Zwoje (The Scrolls) 1 (38), 2004












POWRÓT DO JASKINI CHAUVET   (IV)

ANDRZEJ M. KOBOS
(na podstawie książki:   CHAUVET CAVE. The Art of Earliest Times   [1])



Horse Sector


W prawo, tj. na północny-wschód, ze Skull Chamber, prowadzi
przejście do wąskiej, końcowej części jaskini, gdzie na ścianach kilku
galerii i komór najlepiej zachowaÅ‚y siÄ™ rysunki – najbardziej spektakularne
ze znanych w świecie jaskiniowych malowideł.

W lewo od przejścia do Megaloceros Gallery, ok. 190 m od
początku jaskini, została narysowana grupa około 50 zwierząt. Te rysunki na
jasnej skale musiał widzieć już z odległości 30 metrów każdy, kto
przechodził w kierunku końca jaskini ze Skull Chamber lub do Crosshatching
Gallery albo w kierunku End Chamber. Było to jakby kuszące zaproszenie do
skierowania siÄ™ w lewo.

Naskalne rysunki w tym sektorze, prawie wszystkie w czarnym
kolorze węgla drzewnego, tworzą tryptyk rozciągający się na długości 15
metrów.


Horse Sector; widok ogólny.


Tryptyk ten można go rozdzielić na trzy panele, odpowiadające
morfologii ściany (od prawej do lewej): Reindeer Panel, Alcove of the Lions i
Panel of the Horses. Ten symetryczny efekt był niewątpliwie zamierzony przez
autora(ów). Na podłożu w tym sektorze nie znaleziono żadnych pozostałości,
np. węgla drzewnego, barwników lub narzędzi, zapewne dlatego, że podczas
ulewnych wiosennych deszczy (jak zaobserwowano w roku 1999) pojawia siÄ™ w tym
miejscu woda, która przez tysiąclecia spłukała i utwardziła podłoże.
Umożliwiło to teraz dostęp badaczy do samej ściany przy Panelu Koni i w
Alkowie Lwów i stąd dokładne zbadanie malowideł.

Monumentalna kompozycja rozpoczyna siÄ™ od prawej czarnym
rysunkiem wielkiego nosorożca z długim rogiem zadartym w górę i w tył.
Jakby wychodził on z załamania skały na rogu Megaloceros Gallery.


Samica nosorożca, pomiędzy Panel of the Horces a Megaloceros Gallery.


Na lewo, na stalaktycie widać otarcia pochodni; ktoś
przechodził w odległości ok. 1 m od ściany. Jest to początek Reindeer
Panel, który przedstawia 13 zwierząt.


Lewa część Reindeer Panel.


U góry na lewo wymazany został wizerunek jakiegoś
zwierzęcia, dalej na prawo widać biegnącego renifera (ma nogi rozmazane u
dołu dla oddania wrażenia galopu), głowę konia i innego renifera biegnącego
w przeciwnym kierunku. W centrum panelu narysowo dwa renifery (rozpoznawalne po
kształcie rogów) zwrócone w przeciwnych kierunkach. Na prawo od nich, u góry
przedstawiony jest bizon o tułowiu raczej końskim, na lewo u góry tur, a u dołu
inny renifer, z czerwoną smugą z tyłu.

W ciasnej Alcove of the Lions, na prawej ścianie widać rysunek
tura, którego tylna część nałożona została na głowę konia i na lwa.
Obok jest bizon o ośmiu nogach, być może dla oddania wrażenia pędu. Na
lewej ścianie Alcove of the Lions narysowana jest para lwów nałożonych na siebie, jeden kucający a drugi
wyciągający szyję z czerwonymi smugami. Górny, samica z opuszczonymi wargami, wygląda groźnie.


Samica lwa w Alcove of the Lions w Horse Sector.


Dalej, cztery konie o rożnym stopniu wykończenia rysunku.
Jeden, być może najpiękniejszy, zdaje się być nałożony na tułów lwa i
stanowi ciągłe przejście do Panelu Koni.


Panel of the Horses.



Koń w Alcove of the Lions w Horse Sector.


Na lewo narysowany jest inny tur, lew, koń i być może megaloceros.

W Panelu Koni rozpoznawalne wizerunki dwudziestu zwierzÄ…t
zgromadzone sÄ… na powierzchni 4 m2;
większość zwróconych jest w lewo, w kierunku Skull Chamber. Znakomity stan
rysunków z wyraźnymi śladami nałożenia jeden na drugi, pozwolił na próbę
rekonstrukcji kolejności ich narysowania. Podłoże ze skały wapiennej, rozłożonej
chemicznie i bakteryjnie do głębokości kilku milimetrów, umożliwiło
rysowanie i nadawanie gradacji odcieni czerni, brązu i szarości przez
rozprowadzenie czarnego węgla drzewnego i gliniastej, czerwonej ochry. Takie
rozprowadzanie i cieniowanie (stumping) widać dobrze na rysunkach głów koni.
Wykorzystywano przy tym różne stopnie zdrapywania powierzchni skały: od warstwy
brązowej, poprzez szarą, do białego, nie rozłożonego podłoża.

Z pierwszej fazy wydrapywanych rysunków w górnej części
Panelu Koni pozostały ryt nosorożca i mamuta. W drugiej fazie wytarto środkową
powierzchnię panelu, ścierając również wcześniejsze ryty i wyżłobienia
od pazurów niedźwiedzi. W trzeciej fazie, w dolnej części panelu narysowano
dwa walczące nosorożce. Widz siedzący na podłożu ma ich najmniej
zniekształcony obraz. Z tej też zapewne pozycji namalował je artysta.


Kalkowanie zdjęte z rysunku walki nosorożców w Horse Sector.


W sztuce paleolitycznej jest to niezwykły rysunek, gdyż jest
narracyjny: przedstawia konkretne zdarzenie walki nosorożców – jedyne znane w
prehistorycznej sztuce przedstawienie walki tych zwierząt. Mogła to zresztą
nie być walka samców, lecz wstęp do kopulacji pary. Oba typy zachowań znane
są u współczesnych afrykańskich nosorożców, a na rysunku brak jest cech płciowych.
Lewy nosororożec ma na tułowiu szarobrązowy poprzeczny pas, narysowany
techniką wcierania, charakterystyczny dla rysunków nosororożców z Jaskini
Chauvet.

W czwartej fazie chronologii panelu w lewym górnym rogu
narysowano tury, identyczne w eleganckiej, delikatnej konwencji graficznej. Åšrodkowy z
trzech narysowany został ostatni.


Tury w lewej górnej części Horse Sector.


W ostatniej fazie, na wysokości zasięgu ręki, narysowano
cztery konie ograniczone do głów i linii grzbietowych o rozmaitej kompletności.


Konie w Alcove of the Lions w Horse Sector.


Niezwykłe jest to, że głowy i grzywy koni (szczególnie w Alcove of the Lions) zawierają liczne detale ukazane ze
współczesną plastycznością i wręcz wyrazem twarzy poszczególnych zwierząt.
Widać ruch głów, a nawet różny wiek koni, najniższy zdaje się być
najmłodszy.


Konie w Alcove of the Lions w Horse Sector.


Jednolitość stylu świadczy o tym, że zostały narysowane
przez jednego artystę, który 30,000 lat temu dążył do zharmonizowanej
kompozycji, co jest przecież typowe dla współczesnej nam sztuki.


Megaloceros Gallery


Megaloceros Gallery, we wschodniej odnodze jaskini, prowadzi z
Hillaire Chamber do końcowej End Chamber. Dwie ukośne ściany łączą się w
sklepienie, podłoże opada dosyć stromo. Czarne malowidła znajdują się w dwóch
panelach przy obu krańcach galerii, zaś ryty naskalne przy wejściu i w
centrum. Reszta dość gładkich ścian pozostawiona jest, jakby celowo, bez
dekoracji. Megaloceros Gallery jest jedynym miejscem w jaskini, gdzie
zachowały się ślady ludzkiej działalności związane wprost ze sztuką
naścienną. Na poziomie ostatniego tarasu, w korytarzu znajdują się
pozostałości palenisk (datowane na ponad 30,000 BP), niegdyś zapalanych i
podtrzymywanych dla produkcji węgla drzewnego używanego do rysowania
dekoracji, oraz osmolone ściany. W alkowach, małe stosy węgla drzewnego
wprost pod rysunkami zdają się być dawnym zapasem "barwiącego" materiału.
Świeżość tych pozostałości robi wrażenie nagłego odejścia na zawsze
aurignaciańskich artystów. Jeżeli rzeczywiście było nagłe, to czym
spowodowane? Trudno sobie wyobrazić nagłą inwazję jaskini przez inne
plemiona czy niedźwiedzie jaskiniowe.

U wejścia do Megaloceros Gallery znajduje się rysunek dwóch małych nosorożców, z
których jeden jest kompletny. Na prawej ścianie galerii znajduje się rysunek
megaloceros (zwierzę podobne do jelenia, o małej głowie, giętkiej, krótkiej
szyi w kształcie półksiężyca, wychodzącej z garbu na na przodzie grzbietu;
wymarłe około 10,000 lat temu) oraz nosorożca; oba w pozycjach niemal pionowych.
Nad nimi są rysunki jakby linii grzbietowych dwóch mamutów. Panel ten nosi
wyraźne ślady celowego zdrapywania wyżłobień od pazurów niedźwiedzi.


Megaloceros i pionowy zarys nosorożca (z lewej) w Megaloceros Gallery.


W panelu na środkowej ścianie wyryte są trzy wyraźne trójkąty
pubiczne z rozszczepieniem pochwy – podobne do dwóch innych, wyrysowanych dalej
w End Chamber. Ostatni (przed wejściem do End Chamber) Panel of the
Rhineceroses przedstawia największą liczbę zwierząt a rysunki są wysokiej
jakości. Cztery nosorożce są wyryte lub wymalowane. Wyryty mały nosorożec
ma wyraźny, szeroki pas przechodzący przez grzbiet i brzuch. Ostatni
narysowany nosorożec jest największy, choć ograniczony do górnej części
ciała. Naprzeciw, na nawisie skalnym narysowany jest kozioł z ogromnymi
rogami, który dominuje ten panel.


Kozioł w Megaloceros Gallery.


Na lewej ścianie narysowana jest grupa zwierząt: sześć koni,
dwa bizony i megaloceros, a także dwa małe nosorożce.

Jeden z koni, narysowany nad zachowanym paleniskem,
przedstawiony jest inaczej, niż konie w Horse Panel: o podwójnej grzywie, pełny dynamiki, jakby w
ruchu. Przypomina późniejsze o 15,000 lat konie z Lascaux.
Dynamiczny jest również bizon; megaloceros jest za to statyczny.


Koń nad paleniskiem w Megaloceros Gallery.


Megaloceros Gallery w sumie zawiera 24 wizerunki zwierząt, głównie
nosorożców (10) i stanowi połączenie między dwoma najbardziej widowiskowymi
kompozycjami naskalnymi w Jaskinii Chauvet: Panel of the Horses i rysunkami na
lewej ścianie End Chamber. Tu też zachowały się jedyne "techniczne"
pozostałości po intensywnej działalności artystycznej w Jaskini Chauvet
30,000 lat temu.











Źródła:

Chauvet Cave. The Art of Earliest Times. Directed by Jean
Clottes. Translated by Paul G. Bahn. The University of Utah Press, Salt Lake
City, 2003.

Jean-Marie Chauvet, Éliette Brunel Deschamps, Christian Hillaire (Epilogue by Jean Clottes;
Foreword by Paul G. Bahn): Dawn of Art : The Chauvet Cave. The Oldest Known Paintings in the World.
Harry N. Abrams, Inc., Publishers, New York, 1996.

André Leroi-Gourhan: Treasures of Prehistoric Art. Harry N. Abrams, Inc., Publishers, New York, 1967.














Teksty o podobnej tematyce zamieszczone w Zwojach:

Andrzej Kobos: Najdłuższy artystyczny okres ludzkości (cz. 1 - 4),
Zwoje 2/27, 2001
















Copyright © 1997-2004
Zwoje