od kąta żuchwy, na dolnym brzegu mięśnia
żwacza, w miejscu, w którym wyczuwa się tętnicę żuchwową. Przy ustalaniu
punktu usta winny być zamknięte.
Wskazania: obrzęk twarzy, tiki i przykurczę mięśni okrężnych ust, mięśni
żuchwy i mięśni szyi oraz oczu, zaburzenia mowy, ból zębów.

G.6. Jiache (rydwan szczęki)
Położenie: ok. 0,5 cuna do przodu i ku górze od kąta żuchwy (we wgłębieniu).
Wskazania: zapalenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni mimicznych,
nerwoból nerwu trójdzielnego, chrypka, bóle zębów (w żuchwie), zapalenie jamy
ustnej, bóle, tiki i przykurczę mięśni szyi, rozciągnięcie więzadeł w okolicy
szyjno-potylicznej, porażenie połowicze, porażenie 4 kończyn, zaburzenia mowy.

G.7. Xiaguan (dolna granica)
Położenie: w przód i w dół od wyrostka stawowego żuchwy; przy zamkniętych
ustach miejsce to jest nieznacznie wgłębione, a gdy usta są otwarte, miejsce,
w którym ten punkt leży, jest uwypuklone.
Wskazania: zapalenie nerwu twarzowego, zawroty głowy, szum w uszach,
osłabienie słuchu, bóle zębów (w szczęce).

G.8. Touwei (zmęczona głowa)
Położenie: nieznacznie powyżej kąta czoła, 0,5 cuna od przedniej linii włosów;
4,5 cuna od linii środkowej głowy.
Wskazania: ból w okolicy czołowej, migrena, zapalenie spojówki, osłabienie
wzroku, łzawienie, zapalenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego.

G.9. Renying (przyjęcie człowieka)
Położenie: na przednim brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, na
wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowej.
Wskazania: nieżyt krtani, zapalenie migdałków podniebiennych, choroby płuc,
choroba nadciśnieniowa.

G. 10. Shuitu (wodospad)
Położenie: na przednim brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, w bok od
dolnego brzegu chrząstki tarczowej.
Wskazania: zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie oskrzeli, dusznica,
nieżyt krtani, krztusiec.

G.11. Qishe (domek oddechu)
Położenie: na górnym brzegu dośrodkowego końca obojczyka, między główkami
mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego.
Wskazania: takie same.

G.12. Quepen (rozbity puchar)
Położenie: na tylnym brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, w środku
jamki nadobojczykowej.
Wskazania: dychawica, zapalenie opłucnej, zapalenie mięśni szyi i barku,
nerwoból nerwów międzyżebrowych, zapalenie migdałków podniebiennych, gruźlicze
zapalenie węzłów chłonnych.

G.13. Qihu (dom oddechu)
Położenie: pod obojczykiem, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej klatki
piersiowej.
Wskazania: choroby układu oddechowego, skurcz przepony, czkawka, krztusiec.

G.14. Kufang (skarbiec)
Położenie: w pierwszym międzyżebrzu, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej klatki
piersiowej.
Wskazania: choroby płuc.

G.15. Wayi (pokojowy parawan)
Położenie: w drugim międzyżebrzu, pod G.14.
Wskazania: takie same.

G.16. Yingchuang (sokole oko)
Położenie: w trzecim międzyżebrzu, pod G.15.
Wskazania: takie same.

G.17. Ruzhong (środek klatki piersiowej)
Położenie: w środku sutka.
Wskazania: takie same.

G.18. Rugen (trzon piersi)
Położenie: w piątym międzyżebrzu, na dolnym brzegu gruczołu sutkowego.
Wskazania: procesy zapalne gruczołu sutkowego, niedostateczna laktacja,
zapalenie opłucnej, nerwoból międzyżebrowy.

G.19. Burong (zakazane wejścia)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 6 cunów powyżej pępka.
Wskazania: choroby serca, żołądka, wątroby, zaburzenie czynności ruchowej i
czuciowej w okolicy łopatki i barku, nerwoból międzyżebrowy.

G.20. Chengman (poczucie pełności)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 5 cunów nad pępkiem.
Wskazania: kaszel, krwawe wymioty, utrudnione połykanie, osłabienie apetytu,
wzdęcie brzucha, biegunka, kruczenie w jelitach, zapalenie otrzewnej,
żółtaczka, skurcz przepony.

G.21. Liangmen (wrota skrzyżowania)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 4 cuny nad pępkiem.
Wskazania: choroby żołądka, a szczególnie nieżyt, choroba wrzodowa, osłabienie
apetytu, niestrawność itp.

G.22. Guanmen (pograniczne wrota)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 3 cuny nad pępkiem.
Wskazania: takie same.

G.23. Taiyi (wielka monada)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 2 cuny nad pępkiem.
Wskazania: takie same.

G.24. Huaroumen (śliskie, nasmarowane wrota)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 1 cun nad pępkiem.
Wskazania: padaczka, zapalenie języka, przewlekłe zapalenie żołądka i jelit,
wodobrzusze, zapalenie nerek, zapalenie błony śluzowej macicy, zaburzenia
cyklu miesiączkowego.

G.25. Tianshu (niebiańska kolumna)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, na wysokości pępka.
Wskazania: choroby żołądka i jelit, zapalenie pęcherzyka żółciowego, nerek,
błony śluzowej macicy, zaburzenia cyklu miesiączkowego.

G.26. Wailing (zewnętrzne wzgórze)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 1 cun pod pępkiem.
Wskazania: ból w dolnej części brzucha, kolka jelitowa, bolesność przedniej
ściany brzucha.

G.27. Daju (wielka władza)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 2 cuny poniżej pępka.
Wskazania: bezsenność, kolka jelitowa, zaparcia, zatrzymanie moczu, niemoc
ogólna (astenia).

G.28. Shuidao (szlak wodny)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 3 cuny poniżej pępka.
Wskazania: zapalenie nerek i pęcherza moczowego, zatrzymanie moczu, zapalenie
najądrza i rdzenia, kolka jelitowa, wypadanie odbytnicy, choroby macicy i
jajników.

G.29. Guilai (powrót)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, 4 cuny poniżej pępka.
Wskazania: zaburzenia moczowo-płciowe.

G.30. Qichong (uderzenie oddechu)
Położenie: 2 cuny w bok od linii pośrodkowej brzucha, na wysokości wzgórka
kości łonowej.
Wskazania: choroby narządów płciowych męskich i żeńskich, ból krzyża.

G.31. Biguan (granica biodra)
Położenie: między mięśniem krawieckim, a mięśniem napinającym powięź szeroką
uda; na skrzyżowaniu linii prowadzących przez kolec biodrowy przedni górny i
linii horyzontalnej przechodzącej przez dolny brzeg spojenia łonowego.
Wskazania: ból krzyża, zaburzenia czynności ruchowych i czynności ruchowych
kończyn dolnych, zapalenie pachwinowych węzłów chłonnych.

G.32. Femur-Futu (boczne uwypuklenie)
Położenie: na brzuścu mięśnia prostego uda, 6 cunów powyżej górnego brzegu
rzepki.
Wskazania: takie same.

G.33. Yinshi (zacieniony bazar)
Położenie: w zagłębieniu, 3 cuny powyżej górno-bocznej krawędzi rzepki.
Wskazania: takie same.

G.34. Liangqiu (szczyt wzgórza)
Położenie: w zagłębieniu, 2 cuny powyżej górno-bocznej krawędzi rzepki.
Wskazania: zapalenie stawu biodrowego, ból krzyża, zapalenie gruczołu
sutkowego, ból i słabość kończyn dolnych.

G.35. Dubi (nos cielaka)
Położenie: przy zgiętym kolanie punkt ten leży we wgłębieniu na zewnątrz
więzadła rzepki, na poziomie dolnego brzegu rzepki, tzw. oko tygrysa.
Wskazania: zaburzenia czynności stawu kolanowego.

G.36. Zusanli (trzy odległości na nodze). Punkt przez Chińczyków nazywany
"wielkim lekarzem nóg".
Położenie: 3 cuny poniżej dolnego brzegu rzepki i 1,5 cuna w bok od grzebienia
kości piszczelowej. Lokalizacja punktu przez odpowiednie ułożenie części
ciała: przy zgiętym stawie kolanowym (90 stopni) układamy dłoń z rozwartymi
palcami w taki sposób, że dolny brzeg rzepki pokrywa się z linią stawów
paliczkowo-śródręcznych. Palec środkowy przebiega wzdłuż grzebienia kości
piszczelowej, a koniec palca Iv wskazuje punkt G.36. Prawą dłonią wyznaczamy
punkt na prawej nodze, lewą zaś na lewej.
Wskazania: choroby układu trawiennego, kończyn dolnych, wyczerpanie ogólne,
choroby jamy ustnej, zatrzymanie moczu, choroba nadciśnieniowa, ból głowy,
zawroty głowy, choroby oczu.

G.37. Shangjimi (górna, ogromna pustka)
Położenie: 3 cuny poniżej G.36., na brzuścu mięśnia piszczelowego.
Wskazania: ból krzyża, zaburzenia czynności czuciowej i ruchowej kończyn
dolnych, zapalenie stawu kolanowego, choroby żołądkowo-jelitowe.

G.38. Tiaokou (pokryte zmarszczkami usta)
Położenie: między kością piszczelową i kością strzałkową, 8 cunów nad górną
krawędzią kostki bocznej.
Wskazania: choroby żołądkowo-jelitowe i choroby kończyn dolnych.

G.39. Xiajuxu (dolna, ogromna pustka)
Położenie: między kością piszczelową i kością strzałkową, 7 cunów nad górną
krawędzią kostki bocznej.
Wskazania: zaburzenia czynności czuciowych i ruchowych kończyn dolnych, bóle
fantomowe, ból głowy, nerwoból międzyżebrowy, zapalenie migdałków
podniebiennych, ślinotok, zapalenie gruczołu sutkowego.

G.40. Fenglong (bogata pełność)
Położenie: na przedniej krawędzi kości strzałkowej, 8 cunów nad górną
krawędzią kostki bocznej.
Wskazania: zaburzenia czynności czuciowych i ruchowych kończyn dolnych, ból
głowy, zaparcia, zatrzymanie moczu, choroby wątroby, kaszel z plwociną.

G.41. Jiexi (rozerwany potok)
Położenie: w poprzecznym zgięciu grzbietu stopy, między ścięgnem mięśnia
prostownika palców długiego, a ścięgnem mięśnia prostownika palucha.
Wskazania: choroby kończyn dolnych, obrzęk twarzy, zawroty głowy, padaczka,
zaparcia, wzdęcia brzucha.

G.42. Chongyang (wartki yang)
Położenie: na najwyższym miejscu grzbietu stopy, na zewnętrznym brzegu ścięgna
prostownika długiego palca, między Ii, a Iii kością śródstopia.
Wskazania: zaburzenia czynności czuciowej i ruchowej kończyn dolnych, stany
zapalne stawów kończyn dolnych, ból zębów, zapalenie dziąseł, padaczka,
wymioty, wzdęcia brzucha, brak łaknienia.

G.43. Xiangu (obniżający się pagórek)
Położenie: między Ii, a Iii kością śródstopia, w najszerszym miejscu.
Wskazania: obrzęk twarzy, przekrwienie spojówki, kruczenie w jelitach, kolka
jelitowa, choroby z gorączką, pocenie się nocne.

G.44. Neiting (wewnętrzny dziedziniec)
Położenie: na grzbietowej powierzchni stopy, między główkami Ii i Iii kości
śródstopia, w odległości 0,5 cuna od brzegu płetwy.
Wskazania: gorączka przerywana, obrzęk twarzy, zapalenie dziąseł, skurcz
więzadeł głosowych, kolka jelitowa, skurcze przepony.

G.45. Lidui (straszna zapłata)
Położenie: po stronie strzałkowej drugiego palca u nogi, 3 mm od rogu
paznokcia (końcowy punkt).
Wskazania: choroba narządów jamy ustnej, ból głowy, psychozy, ból kończyn
dolnych i okolicy pachwinowej, wzdęcia brzucha.

Meridian śledziony i trzustki (łac. Lien-pancreas - LP)

Przebieg meridianu
Meridian śledziony i trzustki rozpoczyna się w punkcie LP. 1., tj. 3 mm do
wewnątrz od macierzy paznokcia palucha. Następnie biegnie po przyśrodkowej
powierzchni stopy, podudzia, uda, bocznej powierzchni brzucha (gdzie
wielokrotnie wchodzi do jamy brzusznej) i dalej w górę do drugiego
międzyżebrza - 6 cunów od linii środkowej ciała. Stąd kieruje się w dół do
drugiej przestrzeni międzyżebrowej, gdzie kończy się punktem LP.21., tj. w
środku linii pachowej, w szóstym międzyżebrzu.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Ziemia, tworzy parę z meridianem
żołądka.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - LP.3.
przychylności - "Shu" LP.1., LP.2., LP.3., LP.5., LP.9.
tonizujący - LP.2.
sedatywny - LP.5.
przepustowe - LP.4. (LP.3.)
alarmowy przedni - H.13.
alarmowy tylni - VU.20.
samodzielny - LP.6.
Ogółem punktów 21, czas najwyższej aktywności 9.00-11.00.

Wykaz punktów:
LP.1. Yinbai (tajemnicze światło)
Położenie: 3 mm do wewnątrz od macierzy paznokcia palucha stopy.
Wskazania: zapaść, ostre zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy, wzdęcia
brzucha, zaburzenia cyklu miesiączkowego, drgawki u dzieci, choroby
psychiczne. W okresie ciąży działanie na ten punkt jest przeciwwskazane.

LP.2. Dadu (wielkie miasto)
Położenie: na wewnętrznej powierzchni palucha, u podstaw falangi palucha, na
jej dolnym brzegu.
Wskazania: takie same.

LP.3. Taibai (najwyższa światłość)
Położenie: na wewnętrznej stronie stopy, na tylno-dolnym brzegu główki I kości
śródstopia.
Wskazania: choroby żołądkowo-jelitowe, ból krzyża, zaburzenia czynności
ruchowej i czuciowej kończyn dolnych, padaczka.

LP.4. Gongsun (wnuk księcia)
Położenie: na wewnętrznej powierzchni stopy, na przednio-dolnym brzegu
podstawy I kości śródstopia.
Wskazania: choroby żołądkowo-jelitowe, zapalenie mięśnia sercowego, choroba
wieńcowa, zapalenie opłucnej, obrzęki głowy i twarzy, padaczka, krwotok z
macicy, poronienie nawykowe.

LP.5. Shangąiu (wzgórze narad)
Położenie: we wgłębieniu, nieco z przodu i poniżej kostki przyśrodkowej.
Wskazania: choroby żołądkowo-jelitowe (wzdęcia brzucha, kruczenie w jelitach,
ból języka i dolnej części brzucha, wymioty, zaparcia i hemoroidy). Choroby
żył i kości.

LP.6. Sanyinjiao (punkt spotkania trzech yin)
Położenie: na wewnętrznej powierzchni łydki, 3 cuny powyżej środka kostki
przyśrodkowej, bezpośrednio z tyłu krawędzi kości piszczelowej.
Wskazania: choroby układu moczowo-płciowego (brak miesiączkowania, krwotok
maciczny, bóle w okolicy prącia, polucje), zaburzenia czynności czuciowych i
ruchowych kończyn dolnych, nieżyt jelita cienkiego i okrężnicy, krwawienie z
żylaków odbytu, bezsenność, zespoły neurasteniczne.

LP.7. Lougu (odsłonięty pagórek)
Położenie: 6 cunów nad górnym brzegiem kostki przyśrodkowej, 15 mm w tył od
kości piszczelowej.
Wskazania: choroby układu trawiennego.

LP.8. Diji (organ ziemi)
Położenie: 8 cunów nad kostką przyśrodkową, przy tylnym brzegu kości
piszczelowej.
Wskazania: bóle krzyża, osłabienie.

LP.9. Yinlingąuan (źródło na wzgórzu)
Położenie: na wewnętrznej stronie łydki, przy zgiętym kolanie we wgłębieniu na
dolnym brzegu kłykcia przyśrodkowego piszczeli.

LP.10. Xuehai (morze krwi)
Położenie: na wewnętrznej powierzchni uda, przy zgiętym kolanie 2 cuny powyżej
górnego brzegu rzepki i przyśrodkowego kłykcia kości udowej.
Wskazówka praktyczna: pacjent siedzi, a masażysta kładzie swoją prawą dłoń na
jego lewym kolanie, tak aby dłoń znajdowała się nad rzepką - koniuszek kciuka
wskazuje punkt LP.10. Punkt ten nazywamy "punktem 100 swędzeń".
Wskazania: krwotok macicy, zapalenie błony śluzowej macicy, zapalenie
najądrza, zaburzenia cyklu miesiączkowego, wyprysk (egzema), wrzody na
kończynach dolnych, zmazy nocne.

LP.11. Jimen (siódme wrota)
Położenie: przy przyśrodkowej krawędzi mięśnia czworogłowego uda, 6 cunów nad
górną krawędzią rzepki.
Wskazania: zaburzenia czynności pęcherza moczowego, pachwinowe zapalenie
węzłów chłonnych.

LP.12. Chongmen (wrota ataku)
Położenie: przy dolnej krawędzi środka więzadła pachwinowego, 4 cuny w bok od
linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: zapalenie najądrza, nerwoból nerwu powrózka nasiennego, zapalenie
błony śluzowej macicy, rozdęcie brzucha, kurczowy ból żołądka, zapalenie
gruczołu sutkowego.

LP.13. Fushe (wielki pałac)
Położenie: 1 cun nad wzgórkiem łonowym, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej
ciała.
Wskazania: powiększenie śledziony, zatrucia ołowiem, zaparcia.

LP.14. Fujie (szew brzucha)
Położenie: 3,5 cuna nad wzgórkiem łonowym, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej
ciała.
Wskazania: kolka jelitowa, czerwonka, impotencja.

LP.15. Daheng (wielki zakręt)
Położenie: na wysokości pępka, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby jelita cienkiego i grubego.

LP.16. Fuai (ból brzucha)
Położenie: 1,5 cuna nad pępkiem, 4 cuny w bok od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby żołądka.

LP.17. Shidou (otwór pożywienia)
Położenie: w piątym międzyżebrzu, 6 cunów w bok od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: zapalenie płuc i oskrzeli, nerwoból międzyżebrowy, choroby wątroby.

LP.18. Tianxi (niebiański potok)
Położenie: w czwartym międzyżebrzu, 6 cunów w bok od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: zapalenie oskrzeli, nerwoból międzyżebrowy, zmniejszona wydzielina
mleka, zapalenie gruczołu sutkowego.

LP.19. Xiongxiang (okolica piersi)
Położenie: w trzecim międzyżebrzu, 6 cunów od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: bóle w klatce piersiowej i plecach, utrudnione połykanie, zapalenie
oskrzeli.

LP.20. Zhourong (otaczający przepych)
Położenie: w drugim międzyżebrzu, 6 cunów od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

LP.21. Dabao (wielki wynalazca)
Położenie: w środku linii pachowej, w szóstym międzyżebrzu (końcowy punkt).
Wskazania: nerwoból międzyżebrowy, choroby wątroby.

Meridian serca (łac. cur - C)

Przebieg meridianów
Rozpoczyna się pod pachą w punkcie C.1., tj. przy dolnym brzegu mięśnia
piersiowego większego i wewnętrznym brzegu mięśnia dwugłowego ramienia. Stąd
biegnie wzdłuż łokciowego brzegu wewnętrznej powierzchni ramienia, stawu
łokciowego, przedramienia nadgarstka i dalej przez dłoń i promieniową
powierzchnię V palca ręki, po stronie grzbietowej, 3 mm od wewnętrznego kąta
paznokcia (punkt C.9.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Ogień, tworzy parę z meridianem jelita
cienkiego.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - C.7.
przychylności - "Shu" C.9., C.8., C.7., C.4., C.3.
tonizujący - C.9.
sedatywny - C.7.
przepustowe - C.5. (C.7.)
alarmowy przedni - JM.14.
alarmowy tylni - VU.15.
samodzielny - C.7., C.9.
Ogółem punktów 9, czas najwyższej aktywności 11.00-13.00.

Wykaz punktów:
C.1. Jiquan (najwyższe źródło)
Położenie: na wysokości dołu pachowego, przy dolnym brzegu mięśnia piersiowego
większego i wewnętrznym brzegu mięśnia dwugłowego ramienia.
Wskazania: choroby serca, histeria, nerwoból międzyżebrowy, zapalenie splotu
nerwowego, mdłości, choroba Raynauda.

C.2. Qingling (młoda dusza)
Położenie: na wewnętrznym brzegu mięśnia dwugłowego ramienia, 3 cuny nad
zgięciem łokciowym.
Wskazania: te same.

C.3. Shaohai (małe morze)
Położenie: na brzegu łokciowym przedramienia, w odległości 12 cunów od zgięcia
poprzecznego nadgarstka.
Wskazania: częstoskurcz napadowy, zapalenie węzłów chłonnych szyjnych i
pachowych, psychozy, bóle zębów, zawroty głowy, nerwoból nerwu trójdzielnego,
kurcze mięśni kończyn górnych, choroba Raynauda.

C.4. Lingdao (droga ducha)
Położenie: na dłoniowej powierzchni przedramienia, po promieniowej stronie
ścięgna mięśnia zginacza nadgarstka łokciowego, 1,5 cuna powyżej bruzdy
poprzecznej nadgarstka.
Wskazania: choroby czynnościowe serca, histeria, mdłości, ból w okolicy stawu
łokciowego, porażenie nerwu łokciowego.

C.5. Tongli (więź ze światem wewnętrznym)
Położenie: między ścięgnem łokciowym zginacza ręki, a powierzchniowym
zginaczem palców, 1 cun nad fałdem nadgarstkowym.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, częstoskurcz pochodzenia nerwowego,
przekrwienie spojówki, kurcze mięśni kończyn górnych, nerwice, nadciśnienie
tętnicze.

C.6. Yinxi (granica yin)
Położenie: między ścięgnem łokciowego zginacza ręki, a powierzchniowym
zginaczem palców, 0,5 cuna nad fałdem nadgarstkowym.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, krwotoki z nosa, częstoskurcz napadowy,
zapalenie migdałków podniebiennych, histeria, wrzody żołądka, astemia u ludzi
w podeszłym wieku.

C.7. Shenmen (boskie drzwi)
Położenie: w bruździe poprzecznej nadgarstka po stronie dłoniowej, na linii
łączącej C.4., C.5. i C.6.
Wskazania: bezsenność, nerwice, psychozy i neurogenne choroby serca,
nadczynność gruczołu tarczowego, choroba nadciśnieniowa, utrata krwi po
porodzie itp.

C.8. Shaofu (mały obszar)
Położenie: między Iv a V kością śródręcza, w szerokiej przestrzeni między
kostnej.
Wskazania: nerwoból międzyżebrowy, zatrzymanie lub nietrzymanie moczu,
okresowe obfite krwawienia miesiączkowe, świąd w okolicy zewnętrznej narządów
płciowych, częstoskurcz napadowy, ból ramienia.

C.9. Shaochong (mniejszy potok)
Położenie: po promieniowej stronie koniuszka V palca, 3 mm od kąta podstawy
paznokcia (końcowy punkt).
Wskazania: astemia po chorobach z gorączką, nerwoból międzyżebrowy,
częstoskurcz neurogenny, kurcze mięśni kończyn górnych, zapalenie gardła,
nerwice z zespołem strachu, smutku, tęsknoty, amnezja itp.

Meridian jelita cienkiego (łac. intestinum tenue - IT)

Przebieg meridianu
Zaczyna się na V palcu ręki, 3 mm od zewnętrznego kąta podstawy paznokcia
(punkt IT.1.). Następnie biegnie wzdłuż łokciowego brzegu tego palca i ręki,
przechodzi na tylną powierzchnię nadgarstka, skąd po stronie łokciowej wznosi
się na bark. Z barku (po stronie grzbietowej) przechodzi na szyję, kieruje się
w okolicę kąta żuchwy, policzka, zewnętrznego kąta oka i kończy się w okolicy
skrawka ucha w punkcie IT.19.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Ognia, tworzy parę z meridianem
serca.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - IT.4.
przychylności - "Shu" IT.1., IT.2., IT.3., IT.5., IT.8.
tonizujący - IT.3.
sedatywny - IT.8.
przepustowe - IT.7., (IT.4.)
alarmowy przedni - JM.4.
alarmowy tylni - VU.27.
samodzielny - IT.1., IT.2.
Ogółem punktów 19, czas najwyższej aktywności 13.00-15.00.

Wykaz punktów:
IT.1. Shaoze (mały staw)
Położenie: ok. 3 mm od zewnętrznego kąta podstawy paznokcia V palca ręki.
Wskazania: kaszel, bóle głowy, zapalenie migdałków podniebiennych, choroby
czynnościowe serca, ból przedramienia, tiki i przykurczę mięśni okolicy
szyjno-potylicznej, niedostateczna laktacja, zapalenie gruczołu sutkowego,
zatrucia pokarmowe.

IT.2. Qiangu (przednia dolina)
Położenie: w zagłębieniu przednim od główki paliczka V palca.
Wskazania: szum w uszach, bóle przedramienia, niedostateczna laktacja,
zapalenie gruczołu sutkowego, padaczka, czkawka.

IT.3. Houxi (tylny wąwóz)
Położenie: w stawie śródręczno-paliczkowym V palca ręki, tuż za głową V kości
śródręcza. Punkt ten najłatwiej wyznaczyć wówczas, gdy ręka jest zaciśnięta w
pięść. Wtedy to znajduje się on na szczycie zgięcia dłoni w stawach
śródręczno-paliczkowych.
Wskazania: przykurcz mięśni okolicy szyjno-potylicznej, przedramienia i
ramienia, padaczka, krwotok z nosa, osłabienie słuchu, zapalenie powiek,
zapalenie korzeni nerwowych szyjnych.

IT.4. Hand-Wangu (kość nadgarstka)
Położenie: na łokciowym brzegu dłoni, we wgłębieniu, między podstawą kości
śródręcza a kością trójgraniastą.
Wskazania: takie same.

IT.5. Yanggu (słoneczna okolica)
Położenie: w zagłębieniu między wyrostkiem rylcowatym kości łokciowej a kością
grochowatą, po stronie łokciowej nadgarstka.
Wskazania: zawroty głowy, szum w uszach, osłabienie słuchu, padaczka,
zapalenie jamy ustnej, bóle przedramienia.

IT.6. Yanglao (troska starości)
Położenie: na grzbiecie nadgarstka po stronie promieniowej wyrostka
rylcowatego kości łokciowej.
Wskazania: zaburzenia czynności czuciowej i ruchowej w okolicy ramienia i
łopatki, przekrwienia spojówki, osłabienie wzroku.

IT.7. Zhinheng (prosta gałąź)
Położenie: 5 cunów powyżej bruzdy poprzecznej nadgarstka, na linii łączącej
IT.5. z IT.8.
Wskazania: choroby psychiczne, zespoły neurasteniczne, zawroty głowy, bóle
głowy i ręki.

IT.8. Xiaohai (niewielkie morze)
Położenie: na tylnej powierzchni stawu łokciowego, w rowku między nadkłykciem
łokciowym kości ramieniowej, a wyrostkiem łokciowym kości łokciowej.
Wskazania: przykurczę mięśni ramienia i stawu łokciowego, nerwoból stawu
łokciowego, zapalenie dziąseł, pląsawica, padaczka, bóle w dolnej części jamy
brzusznej.

IT.9. Janzhen (czystość kamienia)
Położenie: w tył i w dół od stawu ramiennego, między kością ramienną a
łopatką, na tej samej linii pionowej co dół pachowy.
Wskazania: szum w uszach, bóle głowy, bóle w okolicy łopatki, pleców i stawów
kończyn górnych.

IT.10. Naoshu (punkt ramienia)
Położenie: na tylnej powierzchni stawu ramiennego, na tylnej linii pionowej
przechodzącej przez dół pachowy.
Wskazania: bóle ramienia i łopatki, stawu ramieniowego, bóle w okolicy szyjno-
szczękowej.

IT.11. Tianzong (niebiańscy przodkowie)
Położenie: w centrum dołu podgrzebieniowego, na wysokości Th.5. i Th.6.
Wskazania: zaburzenia czuciowe i ruchowe w okolicy ramienno-łopatkowej,
zapalenie splotu nerwowego.

IT.12. Bingfeng (twarz wiatru)
Położenie: w centrum dołu nadgrzbietowego łopatki, we wgłębieniu.
Wskazania: takie same.

IT.13. Quyuan (zgięta ściana)
Położenie: na górnym brzegu kolca łopatki.
Wskazania: takie same.

IT.14. Jianwaishu (zewnętrzna strona ramienia)
Położenie: na przy środkowym brzegu łopatki, na wysokości I a Ii kręgu
piersiowego.
Wskazania: zaburzenia czuciowe i ruchowe ręki, zapalenie płuc, zespoły
neurasteniczne, zbyt niskie ciśnienie tętnicze.

IT.15. Jianzhongshu (środek ramienia)
Położenie: 2 cuny w bok od wyrostka kolczystego Vii kręgu szyjnego.
Wskazania: choroby układu oddechowego, bóle w okolicy szyjnej i potylicznej,
osłabienie wzroku.

IT.16. Tianchuang (niebiańskie okno)
Położenie: na tylnym brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, na
wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowej.
Wskazania: nerwoból nerwów międzyżebrowych, zapalenie jamy ustnej, bóle w
okolicy szyi i łopatki, szum w uszach, zapalenie dziąseł.

IT.17. Tianrong (niebiańska postać)
Położenie: w miejscu przyczepienia mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego do
wyrostka sutkowatego (nieco w górę i w tył od kąta żuchwy).
Wskazania: nerwoból nerwów międzyżebrowych, bóle w okolicy szyjno-potylicznej,
szum w uszach, zapalenie dziąseł, tiki i przykurczę mięśni pleców i klatki
piersiowej.

IT.18. Quanliao (zagłębienie kości jarzmowej)
Położenie: w zagłębieniu poniżej kości jarzmowej.
Wskazania: zapalenie nerwu twarzowego, tiki i przykurczę mięśni mimicznych,
bóle szczęki.

IT.19. Tinggong (pałac słuchu)
Położenie: we wgłębieniu przed skrawkiem ucha. Uciskając ten punkt, zamykamy
przewód słuchowy zewnętrzny. Lokalizację ułatwia otwarcie ust (końcowy punkt).
Wskazania: osłabienie słuchu, zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego,
chrypka, afazja, jąkanie.

Meridian pęcherza moczowego (łac. vesica urinaria - VU)

Przebieg meridianu
Rozpoczyna się w punkcie VU.1., tj. 3 mm od wewnętrznego kąta oka, stąd wznosi
się na czoło i po szczycie głowy biegnie na potylicę. Tu (VU.10.) rozdziela
się na 2 gałęzie.
Pierwsza gałąź biegnie dokładnie wzdłuż kręgosłupa, w odległości 1,5 cuna od
linii środkowej ciała, do miejsca nieco powyżej fałdu pośladkowego, skąd z
punktu VU.35. przechodzi przez pośladek na tylną (środkową) powierzchnię uda i
kończy się w dole podkolanowym.
Druga gałąź biegnie od gałęzi pierwszej, wzdłuż wewnętrznego brzegu łopatki do
dołu podkolanowego, gdzie łączy się z gałęzią pierwszą w punkcie VU.40.
Dalej wzdłuż tylnej powierzchni goleni, skręca za kostką zewnętrzną,
przechodząc na zewnętrzny brzeg stopy do V palca i w odległości 3 mm od
zewnętrznego kąta podstawy paznokcia kończy swój przebieg (VU.67.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Woda, tworzy parę z meridianem nerki.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - VU.64.
przychylności - "Shu" VU.67., VU.66., VU.60., VU.40.
tonizujący - VU.67.
sedatywny - VU.65.
przepustowe - VU.58. (VU.64.)
alarmowy przedni - JM.3.
alarmowy tylni - VU.28.
samodzielny - VU.60.
Ogółem punktów 67, czas najwyższej aktywności 15.00-17.00.

Wykaz punktów:
VU.1. Jingming (Jing - oko, ming - światłość)
Położenie: 3 mm od wewnętrznego kąta oka.
Wskazania: choroby oczu, nieżyt nosa.

VU.2. Zanzhu (przewiercony bambus)
Położenie: na wewnętrznym brzegu (nad VU.1.).
Wskazania: choroby oczu, zawroty głowy, bóle przedniej części głowy, zapalenie
nerwu twarzowego, nerwoból nerwu trójdzielnego.

VU.3. Meichong (przejście brwi)
Położenie: 0,5 cuna w części owłosionej czoła.
Wskazania: takie same.

VU.4. Quchai (skrzywiony sługa)
Położenie: nad wewnętrznym kątem oka, na linii włosów, nad czołem.
Wskazania: bóle głowy, zapalenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu
trójdzielnego, osłabienie wzroku, niedrożność nosa, krwotoki z nosa, polipy
nosa, nieżyt nosa.

VU.5. Wuchu (piąte miejsce)
Położenie: 0,5 cuna nad wewnętrznym kątem oka, na linii włosów, nad czołem.
Wskazania: padaczka, ból głowy, zawroty głowy, osłabienie wzroku, bóle w
okolicy ramion i pleców.

VU.6. Chengguang (zbiornik światła)
Położenie: 2 cuny powyżej linii włosów, 1,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, choroby nosa.

VU.7. Tongtian (przenikające niebo)
Położenie: na wierzchołku głowy, 4 cuny nad linią włosów, 1,5 cuna od linii
pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby nosa, przykurczę i tiki mięśnia okrężnego ust, nerwoból
nerwu trójdzielnego.

VU.8. Luoque (niepełne połączenie)
Położenie: 5,5 cuna nad linią włosów, 1,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: toniczne napięcie mięśni okolicy szyjno-potylicznej, jaskra, szum w
uszach, psychozy.

VU.9. Yuzhen (nefrytowa poduszka)
Położenie: na bocznej powierzchni górnego brzegu guzowatości potylicznej, 1 i
jedna trzecia cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: nerwoból nerwu trójdzielnego, zawroty głowy, bóle głowy,
krótkowzroczność, osłabienie węchu, nadmierne wydzielanie potu.

VU.10. Tianzhu (niebiańska kolumna)
Położenie: na bocznej powierzchni mięśnia czworobocznego, na granicy
owłosionej części karku, 1 i jedna trzecia cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: bóle głowy, tiki i przykurczę mięśni karku oraz okolicy szyjno-
łopatkowej, kręcz karku, zapalenie krtani, choroby nosa, zespoły
neurasteniczne, choroby oczu; działanie na autonomiczny układ nerwowy.

VU.11. Dashu (wielki krąg)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego. Th.1.
Wskazania: zapalenie oskrzeli, bóle głowy, padaczka, zapalenie korzeni
nerwowych szyjno-piersiowych, choroby układu oporowo-ruchowego.

VU.12. Fengmen (wrota wiatru)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.2.
Wskazania: choroby układu oddechowego, zapalenie korzeni nerwowych szyjno-
piersiowych, senność, wymioty, zapobieganie grypie.

VU.13. Feishu (shu płuca)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.3.
Wskazania: choroby narządów oddechowych, żółtaczka, świąd skóry, bóle w
okolicy pleców oraz lędźwi.

VU.14. Jueyinshu (shu osierdzia)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.4.
Wskazania: choroby serca, płuc, czkawka, wymioty.

VU.15. Xinshu (shu serca)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.5.
Wskazania: choroby serca, żołądka, zwężenie przełyku, zaburzenia emocjonalno-
wolicjonalne.

VU.16. Dushu (shu Du-Mai)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.6.
Wskazania: takie same.

VU.17. Geshu (shu przepony)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego Th.7.
Wskazania: choroby serca i płuc (kołatanie serca, zapalenie opłucnej,
dychawica oskrzelowa, zapalenie oskrzeli), nieżyt żołądka, niestrawność u
dzieci, dla zwiększenia czynności krwiotwórczych.

VU.18. Ganshu (shu wątroby)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.9.
Wskazania: żółtaczka, choroby żołądka i jelit, zawroty głowy po chorobach z
gorączką, łzawienie, psychozy, zapalenie oskrzeli, nerwoból międzyżebrowy,
tęgoryjcowatość dwunastnicy (choroba tęgoryjcowa, hakowica).

VU.19. Danshu (shu pęcherzyka żółciowego)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.10.
Wskazania: gorączka, dreszcze, bóle głowy, choroba pęcherzyka żółciowego,
żółtaczka, wymioty, zwężenie przełyku, nieżyt krtani, zapalenie opłucnej,
nadciśnienie tętnicze.

VU.20. Pishu (shu śledziony)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th. 11.
Wskazania: choroby układu trawiennego, cukrzyca.

VU.21. Weishu (shu żołądka)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.12.
Wskazania: choroby żołądka, wątroby, osłabienie wzroku.

VU.22. Sanjiaoshu (shu potrójnego ogrzewacza)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego L.1.
Wskazania: choroby żołądka, zapalenie korzeni nerwowych lędźwiowo-krzyżowych,
zespoły neurasteniczne, nietrzymanie moczu.

VU.23. Shenshu (shu nerki)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, L.2.
Wskazania: choroby układu moczowo-płciowego (zapalenie nerek, skurcz zwieraczy
pęcherza moczowego, nietrzymanie moczu, brak nasienia (aspermia), zmazy nocne
(polucje), zaburzenia cyklu miesiączkowego, bóle krzyża.

VU.24. Qihaishu (shu morza oddechu)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, L.3.
Wskazania: bóle krzyża - lumbagia, hemoroidy, nadciśnienie tętnicze.

VU.25. Dachnugshu (shu jelita grubego)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, L.4.
Wskazania: bóle lędźwiowo-krzyżowe, choroby jelita grubego (wzdęcie brzucha,
nieżyt jelita grubego i okrężnicy, kruczenie w brzuchu, rozwolnienie lub
zaparcia), nietrzymanie moczu, choroba nadciśnieniowa.

VU.26. Guanyuanshu (shu początku granicy)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, L.5.
Wskazania: bóle lędźwiowo-krzyżowe, choroba nadciśnieniowa, zatrzymanie lub
nietrzymanie moczu.

VU.27. Xiaochangshu (shu jelita cienkiego)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, S.1. (w
zagłębieniu pomiędzy kolcem biodrowym tylnym a kością krzyżową).
Wskazania: nieżyt jelita cienkiego i okrężnicy, hemoroidy, bóle lędźwiowo-
krzyżowe, zapalenie błony śluzowej macicy.

VU.28. Pangguangshu (shu pęcherza moczowego)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, na wysokości
drugiego tylnego otworu krzyżowego.
Wskazania: choroby układu moczowo-płciowego, bóle lędźwiowo-krzyżowe.

VU.29. Zhonglushu (shu środka palców)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, na poziomie
trzeciego otworu kości krzyżowej.
Wskazania: cukrzyca, nieżyt jelita cienkiego i okrężnicy, bóle krzyża.

VU.30. Baihuanshu (shu zwieracza)
Położenie: 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, na poziomie
czwartego otworu kości krzyżowej.
Wskazania: bóle lędźwiowo-krzyżowe, choroby odbytnicy, zatrzymanie moczu,
zapalenie błony śluzowej macicy.

VU.31. Shangliao (górna jamka)
Położenie: odpowiada pierwszemu tylnemu otworowi krzyżowemu.
Wskazania: choroby układu moczowo-płciowego, bóle lędźwiowo-krzyżowe,
hemoroidy.

VU.32. Ciliao (następna jamka)
Położenie: odpowiada drugiemu tylnemu otworowi krzyżowemu.
Wskazania: takie same.

VU.33. Zhongliao (środkowa jamka)
Położenie: odpowiada trzeciemu otworowi tylnemu kości krzyżowej.
Wskazania: takie same.

VU.34. Xialiao (jamka dolna)
Położenie: odpowiada czwartemu otworowi tylnemu kości krzyżowej.
Wskazania: takie same.

VU.35. Huiyang (krocze)
Położenie: na dolnym brzegu kości guzicznej, między mięśniami pośladkowymi.
Wskazania: choroby odbytnicy i odbytu, świąd skóry i świerzbiączka w okolicy
krocza.

VU.36. Chengfu (podtrzymanie oparcia)
Położenie: w środku fałdu pośladkowego, w miejscu spotkania trzech mięśni:
pośladkowego wielkiego, dwugłowego uda i półścięgnistego.
Wskazania: bóle lędźwiowo-krzyżowe, hemoroidy, zatrzymanie moczu.

VU.37. Yinmen (wrota rozkwitu)
Położenie: w środku tylnej powierzchni uda, między mięśniem dwugłowym a
mięśniem półścięgnistym, 6 cunów poniżej VU.36.
Wskazania: takie same.

VU.38. Fuxi (płytka dolina)
Położenie: na wewnętrznym brzegu mięśnia dwugłowego uda, 1 cun nad dołem
podkolanowym (lokalizować przy zgiętym stawie kolanowym).
Wskazania: wymioty, rozwolnienie, zapalenie pęcherza moczowego, zatrzymanie
moczu, zapalenie nerwu sutkowego, zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-
krzyżowych.

VU.39. Weiyang (skupisko yang)
Położenie: na zewnętrznym brzegu dołu podkolanowego, z zewnętrznej strony
ścięgna mięśnia dwugłowego uda.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-krzyżowych, zespół
Guillaina-Barrego, padaczka, stany gorączkowe.

VU.40. Weizhong (środek wydający rozkazy)
Położenie: w środku dołu podkolanowego, w bok od tętnicy podkolanowej.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-krzyżowych, grypa,
zapalenie stawu kolanowego, udar mózgu, brak wydzielania potu w chorobach z
gorączką, wypadanie włosów i brwi, krwawienie z żylaków odbytu, krwotoki z
nosa, choroby skóry (dermatozy), choroby żołądkowo-jelitowe, choroba
nadciśnieniowa.

VU.41. Fufen (część dopełniająca)
Punkt rozpoczyna drugie odgałęzienie.
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.2.
Wskazania: choroba narządów oddechowych, zapalenie korzeni rdzeniowych szyjno-
piersiowych.

VU.42. Pohu (siedziba duszy)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.3.
Wskazania: takie same.

VU.43. Gaohuang (centrum życia)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.4.
Wskazania: choroby przewlekłe (gruźlica płuc, zapalenie oskrzeli, choroba
wrzodowa żołądkowa), zespoły neurasteniczne, zmazy (polucje). W starożytności
uważano, że działanie na ten punkt umożliwia leczenie "stu chorób" i wpływa na
organizm zapobiegawczo.

VU.44. Shentang (sala ducha)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.5.
Wskazania: choroby serca, narządów oddechowych, bóle pleców w okolicy
ramienia.

VU.45. Yixi (krzyk bólu)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.6.
Wskazania: choroby serca, zapalenie korzeni rdzeniowych piersiowych.

VU.46. Geguan (granica przepony)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.7.
Wskazania: nerwoból międzyżebrowy, choroby przełyku, przepony, czkawki,
ślinotoki.

VU.47. Hunmen (wrota duszy)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.9.
Wskazania: choroby wątroby, żołądka, przełyku.

VU.48. Yanggang (połączenia yang)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th. 10.
Wskazania: takie same.

VU.49. Yishe (miejsce uczuć)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.11.
Wskazania: takie same.

VU.50. Weicang (zbiornik żołądka)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, Th.12.
Wskazania: choroby żołądka i jelit.

VU.51. Huangmen (wrota ośrodków życia)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, L.1.
Wskazania: przewlekłe choroby narządów wewnętrznych, zapalenie gruczołu
sutkowego.

VU.52. Zhishi (miejsce walki)
Położenie: 3 cuny w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego, S.2.
Wskazania: choroby narządu moczowo-płciowego i jelit.

VU.53. Baohuang (łożysko życiowe centrum)
Położenie: 3 cuny bocznie w linii środkowej tylnej, na wysokości drugiego
otworu krzyżowego.
Wskazania: nieżyt jelita cienkiego i okrężnicy, zaparcia, zatrzymanie moczu,
zapalenie najądrza, zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-krzyżowych.

VU.54. Zhibian (składany kraj)
Położenie: na wysokości czwartego otworu krzyżowego, 3 cuny bocznie od linii
środkowej ciała.
Wskazania: zapalenie pęcherza moczowego, hemoroidy, bóle krzyża, rwa kulszowa,
choroba kończyn dolnych.

VU.55. Heyang (punkt spotkania yang).
Położenie: 2 cuny poniżej poprzecznej linii dołu podkolanowego.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-krzyżowych i zespół
Guillaina-Barrego, krwotok z macicy, zapalenie błony śluzowej macicy.

VU.56. Chengjin (podtrzymywacz mięśni)
Położenie: 5 cunów poniżej dołu podkolanowego, między główkami mięśnia
brzuchatego łydki.
Wskazania: takie same.

VU.57. Chengshan (podparcie góry)
Położenie: na dolnym brzegu mięśnia brzuchatego łydki, między jego głową
boczną a przyśrodkową.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych lędźwiowo-krzyżowych, kurcz mięśnia
brzuchatego łydki, wymioty, rozwolnienia, drgawki u dzieci, hemoroidy.

VU.58. Feiyang (pobudka)
Położenie: w miejscu przejścia zewnętrznego brzuśćca mięśnia brzuchatego łydki
w ścięgno piętowe, 7 cunów nad kostką boczną.
Wskazania: takie same.

VU.59. Fuyang (yang kości nogi)
Położenie: 3 cuny powyżej kostki bocznej, na zewnątrz brzegu ścięgna
piętowego.
Wskazania: przykurcz miejscowy, zapalenie nerwu twarzowego, nerwoból nerwu
trójdzielnego, bóle w okolicy uda i bóle lędźwiowo-krzyżowe.

VU.60. Kunlun (nazwa góry w Tybecie)
Położenie: w zagłębieniu, w środku linii łączącej ścięgno Achillesa z tylnym
brzegiem kostki zewnętrznej, na wysokości szczytu kostki.
Wskazania: bóle głowy i inne zespoły bólowe, choroba nadciśnieniowa, zawroty
głowy, krwotoki z nosa, krwawienie z żylaków odbytu, rwa kulszowa, zapalenie
stawu skokowo-goleniowego, zapalenie sromu, zatrzymanie odejścia łożyska.

VU.61. Pushen (pomoc robotnicom)
Położenie: w zagłębieniu po bocznej stronie kostki piętowej, na pograniczu
skóry "białej" i "czerwonej".
Wskazania: zapalenie nerwu kolanowego, słabość mięśnia brzuchatego łydki i
mięśnia podeszwowego.

VU.62. Shenmai (wysunięty pałac)
Położenie: 0,5 cuna poniżej dolnego brzegu zewnętrznej kostki stopy.
Wskazania: bóle przedniej części głowy, bóle dolnej części brzucha,
przeczulica w okolicy stawu kolanowego, wymioty, padaczka, drgawki u dzieci.

VU.63. Jinmen (złote wrota)
Położenie: ku przodowi i w dół od VU.62., w zagłębieniu tylnym od guzowatości
V kości śródstopia.
Wskazania: bóle przedniej części głowy, bóle dolnej części brzucha,
przeczulica w okolicy stawu kolanowego, wymioty, padaczka, drgawki u dzieci.

VU.64. Jinggu (główna kość)
Położenie: na zewnętrznym brzegu stopy, poniżej i do przodu guzowatości
piętowej V kości śródstopia, w miejscu połączenia "czerwonej i białej" skóry
stopy.
Wskazania: bóle głowy, bóle lędźwiowo-krzyżowe, padaczka, drgawki u dzieci,
przykurczę mięśni, łzawienie.

VU.65. Shugu (zbiór kości)
Położenie: na zewnętrznym brzegu stopy, z tyłu i poniżej główki V kości
śródstopia, w miejscu połączenia "czerwonej i białej" skóry stopy.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, osłabienie słuchu, zapalenie
wewnętrznego kąta oka, łzawienie, bóle w okolicy ciemieniowej i szyjno-
potylicznej, bóle lędźwi i pleców, przykurczę mięśnia brzuchatego łydki,
czyraki mnogie (karbunkuły) i czyraki (furunkuły), wągry pospolite.

VU.66. Foot-Tonggu (przejście doliną)
Położenie: w zagłębieniu przednim od główki V kości śródstopia.
Wskazania: bóle głowy, krwotok z nosa, bóle szyi i karku.

VU.67. Zhiyin (krańcowy yin)
Położenie: na końcu V palca stopy, 3 mm od zewnętrznego kąta podstawy
paznokcia (końcowy punkt).
Wskazania: bóle głowy, przekrwienie spojówki, zatrzymanie moczu, bóle w
stawach kończyn dolnych.

Meridian nerek (łac. ren - R)

Przebieg meridianu
Meridian rozpoczyna się na podeszwie stopy w punkcie R.1., tj. w zagłębieniu
między Ii, a Iii kością śródstopia. Stąd wznosi się w kierunku pięty i po
zatoczeniu koła (pętli) w okolicy kostki przyśrodkowej biegnie w górę po
przyśrodkowej stronie goleni i uda. Między narządami płciowymi a odbytem wnika
do miednicy, aby wyłonić się w punkcie na górnym brzegu spojenia łonowego, w
odległości 0,5 cuna od linii środkowej ciała (punkt R.11.). Dalej wznosi się i
na wysokości między zagłębieniem pierwszego żebra, a obojczykiem, 2 cuny w bok
od linii środkowej ciała, w punkcie R.27. kończy swój przebieg.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Woda, tworzy parę z meridianem
pęcherza moczowego.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - R.3.
przychylności - "Shu" R.1., R.2., R.3., R.7., R.10.
tonizujący - R.7.
sedatywny - R. 1. i R. 12.
przepustowe - R.4. (R.3.)
alarmowy przedni - VF.25.
alarmowy tylni - VU.23.
samodzielny - R.1., R.3.
Ogółem punktów 27, czas najwyższej aktywności 17.00-19.00.

Wykaz punktów:
R.1. Yongąuan (większe tryskające źródło)
Położenie: we wgłębieniu, na podeszwie stopy, między Ii, a Iii stawem
śródstopowo-paliczkowym, przy zgiętych palcach stopy.
Wskazania: afazja histeryczna, ochrypłość głosu, afonia, kaszel, ostre
zapalenie migdałków podniebiennych, bezpłodność, opadnięcie macicy,
nietrzymanie lub zatrzymanie moczu, kurcz mięśni kończyn dolnych, drgawki u
dzieci, padaczka.

R.2. Rangu (dolina prób)
Położenie: na przyśrodkowej powierzchni stopy, we wgłębieniu z przodu i
poniżej guzowatości kości łódkowej, w połowie długości łączącej koniec palucha
z tylnym brzegiem pięty.
Wskazania: nieżyt krtani, zapalenie migdałków podniebiennych, ślinotok,
wymioty, choroby układu moczowo-płciowego (zapalenie pęcherza moczowego,
zapalenie najądrza, nietrzymanie moczu, bezpłodność, zaburzenia cyklu
miesiączkowego, świąd sromu), drgawki u dzieci.

R.3. Taixi (wielki potok)
Położenie: w połowie odległości między szczytem kostki przyśrodkowej a
ścięgnem Achillesa (bezpośrednio po przeciwnej stronie znajduje się punkt
VU.60.).
Wskazania: choroby narządu oddechowego, jamy brzusznej, kurcz trzewny, bóle w
okolicy serca.

R.4. Dazhong (wielki puchar)
Położenie: 0,5 cuna w dół i nieco do tyłu od zagłębienia pomiędzy kostką
przyśrodkową, a ścięgnem Achillesa.
Wskazania: częstoskurcz napadowy, psychozy, zapalenie jamy ustnej, wymioty,
zaparcia, nadmierne krwawienie miesiączkowe, bóle lędźwiowe.

R.5. Shuiguan (źródło wody)
Położenie: 1 cun poniżej zagłębienia pomiędzy kostką przyśrodkową, a ścięgnem
Achillesa, w linii pionowej.
Wskazania: brak miesiączki, skąpe krwawienie miesiączkowe, nadmierne wydalanie
moczu.

R.6. Zhaohai (świecące się morze)
Położenie: w zagłębieniu, 1 cun poniżej dolnego brzegu kostki przy środkowej.
Wskazania: suchość błony śluzowej w jamie ustnej, ogólna słabość, zapalenie
migdałków podniebiennych, kolka jelitowa, zaburzenia cyklu miesiączkowego,
bezsenność, zwiotczenie żył, otyłość.

R.7. Fuliu (powracający potok)
Położenie: 2 cuny powyżej zagłębienia pomiędzy kostką przyśrodkową, a ścięgnem
Achillesa, na jego przednim brzegu.
Wskazania: zapalenie rdzenia, choroba narządów moczowo-płciowych, mocne
pocenie się, bóle lędźwiowe, bóle zębów, krwawienie z żylaków odbytu, zbyt
niskie ciśnienie tętnicze.

R.8. Jaoxim (zmienne zaufanie)
Położenie: na tylnym brzegu kości piszczelowej, dwa cuny powyżej wewnętrznego
brzegu kostki przyśrodkowej.
Wskazania: choroby narządów moczowo-płciowych.

R.9. Zhubin (budująca się zapora)
Położenie: w miejscu przejścia mięśnia brzuchatego łydki w ścięgno Achillesa.
Wskazania: padaczka, skurcz mięśnia brzuchatego łydki, zapalenie języka,
impotencja.

R.10. Yingu (dolina yin)
Położenie: na przyśrodkowej linii poprzecznej kolana, między ścięgnem mięśni
półścięgnistego i półbłoniastego.
Wskazania: bóle wewnętrznej powierzchni uda, zapalenie stawu kolanowego,
choroby narządów moczowo-płciowych.

R.11. Henggu (poprzeczna kość)
Położenie: na wysokości wzgórka łonowego, 0,5 cuna w bok od linii środkowej
ciała.
Wskazania: nietrzymanie moczu, częstoskurcz, zmazy (polucje), przekrwienie
spojówki, zapalenie rogówki, zespoły bólowe miednicy mniejszej.

R.12. Dahe (wielki blask)
Położenie: 1 cun nad wzgórkiem łonowym, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: impotencja, ból w okolicy prącia, aspermia (brak nasienia),
przewlekłe zapalenie pochwy, przekrwienie spojówki, zapalenie rogówki.

R.13. Qixue (punkt energii)
Położenie: 2 cuny nad wzgórkiem łonowym, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.14. Siman (czterokrotna pełność)
Położenie: 3 cuny nad wzgórkiem łonowym, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby jelit i narządów moczowo-płciowych.

R.15. Abdomen-Zhongzhu (środkowa rzeka)
Położenie: 4 cuny nad wzgórkiem łonowym, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.16. Huangshu (punkt zgodności centrów życiowych)
Położenie: na wysokości pępka, 0,5 cuna od linii środkowej ciała.
Wskazania: choroby żołądka i jelit.

R.17. Shangąu (melodia kupca)
Położenie: 2 cuny nad pępkiem, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.18 Shinguan (kamienna granica)
Położenie: 3 cuny nad pępkiem, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.19. Yindu (stolica yin)
Położenie: 4 cuny nad pępkiem, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby narządów oddechowych, żołądka i jelit.

R.20. Abdomen-Tonggu (przenikająca dolina)
Położenie: 5 cunów nad pępkiem, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.21. Youmen (wrota ciemności)
Położenie: 6 cunów nad pępkiem, 0,5 cuna od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: odbijanie się z żołądka, ślinotok, choroby wątroby.

R.22. Bulang (spacerowy korytarz)
Położenie: w piątym międzyżebrzu, 2 cuny w bok od linii środkowej ciała.
Wskazania: choroby narządów oddechowych, przełyku, żołądka.

R.23. Shonfeng (pieczęć ducha)
Położenie: w czwartym międzyżebrzu, 2 cuny od linii środkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.24. Lingxu (pustka duchowa)
Położenie: w trzecim międzyżebrzu, 2 cuny od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: nerwoból międzyżebrowy, choroby narządów oddechowych, osłabienie
węchu, zapalenie gruczołu sutkowego, zaburzenia nerwicowe u kobiet.

R.25. Shencang (zbiornik ducha)
Położenie: w drugim międzyżebrzu, 2 cuny od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: takie same.

R.26. Yuzhong (w zwątpieniu)
Położenie: w pierwszym międzyżebrzu, 2 cuny od linii pośrodkowej ciała.
Wskazania: choroby narządów oddechowych.

R.27. Shufu (warsztat zgodności)
Położenie: w dole podobojczykowym, tuż poniżej dolnego brzegu obojczyka, 2
cuny na zewnątrz od linii środkowej mostka (końcowy punkt).
Wskazania: zapalenie oskrzeli, czkawka, wymioty, ślinotok.

Meridian osierdzia (łac. pericardium - PC)

Przebieg meridianu
Meridian osierdzia należy do meridianów rąk. Rozpoczyna się w punkcie PC.1.,
tj. w czwartej przestrzeni międzyżebrowej, 1 cun na zewnątrz od brodawki
sutkowej (5 cunów od linii środkowej ciała). Stąd wznosi się nieco (łukiem nad
dołem pachowym) i przechodzi na przednią powierzchnię ramienia. Biegnąc
środkiem ramienia, między głowami mięśnia dwugłowego, przecina staw łokciowy
do wewnątrz od ścięgna tego mięśnia. Na przedramieniu meridian biegnie dalej
pośrodku, przecina staw nadgarstkowy i kieruje się do palca środkowego Iii,
gdzie w odległości 3 mm po wewnętrznej stronie kąta podstawy paznokcia kończy
swój bieg.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Ogień, tworzy parę z meridianem
potrójnego ogrzewacza.

Ważniejsze punkty:
źródłowe - PC.7.
przychylności - "Shu" PC.9., PC.8., PC.7., PC.5., PC.3.
tonizujący - PC.9.
sedatywny - PC.7.
przepustowe - PC.6. (PC.7.)
alarmowy przedni - JM.17.
alarmowy tylni - VU.14.
samodzielny - PC.7.
Ogółem punktów 9, czas najwyższej aktywności 19.00-21.00.

Wykaz punktów:
PC.1. Tianchi (niebiańska sadzawka)
Położenie: w czwartym międzyżebrzu, 5 cunów w bok od linii środkowej ciała.
Wskazania: zapalenie osierdzia, nerwoból międzyżebrowy, hipolaktacja,
zapalenie gruczołu sutkowego.

PC.2. Tianąuan (niebiańskie źródło)
Położenie: między głowami mięśnia dwugłowego ramienia, 2 cuny niżej dołu
pachowego.
Wskazania: choroby serca i żołądka.

PC.3. Quze (kręty staw)
Położenie: w poprzecznym zgięciu dołu łokciowego, po łokciowej stronie ścięgna
mięśnia dwugłowego ramienia. Po przeciwnej stronie tego ścięgna znajduje się
punkt P.5. Dla łatwiejszej lokalizacji punktu należy zgiąć przedramię.
Wskazania: zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie oskrzeli, ostry nieżyt
żołądka, bóle ramienia, udar słoneczny, zwiększona potliwość w okolicy głowy.

PC.4. Ximen (pograniczne wrota)
Położenie: między ścięgnami mięśnia długiego dłoni i mięśnia promieniowego
zginacza nadgarstka, 5 cunów powyżej poprzecznego zgięcia nadgarstka.
Wskazania: zapalenie mięśnia sercowego, częstoskurcz, wymioty krwawe, krwotoki
z nosa, czkawka, psychozy.

PC.5. Jianshi (pośrednik)
Położenie: na powierzchni dłoniowej przedramienia, 3 cuny powyżej poprzecznego
zgięcia nadgarstka.
Wskazania: zapalenie mięśnia sercowego, nieżyt żołądka, padaczka, zespoły
depresyjne, zaburzenia cyklu miesiączkowego, hydroadenit.

PC.6. Neiguan (wewnętrzne wrota)
Położenie: 2 cuny nad zgięciem poprzecznym nadgarstka, między ścięgnami
mięśnia dłoniowego długiego i zginacza nadgarstka (1 cun poniżej PC.5.).
Wskazania: choroby serca, żołądka, wylew krwawy do spojówki, bóle stawu
łokciowego i ramienia, psychoza, choroba nadciśnieniowa.

PC.7. Daling (wielkie wzgórze)
Położenie: w środku poprzecznego zgięcia nadgarstka, między ścięgnami mięśni
zginacza nadgarstka promieniowego i dłoniowego długiego.
Wskazania: choroby serca, nerwoból międzyżebrowy, hydroadenit, zapalenie
migdałków podniebiennych, bóle głowy, choroba nadciśnieniowa, bezsenność,
psychozy, kurcz pisarski, zapalenie splotu nerwowego.

PC.8. Laogong (pałac pracy)
Położenie: w środku dłoni, między Iii, a Iv kością śródręcza.
Wskazania: choroba nadciśnieniowa, zapalenie jamy ustnej, żółtaczka, krwotoki
z nosa, parastezje koniuszków palców, nadmierne wydzielanie potu, psychozy
reaktywne, histeria, punkt "nagłej pomocy".

PC.9. Zhongchong (środkowe urwisko)
Położenie: na koniuszku Iii palca ręki, 3 mm od wewnętrznego kąta podstawy
paznokcia (końcowy punkt).
Wskazania: choroby serca, bóle głowy, choroby gorączkowe z brakiem wydzielania
potu. Punkt "nagłej pomocy".

Meridian potrójnego ogrzewacza (łac. cardinalis tricalori; z Chin. - SJ)

Przebieg meridianu
Meridian potrójnego ogrzewacza zaczyna się na palcu serdecznym (palec Iv)
ręki, przy macierzy paznokcia (SJ.1.). Dalej biegnie przez grzbietową część
ręki, przedramię, ramię i dochodzi do tylnej doliny barku, skąd przechodzi na
szyję, okrąża od góry ucho i kończy swój bieg w punkcie SJ.23., tj. na
zewnętrznym brzegu brwi.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Ogień, tworzy parę z meridianem
osierdzia.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - SJ.4.
przychylności - "Shu" SJ.1., SJ.2., SJ.3., SJ.6., SJ.11.
tonizujący - SJ.3.
sedatywny - SJ.10.
przepustowe - SJ.5. (SJ.4.)
alarmowy przedni - JM.5.
alarmowy tylni - VU.22.
samodzielny - SJ.5.
Ogółem punktów 23, czas największej aktywności 21.00-23.00.

Wykaz punktów:
SJ.1. Guanchong (pograniczny punkt ataku)
Położenie: 3 mm w bok - po stronie łokciowej, obok macierzy paznokcia Iv palca
ręki.
Wskazania: stany gorączkowe, mdłości, bóle głowy, osłabienie łaknienia,
niestrawności u dzieci, punkt "nagłej pomocy".

SJ.2. Yemen (wrota płynów)
Położenie: na łokciowym brzegu paliczka bliższego Iv palca.
Wskazania: bóle i zawroty głowy, osłabienie słuchu, szum w uszach, zapalenie
dziąseł, choroby oczu, bóle w okolicy stawu łokciowego i przedramienia,
psychozy reaktywne.

SJ.3. Hand-Zhongzhu (środkowa wyspa)
Położenie: na grzbietowej stronie ręki między Iv, a V kością śródręcza, tuż za
stawem śródręczno-paliczkowym.
Wskazania: stany gorączkowe, niskie ciśnienie tętnicze.

SJ.4. Yangchi (zbiornik wody yang)
Położenie: na grzbietowej powierzchni ręki, w zagłębieniu grzbietowego zgięcia
nadgarstka, po łokciowej stronie ścięgna mięśnia prostownika wspólnego palców.
Wskazania: cukrzyca, zapalenie stawu promieniowo-nadgarstkowego, grypa,
gościec, bóle przedramienia.

SJ.5. Waiguan (zewnętrzne wrota)
Położenie: 2 cuny powyżej stawu promieniowo-nadgarstkowego. Punkt ten należy
do najczęściej wykorzystywanych w akupunkturze.
Wskazania: osłabienie słuchu, ból w stawach kończyny górnej, bóle zębów,
choroby oczu, ogólna słabość, bezsenność, grypa.

SJ.6. Zhigou (rozwidlenie rowu)
Położenie: 3 cuny nad stawem promieniowym nadgarstka, między kością
promieniową, a łokciową.
Wskazania: choroby płuc i serca, bóle rąk, wymioty, zapaść po porodzie.

SJ.7. Huizong (spotkane źródło)
Położenie: w środku linii poprzecznej nadgarstka pomiędzy ścięgnem mięśni
zginacza promieniowego nadgarstka i mięśnia długiego dłoni.
Wskazania: pląsawica, bóle ramienia i przedramienia.

SJ.8. Sanyangluo (Luo 3 yang)
Położenie: 4 cuny nad stawem promieniowo-nadgarstkowym, między kością łokciową
a kością promieniową.
Wskazania: głuchota, bóle zębów żuchwy, choroby oczu, bóle ramienia i
przedramienia.

SJ.9. Sidu (cztery zasuwy)
Położenie: między kością łokciową, a promieniową, 5 cunów poniżej zgięcia
łokciowego.
Wskazania: takie same.

SJ.10. Tianjing (niebiańskie źródło)
Położenie: na tylnej powierzchni stawu łokciowego, w odległości 1 cuna powyżej
szczytu wyrostka łokciowego. Przy zgiętym stawie łokciowym w miejscu tym
powstaje wgłębienie.
Wskazania: choroby narządu oddechowego, psychozy, głuchota, zapalenie powiek,
bóle w okolicy szyi i karku, kręcz szyi.

SJ.11. Qinglengyuan (czysta chłodna otchłań)
Położenie: na tylnej powierzchni ramienia, 2 cuny nad wyrostkiem łokciowym.
Wskazania: bóle kończyn górnych.

SJ.12. Xiaoluo (odprowadzenie zastoju wody)
Położenie: na tylnej powierzchni ramienia, 5 cunów nad stawem łokciowym.
Wskazania: bóle głowy, nerwoból nerwów potylicznych, padaczka, gośćcowe
zapalenie tętnic, bóle rąk.

SJ.13. Naohui (spotkanie ramienia)
Położenie: na dolnym brzegu mięśnia naramiennego, na wysokości dołu pachowego.
Wskazania: bóle kończyn górnych i w okolicy szyi oraz karku.

SJ.14. Jianliao (jamka ramienia)
Położenie: w tył i w dół od wyrostka barkowego łopatki. Podczas odwiedzenia
ramienia w miejscu tego punktu tworzy się jamka.
Wskazania: zapalenie splotu nerwowego ramienia.

SJ.15. Tianliao (boski dołek)
Położenie: w środku odległości między punktem VF.21., a górnym brzegiem kolca
łopatki.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych szyjno-piersiowych, zapalenie splotu
nerwowego ramienia.

SJ.16. Tianyou (boskie okno)
Położenie: w tył i w dół od wyrostka sutkowego, w miejscu przyczepienia
tylnego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (pod punktem VF.12.).
Wskazania: bóle okolicy szyjno-potylicznej, nieżyt krtani, szum w uszach,
głuchota, przekrwienie oka, obrzęki twarzy, bezsenność.

SJ.17. Yifeng (ochrona przed wiatrem)
Położenie: w zagłębieniu, w tył od podstawy płatka ucha, między kątem żuchwy,
a wyrostkiem sutkowym, nieco poniżej i do przodu od wyrostka sutkowego.
Lokalizację punktu ułatwia otwarcie ust.
Wskazania: szum w uszach, głuchota, zapalenie nerwu twarzowego, zapalenie jamy
ustnej.

SJ.18. Qimai (pulsująca żyła)
Położenie: na tylnym brzegu podstawy małżowiny usznej, na tej samej wysokości
co otwór przewodu słuchowego zewnętrznego.
Wskazania: bóle głowy, szum w uszach, zapalenie tęczówki, drgawki u dzieci,
wymioty, padaczka, biegunka.

SJ.19. Luxi (oparcie czaszki)
Położenie: na tylnym brzegu podstawy małżowiny usznej, (w środku odległości
między punktem SJ.20., a punktem SJ.18.).
Wskazania: szum w uszach, bóle głowy, padaczka, lęki.

SJ.20. Jiaosun (kąt ucha)
Położenie: przy podstawie górnego brzegu małżowiny usznej.
Wskazania: zaburzenia podwzgórza, tiki, przykurczę mięśni okolicy ust,
zapalenie jamy ustnej, słabość mięśni żwaczy, wymioty, choroby oczu,
powiększenie gruczołu tarczowego.

SJ.21. Ermen (brama ucha)
Położenie: w przód i w górę od skrawka ucha, na tylnym brzegu wyrostka
stawowego żuchwy.
Wskazania: szum w uszach, głuchota, zapalenie ucha, bóle zębów szczęki,
przykurcz mięśnia okrężnego ust.

SJ.22. Ear-Heliao (jamka skroniowa)
Położenie: na przednio-górnym brzegu podstawy małżowiny usznej, nad podstawą
wyrostka jarzmowego kości skroniowej.
Wskazania: bóle głowy, nerwobóle nerwu trójdzielnego i jego powikłania, nieżyt
nosa, zapalenie przewodu słuchowego.

SJ.23. Sizhukong (jedwabny bambus)
Położenie: na zewnętrznym brzegu brwi (końcowy punkt).
Wskazania: choroby oczu, bóle głowy, zawroty głowy, porażenie nerwu
twarzowego, drgawki u dzieci.

Meridian pęcherzyka żółciowego (łac. vesica fellea - VF)

Przebieg meridianu
Meridian ten swój kręty przebieg rozpoczyna od zewnętrznego kąta oka (VF.1.);
na samej głowie posiada aż 20 punktów. W odcinkach dołu nadobojczykowego
schodzi po przednio-bocznej stronie tułowia, uda, goleni i stopy do Iv palca
stopy - 3 mm od zewnętrznego kąta podstawy paznokcia (VF.44.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang, związany z elementem Drzewo, tworzą parę z meridianem
wątroby.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - VF.40.
przychylności - "Shu" VF.44., VF.43., VF.41., VF.38., VF.34.
tonizujący - VF.43.
sedatywny - VF.38.
przepustowe - VF.37. (VF.40.)
alarmowy przedni - VF.24.
alarmowy tylni - VU.19.
samodzielny - brak.
Ogółem punktów 44, czas największej aktywności 23.00-1.00.

Wykaz punktów:
VF.1.Tongziliao (kość zagłębienia ocznego)
Położenie: ok. 6 mm w bok od zewnętrznego kąta oka.
Wskazania: choroby narządu wzroku, nerwoból nerwu trójdzielnego, zapalenie
dziąseł, porażenie nerwu twarzowego, przykurcz mięśni mimicznych, migrena.

VF.2. Tinghui (zbieracz słuchu)
Położenie: poniżej skrawka ucha (trages), z przodu, na wysokości wcięcia
skrawka. Przy otwartych ustach powstaje w tym miejscu dołek.
Wskazania: zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego, szum w uszach,
głuchota, porażenie nerwu tarczowego, tiki, ból zębów.

VF.3. Shangguan (górne wrota)
Położenie: na przecięciu granicy owłosionej części skroni i górnego brzegu
łuku jarzmowego.
Wskazania: migrena, zawroty głowy, szum w uszach, głuchota, porażenie nerwu
tarczowego, tiki, bóle zębów, przykurcz mięśnia okrężnego ust.

VF.4. Hanyan (zamknięcie szczęki)
Położenie: na granicy górnej trzeciej części odległości między punktami G.8.,
a VF.6.
Wskazania: takie same.

VF.5. Xuanlu (daszek czoła)
Położenie: na jednej trzeciej górnej linii łączącej VF.4. z VF.7.
Wskazania: takie same.

VF.6. Xuanli (zawieszony ciężar)
Położenie: na linii łączącej VF.4. z VF.7. w jednej trzeciej dolnej części.
Wskazania: zespoły neurasteniczne, migrena, obrzęki twarzy, bóle zębów.

VF.7. Qubin (zgięty kąt skroni)
Położenie: na skrzyżowaniu linii poziomej i pionowej, przechodzących przez
górny i przedni brzeg ucha.
Wskazania: bóle w okolicy ciemieniowej, skroniowej i szyjnej, migrena, choroby
oczu.

VF.8. Shuaigu (koniec doliny)
Położenie: nad wierzchołkiem małżowiny usznej, 1,5 cuna w części owłosionej (w
miejscu szwu kostnego ciemieniowego i skroniowego).
Wskazania: bóle w okolicy ciemieniowej i szyjno-potylicznej, migrena, wymioty,
nietrzeźwość, pragnienie.

VF.9. Tianchong (punkt niebiański)
Położenie: 0,5 cuna ku tyłowi od VF.8., powyżej i do tyłu od ucha, 2 cuny w
części owłosionej.
Wskazania: padaczka, bóle głowy, bóle w okolicy szyjno-potylicznej.

VF.10. Fubai (napływająca światłość)
Położenie: ok. 1 cuna poniżej od VF.9.
Wskazania: szum w uszach, głuchota, bóle zębów, zapalenie migdałków
podniebiennych, niedowład kończyn, bóle w okolicy szyjno-potylicznej.

VF.11. Head-Qisoyin (początek yin)
Położenie: miejsce połączenia wyrostka sutkowatego kości skroniowej i kości
potylicznej.
Wskazania: nerwoból nerwu trójdzielnego, przykurcz mięśni kończyn, czkawka,
szum w uszach.

VF.12. Head-Wangu (ostatnia kość)
Położenie: we wgłębieniu z tyłu i poniżej wyrostka sutkowego kości skroniowej.
Wskazania: obrzęki twarzy, afazje, zapalenie dziąseł, ucha, migdałków
podniebiennych, migrena, bezsenność.

VF.13. Benshen (korzeń ducha)
Położenie: na linii zewnętrznego brzegu oka, ok. 0,5 cuna w części owłosionej
czoła.
Wskazania: padaczka, bóle głowy, zawroty głowy, tiki, przykurcz mięśni szyjno-
potylicznych.

VF.14. Yangbai (rozkwit światłości)
Położenie: na czole, pionowo nad źrenicą oka, w odległości 1 cuna od brwi.
Wskazania: choroby oczu, nerwoból nerwu trójdzielnego, porażenie nerwu
twarzowego, przykurcz mięśni mimicznych.

VF.15. Head-Lingi (spływ łez)
Położenie: u pacjenta patrzącego na wprost, punkt ten leży w części owłosionej
czoła, 0,5 cuna ku tyłowi od czoła, na linii źrenicy oka.
Wskazania: choroby oczu, padaczka.

VF.16. Muchuang (okno oka)
Położenie: leży w części owłosionej czoła, 1,5 cuna ku tyłowi od czoła, na
linii źrenicy oka.
Wskazania: zapalenie spojówki, osłabienie wzroku, obrzęki twarzy, zawroty
głowy, stany gorączkowe.

VF.17. Zhengying (pionowe yin)
Położenie: leży w części owłosionej czoła, 2,5 cuna ku tyłowi od czoła, na
drugiej bocznej linii głowy.
Wskazania: zawroty głowy, bóle zębów, zanik nerwu wzrokowego.

VF.18. Chengling (spotkanie ducha)
Położenie: w części owłosionej czoła, 4 cuny ku tyłowi od czoła, w linii
VF.17.
Wskazania: krwawienie z nosa, grypa.

VF.19. Naokong (obszar mózgu)
Położenie: 1 cun nad zagłębieniem pomiędzy mięśniem mostkowo-sutkowo-
obojczykowym i czworobocznym (nad VF.20.).
Wskazania: krwawienie z nosa, duszność, bóle głowy, przykurcz mięśni okolicy
ramiennej i szyjnej, częstoskurcz.

VF.20. Fengchi (zbiornik wodny na wietrze)
Położenie: na dolnym brzegu potylicy, we wgłębieniu między przyczepami mięśnia
czworobocznego i mostkowo-obojczykowo-sutkowego.
Wskazania: choroby mózgu, oczu, nosa, zaburzenia czuciowe nerwu błędnego i
dodatkowego, porażenie połowiczne, zespoły neurasteniczne, choroba
nadciśnieniowa.

VF.21. Jianjing (studnia ramienia)
Położenie: w połowie odległości pomiędzy wyrostkiem barkowym łopatki, a C.7.
lub w linii środkowej obojczyka na krawędzi mięśnia czworobocznego.
Wskazania: bóle w obręczy kończyny górnej i okolicy szyjno-potylicznej,
porażenie połowiczne, bóle głowy, krwawienie poporodowe, zawroty głowy.

VF.22. Yuanye (wzburzone źródło)
Położenie: w czwartym międzyżebrzu, w środku linii pachowej.
Wskazania: nerwoból międzyżebrowy.

VF.23. Zhejin (mięsień boczny)
Położenie: w czwartym międzyżebrzu, 6 cunów w bok od środkowej linii ciała.
Wskazania: choroby żołądka, zespoły neurasteniczne.

VF.24. Riyue (słońce i księżyc)
Położenie: w siódmym międzyżebrzu, na linii środkowoobojczykowej.
Wskazania: choroby żołądka i wątroby, skurcz przepony, kolka jelitowa, wzdęcie
brzucha.

VF.25. Jingmen (wrota stolicy)
Położenie: na dolnym brzegu końca Xii żebra, na bocznej powierzchni brzucha.
Wskazania: wymioty, kolka jelitowa, bóle lędźwiowe, nadciśnienie tętnicze,
nerwoból nerwów międzyżebrowych.

VF.26. Daimai (naczynie do pasa)
Położenie: na wysokości pępka, poniżej wolnego końca Xi żebra.
Wskazania: choroby ginekologiczne, bóle lędźwiowe.

VF.27. Wushu (pięć centralnych kolumn)
Położenie: nad kolcem biodrowym górnym przednim, na wysokości 3 cuny poniżej
pępka.
Wskazania: choroby narządu moczowo-płciowego, choroby żołądka i jelit, bóle
lędźwiowe.

VF.28. Weidao (łącząca droga)
Położenie: na górnym brzegu kolca biodrowego przedniego górnego, na wysokości
3,5 cuna poniżej pępka.
Wskazania: takie same.

VF.29. Femur-Juliao (jamka spokoju)
Położenie: pośrodku, między kolcem biodrowym przednim górnym a najwyższym
punktem krętarza wielkiego (lokalizować w pozycji siedzącej lub leżącej na
boku).
Wskazania: bóle lędźwiowe, choroby narządu moczowo-płciowego.

VF.30. Huantiao (skakać w koło)
Położenie: na bocznym zagłębieniu pośladka, powyżej najwyższego szczytu
krętarza wielkiego, w jednej trzeciej odległości od kości krzyżowej.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych, choroba nadciśnieniowa, choroby
skóry.

VF.31. Fengshi (rynek wiatru)
Położenie: na bocznej powierzchni uda; gdy stoi się z rękami opuszczonymi
wzdłuż ud, koniuszek palca środkowego dokładnie wskazuje ten punkt.
Wskazania: zapalenie stawów, choroba Rotha.

VF.32. Femur-Zhongdu (środkowy rów)
Położenie: na bocznej powierzchni uda, 4 cuny nad rzepką.
Wskazania: takie same.

VF.33. Xiyangguan (granica yang)
Położenie: w zagłębieniu górnym w stosunku do nadkłykcia bocznego kości
udowej, 1 cun ponad dolny brzeg rzepki.
Wskazania: takie same.

VF.34. Yanglingąuan (wolne źródło yang)
Położenie: 2 cuny poniżej dolnego brzegu rzepki, w zagłębieniu bezpośrednio
poniżej i z przodu główki kości strzałkowej.
Wskazania: zapalenie stawów, nerwoból nerwu udowego, obrzęki twarzy, zaparcia
nawykowe, porażenie lub niedowład nerwu strzałkowego.

VF.35. Yangjiao (skrzyżowanie yang)
Położenie: na tylnym brzegu kości strzałkowej, 7 cunów nad górnym brzegiem
kostki bocznej.
Wskazania: porażenie lub niedowład nerwu strzałkowego, rwa kulszowa, obrzęki
twarzy.

VF.36. Waiqiu (pozorny pagórek)
Położenie: na przednim brzegu kości strzałki, 7 cunów nad górnym brzegiem
kostki bocznej.
Wskazania: takie same.

VF.37. Guangming (jaskrawe światło)
Położenie: 5 cunów powyżej szczytu kostki bocznej, na bocznej powierzchni
podudzia, na przednim brzegu kości strzałkowej.
Wskazania: choroby kończyn dolnych, psychozy reaktywne, migrena.

VF.38. Yangfu (oparcie yang)
Położenie: 4 cuny nad kostką boczną, na przednim brzegu kości strzałkowej.
Wskazania: bóle lędźwiowe, zapalenie stawu kolanowego, bóle wędrujące,
zapalenie migdałków podniebiennych, choroby żył.

VF.39. Xuanzhong (zawieszony dzwon)
Położenie: 3 cuny nad kostką boczną, na przednim brzegu kości strzałkowej.
Wskazania: bóle kończyn dolnych, porażenie połowiczne, zapalenie migdałków
podniebiennych, krwawienie z nosa, nieżyt nosa, stwardnienie tętnic, zespoły
neurasteniczne.

VF.40. Qiuxu (wzgórze - rynek)
Położenie: w przód i poniżej od kostki bocznej (w górę i w tył od kości
sześciennej).
Wskazania: skurcz mięśnia brzuchatego łydki, zapalenie opłucnej, duszność,
kolka jelitowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego, obrzęk i bóle w okolicy
pachowej, choroby oczu.

VF.41. Foot-Linqi (spływ łez)
Położenie: w najwyższym miejscu, między Iv a V kością śródstopia, w którym
wyczuwa się zagłębienie.
Wskazania: bóle kończyn, stawów, twarzy, bóle wędrujące, zawroty głowy,
zaburzenia cyklu miesiączkowego, zapalenie gruczołu sutkowego.

VF.42. Diwuhui (pięć spotkań ziemi)
Położenie: między Iv, a V kością śródstopia, 1 cun do przodu od VF.41.
Wskazania: bóle w okolicy pachowej, zapalenie gruczołu sutkowego, gościec,
bóle stopy, gruźlica płuc.

VF.43. Xiaxi (ścieśniona dolina)
Położenie: w szczelinie między głowami Iv i V kości śródstopia.
Wskazania: osłabienie słuchu, bóle głowy, słabość kończyn dolnych, duszność,
krwioplucie, zapalenie gruczołu sutkowego, skurcz tętnicy siatkówki.

VF.44. Foot-Qiaoyin (końcowe yin)
Położenie: 3 mm od kąta podstawy paznokcia, po stronie zewnętrznej czwartego
palca stopy (końcowy punkt).
Wskazania: choroby serca i narządu oddechowego, czkawka, bóle głowy, suchość w
ustach, głuchota, ból w okolicy oczu, punkt "nagłej pomocy".

Meridian wątroby (łac. hepar - H)

Przebieg meridianu
Meridian wątroby należy do meridianów nóg. Rozpoczyna się punktem H.1., tj. 3
mm od kąta podstawy paznokcia - od strony zewnętrznej I palca stopy. Następnie
przechodzi na grzbiet stopy i biegnie w górę po wewnętrznej powierzchni goleni
i uda (między meridianem nerki i śledziony-trzustki). Na wysokości grzebienia
kości biodrowej meridian ten rozgałęzia się dochodząc do zewnętrznych narządów
moczowo-płciowych i wchodzi w dolną część jamy brzusznej, a następnie do
wątroby. Powierzchniowa część - gałąź - biegnie po przednio-zewnętrznej
stronie ściany brzucha i kończy się w Vi międzyżebrzu, w linii sutkowej
punktem Qimen (H.14.).

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin, związany z elementem Drzewo, tworzą parę z meridianem
pęcherzyka żółciowego.

Ważniejsze punkty:
źródłowy - H.3.
przychylności - "Shu" H.1., H.2., H.3., H.., H.8.
tonizujący - H.8.
sedatywny - H.2.
przepustowe - H.5., (H.3.)
alarmowy przedni - H.14.
alarmowy tylni - VU.18.
samodzielny - brak.
Ogółem punktów 14, czas największej aktywności 1.00-3.00.

Wykaz punktów:
H.1. Dadun (wielka szczerość)
Położenie: 3 mm od macierzy paznokcia, na zewnętrznej stronie palucha.
Wskazania: choroby przewodu pokarmowego, nietrzymanie moczu, ból prącia,
cukrzyca, brak miesiączkowania.

H.2. Xingjian (rejon ruchu)
Położenie: między I, a Ii palcem stopy, z przodu stawu śródstopno-
paliczkowego.
Wskazania: choroby narządu moczowo-płciowego, wątroby, przewodu pokarmowego,
choroby serca, cukrzyca, ból zębów, bezsenność, pocenie się, nerwoból
międzyżebrowy, bóle pięty.

H.3. Taichong (wielki potok)
Położenie: między I, a Ii kością śródstopia, u podstawy kości śródstopia.
Wskazania: ból mięśni, nerwoból międzyżebrowy, niedostateczne skurcze macicy
po porodzie, skurcz jelita cienkiego i narządów miednicy mniejszej.

H.4. Zhongfeng (środkowa pieczęć)
Położenie: 1 cun ku przodowi od szczytu kostki wewnętrznej, w zagłębieniu,
przyśrodkowo od mięśnia piszczelowego przedniego.
Wskazania: choroby narządów moczowo-płciowych i kończyn dolnych.

H.5. Ligou (końcowa bruzda)
Położenie: na tylnej krawędzi kości piszczelowej, 5 cunów powyżej kostki
przyśrodkowej.
Wskazania: kolka jelitowa, częstoskurcz napadowy, choroby narządów moczowo-
płciowych, choroby mózgu i rdzenia, świąd.

H.6. Tibia (środkowa stolica)
Położenie: na tylnej krawędzi kości piszczelowej, 7 cunów powyżej kostki
przyśrodkowej.
Wskazania: choroby stawów kończyn dolnych i narządów moczowo-płciowych.

H.7. Xiguan (wrota kolana)
Położenie: w tył i w dół od kłykcia kości piszczelowej, 2 cuny poniżej dolnego
brzegu rzepki.
Wskazania: zapalenie stawu kolanowego, bóle kończyn dolnych.

H.8. Quguan (zgięte źródło)
Położenie: za przyśrodkowym nadkłykciem kości udowej, przed miejscem przyczepu
mięśni półbłoniastego i półścięgnistego.
Wskazania: choroby narządu moczowo-płciowego i kończyn dolnych, świąd, obrzęk
i ból narządów płciowych.

H.9. Yinbao (otoczka yin)
Położenie: 4 cuny nad górnym brzegiem rzepki, na przednim brzegu mięśnia
półbłoniastego.
Wskazania: drgawki, zatrzymanie moczu, zaburzenia cyklu miesiączkowego.

H.10. Femur-Wuli (noga pięć li)
Położenie: 1 cun poniżej krocza, na zewnętrznym brzegu mięśnia przywodziciela
długiego.
Wskazania: ogólna potliwość, bezsenność, wyprysk na mosznie.

H.11. Yinlian (kąt yin)
Położenie: na wysokości krocza, na przednim brzegu mięśnia przywodziciela.
Wskazania: ból ściągający w biodrze, upławy, świąd, zaburzenia cyklu
miesiączkowego, bezpłodność.

H.12. Jimai (bystry puls)
Położenie: w bok i w dół od guzka łonowego.
Wskazania: takie same.

H.13. Zhangmen (wrota praw)
Położenie: na wolnym końcu Xi żebra, na bocznej powierzchni brzucha.
Wskazania: choroby narządu oddechowego, przewodu pokarmowego, wątroby,
pęcherza żółciowego, zarobaczenie, bóle lędźwiowe.

H.14. Qimen (drzwi czasu)
Położenie: na linii sutkowej, w Vi przestrzeni międzyżebrowej (końcowy punkt).
Wskazania: takie same.

Główny regulator tylny (łac. sinarteria regens; z Chin. - TM)

Przebieg meridianu
Meridian rozpoczyna się w narządach rodnych, w jamie miednicy, schodzi w
kierunku krocza do wierzchołka kości łonowej - do pkt. TM.1., tj. w połowie
odległości między kością ogonową, a odbytem. Dalej wznosi się wzdłuż linii
wyrostków kolczystych, przechodzi przez głowę, środek czoła, nosa i kończy się
na wewnętrznej powierzchni wargi górnej, w środku jej wędzidełka - w punkcie
TM.28. Meridian GRT jest kanałem zbiorczym wszystkich kanałów yang. Inna jego
nazwa: "guwerner".

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yang.

Ważniejsze punkty:
samodzielny - TM.3., TM.12., TM.26.
Ogółem punktów 28.

Wykaz punktów:
TM.1. Changqiang (zwiększenie siły)
Położenie: w środku odległości między odbytem, a końcem kości ogonowej. W
trakcie lokalizacji wskazana pozycja z kolanami przy klatce piersiowej.
Wskazania: choroba odbytnicy i tylnego kanału odbytowego.

TM.2. Yaoshu (shu lędźwi)
Położenie: w środku połączenia krzyżowo-ogonowego.
Wskazania: zapalenie korzeni lędźwiowo-krzyżowych, choroby narządu moczowo-
płciowego i odbytnicy.

TM.3. Yaoyangguan (yao - lędźwie, wrota yang)
Położenie: między wyrostkami kolczystymi kręgów L.4-L.5.
Wskazania: zapalenie korzeni lędźwiowo-krzyżowych, choroby narządu moczowo-
płciowego i jelita grubego.

TM.4. Mingmen (wrota życia)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi L.2-L.3.
Wskazania: bóle głowy, zapalenie opon mózgowych u dzieci, kolka jelitowa, bóle
w okolicy lędźwiowej, hemoroidy, upławy, zmazy, impotencja, bezsenność, szum w
uszach, zespoły asteniczne.

TM.5. Xuanshu (wisząca kolumna)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi L.1-L.2.
Wskazania: bóle lędźwiowe, choroby żołądka i jelit.

TM.6. Jizhong (środek kręgosłupa)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.11-Th.12.
Wskazania: padaczka, choroby jelit, wypadnięcie odbytnicy u dzieci.

TM.7. Zhongshu (środkowa oś)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.10-Th.11.
Wskazania: bóle lędźwiowe, osłabienie wzroku.

TM.8. Jinsuo (ściągnięty mięsień)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.9-Th.10.
Wskazania: padaczka, bóle lędźwiowe, choroba żołądka, zespoły neurasteniczne.

TM.9. Zhiyang (krańcowe yang)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.7-Th.8.
Wskazania: bóle lędźwiowe, choroby wątroby i żołądka.

TM.10. Lingtai (taras duchów)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.6-Th.7.
Wskazania: choroby narządów oddechowych, zapobieganie grypie.

TM.11. Shendao (boska droga)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.5-Th.6.
Wskazania: choroby serca, narządów oddechowych, bóle głowy, zespoły
neurasteniczne, zapalenie jamy ustnej.

TM.12. Shenzhu (kręgosłup)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.3-Th.4.
Wskazania: choroby mózgu i rdzenia, padaczka, lęki nocne, krwawienie z nosa.

TM.13. Taodao (droga przemian)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi Th.1-Th.2.
Wskazania: zapalenie korzeni rdzeniowych, szyjno-piersiowych, migreny,
psychozy reaktywne, choroby z gorączką.

TM.14. Dazhui (wielki krąg)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi C7-Th1.
Wskazania: grypa, malaria, choroby płuc, krwotoki z nosa.

TM.15. Yamen (wrota milczenia)
Położenie: w linii środkowej ciała, między wyrostkami kolczystymi C1-C2, 3,5
cuna od C1.
Wskazania: bóle głowy, szum w uszach, zaburzenia mowy, zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych, krwawienie z nosa.

TM.16. Fengfu (rejon wiatru)
Położenie: we wgłębieniu, bezpośrednio poniżej wypukłości zewnętrznej
potylicy.
Wskazania: bóle głowy, krwawienie z nosa, zapalenie krtani, psychozy,
następstwa wylewu krwi do mózgu, żółtaczka, zanik nerwu wzrokowego.

TM.17. Naohu (drzwi mózgu)
Położenie: na górnym brzegu guzowatości potylicznej, 5 cunów nad C1.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, zespoły neurasteniczne, choroby oczu.

TM.18. Qiangjian (miejsce siły)
Położenie: 3 cuny ponad TM.16.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, wymioty, drgawki u dzieci, bezsenność,
zespoły neurasteniczne.

TM.19. Houding (tylne wzgórze głowy)
Położenie: 4,5 cuna ku przodowi od TM.16.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, migrena, tiki, przykurczę mięśni okolicy
szyjno-potylicznej.

TM.20. Baihui (sto spotkań)
Położenie: w linii środkowej głowy, na wysokości łączącej oba wierzchołki
małżowin usznych.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, zespoły neurasteniczne, niedokrwienie
mózgu, wypadnięcie odbytnicy, hemoroidy.

TM.21. Qianding (przednie wzgórze)
Położenie: 1,5 cuna ku przodowi od wysokości łączącej oba wierzchołki małżowin
usznych, w linii środkowej głowy.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, krwawienie z nosa, drgawki u dzieci,
padaczka.

TM.22. Xinhui (zespolenie czaszki)
Położenie: 3 cuny ku przodowi od wysokości łączącej oba wierzchołki małżowin
usznych, w linii środkowej głowy.
Wskazania: bóle głowy, zawroty głowy, krwawienie z nosa, senność,
niestrawność.

TM.23. Shangxing (górna gwiazda)
Położenie: 4 cuny ku przodowi od wysokości łączącej oba wierzchołki małżowin
usznych lub 4 cuny nad gładzizną między brwiami, w linii środkowej głowy.
Wskazania: bóle czołowej części głowy, zawroty głowy, krwawienie z nosa,
choroby oczu.

TM.24. Shenting (boski dwór)
Położenie: 0,5 cuna powyżej przedniej owłosionej granicy głowy.
Wskazania: bóle czołowej części głowy, zawroty głowy, ostry nieżyt nosa,
zapalenie gruczołu łzowego, wymioty, kołatanie serca, chwiejność emocjonalna.

TM.25. Suliao (podstawowa kość)
Położenie: na czubku nosa.
Wskazania: polipy nosa, nieżyt nosa, łzawienie, krwawienie z nosa, trądzik w
okolicy nosa, zapaść.

TM.26. Renzhong (środek człowieka)
Położenie: w rynience nosa, w odległości dwóch trzecich od dolnego brzegu
wargi górnej.
Wskazania: nagła pomoc w przypadku utraty świadomości, padaczka, zaburzenia
psychiczne, nadkrwistość mózgu, tiki, obrzęk twarzy, cukrzyca.

TM.27. Duiduan (górna obwódka wargi)
Położenie: bezpośrednio nad wargą górną, w miejscu przejścia skóry w błonę
śluzową.
Wskazania: takie same, dodatkowo żółtaczka, krwawienie z dziąseł.

TM.28. Yinjiao-Head (skrzyżowanie dziąseł)
Położenie: w środku wędzidełka wargi górnej (końcowy punkt).
Wskazania: takie same.

Główny regulator przedni (łac. sinarteria respondens; z Chin. - JM)

Przebieg meridianu
Punkt JM.1., dający początek zewnętrznej gałęzi kanału, znajduje się w połowie
odległości między zewnętrznymi narządami płciowymi, a odbytem. Biegnie
środkiem przedniej powierzchni ciała przez brzuch, klatkę piersiową, gardło i
żuchwę, kończąc się w punkcie JM.24., w środku bruzdy wargowo-bródkowej. Jest
odpowiedzialny za wszystkie kanały yin.

Ogólna charakterystyka meridianu:
Typ meridianu yin.

Ważniejsze punkty:
samodzielny - JM.6., JM.17.
Ogółem punktów 24.

Wykaz punktów:
JM.1. Huiyin (punkt płciowy)
Położenie: w centrum krocza, między odbytem, a moszną u mężczyzn i sromem u
kobiet.
Wskazania: nadmierne wydzielanie potu i zapalenie skóry w okolicy krocza,
zatrzymywanie moczu, zaparcia, brak miesiączki, impotencja, choroby odbytnicy.

JM.2. Qugu (zgięta kość)
Położenie: pośrodku na górnym brzegu spojenia łonowego.
Wskazania: choroby narządów płciowych.

JM.3. Zhongji (środkowy punkt szczytu)
Położenie: 1 cun powyżej górnego spojenia łonowego.
Wskazania: takie same.

JM.4. Guanyuan (wrota źródła)
Położenie: 2 cuny nad wzgórkiem łonowym (3 cuny poniżej pępka).
Wskazania: choroby jelita cienkiego i narządów moczowo-płciowych, stany
depresyjne.

JM.5. Shimen (kamienne wrota)
Położenie: 2 cuny poniżej pępka.
Wskazania: takie same.

JM.6. Qihai (morze energii)
Położenie: 1,5 cuna poniżej pępka.
Wskazania: takie same.

JM.7. Yinjiao-Abdomen (skrzyżowanie yin)
Położenie: 1 cun poniżej pępka.
Wskazania: choroby narządów moczowo-płciowych i jelit.

JM.8. Shenąue (boska granica)
Położenie: w centrum pępka.
Wskazania: biegunka, wodobrzusze, kruczenie w jelitach, wypadnięcie odbytu.

JM.9. Shuifen (rozdzielacz wody)
Położenie: 1 cun nad pępkiem.
Wskazania: wodobrzusze, choroby jelit.

JM.10. Xiawan (dolny kanał)
Położenie: 2 cuny nad pępkiem.
Wskazania: choroby jelit.

JM.11. Jianli (opuszczone miejsce li)
Położenie: 3 cuny nad pępkiem.
Wskazania: choroby żołądka, wodobrzusze, skurcz przepony.

JM.12. Zhongwan (środkowy kanał)
Położenie: w środku linii łączącej pępek z wyrostkiem mieczykowatym.
Wskazania: takie same.

JM.13. Shangwan (górny kanał)
Położenie: 5 cunów nad pępkiem.
Wskazania: takie same.

JM.14. Juque (granica siły)
Położenie: 6 cunów nad pępkiem.
Wskazania: choroby żołądka, serca i płuc, stan trwogi i lęku, stany
maniakalne, padaczka.

JM.15. Jiuwei (ogon gołębia)
Położenie: na końcu wyrostka mieczykowatego.
Wskazania: psychozy reaktywne, choroby żołądka, serca i płuc.

JM.16. Zhongting (środkowy dwór)
Położenie: na granicy połączenia trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym.
Wskazania: choroby płuc i przełyku.

JM.17. Shanzhong lub Tanzhong (środek piersi)
Położenie: w linii środkowej mostka, na wysokości Iv przestrzeni
międzyżebrowej.
Wskazania: takie same.

JM.18. Yutang (nefrytowy pokój)
Położenie: na wysokości wcięcia stawowego Iv żebra, na mostku.
Wskazania: takie same.

JM.19. Zigong (purpurowy pałac)
Położenie: na linii środkowej, na wysokości Ii międzyżebrza.
Wskazania: takie same.

JM.20. Huagai (wspaniała osłona)
Położenie: w miejscu połączenia rękojeści i trzonu mostka.
Wskazania: choroby narządu oddechowego.

JM.21. Xuanji (perłowy nefryt)
Położenie: w centrum rękojeści mostka.
Wskazania: dychawica oskrzelowa, zapalenie migdałków podniebiennych, obrzęki
krtani, choroby przełyku i żołądka.

JM.22. Tiantu (niebiańska ścieżka)
Położenie: na wewnętrznej krawędzi wcięcia szyjnego rękojeści mostka.
Wskazania: dychawica oskrzelowa, skurcz mięśni krtani, nieżyt gardła,
zapalenie migdałków podniebiennych, zaburzenia mowy, skurcz przełyku.

JM.23. Lianquan (boczne źródło)
Położenie: w środku szyi, między chrząstką tarczową i bródką.
Wskazania: zapalenie oskrzeli, dychawica, nieżyt gardła, wymioty, zapalenie
języka, ślinotok.

JM.24. Chengjiang (zbiornik płynu)
Położenie: w środku bruzdy wargowo-bródkowej, we wgłębieniu (końcowy punkt).
Wskazania: następstwa wylewu krwi do mózgu, zapalenie nerwu twarzowego,
opadanie powieki górnej, obrzęki twarzy, cukrzyca, bóle zębów, padaczka,
zapaść.

Punkty pozameridianowe dodatkowe i "nowe"

Oprócz opisanych powyżej punktów, które stanowią około jedną trzecią
wszystkich punktów akupunkturowych, istnieją jeszcze punkty leżące poza
meridianami (później odkryte i stąd nie uwzględnione w przebiegu meridianów).
Punkty te nazywamy też dodatkowymi, nowymi, punktami ekstra itp. W niniejszej
pracy ograniczono się tylko do liczbowego zestawienia tych punktów.
Jeżeli podana "receptura punktowa" będzie uwzględniała któryś z tych punktów,
to zostanie zamieszczony opis jego lokalizacji.

Liczbowe zestawienie punktów:
1. Meridian regulator energii yin (punktów - 7),
2. Meridian regulator energii yang (punktów - 5),
3. Meridian regulator ruchowy yin (punktów - 3),
4. Meridian regulator ruchowy yang (punktów - 12),
5. Meridian kanał strefowy - opasujący (punktów - 3),
6. Meridian kanał życia (punktów - 14),

7. Punkty dodatkowe - Extra (Ex):
na głowie i szyi - (punktów - 31),
na przedniej powierzchni tułowia - (punktów - 10),
na tylnej powierzchni tułowia - (punktów - 35),
na kończynie górnej - (punktów - 44),
na kończynie dolnej - (punktów - 42).

8. Punkty dodatkowe - Extra nowe (ExN):
na głowie i szyi - (punktów - 35),
na przedniej powierzchni tułowia - (punktów - 6),
na tylnej powierzchni tułowia - (punktów - 18),
na kończynie górnej - (punktów - 15),
na kończynie dolnej - (punktów - 36).


Rozdział Iv
Podstawy diagnostyki

W niniejszej książce przyjęto założenie, że czytelnik będzie się posługiwał
gotowymi receptami punktowymi, a więc nie będzie samodzielnie dokonywał
rozpoznania stanu organizmu. Dlatego problematykę tę omawiamy w dużym skrócie
jedynie dla zrozumienia istoty problemu diagnostyki w ogóle.
Diagnostykę w medycynie chińskiej można podzielić na 4 grupy:
A. Diagnostykę kliniczną
B. Diagnostykę stanów chorobowych
C. Diagnostykę narządową
D. Diagnostykę meridian

A. Diagnostyka kliniczna

Podstawę do dalszego różnicowania zespołów chorobowych stanowi wywiad
chorobowy, objawy kliniczne i fakty uzyskane czterema sposobami tj.
oglądaniem, osłuchiwaniem, wąchaniem i obmacywaniem. Każdy z tych czterech
sposobów odgrywa specyficzną rolę w diagnostyce chorób i jedynie łączenie tych
sposobów razem pozwala szczegółowo i dokładnie zrozumieć chorobę i uzyskać
poprawną diagnozę, a równocześnie sposób leczenia.

1. Oglądanie
Oglądanie jest sposobem, w którym ocenę diagnostyczną dokonuje się wzrokiem.
Obserwuje się wymowę, barwę i wygląd języka. Wymowa jest zewnętrzną
manifestacją życiowej aktywności. W dobrym zdrowiu wymowa jest normalną, z
błyskiem w oczach, ciętą odpowiedzią i dobrym kontaktem z lekarzem. Jeżeli
chory jest osłabiony, jest obojętny w rozmowie, ma mgliste, bez połysku oczy,
utrudnioną odpowiedź i nie współpracuje z lekarzem. Barwę koloru skóry zaleca
się obserwować przy świetle dziennym, ponieważ prawdziwa barwa jest trudna do
ustalenia przy świetle lampy. Obserwuje się kolor skóry, oczu, śluzówek i
wydzielin (śluz nosa, plwocina, stolec, mocz, upławy). Obserwuje się wygląd
pacjenta, budowę organizmu, oraz sposób leżenia, siedzenia lub poruszania się.
Ustalanie charakteru choroby powinno rozpoczynać się od obserwacji języka,
jego wielkości, kształtu, barwy, nawilżania, nalotu i ruchomości.

2. Osłuchiwanie
Osłuchuje się mowę, oddech i kaszel. Mowa słaba o niskim tonie wskazuje na
zespół niedoboru, a mowa mocna na zespół nadmiaru. Plątanie się słowne lub
krańcowa gadatliwość wskazują na zaburzenie umysłowe. Słaby oddech z
towarzyszącym krótkim wdechem i poceniem wysiłkowym przemawiają za zespołem
niedoboru. Ciężki oddech towarzyszy astmie oskrzelowej. Kaszel o grubym głosie
wskazuje na inwazję płuc przez zimny wiatr lub nagromadzenie zimnej flegmy w
płucach, a kaszel o cienkim głosie przemawia za inwazją wiatru gorącego.
Kaszel suchy z niewielką ilością plwociny jest często spowodowany inwazją
patologicznej suchości lub przez niedobór yin płuc.

3. Wąchanie
Intensywny zapach wykrztusin lub wydalin wskazuje na zespół gorąca, a mdły
odór na zespół zimna. Skąpy, intensywnie żółty mocz z zapachem wskazuje na
wilgoć z gorącem w pęcherzu moczowym, a mocz jasny bez zapachu wskazuje na
zimno w pęcherzu moczowym. Smrodliwy wydech wskazuje na gorąco w żołądku.

4. Obmacywanie
Obmacywanie skóry, tkanki podskórnej, mięśni, ścięgien, kości oraz zgrubień
lub wyrośli może wskazać rodzaj czynnika chorobotwórczego. Nadzwyczaj ważne
było badanie tętna na obu przegubach rąk, co informowało o stanie narządów
Zang-Fu.

Wypytywanie chorego lub otoczenia o warunki choroby pozwala zrozumieć proces
patologiczny. Słucha się głównych skarg chorego, a następnie wypytuje o
początek choroby, jej przebieg oraz historię poprzedzającą. Systematyczne
pytania zadaje się zależnie od wiedzy, jaka jest konieczna do zróżnicowania
zespołu chorobowego.

B. Diagnostyka stanów chorobowych

Rozróżnia się 8 stanów chorobowych, połączonych w przeciwstawne stany:
1. hamowanie - pobudzanie
2. zimno - gorąco
3. wewnętrzny - zewnętrzny
4. yin - yang

1. Hamowanie - pobudzanie
Każdą chorobę można zakwalifikować do zespołu pobudzania lub hamowania.
Objawy hamowania: choroby przewlekłe, osłabienie, łagodny ból, zimne poty,
osłabiony system nerwowy, stolce luźne, brzuch miękki, tętno słabe. Zasada
leczenia w hamowaniu - pobudzanie.
Objawy pobudzania: stan ogólny dobry, silne bóle (ból nasila się przy ucisku),
brak potu, zaparcie; wzdęcia, tętno pobudzone. Zasada leczenia w pobudzaniu -
hamowanie.

2. Zimno - gorąco
Objawy ustala się na podstawie reaktywności organizmu.
Zimno: twarz blada, kończyny zimne, suchość w ustach, mocz przezroczysty
(obfity).Zasada leczenia w objawach zimna - hamowanie.
Gorąco: gorączka, twarz czerwona, suchość w jamie ustnej, mocz ciemny (skąpy),
wydzielina śluzowa żółta, tętno podwyższone. Zasada leczenia w objawach gorąca
- pobudzanie.

3. Wewnętrzny - zewnętrzny
Objawy wewnętrzne i zewnętrzne określa się na podstawie umiejscowienia choroby
i czasu jej trwania. W objawach wewnętrznych czas choroby jest krótki.
Objawy wewnętrzne: gorączka, ucisk i ból w klatce piersiowej i brzuchu,
suchość w gardle, zaparcie, mocz obfity (żółtociemny), tętno zapadające się.
Objawy zewnętrzne: ból głowy, dreszcze z podwyższoną temperaturą, "łamanie w
kościach", język blady.

4. Yin - yang
Jest to podstawowa zasada diagnostyki, której istota została omówiona już
wcześniej (Rozd. Ii).

C. Diagnostyka narządowa

Metoda wykorzystuje podział narządów na tzw. Zang i Fu . Do narządów Zang
zalicza się: serce, wątrobę, śledzionę, nerki, płuca i osierdzie. Są to
narządy miąższowe i należą do układu yin. Ich główną fizjologiczną funkcją
jest produkcja i magazynowanie substancji zawierających energię życiową Qi,
krew i płyny ustrojowe.
Do narządów Fu zalicza się: jelito grube, jelito cienkie, potrójny ogrzewacz,
żołądek, pęcherzyk żółciowy i pęcherz moczowy. Są to tzw. narządy puste i
należą do układu yang. Ich głównym zadaniem jest przyjmowanie i trawienie
pożywienia, przyswajanie substancji życiowych oraz transport w przyswajaniu i
wydalaniu z organizmu.
Są jeszcze dwa dodatkowe narządy Fu: mózg i macica.

Narządy Zang (pełne)
Serce kontroluje naczynia krwionośne, a przez to zarządza krążeniem krwi
całego organizmu. Każdy narząd Zang wiąże się z odpowiednim organem zmysłowym.
Dlatego że narząd ten zaopatruje w krew mózg, jest narządem zarządzającym
umysłem. Od pracy serca zależą: intelekt, świadomość, pamięć, myślenie, sen.
Serce ma również powiązanie z językiem. Język pośrednio określa zespoły gorąca
i zimna oraz nadmiaru i niedoboru serca. Język blady wskazuje na niedobór, a
intensywnie czerwony - na "nadmiar serca".
Wątroba - Funkcje wątroby to: magazynowanie krwi, utrzymywanie przepływu
energii Qi, kontrola ścięgien i wzmacnianie oczu. Wątroba, niezależnie od
serca, zaopatruje tkanki w krew i wpływa na menstruację u kobiet. Wątroba ma
wpływ na żółć, jej ilość w pęcherzyku żółciowym i dozowanie do jelit. Wątroba
zaopatruje ścięgna w krew i energię yin, a przez to są one mocne i elastyczne.
Meridian wątroby w prostej linii dociera do oka i wpływa na funkcję oczu, tj.
na zdolność widzenia i ruchu gałek ocznych; stąd powiedzenie że "oczy to
zwierciadło wątroby". W leczeniu chorób oczu wykorzystujemy często punkty
meridianu wątroby.
Śledziona pełni funkcję w trawieniu pokarmu i przyswajaniu podstawowych
substancji. Dostarcza części płynu energetycznego do serca i płuc, skąd jest
on rozprowadzany po całym ciele. Śledziona łączy się z trzustką, która odgrywa
znaczną rolę w trawieniu. Śledziona jest magazynem krwi, "cmentarzyskiem"
starych krwinek. Bierze ona udział w "odmładzaniu" krwi.
Stan śledziony łączy się z wyglądem ust. Wargi blade przemawiają za chorobą
śledziony, a różowe i błyszczące - za jej normalnym stanem.
Płuca - Fizjologiczna funkcja płuc, to zarządzanie energią Qi i kontrola
oddechu, regulacja gospodarki wodnej oraz sprawowanie kontroli nad skórą i
włosami.
Płuca mają połączenie z nosem, który jest "furtką" oddechu. Niezakłócony
oddech i wrażliwe powonienie świadczą o prawidłowej pracy płuc.
Nerki pełnią następujące funkcje: magazynowanie substancji życiowych i
odpowiedzialność za rozmnażanie człowieka, jego wzrost i rozwój. Ponadto
magazynują energię niezbędną do produkcji szpiku kostnego, do funkcjonowania
rdzenia kręgowego i mózgu, a także nadzorują przemianę wodną i przyjmowanie Qi
z powietrza. Nerki posiadają kontakt z uchem. Głuchota w podeszłym wieku jest
głównie spowodowana brakiem Qi nerek.
Osierdzie - Osierdzia nie uważa się za osobny narząd, lecz za podorgan serca.
Główną funkcją osierdzia jest ochrona serca.

Narządy Fu (puste)
Jelito cienkie - Główną funkcją jelita cienkiego jest przyjmowanie i czasowe
przechowywanie częściowo nadtrawionego przez żołądek pokarmu, dalsze trawienie
pożywienia i przyswajanie substancji życiowych oraz części wody z pożywienia.
Pozostały pokarm przekazywany jest do jelita grubego.
Pęcherzyk żółciowy - Zadaniem pęcherzyka żółciowego jest magazynowanie żółci i
stałe wydzielanie jej do jelit w celu ułatwienia trawienia. Funkcja pęcherzyka
żółciowego jest związana z funkcją wątroby w kierowaniu energią życiową.
Żołądek - Głównym zadaniem żołądka jest rozkładanie pożywienia. Przyjmuje i
przechowuje masę pokarmową, trawi ją i przesyła do jelita cienkiego. Żołądek i
śledziona współpracują ze sobą i one ponoszą główną odpowiedzialność za
trawienie.
Jelito grube przejmuje od jelita cienkiego masę pokarmową częściowo
przetrawioną, przyswaja zawarte w niej substancje pokarmowe, głównie płyny, i
przesuwa ową masę do odbytnicy.
Pęcherz moczowy odpowiada głównie za magazynowanie i wydalanie moczu. Czynność
tę pęcherz moczowy wykonuje za pomocą energii Qi nerek.
Potrójny ogrzewacz nie jest jakimś konkretnym narządem organicznym. Pod
pojęciem tym kryje się czynność narządów klatki piersiowej (serce i płuca),
jamy brzusznej (śledziona, żołądek, nerki, pęcherz moczowy) i narządów jamy
czaszki.
Mózg - Organy postrzegania, a więc oczy, uszy, usta, nos, umieszczone są na
głowie w pobliżu mózgu. Dzięki temu korzystnemu położeniu mogą postrzegać
obiekty, które znajdują odbicie w mózgu. Dawna medycyna chińska głosi, że
działalność umysłowa jest zdominowana pracą różnych narządów, wśród których
serce jest najważniejsze.
Macica - Funkcją macicy jest udział w menstruacji i odżywianiu płodu. Z macicą
współdziałają nerki i wątroba. Gdy energia nerek jest wystarczająca, to cykl
miesiączkowy jest regularny i możliwe jest zapłodnienie. Wątroba reguluje
ilość krwi krążącej i w ten sposób wpływa na miesiączkę. Meridian "główny
regulator przedni" i meridian życia biorą początek w macicy. Qi i krew z tych
meridianów przechodzą do macicy, wpływając na przebieg miesiączki i jej cykl.

D. Diagnostyka meridian

Diagnostyka meridian zostanie omówiona głównie w kontekście objawów
patologicznych towarzyszących zaburzeniu w poszczególnych 12 meridianach
głównych i 2 "cudownych".

I. (P) Meridian Płuc
Objawy chorobowe: - kaszel, - astma, - przekrwienie i ból gardła, - ból w dole
nadobojczykowym, - uczucie rozpierania klatki piersiowej, - ból przyśrodkowej
powierzchni ramienia.

Ii. (IC) Meridian Jelita Grubego
Objawy chorobowe: - krwawienie z nosa, - katar nosa, - ból zębów, -
przekrwienie i ból gardła, - ból karku, - ból przedniej powierzchni barku, -
przedniego brzegu wyprostnej kończyny górnej, - kruczenie i ból brzucha, -
rozwolnienie, biegunka.

Iii. (G) Meridian Żołądka
Objawy chorobowe: - kruczenie i wzdęcie brzucha, - obrzęki, - ból nadbrzusza,
- wymioty, - uczucie głodu, - krwawienie z nosa, - niedowład oczu i ust, -
przekrwienie i ból gardła, - ból w klatce piersiowej, - ból brzucha, - ból
bocznej powierzchni kończyny dolnej, - gorączka, - zaburzenie umysłu.

Iv. (LP) Meridian Śledziony-Trzustki
Objawy chorobowe: - odbijanie się, bekanie, - wymioty, - ból nadbrzusza, -
wzdęcie brzucha, - luźne stolce, - żółtaczka, - ospałość i ogólne złe
samopoczucie, - odrętwienie i ból gardła oraz języka, - obrzęk i zimno w
przyśrodkowej powierzchni uda i kolana.

V. (C) Meridian Serca
Objawy chorobowe: - ból i kołatanie serca, - ból hypochondryczny, -
bezsenność, - poty nocne, - suchość gardła, - pragnienie, - ból w środkowej
powierzchni kończyny górnej, - zaczerwienienie dłoni.

Vi. (IT) Meridian Jelita Cienkiego
Objawy chorobowe: - głuchota, - zażółcenie twardówek, - zapalenie gardła, -
obrzęk policzka, - rozpieranie i ból w dole brzucha, - częste oddawanie moczu,
- ból wzdłuż tylnego brzegu bocznej powierzchni barku i ramienia.

Vii. (VU) Meridian Pęcherza Moczowego
Objawy chorobowe: - zatrzymanie moczu, - moczenie nocne, - zaburzenie
umysłowe, - zaburzenie wzroku, - łzawienie na wietrze, - zatkanie nosa, -
nieżyt i krwawienie z nosa, - ból głowy, - ból karku, górnego i dolnego
odcinka kręgosłupa, pośladków i tylnej powierzchni kończyny dolnej.

Viii. (R) Meridian Nerek
Objawy chorobowe: - bezwiedne moczenie, - częste oddawanie moczu, - moczenie
nocne, - impotencja, - nieregularne miesiączki, - astma, - krwioplucie, -
suchość języka, - przekrwienie i ból gardła, - obrzęk, - lumbago, - ból wzdłuż
kręgosłupa i środkowej powierzchni uda, - osłabienie kończyny dolnej, -
uczucie gorączki w mięśniu płaszczkowatym.

Ix. (PC) Meridian Osierdzia
Objawy chorobowe: - pobolewanie serca, - kołatanie serca, - niepokój umysłowy,
- uczucie napięcia w klatce piersiowej, - zaczerwienienie twarzy, - obrzęk pod
pachą, - zaburzenie umysłowe, - kurcze w kończynie górnej, - uczucie gorączki
w mięśniu płaszczkowatym.

X. (SJ) Meridian Potrójnego Ogrzewacza
Objawy chorobowe: - wzdęcie brzucha, - obrzęki, - bezwiedne moczenie, -
zaburzenie oddawania moczu, - głuchota, - dzwonienie w uszach, - ból
zewnętrznego kąta oka, - obrzęk policzka, - przekrwienie i ból gardła, - ból
za uchem, - ból karku i bocznej powierzchni ramienia i łokcia.

Xi. (VF) Meridian Pęcherzyka Żółciowego
Objawy chorobowe: - ból głowy, - ból zewnętrznego kąta oka, - ból żuchwy, -
mroczki przed oczami, - gorzki smak w ustach, - obrzęk i ból w dole
nadobojczykowym, ból pachy, - ból wzdłuż bocznej powierzchni klatki
piersiowej, - ból w podbrzuszu, udzie i kończynie dolnej.

Xii. (H) Meridian Wątroby
Objawy chorobowe: - ból lędźwi i krzyża, - uczucie pełności w klatce
piersiowej, - ból w dole brzucha, - przepuklina, - ból szczytu głowy, -
suchość gardła, - czkawka, - bezwiedne moczenie, - zaburzenie oddawania moczu,
- zaburzenia umysłowe.

Patologia 2 "cudownych" meridianów
(TM) Meridian Głównego Regulatora Tylnego
Objawy chorobowe: - sztywność i ból kręgosłupa, - kurcz tężcowy z przegięciem
do tyłu, - ból głowy.

(JM) Meridian Głównego Regulatora Przedniego
Objawy chorobowe: - upławy, - nieregularne miesiączki, - przepuklina, -
bezwiedne moczenie, - zatrzymanie moczu, - ból w dole brzucha.

Pojęcie "recepty punktowej"
Podział punktów pod względem funkcji

Przez "receptę punktową" rozumiemy zestaw punktów aktywnych biologicznie,
które są wykorzystywane do oddziaływania profilaktycznego lub leczniczego w
akupresurze.
W doborze punktów wchodzących w skład "recepty punktowej" kierujemy się z
jednej strony diagnozą, z drugiej zaś funkcjami, jakie pełnią określone
punkty.
Punkty pod względem funkcji dzielimy na:
- źródłowe (korzeniowe),
- zgodności (przychylności),
- przepustowe,
- tonizujące,
- sedatywne,
- zgodności przedniej (alarmowe),
- zgodności tylnej (alarmowe),
- Hua Tuo,
- pozostałe.

Punkty źródłowe (korzeniowe)

Punkty te reprezentują narząd danego meridianu, a więc jest ich 12. Przez te
punkty przelewa się energia Qi.
Istnieje określona prawidłowość w położeniu tych punktów, a mianowicie: dla
meridianu typu yin, znajdują się one zawsze na 3 miejscu od obwodowego końca
meridianu, a dla meridianu typu yang - na 4 miejscu (z jednym wyjątkiem).
Tylko dla meridianu pęcherzyka żółciowego (VF) punkt źródłowy znajduje się na
5 miejscu od obwodu.

Zestawienie punktów źródłowych
P.9.; IC.4.; G.42.; LP.3.; C.7.; IT.4.; VU.64.; R.3.; PC.7.; SJ.4.; VF.40.;
H.3.

Oddziaływanie na punkt źródłowy może mieć charakter pobudzający (tonizujący) -
przy niedoczynności narządu, lub uspokajający (sedatywny) - przy nadczynności.
W celu określenia stanu czynnościowego narządu należy zbadać oporność
elektryczną na wszystkich symetrycznych punktach źródłowych. Jeżeli oporność
elektryczna spada, świadczy to o wzroście pobudzenia i należy stosować ucisk o
charakterze uspokajającym.

Punkty zgodności (przychylności)

Na każdym z dwunastu głównych meridianów, idąc od obwodu, znajduje się 5
specyficznych punktów (nie zawsze umiejscowionych po kolei). Specyfika ta
dotyczy wzrostu siły oddziaływania każdego punktu poprzedzającego w stosunku
do następnego.
Bardziej obrazowo można to wyrazić przez porównanie ich do przepływu wody w
naturze, i tak: punkt pierwszy od obwodu przyrównuje się do źródełka, a
ostatni do morza. (tab. 3)
Z punktami tymi wiąże się jedno z prawideł "recepty punktowej", tzw. prawidło
"matka-syn" (najczęstsze prawidło). W wypadku niedoboru energii Qi działamy na
"matkę", a w razie nadmiaru - na "syna". "Matka" znajduje się w środku między
dwoma punktami (np. IC.4.). Ten powyżej - "syn" (np. IC.5.) jest pobudzający,
a leżący niżej (IC.3.) jest uspokajający.

Tab. 3
Zestawienie punktów zgodności (Shu)


Punkty przepustowe (Luo)

Są to punkty-połączenia między meridianami typu yang i yin, umożliwiające
przepływ energii Qi. Także główny regulator tylny i przedni posiadają punkty
przepustowe; jest ich 19. Działając na punkt przepustowy, wpływa się zarówno
na meridian, na którym on leży, jak i na ten, z którym tworzy parę. (tab. 4)

Tab. 4.
Zestawienie punktów przepustowych (Luo)


Objaśnienie:
W nawiasach podano punkty źródłowe, pozostałe to są punkty Luo.

Punkty Luo - grupowe:
SJ.8.; VF.39.; PC.5.; LP.6.
Ponadto: LP.21. Luo Major i TM.1. JM.15.

Punkty tonizujące (pobudzające)

Każdy meridian główny ma po jednym punkcie, którego ucisk wykorzystuje się w
celu pobudzenia narządu i meridianu. Większość tych punktów leży na stopie lub
na ręce.

Zestawienie punktów tonizujących
P.9.; IC.11.; G.41.; LP.2.; C.9.; IT.3.; VU.67.; R.7.; PC.9.; SJ.3.; VF.43.;
H.8.

Punkty sedatywne (uspokajające)

Podobnie jak w przypadku punktów tonizujących, każdy meridian ma po jednym
punkcie sedatywnym, oprócz meridianu nerki, który posiada dwa takie punkty.
Punkty te są wykorzystywane w stanach nadmiaru energii.

Zestawienie punktów sedatywnych
P.5.; IC.2.; G.45.; LP.5.; C.7.; IT.8.; VU.65.; R.1. i 12.; PC.7.; SJ.10.;
VF.38.; H.2.

Punkty zgodności przedniej (Mu) (alarmowe)
Każdy z dwunastu narządów ma własny punkt alarmowy, który sygnalizuje o złym
stanie narządów. Bolesność dotykowa takiego punktu jest bardzo wyraźna, stąd
też punkty te bywają nazywane "punktami trwogi" (chorego narządu). Punkty te
zlokalizowane są na przedniej powierzchni ciała - na powierzchni yin - i
dlatego są wykorzystywane w leczeniu chorób, którym towarzyszy niedoczynność
narządu (tab. 5).
Wszystkie punkty zgodności są wykorzystywane w leczeniu wymienionych narządów.

Tab. 5
Zestawienie Punktów zgodności przedniej (alarmowe)


Punkty zgodności tylnej (Shu) (alarmowe)

Punkty te nazywane są też punktami tylnymi Shu. Jest ich również 12. Znajdują
się one na tylnej powierzchni ciała (yang) - na pierwszej linii pęcherza
moczowego (gałąź przyśrodkowa - patrz: meridian Vii, VU). Pełnią one taką samą
rolę jak punkty zgodności przedniej. Każdy punkt jest związany z jednym
narządem i położony jest niemal nad tym narządem. Punkty zgodności tylnej
stosowane są w leczeniu chorób, którym towarzyszy nadczynność narządu (tab.
6).

Tab. 6
Zestawienie punktów zgodności tylnej (alarmowe)


Uwaga! w nawiasie podano kolejność położenia punktów od góry.

Punkty Hua Tuo

Punkty Hua Tuo (od nazwiska lekarza chińskiego z Ii w. n.e., który pierwszy je
opisał) znajdują się w odległości 0,5 cuna od linii wyrostków kolczystych
(czyli od linii meridianu GRT) na odcinku od kręgu Th.1. do L.4., na wysokości
odpowiadających im punktów meridianu pęcherza moczowego. Punkty te
wykorzystuje się w leczeniu schorzeń narządów wewnętrznych i kręgosłupa,
najczęściej z punktami meridianu pęcherza moczowego.
Drobner (1994) masaż tego pasma nazywa "masażem 7 linii". Tworzą je: gałąź
bliższa i dalsza pęcherza moczowego (2x2 =4), linia pośrodkowa (GRT) oraz 2
linie punktów Hua Tuo. Razem 7 linii.
Być może doskonałe rezultaty w leczeniu dolegliwości kręgosłupa jakie
uzyskujemy przy pomocy masażu bankowego bądź klasycznego zawdzięczamy tej
szczególnej strefie akupresurowej (łącznie występuje tu ok. 100 pkt.). W
przypadku "masażu 7 linii" a więc i GRT Drobner (1994) radzi łączyć to ze
stymulacją tzw. punktu kardynalnego odgrywającego rolę "włącznika", za który w
tym przypadku uznajemy punkt P.7.

Punkty pozostałe

W wielu opracowaniach naukowych z zakresu tradycyjnej medycyny chińskiej
autorzy wyszczególniają, oprócz wyżej omówionych punktów specyficznych,
jeszcze kilka innych, które także bywają wykorzystywane zarówno do
diagnostyki, jak i terapii. Są to: punkty kluczowe (Xi), punkty wpływowe,
punkty "dolnego morza" zarządzające narządami pustymi (Fu), punkty kardynalne,
punkty spotkania i inne.
Punkty kardynalne łączą meridiany "cudowne" z meridianami narządowymi. Jest
ich łącznie osiem: P.7., JT.3., PC.6., SJ.5., (parzyste).


Rozdział V
Akupresura i inne metody refleksoterapii

Akupresura

Akupresura, czyli masaż punktowy, polega na stosowaniu różnych form ucisku na
punkty biologiczne aktywne w celu uzyskania efektu profilaktycznego lub
terapeutycznego. Bardzo często masaż punktowy jest uzupełniany masażem
klasycznym - najczęściej jako faza wstępna zabiegu i jako forma jego
zakończenia. W fazie wstępnej dominują techniki masażu klasycznego w formie
głaskania i rozcierania, a w fazie końcowej w formie oklepywania, wstrząsania
i wibracji.
Prawidłowo wykonany ucisk na punkty aktywne, wchodzące w skład recepty
punktowej, wyzwala u masowanego zjawisko określane terminem de-Qi (czytaj de-
czi).
De-Qi to reakcja sensoryczna ustroju na bodziec działający na punkt aktywny.
De-Qi może przybierać różne postacie: od odczucia przyjemnego ciepła i
rozluźnienia, w pierwszej fazie ucisku na punkt, do mrowienia, swędzenia,
drętwienia, przepływu prądu elektrycznego w końcowej fazie ucisku. Odczucie to
zależy między innymi od: lokalizacji punktu, sposobu ucisku, rodzaju
dysfunkcji, indywidualnej wrażliwości na bodziec.
De-Qi może występować w miejscu bezpośredniego oddziaływania na punkt,
przenikając w głąb ciała, ale także promieniować na dużej powierzchni ciała, a
nawet do miejsc odległych od punktu.
Efekty masażu są ściśle związane z objawami de-Qi i są tym lepsze, im odczucia
są silniejsze. Jeżeli nie wystąpią wyżej opisane objawy, to może to oznaczać,
że niedokładnie zlokalizowano punkt, lub że nie dobrano właściwej siły bodźca.

Technika uciskowa
Ucisk punktu może być wykonany dowolnym palcem ręki lub specjalnym pręcikiem.
O wyborze decydują przede wszystkim położenie punktu i wskazania dotyczące
siły ucisku.
Na przykład punkty położone w okolicy macierzy paznokcia lub punkty w okolicy
oka, nosa itp. będziemy uciskać za pomocą pręcika (lub małego palca),
natomiast punkty położone na goleni czy plecach najłatwiej uciskać kciukiem. W
trakcie praktyki masażysta swobodnie będzie wybierał optymalny dla niego
sposób ucisku. Dla celów szkoleniowych uwzględniono kilka rodzajów ucisku.

Rodzaje ucisków - ruchów w masażu punktowym:
ucisk punktowy - jest to ucisk punktu bez odrywania palca od miejsca ucisku i
bez wykonywania jakichkolwiek ruchów; palec (pręcik) może być ustawiony pod
kątem 45-90 stopni;
ucisk połączony z ruchem posuwisto-zwrotnym w przód i w tył, na boki;
ucisk punktowy (stały lub zmienny) połączony z ruchem okrężnym w prawo
(zgodnie z ruchem wskazówek zegara);
ucisk połączony z ruchem spiralnym - od zewnątrz w lewo (odwrotnie do ruchów
wskazówek zegara) do środka (stosować przy pobudzeniu);
ucisk połączony z ruchem spiralnym - od środka w prawo na zewnątrz (stosować
przy hamowaniu).

W praktyce masażu punktowego możliwe są kombinacje powyższych sposobów ucisku.
W masażu w ogóle, a w akupresurze w szczególności istotną sprawą jest wielkość
siły ucisku. Trudno jednoznacznie określić wielkość siły, z jaką należy
wykonać masaż. W tym miejscu zostaną przytoczone spotykane w literaturze
poglądy na ten temat.
Według W. S. Ibrahimowej3 - cytat.: siła ucisku ma być taka, by można było ją
zastosować na gałki oczne, nie wywołując nieprzyjemnych odczuć. Może być to
dotyk, bądź lekki lub głęboki ucisk. W żadnym wypadku nie wolno naruszać
ciągłości skóry, wywoływać ostrego bólu czy krwotoku.
M. i O. Domańscy4 - cytat.: uciski przeważnie są mocne. Już z tego
nieprecyzyjnego przecież opisu wynika, że sprawa jest bardzo trudna do
jednoznacznego określenia. Głęboka wiedza teoretyczna i doświadczenie z czasem
pozwolą na optymalne dobranie siły bodźca.
Ze względu na sposób pobudzania punktów, tj. stopień intensywności bodźca i
czas jego trwania, wyodrębnia się dwie metody masażu punktowego:
- masaż metodą uspokajającą,
- masaż metodą pobudzającą.
Masaż metodą uspokajającą (sedatywny) charakteryzuje się lekkim uciskiem
punktów ze stopniowym narastaniem siły, z kombinacją nieprzerwanych ruchów
horyzontalnych lub obrotowych w nakazanym kierunku (np. w górę, w bok na
zewnątrz, w kierunku stawu itp.).
Czas trwania ucisku od 30 sekund do 1 minuty bez odrywania palca. Czynność tę
powtarza się 3-4 razy, tak że "opracowanie" jednego punktu wynosi ok. 3-5
minut. Czas trwania zabiegu zależy od liczby punktów w recepcie.
Masaż metodą pobudzającą (tonizujący) - Cechą charakterystyczną tej odmiany
masażu punktowego jest silny, szybki ucisk z oderwaniem palca od punktu. Czas
ucisku - do 10 sekund, przerwa ok. 10 sekund i tak powtarzać 3-5 razy.

Ordynacja (zalecenie) masażu punktowego
Masaż punktowy zaleca się 2-3 razy w tygodniu, w serii do 20 zabiegów. Czas
trwania zabiegu nie powinien przekroczyć 30 minut. Przeciętnie czas zabiegu
wynosi 10-15 minut, w zależności od liczby masowanych punktów. Minimalna
liczba punktów, która tworzy "receptę punktową" (poza punktami
"samodzielnymi", wynosi 2-3. W związku z tym, że często zachodzi potrzeba
połączenia masażu punktowego z innymi formami masażu, postanowiliśmy pokrótce
omówić podstawowe techniki masażu klasycznego oraz specyfikę masażu stawowego.

Techniki masażu klasycznego
Głaskanie
Polega na wykonywaniu ruchów posuwistych z różną siłą nacisku na ciało. W
zależności od tego wyodrębniamy głaskanie lekkie (powierzchowne) lub silne
(głębokie). Można głaskać wzdłuż, w poprzek lub okrężnie.
Tempo ruchów: 25 na min.
Reakcja ustroju: wyzwala łagodne bodźce (działanie uspokajające). Po głaskaniu
wykonujemy rozcieranie.

Rozcieranie
Są to ruchy półkoliste lub koliste połączone z uciskiem skóry (skóra powinna
być sfałdowana). Rozcieranie może być wykonywane także w odmianie lekkiej i
silnej.
Tempo ruchów: 60-100 na min.
Reakcja ustroju: sprzyja miejscowemu ociepleniu tkanek. Po rozcieraniu
wykonujemy ugniatanie lub uciskanie punktowe.

Ugniatanie
Polega na uniesieniu mięśnia i jego uciśnięciu (wygnieceniu lub wyciśnięciu)
ze znaczną siłą. Technika ta posiada kilkanaście odmian, między innymi
wałkowanie, zwijanie, piłowanie itp.
Tempo ruchów: nieco wolniejsze niż przy rozcieraniu, tj. ok. 40 ruchów na min.
Reakcja ustroju: wyzwala pobudzenie głównie mięśni.
Po ugniataniu (lub uciskaniu punktowym) wykonujemy oklepywanie lub wstrząsanie
(tę ostatnią technikę w sytuacji, gdy pomijamy oklepywanie).

Oklepywanie
Są to ruchy szybkie, krótkie (z bliskiej odległości), polegające na uderzaniu
ciała.
Tempo ruchów: oklepywanie wolne (ok. 200 uderzeń na min) i oklepywanie szybkie
(250-300 uderzeń na min).
Reakcja ustroju: pobudzenie mięśni i nerwów.
Technika niewskazana przy podniesionym napięciu mięśniowym. Po oklepywaniu
wykonujemy wstrząsanie.

Wstrząsanie
Polega na wykonywaniu ruchów o charakterze drgań o niedużej częstotliwości.
Tempo ruchów: umiarkowane.
Reakcja ustroju: uspokojenie, rozluźnienie. Po wstrząsaniu wykonujemy
wibracje.

Wibracje
Są to ruchy drgające o dużej częstotliwości (stąd częste zastosowanie
specjalnych aparatów).
Tempo ruchów: duże (trudne do oceny).
Reakcja ustroju: działanie uspokajające. Technika wibracji kończy zabiegi
masażu klasycznego.

Masaż klasyczny stawów
Masaż stawów inaczej określamy jako masaż dostawowy lub centryfugalny (od słów
w jęz. niem., gdzie "fuga" znaczy szpara, szczelina lub figen - dołączyć,
spajać). Oznacza to, że wszystkie ruchy wykonujemy z obwodu, szpary stawowej
(centrum stawu).
Posługujemy się głównie technikami: głaskania, rozcierania i ugniatania. Masaż
wykonujemy "na mokro", tj. z użyciem środka poślizgowego typu oliwka, żel,
krem, itp.
Jeżeli stosujemy skojarzone formy masażu - klasyczny i punktowy stawów - to
akupresura ma miejsce, podobnie jak w innych sytuacjach, po wstępnej części
masażu klasycznego.
Czas trwania zabiegu: ok 10-15 min.
Masaż centryfugalny ma zastosowanie w stanach pourazowych stawów, w
naciągnięciu mięśni, ścięgien, więzadeł, torebki stawowej, także w
stłuczeniach okołostawnych, skręceniach, zwichnięciach itp.

Akupunktura

Jest to nakłuwanie igłami w celach leczniczych. Nazwa pochodzi od słów
łacińskich "acus" - igła i "punktum" - punkt, "puncture" - nakłuwanie. Igły są
wykonane ze złota, srebra lub stali. Igła składa się z trzonu i rękojeści; na
końcu rękojeści znajduje się oczko, które służy do liczenia obrotów igły
podczas stymulacji, a także do ewentualnego podłączenia prądu, a nade wszystko
ułatwia pracę igłą w ogóle. Długość igieł - od 1,5 cm do 13 cm, grubość - od
0,26 - 0,45 mm.

Przyżeganie
Technika ta polega na działaniu na punkty chińskie ciepłem. Oprócz określenia
przyżeganie, stosuje się takie jak: fitotermopunktura, przypiekanie, a w
Europie często - moksa. Dlatego moksa, że najczęściej używanym materiałem w
postaci cygara do przypiekania jest roślina - moksa. Jest to chińska odmiana
piołunu. Oprócz ciepła moksa wydziela także związek chemiczny o nazwie
mokaina, który daje przyjemny zapach, i wnikając przez skórę, działa
stymulująco na punkty aktywne.
Przyżeganie może być z blizną (bezpośrednio na skórze), lub bez blizny (jest
to sposób pośredni - na przykład przez plasterek czosnku lub chrzanu). Może
być stosowana kombinacja akupunktury i przyżegania (ogrzewanie przez igłę).

Elektroakupunktura

Jest to oddziaływanie prądem poprzez igłę na punkty biologicznie aktywne.
Wykorzystuje się prądy: stały i impulsowy o różnej wartości natężenia i
częstotliwości impulsów.
Problematyka leczenia prądami należy do działu rehabilitacji leczniczej, tj.
fizykoterapii.

Sonopunktura

Polega na oddziaływaniu na punkty chińskie wiązką ultradźwięków, którą kieruje
się na punkt za pomocą specjalnych urządzeń.

Elektropunktura

Elektropunkturą nazywamy sposób oddziaływania na PA przy pomocy prądu
elektrycznego zarówno stałego jak i zmiennego. W niniejszym rozdziale opisane
zostanie tylko wykorzystanie prądu stałego (inaczej galwanicznego) czyli
takiego, który w czasie przepływu nie zmienia kierunku ani wartości natężenia.
Nie wdając się w szczegółowe opisy mechanizmów objaśniających reakcje ustroju
na prąd elektryczny, podkreślić należy, że przepływowi prądu stałego przez
tkanki towarzyszą złożone reakcje fizjologiczne, do których zaliczyć należy:
reakcje elektrochemiczne, elektrokinetyczne, elektrotermiczne oraz reakcje
nerwów i mięśni.
W celu praktycznego wykorzystania tych fizjologicznych zjawisk, gdy stoimy na
gruncie nauk medycznych, a regulacji przepływu energii Qi, gdy pozostajemy
przy założeniach medycyny chińskiej - produkuje się specjalne aparaty do
elektroakupunktury (w tej technice igły są podłączone do prądu) i
elektropunktury.
Aparaty te często posiadają dwojakie funkcje. Oprócz tego, że wytwarzają prąd,
to także posiadają czułe omomierze (punktoskopy) do lokalizacji PA. Wykrycie
PA sygnalizowane jest światłem lub sygnałem dźwiękowym. Aparaty do
indywidualnej elektropunktury posiadają jedną elektrodę czynną (jest to katoda
lub anoda) i jedną elektrodę bierną - celem zamknięcia obwodu przepływu prądu.
Zakłada się, że katoda jako elektroda czynna ma działanie powodujące
podwyższenie pobudliwości tkanek, a anoda, zmniejsza pobudliwość i bywa
wykorzystywana do stymulacji w stanach patologicznych, którym towarzyszy ból.
Producent aparatu określa elektrodę czynną i jest nią najczęściej anoda.
Parametry aparatów:
- napięcie od 5 do 12 V,
- natężenie od 10 do 500 A.
Różnice pomiędzy techniką tonizującą, a sedatywną w elektropunkturze wyraża
się natężeniem prądu i czasem działania. Krótki czas działania i silne bodźce
cechują technikę tonizującą (do jednej minuty na punkt).
Częstość zabiegów i wskazania: jak w klasycznej akupunkturze i akupresurze.
Przeciwwskazania: nowotwory, ciąża, rozrusznik serca lub inne inplanty
elektroniczne.

Magnetopunktura

Magnetopunktura, to oddziaływanie na energetykę organizmu stałym polem
magnetycznym (SPM) poprzez PA. Jest to dział magnetoterapii wykorzystujący
leczniczy wpływ magnesów. Czynnik jakim jest SPM zdobywa coraz większe uznanie
świata medycznego. Szczególnie małe magnesy są wykorzystywane w
refleksoterapii. Sprawia to fakt, że pole magnetyczne przenika przez wszystkie
struktury ustroju, podczas gdy inne postacie energii ulegają pochłonięciu do
określonej głębokości tkanek. Zasadniczo tkanki ustroju ludzkiego wykazują
właściwości diamagnetyczne. W wielu jednak różnorodnych strukturach
biologicznych występują właściwości paramagnetyczne5. Oddziaływanie
zewnętrznego pola magnetycznego zmienia ich stan energetyczny (SPIN), co
zapewne wpływa na realizowane funkcje biologiczne.
W magnetopunkturze wykorzystuje się statyczne pole magnetyczne przez użycie
magnesów ferrytowych. Produkowane są także aparaty wytwarzające stałe pole
magnetyczne. Magnesy ferrytowe przyklejane do skóry na PA mają natężenie od
300 do 1000 Gs.
Jednostką pomiarową natężenia PM jest ersted (Oe). Ale jest też stosowany gaus
(Gs) lub tesla (T). Gaus jest jednostką indukcji magnetycznej mniejszą od
tesli (T).
1 Gs =0,001 T =0,1 mT
Magnesy nakładane na PA są zwrócone przeważnie biegunem południowym (s) do
skóry. Chociaż mogą być specjalne wskazania, kiedy to stosuje się odwrotną
polaryzację. Przypadki te wymagają konsultacji z lekarzem.
Do biostymulacji magnetycznej zaliczyć należy także stosowanie opasek,
bransolet, klipsów, pasów, naszyjników magnetycznych, których coraz więcej
znajduje się w sprzedaży. Zaleca się je zarówno w celach profilaktycznych dla
regeneracji sił i polepszenia samopoczucia, jak i w leczeniu. Szczególnie
dobre rezultaty odnotowano w nadciśnieniu, astmie, nerwobólach, przy gojeniu
się ropni i zrostach kostnych, a także wszelkich bólach.
Magnesy zaleca się stosować jako zabiegi krótkotrwałe (kilka, lub kilkanaście
godzin) w celach profilaktycznych i długotrwałe (do 10 dni) w stanach
chorobowych. Ich użycie nie jest kłopotliwe, gdyż nie uwierają ciała, nie są
widoczne i mogą być używane wielokrotnie.
Stosowane też bywają plastry magnetyczne (kilka lub kilkanaście magnesów na
jednym plastrze) w celu stymulacji większych powierzchni ciała (stref).
Spotykamy także próby wykorzystania różnych metali w postaci płytek, kulek
wykonanych z miedzi, srebra, złota i innych metali dla celów terapii
stymulacyjnej.
Przeciwwskazania do zastosowania magnesów: niskie ciśnienie krwi, zawał
mięśnia sercowego, choroby krwi, osteomyelitis, rozrusznik serca, lub inne
implanty elektroniczne.

Laseropunktura

Technika ta polega na działaniu wiązki światła laserowego na PA.
Laser jest skrótem angielskiego terminu "light amplification by stimulated
emission of radiation" - co oznacza: "wzmocnienie światła przez stymulowaną
emisję promieniowania".
Laser, to urządzenie emitujące promienie laserowe. Ze względu na ograniczoną
objętość książki nie sposób objaśnić tu zjawisk fizycznych leżących u podstaw
wykorzystywania i budowy laserów.
Czytelnik zainteresowany tą problematyką zmuszony będzie sięgnąć do
uzupełniającej literatury z tego zakresu (w tym miejscu podana zostanie tylko
charakterystyka promieniowania laserowego). Cechuje go:
1. spójność (zwana również koherentnością wiązki światła),
2. monochromatyczność (światło jednobarwne),
3. równoległość (kąt rozbieżności wiązki światła jest bardzo mały),
4. intensywność (wypadkowa powyższych cech).
Lasery dzielimy na lasery gazowe, półprzewodnikowe, cieczowe, oraz z
zastosowaniem ciał stałych.
W interesującej nas dziedzinie biostymulacji wykorzystuje się lasery małej
mocy. Energia laserów małej mocy wynosi kilka J/cm, a moc do około 50 mW.
Promieniowanie laserowe o podanych parametrach nie wywołuje podwyższenia
temperatury tkanek większego niż 0,1-0,5 stopni C. Z tego powodu lasery takie
określa się jako zimne. Do laseropunktury wykorzystuje się najczęściej lasery
He-Ne (helowo-neonowe), które emitują promieniowanie czerwone (k - 632,8 nm),
lub lasery przewodnikowe z diodą arsenowo-galową (GaAs) emitującą bliską
podczerwień - IR (A, =904 nm).
Podział ze względu na rodzaj ośrodka czynnego.
Promienie tych laserów wnikają w głąb na głębokość ok. 10 mm w przypadku
laserów He-Ne i do 30 mm w przypadku laserów IR.
Natężenie uzyskiwane przy użyciu tych laserów waha się od 15-200 m W/cm w
czasie ekspozycji od 30 sekund do 10 minut.
Punkty aktywne naświetla się w odległości 0-2 mm przez czas nie krótszy jak 15
sekund do 2 minut na punkt.
Zabiegi zaleca się stosować codziennie lub co drugi dzień, seriami do 10
zabiegów.
Wskazania: jak w akupresurze i elektropunkturze.
Przeciwwskazania: jedynie zaleca się ostrożność przy chorobach nowotworowych.
UWAGA! Jakkolwiek lasery produkowane dla potrzeb biostymulacji nie wymagają
specjalnych zabezpieczeń, to zwraca się uwagę na potrzebę przestrzegania
zaleceń producenta w tym zakresie. W Polsce produkuje się całą serię laserów
małej mocy.6


Rozdział Vi
Recepty punktowe

Wykaz recept punktowych

1. Profilaktyczny masaż zdrowotny
2. Przeciwdziałanie zmęczeniu (głównie kończyn dolnych)
3. Przeciwdziałanie zmęczeniu (głównie tułowia)
4. Poprawienie ogólnej kondycji
5. Bóle głowy (spowodowane zmianami pogody)
6. Bóle głowy (spowodowane zmianami w kręgosłupie szyjnym)
7. Bóle zębów (wersja I)
8. Bóle zębów (wersja Ii)
9. Migrena
10. Bóle zębów (przy bólach głowy)
11. Bóle zębów (przy bólach zębów)
12. Bóle głowy (wszelkie bóle głowy)
13. Bóle twarzy (ból nerwu trójdzielnego)
14. Bolesne menstruacje
15. Klimakterium (przekwitanie u kobiet)
16. Masaż kosmetyczny twarzy
17. Zaburzenia snu
18. Wzmocnienie serca
19. Chrapanie
20. Nadciśnienie tętnicze (wersja I)
21. Nadciśnienie tętnicze (wersja Ii)
22. Krótkowzroczność u dzieci
23. Katar
24. Kaszel
25. Dolegliwości psychiczne, sercowe, lub bezsenność
26. Dolegliwości po porażeniu mózgowym (uszkodzenie kończyn górnych)
27. Dolegliwości po porażeniu mózgowym (uszkodzenie kończyn dolnych)
28. Bóle kolan (w następstwie przeciążenia)
29. Reumatyczne bóle ramion
30. Dolegliwości na tle reumatycznym
31. Lumbago (postrzał)
32. Rwa kulszowa
33. Bóle pleców i barków (także przy złej postawie ciała)
34. Bóle stawowe kończyn dolnych
35. Bóle kręgosłupa szyjnego
36. Bóle kręgosłupa piersiowego
37. Bóle stawu ramieniowego
38. Bóle stawu łokciowego
39. Łokieć tenisisty
40. Bóle żołądka (na tle wrzodowym)
41. Osłabienie i mdłości
42. Dolegliwości przewodu pokarmowego

Wskazania i przeciwskazania w stosowaniu akupresury

Wskazania
Ze względu na objętość książki nie sposób opisać wszystkich przypadków
klinicznych, w których zaleca się stosowanie w celach terapeutycznych lub
profilaktycznych masażu punktowego (szerzej refleksoterapii). Należy
nadmienić, że jeżeli nie zabrania się stosowania akupresury, to jest ona
dopuszczalna (wskazana).

Przeciwskazania
Przeciwwskazania do masażu punktowego podzielono na bezwzględne i względne.
Przeciwwskazania bezwzględne:
- nowotwory (wszystkie postacie),
- ostry stan chorobowy (z gorączką),
- choroby zakaźne,
- gruźlica (aktywna postać gruźlicy),
- niewydolność narządów wewnętrznych,
- choroby krwi,
- stany depresyjne, stany silnego zdenerwowania,
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
- schizofrenia,
- przypadki chirurgiczne,
- zmiany skórne i żylaki.
Przeciwwskazania względne:
- ciąża (nie pobudzać punktów wpływających na czynności hormonów),
- w okresie menstruacji,
- w miejsca mocno bolące,
- w stanach silnego zmęczenia fizycznego.
Ponadto nie zaleca się stosowania akupresury:
- tuż po obfitym posiłku, ale także na czczo,
- w stanach po spożyciu alkocholu,
- przy gwałtownych zmianach ciśnienia atmosferycznego,
- w okolicach szczególnie czułych.

Uwagi dodatkowe
1. Niektóre zespoły chorobowe wymagają stosowania zabiegów leczniczych
wieczorem (np. bezsenność, zapalenie korzeni nerwowych itp.), a inne w
godzinach rannych (np. astma oskrzelowa).
2. Przeprowadzenie zabiegów terapeutycznych powinno być uzależnione od cykli
fizjologicznych, np. niektóre postacie migreny u kobiet winno się leczyć
stosując refleksoterapię na kilka dni przed okresem miesiączkowania.
3. W ostrych zespołach chorobowych zabiegi należy stosować codziennie, a w
przewlekłych, co 2-3 dni.
4. Zabiegi powinno się wykonywać seriami po 10-20 serii, z przerwą między
nimi, trwającą około 2 tygodni. Jeżeli nie ma pozytywnych efektów po 3 seriach
masażu, to dalsze postępowanie w tym zakresie powinno być zaniechane.
5. Przed rozpoczęciem masażu należy rozetrzeć ręce, co pobudzi w nich
cyrkulację krwi i rozgrzeje je.

Recepty punktowe

Każda z zamieszczonych niżej recept punktowych rozpoczyna się tytułem, po
którym podano w kolejności punkty chińskie, jakie należy masować.
Przedstawiono również niezbędne wskazówki metodyczne i propozycje autorów co
do techniki wykonywania zabiegu.
Dokładny opis położenia punktów zamieszczono w rozdziale Iii.
Przypomina się o konieczności dokładnego lokalizowania punktów w oparciu o
zamieszczony opis położenia i inne dostępne sposoby ich lokalizacji (np.
punktoskopu), a także o tym, że przed przystąpieniem do zabiegów masażu
punktowego pacjent musi mieć ścisłą diagnozę lekarską. Uwaga ta nie dotyczy
recept o charakterze profilaktycznym.

1. Profilaktyczny masaż zdrowotny
1. G.36. Zusanli, 2. VU.43. Gaohuang, 3. LP.6. Sanyinjiao, 4. VF.39.
Xuanzhong, 5. LP.2. Dadu.
Masować techniką tonizującą; czas masażu około 7 minut.

2. Przeciwdziałanie zmęczeniu (głównie kończyn dolnych)
1. R.1. Yongąuan, 2. LP.1. Yinbai, 3. LP.2. Dadu, 4. VU.60. Kunlun, 5. G.41.
Jiexi, 6. G.36.Zusanli.
Punkt 1 masować techniką sedatywną, natomiast punkty od 2 do 6 techniką
tonizującą; czas masażu około 8 minut.

3. Przeciwdziałanie zmęczeniu (głównie tułowia)
1. VU.43. Gaohuang, 2. VU.15. Xinshu, 3. VF.21. Jianjing, 4. IT.15.
Jianzhongshu, 5. IT.12. Bingfeng.
Masować techniką sedatywną. Zaleca się rozpocząć zabieg od masażu klasycznego
tułowia (pleców), po technice rozcierania zastosować akupresurę wymienionych
punktów i dalej kontynuować masaż wykonując: oklepywanie, wstrząsanie i
wibrację. Czas masażu - około 15 minut.

4. Poprawienie ogólnej kondycji
1. C.9. Shaochong, 2. IC.4. Hegu, 3. P.7. Liegue, 4. G.36. Zusanli.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5minut.

5. Bóle głowy (spowodowane zmianami pogody)
1. SJ.3. Hand-Zhongzhu, 2. SJ.23. Sizhukong, 3. JM.12. Zhongwan, 4. JM.9.
Shuifen, 5. JM.13. Shangwan.
Punkt 1 masować techniką tonizującą, natomiast punkty od 2 do 5 techniką
sedatywną; czas masażu - około 8 minut.

6. Bóle głowy (spowodowane zmianami w kręgosłupie szyjnym)
1. VU.10. Tianzhu, 2. TM.14. Dazhui, 3. VF.20. Fengchi, 4. VF.21. Jianjing, 5.
VU.2. Zanzhu.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 10 minut.

7. Bóle zębów (wersja I)
1. IC.1. Shangyang, 2. G.6. Jiache, 3. G.4. Dicang, 4. IT.18. Quanliao.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut.

8. Bóle zębów (wersja Ii)
1. G.3. Face - Juliao, 2. G.7. Xiaguan, 3. G.6. Jiaehe, 4. IC.4. Hegu.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 6 minut. Zaleca się łączenie
wersji I i Ii.

9. Migrena
1. P.7. Lieque, 2. IC.4. Hegu, 3. VU.62. Shenmai, 4. P.2. Yunmen.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 7 minut.

10. Bóle zębów (przy bólach głowy)
1. SJ.22. Ear - Heliao, 2. IC.20. Yingxiang, 3. P.11. Shaoshang.
Masować techniką tonizującą. Punkt 3 masować przy ostrym bólu zęba; czas
masażu - około 4 minut.

11. Bóle głowy (przy bólach zębów)
1. TM.24. Shenting, 2. TM.23. Shangxing, 3. TM.22. Xinhui, 4. TM.21. Qianding,
5. VU.5. Wuchu, 6. VU.6. Chengguang, 7. VU.7. Tongtian.
Masować techniką tonizującą na przemian z techniką sedatywną; czas masażu -
około 10 minut.

12. Bóle głowy (wszelkie bóle głowy)
1. VF.12. Head-Wangu, 2. SJ.23. Sizhukong, 3. IC.4. Hegu, 4. VF.21. Jianjing.
Masować techniką tonizującą na przemian z techniką sedatywną; czas masażu -
około 6 minut.

13. Bóle twarzy (ból nerwu trójdzielnego)
1. VF.14. Yangbai, 2. SJ.23. Sizhukong, 3. IC.4. Hegu, 4. IT.18. Quanliao, 5.
TM.26. Renzhong, 6. G.7. Kiaguan, 7. G.6. Jiache. 8. JM.24. Chengjiang.
Masować techniką sedatywną z zachowaniem następujących zasad:
- przy porażeniu gałązki górnej nerwu trójdzielnego masować kolejno punkty 1,
2 i 3,
- przy porażeniu gałązki środkowej masować punkty 4, 5 i 3,
- przy zapaleniu gałązki dolnej masować punkty 6, 7, 8 i 3. Czas masażu -
około 15 minut.

14. Bolesne menstruacje
1. VU.60. Kunlun, 2. VU.62. Shenmai, 3. VU.67. Zhiyin, 4. R.1. Yong-quan, 5.
R.2. Rangu, 6. H.8. Qiquan.
Masować techniką tonizującą z wyjątkiem punktu czwartego, który zaleca się
masować techniką sedatywną; czas masażu - około 8 minut.

15. Klimakterium (przekwitanie u kobiet)
1. G.9. Renying, 2. G.10. Shuitu, 3. G.11. Qishe, 4. G.12. Quepen, 5. LP.10.
Xuehai, 6. G.30. Qichong, 7. VF.20. Fengchi, 8. TM.14. Dazhui, 9. G.36.
Zusanli, 10. IC.4. Hegu, 11. VU.15. Xinshu.
Punkty od 1 do 6 masować techniką sedatywną, natomiast punkty od 7 do 11
techniką tonizującą; czas masażu - około 12 minut.

16. Masaż kosmetyczny twarzy
1. SJ.23. Sizhukong, 2. VF.1. Tongziliao, 3. VU.3. Meichong, 4. VU.1.
Jingming, 5. G.2. Sibai, 6. VF.14. Yangbai, 7. G.4. Dicang, 8. JM.24.
Chengjiang, 9. SJ.22. Ear-Heliao.
Masować techniką tonizującą. Zaleca się przystąpienie do masowania punktów po
uprzednim rozmasowaniu twarzy, wykorzystując w tym celu techniki masażu
klasycznego. Czas masażu - około 10 minut.

17. Zaburzenia snu
1. Ex.1. Yintang1, 2. Ex.8. Anmian I2, 3. R.6. Zhaohai, 4. VU.62. Shenmai.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 8 minut.

18. Wzmocnienie serca
1. C.9. Shaochong, 2. C.5. Tongli, 3. PC.6. Neiguan, 4. JM.15. Jiuwei, 5.
JM.17. Shanzhong.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut.

19. Chrapanie
1. R.6. Zhaohai,. 2. P.7. Lieąue, 3. IT.4. Hand-Wangu, 4. G.10. Shuitu, 5.
JM.21. Xuanji, 6. R.2. Rangu.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 7 minut.

20. Nadciśnienie tętnicze (wersja I)
1. TM.20. Baihui, 2. TM.16. Fengu, 3. VF.21. Jianjing, 4. H.5. Ligou, 5.
IC.11. Quchi, 6. VU.15. Xinshu, 7. VU.17. Geshu, 8. VU.23. Shenshu, 9. LP.6.
Sanyinjiao, 10. R.9. Zhubin, 11. R.1. Yongąuan.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 20 minut.

21 Nadciśnienie tętnicze (wersja Ii)
1. C.5. Tongli, 2. C.2. Qingling, 3. R.2. Rangu, 4. R.6. Zhaohai, 5. PC.6.
Neiguan, 6. PC.7. Daling, 7. LP.15. Daheng, 8. LP.12. Chongmen, 9. C.7.
Shenmen.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 20 minut.
Zaleca się stosowanie wersji I i Ii na przemian.

22. Krótkowzroczność u dzieci
1. VU.2. Zanzhu, 2. VF.7. Qubin.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 2 minut.
Zaleca się masowanie 2-3 razy dziennie.

23. Katar
1. Ex.1. Yintang, 2. IC.20. Yingxiang, 3. IC.4. Hegu, 4. SJ.20. Jiaosun.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut. Zaleca się masowanie
2-3 razy dziennie.

24. Kaszel
1. TM.12. Shenzhu, 2. VU.42. Pohu, 3. IC.11. Quchi, 4. IC.4. Hegu, 5. SJ.20.
Jiaosun.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut. Zaleca się masowanie
2-3 razy dziennie.

25. Dolegliwości psychiczne, sercowe lub bezsenność
1. C.7. Shenmen, 2. IC.4. Hegu.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 2 minut.

26. Dolegliwości po porażeniu mózgowym (uszkodzenie kończyn górnych)
1. IC.4. Hegu, 2. SJ.5. Waiguan, 3. SJ.14. Jianliao, 4. P.5. Chize.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 5 minut.
Zaleca się masowanie 2-3 razy dziennie.

27. Dolegliwości po porażeniu mózgowym (uszkodzenie kończyn dolnych)
1. VF.34. Yanglingąuan, 2. H.3. Taichong.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 2 minut.
Zaleca się masować 2-3 razy dziennie.

28. Bóle kolan (w następstwie przeciążenia)
1. G.36. Zusanli, 2. VF.34. Yanglingąuan, 3. VU.40. Weizhong, 4. G.34.
Liangąiu, 5. G.35. Dubi.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 10 minut.
Zaleca się połączenie akupresury powyższych punktów z masażem centryfugalnym
stawów kolanowych.

29. Reumatyczne bóle ramion
1. VF.21. Jianjing, 2. IC.16. Jugu, 3. IC.15. Jianyu, 4. IC.14. Binao, 5.
IT.9. Janzhen.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 10 minut.

30. Dolegliwości na tle reumatycznym
1. LP.6. Sanyinjiao, 2. C.7. Shenmen, 3. P.9. Taiyuan, 4. P.11. Shaos-hang, 5.
P.5. Chize, 6. C.3. Shaohai.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 6 minut.

31. Lumbago (postrzał)
1. VU.25. Dachangshu, 2. VU.24. Qihaishu, 3. VU.23. Shenshu, 4. VU.22.
Sanjiaoshu, 5. VU.52. Zhishi, 6. VU.40. Weizhong.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 12 minut.

32. Rwa kulszowa (ischias)
1. VU.22. Sanjiaoshu, 2. VU.23. Shenshu, 3. VU.24. Qihaishu, 4. VU.25.
Dachangshu, 5. VF.30. Huantiao, 6. VU.36. Chengfu, 7. VU.37. Yinmen, 8. VU.40.
Weizhong, 9. VU.57. Chengshan, 10. VU.60. Kunlun, 11. SJ.3. Hand-Zhongzhu.
Masować techniką sedatywną; średni czas masażu - około 25 minut.

33. Bóle pleców i barków (także przy złej postawie ciała)
1. IT.10. Naoshu, 2. P.2. Yunmen, 3. VU.41. Fufen, 4. VU.42. Pohu, 5. VF.21.
Jianjing, 6. VU.15. Xinshu, 7. VU.14. Jueyinshu, 8. VU.13. Feishu, 9. VU.12.
Fengmen, 10. VU.23. Shenshu.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 20 minut.

34. Bóle stawowe kończyn dolnych
1. VF.39. Xuanzhong, 2. VU.62. Shenmai, 3. LP.6. Sanyinjiao, 4. R.5. Shuiquan,
5. G.35. Dubi, 6. LP.10. Xuehai.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 7 minut.
Zaleca się połączenie akupresury powyższych punktów z masażem centryfugalnym
stawów kończyn dolnych.

35. Bóle kręgosłupa szyjnego
1. TM.14. Dazhui, 2. IT.15. Jianzhongshu, 3. IC.4. Hegu.
Punkty 1 i 2 masować techniką sedatywną, natomiast punkt 3, techniką
tonizującą; czas masażu - około 5 minut.

36. Bóle kręgosłupa piersiowego
1. TM.10. Lingtai, 2. TM.11. Shendao, 3. VU.15. Xinshu, 4. VU.43. Gaohuang, 5.
VU.45. Yixi, 6. IC.4. Hegu.
Punkty od 1 do 5 masować techniką sedatywną, natomiast punkt 6, techniką
tonizującą; czas masażu - około 12 minut.
Zaleca się wykorzystanie technik masażu segmentarnego w części tułowia, gdzie
występują punkty od 1 do 5, ze względu na uproszczenie zabiegu i wspomagający
charakter masażu segmentarnego.

37. Bóle stawu ramieniowego
1. TM.14. Dazhui, 2. IT.15. Jianzhongshu, 3. SJ.13. Naohui, 4. SJ.14.
Jianliao, 5. IC.4. Hegu.
Punkty od 1 do 4 masować techniką sedatywną, natomiast punkt 5 - techniką
tonizującą; czas masażu - około 10 minut.

38. Bóle stawu łokciowego
1. IC.4. Hegu, 2. IC.11. Quchi, 3. IC.13. Shouwuli.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 4 minut.
Zaleca się połączenie akupresury powyższych punktów z masażem centryfugalnym
stawów łokciowych.

39. "Łokieć tenisisty"
1. IC.11. Quchi, 2. IC.12. Zhouliao, 3. P.5. Chize, 4. IT.4. Hand-Wangu, 5.
SJ.5. Waiguan, 6. IT.9. Janzhen.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 10 minut.

40. Bóle żołądka (na tle wrzodowym)
1. VU.43. Gaohuang, 2. VU.42. Pohu, 3. VU.44. Shentang, 4. VU.45. Yixi, 5.
VU.46. Geguan, 6. JM.12. Zhongwan.
Masować techniką sedatywną; czas masażu - około 15 minut.
Zaleca się wykorzystanie technik masażu segmentarnego w części tułowia, gdzie
występują punkty od 1 do 5, co ułatwi i skróci zabieg.

41. Osłabienie i mdłości
1. TM.26. Renzhong, 2. PC.9. Zhongchong.
Masować techniką tonizującą; czas masażu - około 3 minut.

42. Dolegliwości przewodu pokarmowego
1. TM.6. Jizhong, 2. VU.50. Weicang, 3. G.36. Zusanli.
Punkty 1 i 2 masować techniką sedatywną, natomiast punkt 3 - techniką
tonizującą; czas masażu - około 6 minut.

Punkty samodzielne

Akupresurę można wykorzystać także do udzielenia pierwszej pomocy lekarskiej.
Najczęściej dotyczy to: zapobiegania omdleniu (tzw. punkty reanimacyjne lub
cucące), przeciwdziałania atakom epilepsji, silnym bólom, np.: zęba, głowy,
itp. Ponadto niektóre punkty wykazują bardzo mocne działanie ogólnoustrojowe i
stąd nazwano je umownie "punktami samodzielnymi".
Niniejszy wykaz punktów zawiera również punkty samodzielne stosowane w
praktyce sportowej. Dobrze wykonany ucisk, najczęściej krótki i silny,
powinien przynieść natychmiastowy skutek, ale nie należy się zrażać, jeżeli
się go nie uzyska. Niekiedy trzeba zastosować ucisk na więcej niż jeden punkt
chiński.

Najczęściej wykorzystywane punkty "samodzielne":
P.7. Lieąue. Przy oparzeniach; stymulowane zaraz po oparzeniu sprzyjają
lepszemu gojeniu się rany.
P.11. Shaoghang. Punkt przeciw bólom gardła. Można go wykorzystać również w
przypadku ostrego bólu zęba.
IC.4. Hegu. Uniwersalny, także przeciwzmęczeniowy.
IC.11. Quchi. Punkt ten wykazuje działanie ogólnowzmacniające i
immunologiczne.
G.36. Zusanli. Punkt uniwersalny, także przeciwzmęczeniowy.
LP.6. Sanyinjiao. Wpływa na obszar narządów płciowych. Punkt bywa nazwany
"punktem urody kobiecej". Nie stymulować w czasie ciąży.
C.7. Shenmen. Działanie silnie uspokajające.
C.9. Shaochong. Punkt cucący, amnezja, omdlenie.
IT.1. Shaoze. Punkt cucący.
IT.2. Qiangu. Stosować przy gwałtownych atakach epilepsji.
VU.60. Kunlun. Przeciwbólowy.
R.1. Jongąuan. Epilepsja, wstrząs.
R.3. Taixi. Wpływa na psychikę (przewrażliwienie, depresję, lęk).
PC.7. Daling. Zapobiega chorobie morskiej (lub komunikacyjnej), usuwa zawroty
głowy.
SJ.5. Tianliao. Jest to punkt hygrometryczny, który ma zabezpieczyć przed
szkodliwymi czynnikami meteorologicznymi, a także ma działać hartująco i
uodparniająco.
TM.3. Jaoyangguan. Wstrząs mózgu, wyrwanie zęba, stłuczenia.
TM.12. Shenzhu. Przy gwałtownym ataku epilepsji.
TM.26. Renzhong. Cucący.
JM.6. Qihai. Punkt ogólnie wzmacniający (punkt "morze energii").
JM.17. Shanzhong. Epilepsja, choroba morska (lub komunikacyjna).

Najczęściej stosowane punkty w praktyce sportowej

SJ.15. Tianliao. Wzmacnia i usprawnia czynność mięśni barku i ramienia. Punkt
ten pobudza się u bokserów po obu stronach, zapaśników, miotaczy kulą,
dyskiem, oszczepem i młotem.
VU.17. Geshu. Wzmacnia mięśnie grzbietu i więzadła kręgosłupa, a także
usprawnia czynność przepony. Punkt ten pobudza się u tenisistów i hokeistów.
VU.52. Zhisi. Wzmacnia mięśnie okolicy lędźwiowej. Punkt ten pobudza się u
ciężarowców.
VF.30. Huantio. Wzmacnia i usprawnia mięśnie pośladka i uda. Punkt ten pobudza
się u skoczków, łyżwiarzy, tancerzy i akrobatów.
VU.58. Feyang. Wzmacnia przede wszystkim mięśnie nóg i chroni je przed
zmęczeniem. Punkt ten pobudza się u biegaczy, skoczków, kolarzy, tancerek.
P.1. Zhongfu. Wzmacnia i usprawnia mięśnie przedniej ściany klatki piersiowej,
a ponadto poprawia wentylację płuc i usprawnia rytm oddechowy. Punkt ten
pobudza się u większości sportowców, zwłaszcza u biegaczy długodystansowych.
JM.12. Zhongwan. Wzmacnia mięśnie nadbrzusza. Punkt ten pobudza się u
wszystkich sportowców.
G.27. Daju. Wzmacnia i usprawnia mięśnie brzucha. Punkt ten pobudza się u
wszystkich sportowców, zwłaszcza u zapaśników.
TM.20. Daihui. Poprawia pamięć, koncentrację, czynność kojarzenia, zapewnia
precyzję ruchów i przywraca spokój. Punkt ten można pobudzać u wszystkich
sportowców.
VU.2. Zenzhu. Poprawia ostrość wzroku. Punkt ten pobudza się u kierowców
rajdowych, łuczników, strzelców i myśliwych.
VF.1. Tongziliao. Działanie jak VU.2.
VU.15. Xinshu. Punkt ten znosi lęk, objawy tremy oraz przywraca spokój. Punkt
ten pobudza się przed zawodami, bowiem przygotowuje psychicznie sportowców do
walki, rozładowuje napięcie i zdenerwowanie, zapewnia spokojny sen w nocy
poprzedzającej zawody i przywraca "olimpijski spokój".
C.5. Tongli. Działanie jak VU.15.


Bibliografia

Bahr F.R., Akupresura. PZWL, Warszawa 1990.
Bahr F.R., The acupressure health book. Unwin Paperbacks, London 1982.
Bernau L., Bez bólu, bez tabletek. Wielka księga akupresury. Wyd. W.A.B.,
Warszawa 1993.
Bohuń L., Jarosiński W., Diagnostyczno-terapeutyczna metoda ryodoraku.
Akupunktura w Polsce, 1984, 2/3.
Borsarello J., Acupuncture. Wyd. Masson, Paris 1981.
Bossy J., Maurek J.CL, Acupuncture, Wyd. Masson, Paris 1976.
Bronz Z.,Qigong - uzdrawiające ćwiczenia chińskie. Comes, Warszawa 1990.
Chen R, The History and Methods of Physical Diagnosis in Classical Chinese e
Medicine. Yautage Press, New York 1969.
Cheong W.C., Yang C.P., Synopsis of chinese acupuncture. The Light Publishing
Co., Hongkong 1976.
Cybulska E., Tajemnice niekonwencjonalnej medycyny. Wyd. DPJ, Gdynia 1991.
Delmas A., Drogi i ośrodki nerwowe. PZWL, Warszawa 1975.
Domański M., Domański D., Zdrowie w twoich rękach - leczenie akupresurą.KAW,
Kraków 1987.
Domżal T.M., Ból. Wiedza Powszechna. Warszawa 1983.
Dowing G., The massage book. Random House-Bookworks, New York 1972.
Drobner Z., Zdrowotny masaż chiński. Wyd. "Comes", Warszawa 1994.
Duke M., Acupuncture. Redwood Press, London 1973.
Durynjan R.A., Współczesne naukowo-metodologiczne podejście do problemu
akupunktury. Akupunktura Polska, 1984, 1,1.
Dzierżanowski R., Podstawowe zagadnienia medycyny chińko-wietnamskiej. Cz. I.
Wiadomości Lekarskie, 1969, 13,1241.
Dzierżanowski R., Podstawowe zagadnienia medycyny chińko-wietnamskiej. Cz. Ii.
Wiadomości Lekarskie, 1969, 14,1355.
Garnuszewski Z., Akupunktura, jej historia, renesans i zastosowanie. Problemy,
1980.
Garnuszewski Z., Historia akupunktury. Arch. Hist. Med., 1980, 2,147.
Garnuszewski Z., Renesans akupunktury. Sport i Turystyka, Warszawa 1988.
Garnuszewski Z., Wykłady na kursach akupunktury, organizowane przez CMKP w
Warszawie w latach: 1979, 1980, 1981, 1983, 1985, 1986, 1987.
Goux H., Acupuncture. Librairie Maloine, Paris 1955.
Górniccy J. i J., Zdrowie przez dotyk. Wyd. "Cir", Warszawa 1992.
Górnicki M., Maciejowski A., Pokrywka J., O zmianach w wywołanych
potencjałach mózgowych występujących podczas zabiegów akupunkturowych.
Akupunktura Polska, 1984 (2),3,84.
Górnicka J., Skarżyński A. (red.), Sekrety medycyny naturalnej. Comes,
Warszawa 1993.
Hashimoto M., Japonese Acupuncture. Thorsons, London 1966.
Hovorka J., Masaż chiński. Wyd. "Kleks", Bielsko-Biała 1991.
Huard P., Ming Wong - Chinese Medicine. Mc Graw-Hill, New York 1968.
Ibrahimowa W.S., Masaż punktowy. Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
Javier J., Points of Chinese Acupuncture. Healt Science Press Deninton Estate.
Well-ingborough Nortamptonshure, 1974.
Jonecko A., Stasieńko J., Jonecko W., Historia akupunktury chińskiej w
średniowieczu i w czasach nowożytnych. Wiadomości Lekarskie,
1982, Xxxv/23, 1953.
Jonecko A., Stasieńko J., Jonecko W., Najdawniejsza historia akupunktury
chińskiej. Wiadomości Lekarskie, 1981, Xxxiv/8, 703.
Kajdański E., Pierwsze informacje o akupunkturze i przypiekaniu w Europie.
Wiadomości Lekarskie, 1987, Xi/7,495.
Kirsch R., Masaż sportowy. PZWL, Warszawa 1955.
Królicki Z., Tradycyjna medycyna chińska, T. I, Wyd. "Poligraf", Wrocław 1993.
Królicki Z., Tradycyjna medycyna chińska - prawo pięciu elementów, T. Ii, Wyd.
"Poligraf", Wrocław 1994.
Kuan H., Chiński masaż i akupresura. PZWL, Warszawa 1992.
Kunicew A., Leczebnyj masaż. Medicina, Moskwa 1976.
Langwiński R., Ból a neuroprzekaźniki. Post. Hig. i Med. Dośw., 1986,
40,401.
Lavier J., Historie, doctrine et practique de acupuncture chinoise. Editeur,
Paris 1966.
Lewiński A., Aktualne poglądy dotyczące akupunktury. Anest. Reanim. Inf.
Terap., 1975, Vii,3,467.
Maczeret L.E., Samosiuk Z., Akupunktura i inne metody refleksoterapii. PZWL,
Warszawa 1990.
Magiera L., Klasyczny masaż leczniczy. Kraków 1994.
Manaka Y., Chinese massage. Japan Publications Traching Co. USA, 1973.
Mann F., Acupuncture, the Ancient Chinese Art of Healing. William Heineman
Medical Books, London 1962.
Mann F., The Meridians of Acupuncture. William Heineman Medical Books, London
1964.
Mika T., Fizykoterapiia. PZWL, Warszawa 1993.
Moss L., Acupuncture and you. Eleh Books, London 1964.
Nakatani J.E., Yamaschito K., Ryodoraku Acupuncturei Tokyo 1977.
Niboyet J.E.M., Complement d'acupuncture. Wapler, Paris 1955.
Niboyet J.E.M., Le Traitment d'algies par L'acupuncture. Jacąues Lafitte,
Paris 1959.
Operacz K., Akupunktura - teoria i praktyka. Agencja Omnipress, Warszawa 1991.
Operacz H., Zasady akupunktury. Agencja Omnipress 1991.
Pastinszky J., Racz J., Zmiany skórne w chorobach wewnętrznych. PZWL, Warszawa
1964.
Pincel J, Prawo pięciu elementów w medycynie naturalnej. SPAR, Warszawa 1994.
Pu Ch., Ogólny zarys masażu chińskiego. Wykłady delegacji lekarzy chińskich
szkolących polskich lekarzy na kursie akupunktury CMKP w Warszawie w 1987
roku.
Sapiński W., Sapińska J., O leczeniu akupunkturą. PZWL, Warszawa 1990.
Sieroń A., Cieślar G., Adamek M., Magnetoterapia i laseroterapia
niskoenergetyczna. SAM, Katowice 1993.
Skarżyński A., Bliżej natury. Agencja Wyd. "Comes", Warszawa 1992.
Stojanowskij D., Sprawocznik po igłorefleksoterapii. Kiszyniew 1977.
Szczęśniewski M., Podstawy akupunktury. ZWMN, Koszalin 1991.
Szczudlik A., Kwasucka J., Zachowanie się immunoreaktywności beta-
endorfinopochodnej we krwi chorych z przewlekłym bólem leczonych punktowym
drażnieniem receptorowym (akupunkturą). Neurochirurgia Polska, 1984.
Szopiński J., Sierak T., Niecbecki A., Kaniewski M., Badania właściwości
bioelektrycznych punktów akupunkturowych. Pamiętnik I Krajowej Konferencji
Akupunktury. Warszawa 1983.
Tabjejewa D.M., Metodyczne problemy akupunktury. Akupunktura Polska, 1983,
(1),3.
Tan L.T., Tan M.Y., Yeith J., Acupuncture therapy. USA, 1973.
Thie J.F., Dotyk. Sport i Turystyka, Warszawa 1989.
Usowa M.K., Morochow S.A., Kratkoje rukowodstwo po igłoukaływaniu i
priżeganiu. Medicina, Moskwa 1974.
Wallnofer H., Rottauscher A., Chinese Folk Medicine. Bell Publishing Co., New
York 1965.
Wasińska K., Elektropunktura. Zielona Góra 1992.
Worgalik W.G., Wjazmiański E.S., Zarys chińskiej medycyny. PZWL, Warszawa
1964.
Wu Wei-ping, Formulaire d'acupuncture. Librairie Meloine, Paris 1959.
Zalewska B., Tolerancja bólu a efekt leczenia bólów głowy punktowym
drażnieniem receptorowym. Neurochirurgia Polska, 1980.
Ying K., Chinese Medical Sciense in Practice. Kowloon, Hongkong 1982.