5. Organizacja pomocy medycznej
w wypadkach masowych
i katastrofach
Jan Ciećkiewicz
Pomoc na miejscu zdarzenia tunkowego (CPR) wysyła na miejsce zdarzenia pierwsze
ambulanse z zespołami ratownictwa medycznego, a po-
W prawie wszystkich zdarzeniach o charakterze maso- wiadomieni równoczeS
nie o wypadku dyspozytorzy lub dy-
wym wymagających zorganizowania pomocy medycznej żurni straży pożarnej i policji wydadzą odpowiednie dys-
można wyodrębnić kilka zachodzących częS
ciowo na sie- pozycje jednostce krajowego systemu ratowniczo-gaS
ni-
bie okresów. Ponieważ wypadek taki zwykle zdarza się na- czego (KSRG) i patrolowi policji. Równoczesne urucho-
gle, dotknięci nim ludzie są początkowo zdani wyłącznie mienie tych trzech, najważniejszych z punktu widzenia
na siebie. ratownictwa, służb powinno być możliwe dzięki wprowa-
Faza wstępna. Zależnie od doznanych obrażeń, a cza- dzaniu jednolitego numeru alarmowego 112 dla łączno-
sem stopnia zatrucia, częS
ć ludzi dotkniętych katastrofą S
ci telefonicznej i sieci komórkowych. Rozpoczyna się
ginie natychmiast, a życie pozostałych jest poważnie za- wówczas skoordynowane stawianie w stan gotowoS
ci in-
grożone. Jakkolwiek większoS
ć poszkodowanych doznaje nych jednostek służb ratowniczych i szpitali.
jedynie niewielkich obrażeń, to przeważnie są oni zdezo- Nie ma jednak praktycznie żadnej możliwoS
ci, aby po-
rientowani i w panice. moc przybyła na miejsce wypadku natychmiast, nawet je-
W tej fazie możliwoS
ć uratowania jak największej licz- S
li do akcji wyS
le się zespół ratownictwa medycznego
by osób, które przeżyły sam moment wypadku  a ich ży- S
migłowcem. Pomimo więc rozpoczęcia fazy konsolida-
cie jest nadal zagrożone  zależy od tego, czy wS
ród naj- cji, na miejscu wypadku trwa jeszcze faza wstępna i nadal
lżej poszkodowanych i S
wiadków zdarzenia znajdują się ofiary są zależne od wzajemnej pomocy aż do czasu dotar-
tacy, którzy potrafią udzielić pierwszej pomocy. Ze wzglę- cia tam i zorganizowania się pomocy kwalifikowanej. Po-
du na hierarchię zagrożeń życia dla poszczególnych ofiar nieważ na pierwszych informacjach od uczestników lub
najważniejsze może być udrożnienie dróg oddechowych, przygodnych S
wiadków zdarzenia nie można w pełni pole-
zwłaszcza u nieprzytomnych oraz podtrzymanie oddechu gać, są one wystarczające tylko do wprowadzenia stanu
i zatamowanie krwawienia. Ale dla nich wszystkich naj- podwyższonej gotowoS
ci i uruchomienia systemu, ale
ważniejsze okazuje się wezwanie służb ratowniczych, po- w pełni wiarygodne informacje można uzyskać dopiero od
nieważ dopiero od tej chwili lokalny system ratownictwa pierwszych jednostek ratownictwa, które dotrą na miej-
dowiaduje się o zaistniałym wypadku i może rozpocząć sce wypadku. Trzeba też mieć S
wiadomoS
ć, że im większa
swoje działania mające na celu udzielenie wszechstron- skala zdarzenia, tym większe znaczenie ma właS
ciwa
nej pomocy. organizacja podejmowanych działań, zarządzanie nimi
Dobrze jest, jeS
li wzywający pomocy potrafi przekazać i ich zabezpieczenie logistyczne, co może być bardzo trud-
odpowiedni zakres istotnych informacji dotyczących ne i skomplikowane.
miejsca i rodzaju zdarzenia, drogi dojazdu, liczby poszko-
dowanych i charakteru doznanych przez nich obrażeń, W dalszym etapie akcja ratownicza powinna się toczyć
a także ewentualnego niebezpieczeństwa. Jeżeli tego nie według wypracowanych schematów i zgodnie z zaplano-
potrafi, rolą dyspozytora jest podjęcie próby dopytania się wanymi wczeS
niej i uzgodnionymi zasadami na trzech po-
o te szczegóły. ziomach:
" strategicznym,
Faza konsolidacji. SzybkoS
ć reakcji systemu i właS
ci- " taktycznym,
we, zgodne z zaistniałymi potrzebami zaplanowanie akcji " wykonawczym.
ratunkowej zależy w znacznej mierze od tego, jakie infor-
macje na temat zdarzenia poda wzywający pomocy. Naji- Punkt dowodzenia akcją, co odpowiada poziomowi
stotniejsze informacje to: możliwie dokładne opisanie taktycznemu, powinien się znalex
ć jak najbliżej miejsca
miejsca, w którym doszło do wypadku, rodzaj zdarzenia wypadku, z zachowaniem jednak zasad bezpieczeństwa.
i przybliżona choćby liczba ciężko poszkodowanych. Wów- Za jak najbliższym usytuowaniem punktu dowodzenia
czas dyspozytor medyczny centrum powiadamiania ra- przemawia wiele czynników, a zwłaszcza taki, że bliska
30
Organizacja pomocy medycznej w wypadkach masowych i katastrofach
zdarzeniu lokalizacja umożliwia najlepszy wgląd w bieżą- zadanie istotne, skierowanie bowiem zbyt dużej liczby
cą sytuację, rozeznanie skali potrzeb i możliwoS
ć szybkie- ofiar masowego wypadku do jednego szpitala, zwłaszcza
go podejmowania właS
ciwych decyzji. Następny, również wymagających pilnej pomocy, może spowodować tam  ka-
bardzo istotny, powód to obecnoS
ć na miejscu przedstawi- tastrofę i sprawić, że okaże się on w pewnym momencie
cieli wszystkich służb biorących udział w akcji, którzy ma- niewydolny. Bywa to niestety jedną z przyczyn nieopano-
ją wtedy łatwy i bezpoS
redni kontakt zarówno z dowodzą- wania  nieskompensowania katastrof.
cym akcją, jak i wzajemny. Dlatego mając informacje o bieżącej wydolnoS
ci szpi-
tali, można odpowiednio kierować do nich odjeżdżające
W punkcie dowodzenia zapadają konkretne decyzje z miejsca wypadku ambulanse transportujące chorych
dotyczące podejmowanych działań, np. co do użycia róż- i inne S
rodki transportu służące dorax
nie do przewozu po-
norodnego sprzętu, a z medycznego punktu widzenia de- szkodowanych. Innym rozwiązaniem może być przekazy-
cyzje o rozpoczęciu dorax
nego leczenia i transporcie cho- wanie tych informacji koordynującemu medyczne działa-
rych z miejsca wypadku do szpitali lub oS
rodków specjali- nia ratunkowe na miejscu, a on, opierając się na lepszej
stycznych. Tak więc poziom wykonawczy styka się wów- ocenie własnej stanu pacjentów, może ich odsyłać w odpo-
czas bezpoS
rednio z poziomem taktycznym. Na poziomie wiednich kierunkach, czasem wprost do oS
rodków specja-
wykonawczym działają zwykle skierowane na miejsce wy- listycznych. O tym, które rozwiązanie zostaje przyjęte,
padku zespoły ratownictwa medycznego, czyli lekarze, powinien decydować lokalnie przygotowany plan zabez-
pielęgniarki i ratownicy medyczni. pieczenia ratunkowego.
Centrum operacyjne jest też właS
ciwym miejscem,
Nieodzownym zapleczem działań podejmowanych na w którym powinno się organizować udzielanie informa-
miejscu zdarzenia musi być centrum operacyjne pracu- cji rodzinom i bliskim ofiar masowego wypadku. W tym
jące na poziomie strategicznym. Przy sprawnej łącznoS
ci celu powinno się uzyskiwać bieżące informacje dotyczące
może być ono zlokalizowane nawet w znacznej odległoS
ci ich rozmieszczania w szpitalach i szybko podać do pu-
od miejsca toczącej się akcji. Decyzje tu podejmowane blicznej wiadomoS
ci odpowiednie numery telefonów.
muszą się opierać na zakresie informacji otrzymywanych Z tym łączy się też organizowanie informacji o wypadku
z poziomu taktycznego. Taką funkcję może pełnić powia- dla radia, telewizji i prasy. KolejnoS
ć tych mediów nie jest
towy sztab kryzysowy, który pracuje opierając się na przypadkowa, bo zależy od praktycznej szybkoS
ci przeka-
strukturze i rozbudowanych liniach łącznoS
ci CPR. Z po- zywania istotnych informacji, a czasem i wskazówek doty-
wodów omówionych wczeS
niej nie powinien on z oddali czących postępowania dla szerokiej publicznoS
ci. W du-
próbować bezpoS
redniego dowodzenia akcją, a jedynie żych zdarzeniach o charakterze masowym, zwłaszcza
koncentrować się na udzielaniu jej maksymalnej pomocy. w miastach, bywa że zmieniać się musi układ komunika-
Przede wszystkim należy zająć się koordynowaniem cyjny, co wprowadza zamieszanie na ulicach i powoduje
niezbędnych działań na szeroko pojętym zapleczu. Jeżeli niepokój. Zapobiec temu może podawanie możliwie dużo
jednak na miejscu zdarzenia nie ma ludzi, którzy byliby informacji i wskazówek przez radio i głoS
niki rozmie-
w stanie właS
ciwie kierować akcją, może odpowiednio do szczane w ruchliwych punktach miasta.
tego przygotowana osoba z centrum udać się na miejsce Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, podobnie
wypadku i tam przejąć dowodzenie jej całoS
cią lub czę- jak w większoS
ci innych krajów, jeżeli w akcji ratunkowej
S
cią. Głównymi jednak zadaniami dla poziomu strate- biorą udział jakieS
jednostki KSRG, ich dowódca jest au-
gicznego jest zabezpieczenie redystrybucji potrzebnych tomatycznie kierującym działaniami ratowniczymi,
zasobów (także jeS
li chodzi o personel), w razie koniecz- a więc dowódcą wszystkich służb, w tym także i medycz-
noS
ci nawet z sąsiednich powiatów lub województw. W ta- nych. Jedynym wyjątkiem mogą być akcje w wypadku
kich sytuacjach powinien uaktywnić się wojewódzki aktów terroru, kiedy utrzymuje się wynikające z nich
sztab kryzysowy. Oznacza to, mówiąc bardziej potocz- niebezpieczeństwo, bo wtedy dowodzenie obejmuje
nym językiem, wysyłanie na miejsce zdarzenia odpowie- policja. We wszystkich innych sytuacjach to oficer
dniej do potrzeb liczby zespołów ratownictwa medyczne- straży pożarnej ma głos decydujący. On, m.in. swoimi
go, innych S
rodków transportu i specjalistycznego sprzę- działaniami, okreS
la wyznaczoną strefę wokół miejsca
tu, a czasem także zespołów medycznych ze szpitali. zdarzenia jako niebezpieczną i jemu podlega koordynują-
cy medyczne działania ratunkowe, a więc przełożony ze-
Kolejnym zadaniem do wykonania na poziomie opera- społów medycznych.
cyjnym jest zawiadamianie o wypadku masowym oko-
licznych szpitali i oS
rodków specjalistycznych oraz W obrębie strefy niebezpiecznej działają wyłącznie
stawianie ich w stan gotowoS
ci do przyjmowania zwięk- ratownicy PSP, a niekiedy w szczególnych sytuacjach leka-
szonej liczby pacjentów, a następnie monitorowanie ich rze-strażacy. Działanie w strefie, która z powodu różnora-
wydolnoS
ci. Inaczej mówiąc, chodzi o bieżące orientowa- kich utrzymujących się zagrożeń  takich jak ogień, uwol-
nie się ilu pacjentów i w jakim stanie każdy okoliczny nione lub grożące uwolnieniem substancje toksyczne czy
szpital może przyjąć, tak by udzielić im bezzwłocznie po- też możliwoS
ć zawalenia się budynku  jest uznana za
trzebnej pomocy. Należy z naciskiem stwierdzić, że poda- niebezpieczną, wymaga odpowiedniego wyszkolenia oraz
wanie w takich sytuacjach przez pracownika szpitala nie- właS
ciwych ubrań ochronnych i specjalistycznego sprzę-
prawdziwych informacji ma cechy przestępstwa, gdyż tu. Wprowadzenie w jej obręb personelu innych służb,
może znacząco wpłynąć na losy niektórych ofiar. Jest to które nie spełniają tych wymogów, mogłoby stworzyć dla
31
Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych
Strefa udzielania Strefa transportu
pomocy i oczekiwania
Parking
(retriage)
przybywających
ambulansów
3 kolejnoS
ć
Punkt
Strefa niebezpieczna 
segregacji
działa tylko Straż.
wstępnej
Punkt medyczny
Strażacy-ratownicy
Pomoc
ewakuują wszystkich
natychmiastowa
do punktu segregacji
transport
1 kolejnoS
ć
medycznej (triage).
TRIAGE
Pomoc pilna
Dekontaminacja
2 kolejnoS
ć
Organizacja pomocy medycznej
jeS
li dowodzący akcją wyznacza strefę
niebezpieczną
Organizacja pomocy medycznej w strefie niebezpiecznej
nich nieuzasadnione niebezpieczeństwo i grozić niepo- magają nadal w opiece medycznej i przy transporcie cho-
trzebnym zwiększeniem liczby ofiar. rych. Dlatego działania strażaków i zespołów ratownic-
Za zdrowie i życie ludzi znajdujących się w strefie twa medycznego muszą być w pełni skoordynowane. Aby
niebezpiecznej odpowiadają ratownicy-strażacy. Ich na- przy współpracy uniknąć nieporozumień, trzeba pamię-
czelną misją jest oczywiS
cie opanowanie zagrożenia, tać o tym, że straż jest formacją mającą swoją strukturę
a w zakresie ratownictwa ewakuowanie znajdujących się dowodzenia i członkowie zespołów ratownictwa medycz-
tam ludzi poza obszar zagrożony. W tym celu muszą oni nego nie mogą oczekiwać natychmiastowego wykonywa-
niektórym z poszkodowanych udzielać pomocy stosownie nia przez strażaków swoich poleceń. O pomoc należy
do posiadanych kwalifikacji, wykonując przy tym czynno- zwracać się do dowódcy, którego zwykle można rozpoznać
S
ci z zakresu ratownictwa, takie jak udrożnienie dróg od- po czerwonym hełmie.
dechowych i proste zabezpieczenie ich drożnoS
ci czy też Chaotycznie prowadzone działania zespołów medycz-
zatamowanie krwawienia zewnętrznego. CzęS
ci poszko- nych są z reguły spowodowane mylnym rozeznaniem rze-
dowanych wystarcza ułatwienie drogi wyjS
cia, częS
ć zaS
czywistych potrzeb i przez to, pomimo wkładanego w nie
muszą strażacy wynosić. Jak długo trwa realne niebezpie- wysiłku, mało skuteczne. WłaS
ciwa koordynacja medycz-
czeństwo, życie wszystkich jest zagrożone, trudno jest nych działań ratunkowych, prowadzonych na miejscu
więc ustalać pierwszeństwo udzielania pomocy i prioryte- zdarzenia o charakterze wypadku masowego, ma zasadni-
tem jest ewakuacja do strefy bezpiecznej. Z punktu wi- cze znaczenie dla jej powodzenia.
dzenia zasad medycyny katastrof można nawet powie-
dzieć, że w sytuacjach skrajnych, kiedy można się liczyć Zadania koordynującego medyczne działania ratun-
z bardzo dużą liczbą ofiar, zasadę czynienia jak najwięcej kowe:
dla jak największej liczby poszkodowanych realizuje się " powiadomienie centrum operacyjnego o rzeczywistej
najpełniej, wyprowadzając możliwie jak najszybciej zdol- skali i rodzaju zdarzenia oraz o wynikających z tego
nych do samodzielnego poruszania się, bo oni mają naj- potrzebach,
większe szanse przeżycia. " kierowanie zespołami ratownictwa medycznego na
miejscu,
Na granicy strefy niebezpiecznej odpowiedzialnoS
ć " kierowanie segregacją medyczną ofiar wypadku,
za zdrowie i życie przejmują zespoły ratownictwa me- " kierowanie pracą punktu pomocy medycznej
dycznego. Na tym zresztą nie kończy się działalnoS
ć stra- " kierowanie transportem poszkodowanych z miejsca
żaków związana z ratownictwem medycznym. W razie po- zdarzenia.
trzeby to oni są najbardziej kompetentni, aby w razie ska-
żenia wymagającego dekontaminacji organizować ją Koordynację tych działań powinien rozpocząć
i przeprowadzać. WłaS
ciwym do tego miejscem jest gra- szef pierwszego zespołu ratownictwa medycznego,
nica strefy bezpiecznej. Oni też w miarę możliwoS
ci po- który znajdzie się na miejscu wypadku. W Polsce z re-
32
Organizacja pomocy medycznej w wypadkach masowych i katastrofach
Strefa udzielania Strefa transportu
pomocy i oczekiwania
(retriage)
2 Parking
3 3 2 3 1
przybywających
ambulansów
3 kolejnoS
ć
2
1 3 3
+
2 1 + + 2 33
3 3 2 1 2 3 3 3
3 3 2
3 3 2
3 3 2
Punkt medyczny
1
Pomoc
3 2 1 3 2 1 1 2 3
natychmiastowa
transport
1 kolejnoS
ć
333 2 2 33 3 3
3 3
3
3 3
Pomoc pilna
2 kolejnoS
ć
Organizacja pomocy medycznej
jeS
li nie wyznaczono strefy niebezpiecznej
Obszar segregacji wstępnej podzielony na sektory
Raport: 3 zabitych, 8  czerwonych , 12  żółtych , 25  zielonych
Organizacja pomocy medycznej, jeS
li nie wyznaczono strefy niebezpiecznej
guły jest nim lekarz. Kiedy następuje wypadek masowy " istniejące i potencjalne zagrożenia,
o dużej skali, wszystkie te zadania mogą przekraczać " przybliżona liczba wymagających pomocy i ich stan;
kompetencje pierwszego przybywającego na miejsce le- liczba zabitych,
karza. Dlatego w niektórych sytuacjach może on po ja- " jaka liczba zespołów ratownictwa medycznego powin-
kimS
czasie zostać zmieniony przez bardziej kompetent- na pracować na miejscu i jakie jest zapotrzebowanie
ną osobę, można też wyznaczać odpowiedzialnych za po- na S
rodki transportu do szpitali,
szczególne wymienione czynnoS
ci. Dla powodzenia akcji " jakie służby ratownicze działają na miejscu i jakie są
ratunkowej jest jednak niezmiernie ważne, by od samego jeszcze potrzebne.
początku był ktoS
kierujący, bo tylko to może zapobiec
powstaniu chaosu. Zaraz po przekazaniu tych informacji należy
Z tego powodu pierwszy dojeżdżający na miejsce w porozumieniu z dowodzącym całą akcją wyznaczyć
ambulans powinien podjechać jak najbliżej do miej- kilka obszarów, w których będą działały służby me-
sca wypadku, upewniając się jednak, że jest to miej- dyczne.
sce bezpieczne. W tym momencie cała jego załoga za-
czyna dzielić się rolami. Lekarz ma rozpocząć ocenę ro- Są to:
dzaju i miejsca zdarzenia, nawiązując kontakt z dowodzą- " punkt lub obszar segregacji medycznej,
cym akcją oficerem straży pożarnej. Kierowca nawiązuje " obszar udzielania pomocy i oczekiwania,
i utrzymuje łącznoS
ć z centrum (dyspozytorem), zawiada- " obszar transportu.
miając o przybyciu na miejsce. Nie powinien opuszczać
samochodu. Pielęgniarka lub ratownik medyczny przygo- W zależnoS
ci od tego, czy jakaS
strefa została uznana
towuje się do segregacji medycznej poszkodowanych. za niebezpieczną, czy też niebezpieczeństwa dla zespołów
ratownictwa medycznego nie ma, inaczej prowadzi się se-
Lekarz przekazuje osobie odpowiedzialnej za za- gregacje medyczną  triage. Zasady i sposób prowadze-
bezpieczenie medyczne w centrum operacyjnym na- nia tej segregacji omówione są w osobnym rozdziale. Tu
stępujące informacje konieczne do organizowania zaS
należy tylko nadmienić, że w razie ustalenia strefy
pomocy: niebezpiecznej poszkodowanych wyprowadzają z niej
" czy rzeczywiS
cie nastąpił wypadek o charakterze ma- i wynoszą strażacy i w takiej sytuacji ustala się na jej gra-
sowym lub czy zagraża takie niebezpieczeństwo, nicy punkt segregacji, w którym prowadzi się wstępną
" jaka jest dokładna lokalizacja wypadku z sugestią naj- segregację, lub inaczej przesiewowy triage, na podstawie
lepszej drogi dojazdu dla ambulansów, ewentualnie szybkiej oceny 3 4 parametrów życiowych (oddech, krą-
lądowania S
migłowców, żenie, S
wiadomoS
ć), a z którego poszkodowani są rozmie-
" rodzaj zdarzenia (wypadek drogowy, kolejowy, che- szczani w trzech wyznaczonych miejscach w obrębie ob-
miczny itp.), szaru udzielania pomocy i wyczekiwania, stosownie do ich
33
Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych
stanu. W takiej też sytuacji triage może być rozpoczęty przetrzymywać na przyczepkach dołączanych do ambu-
już przez pielęgniarkę lub ratownika medycznego pierw- lansów lub innych samochodów.
szego ambulansu, którzy mogą wskazywać, gdzie mają
być gromadzeni chodzący uczestnicy wypadku, a gdzie W krajach, gdzie zespoły ratownictwa medycznego
bardziej poszkodowani. składają się z ratowników medycznych, stosunkowo czę-
sto powstaje koniecznoS
ć wysłania ze szpitala zespołu
W sytuacji natomiast, kiedy nie ma strefy niebez- punktu medycznego. W Polsce w składzie każdego zespo-
piecznej, całe miejsce zdarzenia okreS
la się jako łu znajduje się lekarz, jest więc teoretycznie znacznie
obszar segregacji i wtedy mogą tam wkroczyć zespoły bardziej komfortowa sytuacja, jednak tylko wówczas, gdy
ratownictwa medycznego wyznaczone do jej przeprowa- każdy z nich będzie już odpowiednio przygotowany do
dzenia. pracy w takich warunkach. Dzięki obecnoS
ci lekarzy wie-
OczywiS
cie w mniejszych zdarzeniach, takich jak wy- le czynnoS
ci może być wykonywanych przez załogi ambu-
padek autokaru, jeden ratownik może dokonać przesiewo- lansów zarówno na miejscu wypadku, jak i podczas trans-
wego triage u, tak by w ustalonej kolejnoS
ci można było portu. Rozwinięcie stałego punktu bądx
to w zaadoptowa-
zabierać poszkodowanych do obszaru udzielania pomocy. nym pomieszczeniu zamkniętym, bądx
w rozstawianych
Kiedy jednak mamy do czynienia z większym obsza- namiotach jest konieczne w zależnoS
ci od warunków po-
rem zdarzenia, np. duży dom i jego otoczenie po wybu- godowych lub przy bardzo dużej liczbie poszkodowanych,
chu, rozległy teren po panicznej ucieczce tratującego się zwłaszcza jeS
li ich uwalnianie zajmuje dużo czasu.
tłumu, rozbity pociąg czy lotnisko, wówczas przestrzeń,
na której leżą i błąkają się ofiary, staje się zbyt duża dla Obszar udzielania pomocy i oczekiwania powinien
jednego oceniającego. Korzystniej jest wtedy nawet po- być podzielony na miejsca, w których będzie się grupować
czekać na posiłki, dzieląc cały obszar do przeszukania na poszkodowanych odpowiednio do ustalonej we wstępnej
sektory stosownie do wyrax
nie widocznych punktów i do segregacji kategorii pilnoS
ci udzielania im pomocy. Miej-
tych sektorów skierować ekipy zajmujące się segregacją sca te powinno się oznaczać według kodów kolorowych.
wstępną i wynoszące poszkodowanych do przygotowanych Sposoby oznaczania miejsca mogą być różne, ale winny
w obszarze udzielania pomocy miejsc. być wczeS
niej ustalone, a ratownicy z tym sposobem ozna-
Praktyka uczy, że lepiej jest wtedy wykorzystany cenny czenia zaznajomieni. Mogą to być np. rozkładane na zie-
czas i sam proces wstępnej segregacji jest szybciej zakoń- mi kolorowe płachty, ustawiane lub zawieszane kolorowe
czony. Takiego podziału na sektory i kierowanie do nich flagi itp. Kolorem czerwonym trzeba oznaczyć miejsce
wyznaczonych zespołów dokonuje koordynujący medycz- najbliżej punktu medycznego i tam grupuje się najciężej
ne działania ratunkowe, ale sam nie zajmuje się oceną poszkodowanych, następnie kolorem żółtym miejsce dla
poszkodowanych. Ofiary wypadku po segregacji przesie- tych, którzy mogą poczekać oraz, w pewnym oddaleniu,
wowej powinny być oznaczone na przedramionach taS
ma- kolorem zielonym dla mogących poruszać się samodziel-
mi z kodami kolorowymi lub zawieszonymi na szyi karta- nie.
mi z wyrax
nie widocznymi kodami kolorowymi. Karty se-
gregacyjne na tym etapie nie muszą być wypełniane.
Postępowanie lecznicze na miejscu zdarzenia
Osoba koordynująca medyczne działania ratunkowe
nie rozpoczyna też osobiS
cie leczenia, a tylko ustala ob-
szar udzielania pomocy i oczekiwania oraz wyznacza Powtórna segregacja (ang. re-triage)
kto i gdzie ma prowadzić punkt pomocy medycznej. Warto pamiętać, że podobnie jak w każdym innym jedno-
Punkt ten powinien być zlokalizowany w dogodnym miej- stkowym wypadku, czas spędzony w punkcie medycznym
scu i oznakowany w sposób widoczny zarówno w celu uła- i poS
więcony na przygotowanie do transportu, zwłaszcza
twienia donoszenia tam i doprowadzania poszkodowa- przez najciężej poszkodowanych, musi być możliwie jak
nych z miejsca zdarzenia, jak i podjazdu ambulansów za- najkrótszy. Stara prawda, że najciężej chorych najefek-
bierających pacjentów, tak by można było łatwo ich tywniej leczy się w szpitalu, nie traci na aktualnoS
ci na-
w nich lokować. Nie można więc ustawić punktu me- wet mimo najlepiej wyposażonego punktu medycznego.
dycznego np. na łące oddzielonej od drogi rowem. Pracujący na miejscu personel medyczny musi opanować
naturalną chęć prowadzenia leczenia i ograniczyć się do
W większoS
ci masowych wypadków, w których liczba najprostszych działań. Zorganizowanie takiego punktu
poszkodowanych nie przekracza kilkudziesięciu, funkcję ułatwia jednak wykonanie na miejscu zabiegów ratują-
takiego punktu medycznego może pełnić pozostawio- cych życie i stabilizację najciężej chorych przed podję-
ny na miejscu ambulans. Jeżeli jego zapas leków i wypo- ciem transportu, co zwiększa ich szanse przeżycia.
sażenie okazują się niewystarczające, można je uzupeł- KoniecznoS
ć takich działań wynika z prowadzonej
niać, dosyłając w razie potrzeby na miejsce wypadku. Ta- w punkcie medycznym powtórnej segregacji (ang. re-
ka dodatkowa liczba leków, materiałów opatrunkowych triage), jednak już teraz na podstawie nie tylko oceny wy-
i sprzętu jednorazowego użytku, już wczeS
niej przygoto- branych parametrów życiowych, ale i wstępnej oceny ura-
wane i przechowywane, powinny być pakowane w poje- zowej prowadzonej według zasad BTLS, z uwzględnie-
mniki mieszczące się w wysyłanych do wypadku lub po- niem wieku pacjenta i stanu jego zdrowia przed wypad-
wracających tam ze szpitala ambulansach. Można je też kiem. Ocena ta pozwala nie tylko na stwierdzenie, że ży-
34
Organizacja pomocy medycznej w wypadkach masowych i katastrofach
cie jest zagrożone, ale na okreS
lenie przyczyny tego sta- dziej pacjent wymaga przewentylowania. Może to być ła-
nu, np. odmy prężnej, krwotoku, objawów narastającej twiejsze niż odliczanie 30 sekund.
ciasnoty S
ródczaszkowej, mnogich obrażeń ciała.
Za tym idzie dobór odpowiednich zabiegów i ustalenie Rurka dotchawicza jest najlepszym, ale nie jedynym
kierunku transportu, ponieważ już na miejscu wypadku sposobem utrzymania drożnoS
ci dróg oddechowych.
może być jasne, że chory winien być leczony w oS
rodku W niektórych sytuacjach można z niej zrezygnować, ogra-
specjalistycznym. Wreszcie, jeżeli jedną z istotnych cech niczając się do rurki ustno-gardłowej lub nosowo-gardło-
katastrofy jest zbyt mała liczba ratujących i deficyty wej, a można też, zwłaszcza jeS
li jest trudna i musi być
sprzętowe, to zgromadzenie w jednym miejscu najlepiej czasochłonna, zastąpić ją wprowadzeniem maski krta-
przygotowanego zespołu i potrzebnego wyposażenia po- niowej lub konikopunkcją wykonaną grubą kaniulą lub
zwala na lepsze ich wykorzystanie. specjalnym zestawem. U starszych dzieci i dorosłych na-
Zabiegi ratujące życie do wykonania na miej-
scu wypadku
1. Udrożnienie i zabezpieczenie drożnoS
ci dróg
oddechowych
2. Tlenoterapia, oddech wspomagany lub za-
stępczy
3. Odbarczenie odmy prężnej nakłuciem
4. Zamknięcie opatrunkiem rany ssącej klatki
piersiowej
5. Zatamowanie krwotoku zewnętrznego
Rurka intubacyjna (dzięki uprzejmoS
ci firmy
6. Wkłucie dożylne lub sródkostne i rozpoczę-
Medline)
cie przetaczania płynów
leży też rozważyć konikotomię i wprowadzenie tą drogą
7. Amputacje (wyjątkowo)
rurki do tchawicy. Wszystkie te zabiegi, których kon-
8. Odbarczenie worka osierdziowego w przy-
cepcja bywa prosta, ale praktyczne przeprowadzenie
padku tamponady serca (wyjątkowo).
już nie, powinno się podejmować po dokładnym zapozna-
niu się z techniką ich wykonania i możliwymi powikłania-
mi. To wszystko nie podważa zalet rurki intubacyjnej jako
Zabiegi na miejscu wypadku najlepszego zabezpieczenia drożnoS
ci dróg oddechowych
Zakres zabiegów wykonywanych na miejscu wypadku i ochrony przed zachłyS
nięciem. Do transportu należy
jest z natury rzeczy bardzo ograniczony i jeS
li pamięta się mocować ją najlepiej bandażem elastycznym, który amor-
o jak najszybszym odsyłaniu najciężej poszkodowanych tyzując wstrząsy, zapobiega przemieszczaniu się rurki.
z miejsca wypadku, nie należy przedłużać leczenia i ob-
serwacji. 2. Rozpoczęcie tlenoterapii, wdrożenie oddechu
zastępczego i wspomaganego to konsekwencja udroż-
nienia dróg oddechowych. Ale trzeba też pamiętać, że
Konieczne może być wykonanie następujących także każdy chory w stanie wstrząsu, nawet z drożnymi
zabiegów. drogami oddechowymi i bez objawów dusznoS
ci, powinien
1. Udrożnienie i zabezpieczenie drożnoS
ci dróg otrzymywać tlen, a przy objawach niewydolnoS
ci odde-
oddechowych jest zadaniem priorytetowym i musi być
wykonane bardzo szybko. Warto przypomnieć, że intuba-
cja dotchawicza jest najlepszym sposobem utrzymania
drożnoS
ci dróg oddechowych, szczególnie podczas dłuż-
szego transportu. Ale nie należy od niej zaczynać udroż-
nienia dróg oddechowych, zwłaszcza że większoS
ć cho-
rych, którzy jej mogą wymagać, jest w znacznym stopniu
niedotleniona.
Próba intubacji bez uprzedniego udrożnienia dróg od-
dechowych w sposób klasyczny, tj. przez podparcie brody
lub wysunięcie żuchwy do przodu i natlenienie pacjenta,
może skończyć się nagłym zatrzymaniem krążenia. War-
Maska tlenowa (dzięki uprzejmoS
ci firmy Medline)
to też pamiętać o niebezpieczeństwie wynikającym
z przedłużającej się samej czynnoS
ci wprowadzenia
rurki dotchawiczej, którą czasem trzeba przerwać na chowej powinien to być tlen 100-procentowy. Z drugiej
ponowne przewentylowanie pacjenta. Dlatego intubujący strony należy zachować rozwagę z prowadzeniem odde-
powinien na ten okres wstrzymać własny oddech, bo jeS
li chu respiratorem u chorych z możliwymi obrażeniami
on odczuje koniecznoS
ć następnego oddechu, to tym bar- tkanki płucnej, jak choćby po urazach z gwałtownego wy-
35
Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych
hamowania (wypadki komunikacyjne, upadki z wysoko- Alternatywą może być szybkie wykonanie wenesekcji
S
ci) i po wybuchach, bo może to przyspieszyć narastanie na żyle odpiszczelowej za kostką przyS
rodkową. Zabieg
odmy prężnej. Rozwaga w tym wypadku nie musi ozna- ten, zarzucony w warunkach szpitalnych z powodu powi-
czać unikania podłączenia respiratora, ale ma skłaniać kłań w postaci zapalenia żył, może być z powodzeniem
do troskliwej obserwacji pacjenta pod tym kątem. stosowany na krótki czas, dla ratowania życia w warun-
kach pomocy przedszpitalnej.
3. Odbarczenie odmy prężnej, rozpoznanej w punk-
cie medycznym na miejscu katastrofy, przed podjęciem Innym wartym polecenia sposobem, znanym od lat 30.
transportu z reguły ogranicza się do nakłucia grubą ka- XX wieku, a obecnie ze względu na szybkoS
ć wykonania
niulą w II p.m.ż. i ewentualnie zaopatrzenia jej mechani- przeżywającym prawdziwy renesans, jest wkłucie sród-
zmem zastawkowym. Można to uzyskać, przekłuwając ka- kostne grubej igły (jak do punkcji mostka) w przednią
niulą od S
rodka palec jałowej rękawiczki lateksowej, a na- powierzchnię bliższej nasady piszczeli, 2-3 cm poniżej jej
stępnie dokonując nakłucia klatki piersiowej. Pozostawio- guzowatoS
ci. Sposób ten od dawna stosowany u dzieci,
na wiotka rękawiczka będzie wtedy działała jak zastawka które mają koS
ć delikatną, obecnie z powodzeniem jest
bezzwrotna. Dren do klatki piersiowej, zarówno w punk- stosowany u dorosłych, zwłaszcza jeS
li się dysponuje od-
cie medycznym, jak i w ambulansie wiozącym chorego do powiednim do tego sprzętem, np. dostępnym już w Polsce
szpitala, wprowadza się wyjątkowo i tylko wtedy, gdy po- zestawem BIG (ang. bone injection gun), który to ułatwia.
mimo nakłucia jeszcze drugą kaniulą obserwuje się u pa- Wszystkie płyny i leki, które można podawać dożylnie,
cjenta narastanie niewydolnoS
ci oddechowej. mogą być dostarczane wkłuciem S
ródkostnym. Zaleca się
podawanie tą drogą płynów w bolusach strzykawką 50 ml.
4. Zabezpieczenie opatrunkiem rany ssącej klatki
piersiowej, zwanej niekiedy odmą otwartą, zapobiega
szybkiej S
mierci z powodu niewydolnoS
ci oddechowej. Je-
żeli jest się pewnym, że rana ogranicza się do powłok
klatki, powinien to być szczelny opatrunek pokryty folią
lub ceratką. Ale w wypadku ran drążących, kiedy można
podejrzewać uszkodzenie miąższu płucnego, taki opatru-
nek może sprzyjać wytworzeniu się odmy prężnej. Aby te-
mu zapobiec, opatrunek, również pokryty folią, winien
być oklejony tylko z trzech stron, tak by gromadzące się
w opłucnej pod zwiększonym ciS
nieniem powietrze mogło
sobie znajdować ujS
cie.
Zestaw do wkłucia S
ródszpikowego
5. Zatamowanie krwawienia zewnętrznego jest
zwykle dokonywane już w czasie segregacji przesiewowej, W warunkach pozaszpitalnych, zwłaszcza takich jakie
ale wtedy robi się to w możliwie najprostszy sposób, uci- zwykle towarzyszą wypadkom masowym i katastrofom,
skiem bezpoS
rednim lub opaską zaciskową, a więc zakła- z reguły nie dokonuje się wkłuć do żył centralnych, są one
dając, że na krótko. W punkcie medycznym należy rany bowiem wtedy obarczone znacznie zwiększoną iloS
cią po-
zaopatrzyć opatrunkami uciskającymi miejscowo, a wy- wikłań. Przy rozważaniach, jakie płyny powinno się prze-
jątkowo można posłużyć się narzędziem chirurgicznym. taczać, należy pamiętać, że takie płyny koloidowe jak de-
Nowe doS
wiadczenia medycyny wojskowej niektórych kstran S
redniocząsteczkowy czy HES, mają w tej samej
krajów z mocowaniem opatrunków cienką, przylegającą objętoS
ci co krystaloidy mniej więcej czterokrotnie szyb-
folią w rolce (taką jak do artykułów spożywczych) zamiast sze działanie w wypełnianiu łożyska naczyniowego. Roz-
bandaży, są bardzo dobre. Można wtedy również stosować wagi wymaga stosowanie ich w póx
nym okresie wstrząsu.
docisk, a równoczeS
nie obserwować kolor skóry. Sto me-
trów folii w rolce może ułatwić w punkcie medycznym za- 7. Odbarczenie tamponady serca przez nakłucie
opatrzenie wielu rannych. Podejrzenie krwawienia we- worka osierdziowego jest wykonywane wyjątkowo, czę-
wnętrznego musi być powodem możliwie szybkiego trans- S
ciej może podczas transportu.
portu do szpitala.
Pomoc zakleszczonej ofierze
6. Uzyskanie drogi przetaczania płynów i rozpo- W wypadkach masowych i katastrofach, zwłaszcza bu-
częcie ich przetaczania przed podjęciem transportu jest dowlanych i komunikacyjnych, doS
ć często dochodzi do
wygodniejsze niż podczas jazdy.  Złotym standardem po przygniecenia lub zakleszczenia ofiary, co utrudnia lub
urazach jest wkłucie dwóch doS
ć grubych cewników uniemożliwia jej szybkie wyciągnięcie i ewakuację. Może
dożylnych (>1,2 mm, 18G). Niestety, u chorych wykrwa- wtedy zachodzić koniecznoS
ć udzielania jej pomocy w tym
wionych i u dzieci może to być trudne i czasochłonne. Dla- miejscu, w którym się ona znajduje, niekiedy nawet
tego powinno się szybko rozważyć, zwłaszcza jeS
li wkłucie w obrębie strefy niebezpiecznej.
okazuje się trudne i może zająć dłużej niż 5 min, znalezie- W wypadku przygniecenia połączonego ze zmiażdże-
nie innej drogi. Ważne jest to, by móc szybko przetaczać niem kończyn uwolnienie ofiary łączy się z uwolnieniem
płyny, ale niekoniecznie wkłutymi cewnikami. do krwiobiegu produktów rozpadu niedotlenionych mię-
36
Organizacja pomocy medycznej w wypadkach masowych i katastrofach
ich kontrolowane działanie, jest droga dożylna lub
S
ródkostna.
Morfina w dawce 2-4 mg dożylnie zapewnia działanie
przeciwbólowe i lekko sedatywne, a jest daleka od depre-
syjnego działania na oS
rodek oddechowy. Drugim poleca-
nym lekiem przeciwbólowym jest ketonal, z którego dzia-
łaniem jako niesteroidowego leku przeciwzapalnego wią-
że się nadzieję na wyhamowanie do pewnego stopnia nie-
korzystnych reakcji ogólnoustrojowych.
Podsumowanie
Przez punkt medyczny w pierwszej kolejnoS
ci powinni
przechodzić chorzy oznaczeni kolorem czerwonym, wy-
magający pomocy natychmiastowej, a po jej udzieleniu
oni też powinni być najszybciej, optymalnie w czasie do 10
minut, odtransportowani stamtąd do szpitala.
Uwolnienie osoby poszkodowanej w wypadku
W zdarzeniach o dużej skali, kiedy problem opanowa-
samochodowym
nia katastrofy staje pod znakiem zapytania ze względu na
szczupłoS
ć dostępnych sił i S
rodków, częS
ć jej ofiar  ozna-
S
ni, co w połączeniu z oligowolemią pogłębia wstrząs i do- czanych wstępnie kodem czerwonym  może doznać tak
prowadza do niewydolnoS
ci nerek. Kluczowym działa- znacznych obrażeń lub zatruć, że znajdują się wprawdzie
niem jest w takich sytuacjach maksymalna stymulacja też w stanie bezpoS
redniego zagrożenia życia, ale ich ro-
nerek, przez przetaczanie płynów, zanim podejmie się po- kowanie jest już wątpliwe, a na ich ratowanie trzeba by
dniesienie ugniatającego ciężaru. poS
więcić zbyt dużo czasu ze szkodą dla lepiej rokujących.
W takiej sytuacji, w myS
l zasady czynienia jak naj-
Niekiedy jednak, zwłaszcza jeS
li uwolnienie zajmuje więcej dla jak największej liczby poszkodowanych, ci
bardzo dużo czasu, albo kiedy narastające niebezpieczeń-  prawdopodobnie nie do uratowania muszą ustąpić ko-
stwo dalszego zawalania się budynku zmusza do przyspie- lejnoS
ci lepiej rokującym. Tworzą oni jakby podgrupę,
szenia działania, może okazać się konieczne wykonanie której pomoc jest odroczona, ale czekającą przy punkcie
amputacji zmiażdżonej kończyny, lub  co jest szczegól- medycznym i niestety częS
ć z nich może nawet nie docze-
nie dramatyczne  dokonanie tego dla ratowania życia kać prób udzielenia im pomocy. Dotyczy to takich przy-
z poS
więceniem kończyny, która w innych okolicznoS
ciach padków, jak np. rozkawałkowanie sklepienia czaszki z wy-
byłaby do uratowania. Wykonuje się wtedy amputację gi- rax
nym uszkodzeniem mózgowia, zmiażdżenia połowy
lotynową z pozostawieniem jak najdłuższego kikuta, a je- ciała czy oparzenia ponad 80% jego powierzchni. Jeżeli
go ostateczne opracowanie kończy się w szpitalu. W ta- jednak przeżyją oni do czasu opracowania i transportu do
kich warunkach do uzyskania potrzebnego znieczulenia szpitali pozostałych  czerwonych , należy się nimi zająć
najchętniej stosuje się ketaminę w dawce 2 mg/kg m.c. przed oznaczonymi kolorem żółtym  tj. wymagającymi
Trzeba jednak stwierdzić, że wprowadzenie do leczenia leczenia szpitalnego, ale stabilnymi  na miejscu zdarze-
stymulacji wydzielania nerek znacznie zmniejszyło liczbę nia. W warunkach pokojowych bowiem i w cywilnej służ-
wykonywanych w tak dramatycznych sytuacjach amputa- bie zdrowia, kryterium zaliczenia chorego w zagrożeniu
cji. Innym powikłaniem, o którym powinno się pamiętać, życia do  prawdopodobnie nie do uratowania jest wspo-
jest możliwoS
ć rozwijania się zespołu ciasnoty przestrzeni mniana wczeS
niej możliwoS
ć szkody dla lepiej rokują-
międzypowięziowych. cych.
Bardzo ważne jest stosowanie leków przeciwbólo- Sytuacja katastrofy może usprawiedliwić te tzw. kom-
wych. Nie ma żadnych powodów, by je ograniczać, nawet promisy medyczne, aż do zaniechania resuscytacji
przy urazach brzucha. Udowodniono, że leki przeciwbólo- włącznie. Ale wszystkie podejmowane czynnoS
ci muszą
we nie zaburzają obrazu w badaniu fizykalnym, a niekie- być wykonywane z należytą starannoS
cią. Katastrofa nie
dy wręcz ułatwiają jego przeprowadzenie. Zresztą, przy usprawiedliwia niedbalstwa. Dlatego tak ważne jest mo-
obecnych możliwoS
ciach diagnostycznych nawet stan głę- bilizowanie do pracy możliwie dużej liczby personelu me-
bokiej nieprzytomnoS
ci nie zwalnia od obowiązku rozpo- dycznego.
znania patologii S
ródotrzewnowej. Nie pogłębiają też one
wstrząsu, a wręcz przeciwnie  przez wyłączenie bodx
ców Grupa oznaczona kodem żółtym powinna być groma-
bólowych płynących do mózgowia ograniczają niekorzyst- dzona w obrębie strefy udzielania pomocy, blisko punktu
ną reakcję neurohormonalną. Należy jednak pamiętać, iż medycznego. W strefie tej należy również przewidzieć
w stanie wstrząsu przepływ tkankowy jest na tyle zwol- miejsce przetrzymania zwłok zmarłych już w trakcie
niony, że jedyną drogą podawania leków, zapewniająca oczekiwania na pomoc lub podczas jej udzielania.
37
Ratownictwo medyczne w wypadkach masowych
Natomiast grupa najlżej poszkodowanych, oznaczo-  również z kodami kolorowymi  i zawierające najistot-
nych kodem zielonym, może oczekiwać w pewnym odda- niejsze informacje o chorym, karty ewidencyjne do zbie-
leniu od punktu medycznego pod opieką ratowników me- rania informacji zbiorczych, a także czapki i kamizelki do
dycznych lub strażaków-ratowników, którzy w razie zau- wyrax
nego oznaczania osób pełniących poszczególne
ważenia pogorszenia stanu zdrowia którejS
z ofiar, mogą funkcje. Pierwszy taki zestaw pojawił się już i na polskim
przekazać ją do punktu medycznego ze zmienionym ko- rynku. Zestawy te nie są rodzajem  zabawki , ale w wy-
dem kolorowym. Dobrym rozwiązaniem organizacyjnym mierny sposób poprawiają efektywnoS
ć działania.
jest szybkie przysłanie na miejsce wypadku dla tej grupy
poszkodowanych improwizowanych S
rodków transportu, Organizacja działań
np. autokarów. Mogą oni wtedy przejS
ć tylko przez strefę Stała komunikacja radiowa koordynującego medyczne
udzielania pomocy i zaopatrzeni w karty ewakuacyjne działania ratunkowe (lub wyznaczonego przez niego od-
szybko odjechać z miejsca zdarzenia, co zmniejsza panu- powiedzialnego za transport) z centrum monitorującym
jące tam zwykle zamieszanie. Ważne jest jednak, by byli wydolnoS
ć szpitali pozwala na rozsyłanie ofiar wypadku
przesłani do odleglejszych szpitali. do wielu szpitali, a dzięki temu na możliwoS
ć udzielania
im tam rzeczywistej i niezwłocznej pomocy. Zapobiega to
Organizacja transportu do szpitala też przenoszeniu katastrofy do szpitala. Przy ustalaniu
Udzielanie pomocy i re-triage w punkcie medycznym kierunku i doborze S
rodka transportu należy się przede
kończą się wypełnieniem karty ewakuacyjnej w odpo- wszystkim kierować czasem, w jakim pacjent powinien
wiednim zakresie, ustaleniem kierunku transportu znalex
ć się w miejscu, w którym zapewni mu się właS
ciwe
i przekazanie m pacjenta załodze ambulansu. Wszystkie leczenie.
inne potrzebne zabiegi, jak dokładne założenie opatrun- Strefa transportu to miejsce gromadzenia się przy-
ków, szynowanie złamań, a przede wszystkim powtórne bywających na miejsce wypadku masowego ambulansów.
badanie według zasad BTLS, powinny być prowadzone Nie powinny one blokować drogi dojazdowej dla pojazdów
przez zespół ratownictwa medycznego już podczas trans- innych służb ratowniczych, a zwłaszcza jednostek KSRG.
portu do szpitala. Wtedy też do końca ma być wypełniona Załogi ambulansów, zajmujące się transportem chorych
karta ewakuacyjna. Odsyłani pacjenci winni być ujęci z miejsca wypadku do szpitala, nie powinny ich opuszczać
w ewidencji, tak by było wiadomo do jakiej kategorii cho- w innym celu jak zabranie pacjenta z punktu medycznego.
ry był kwalifikowany i gdzie odesłany. Te informacje po- Ambulanse muszą mieć łatwy dojazd w pobliże punk-
winny być przekazywane do centrum operacyjnego, tu medycznego z możliwoS
cią nawrotu bez kolizji z na-
a stamtąd dowiadującym się rodzinom ofiar. stępnymi. Dobra praktyka nakazuje, by kierowca, jeS
li
musi opuS
cić pojazd na miejscu zdarzenia masowego, po-
zostawiał kluczyki w stacyjce, tak by w razie nagłej ko-
niecznoS
ci ktoS
inny mógł go uruchomić i przeprowadzić
w inne miejsce.
W razie przedłużającej się akcji ratunkowej trzeba li-
czyć się ze zmęczeniem zespołów ratowników. Ponieważ
zmęczenie może być istotną przyczyną pomyłek, trzeba
zadbać dla nich o możliwoS
ć choćby krótkich odpoczyn-
ków dla personelu i dostarczenie im posiłków i napojów.
Strefa transportu jest zwykle dobrym do tego miejscem.
Rozesłanie poszkodowanych z miejsca wypadku ma-
sowego kończy tam medyczne działania ratunkowe, a więc
fazę konsolidacji. Teraz następuje faza likwidacji skut-
ków. Jej częS
ć medyczna rozgrywać się będzie już w szpi-
Opaski triagowe
talach, gdzie rozpoczyna się dalsze leczenie, a na miejsce
zdarzenia wkroczą odpowiednie służby techniczne. Ale
pozostanie jeszcze faza odległa, ciągnąca się czasem
Wszystkie czynnoS
ci związane z segregacją zarówno miesiącami i latami, a polegająca na likwidowaniu odle-
przesiewową, jak i wtórną są znacznie łatwiejsze, jeS
li ma głych skutków zdrowotnych, psychologicznych, społecz-
się do dyspozycji zestawy do segregacji (ang. triage nych, ekonomicznych oraz planowaniu jak jeszcze lepiej
kit), w których jest stała iloS
ć taS
m kolorowych na ręce, stawić czoła kolejnej katastrofie, z którą niestety trzeba
indywidualne karty ewakuacyjne do zawieszania na szyję się liczyć i być na nią w każdej chwili przygotowanym.
38