Łukasz Górnicki, Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, Wrocław 1954 lub wyd. nast. (BN I, 109) lub: Pisma, oprac. R. Pollak, Warszawa 1961 - t. 1, ks. I, oprac. Julia Perzyna
Łukasz Górnicki (ur. 1527 w Oświęcimiu, zm. 22 lipca 1603 w Lipnikach pod Tykocinem) - polski humanista renesansowy, poeta, pisarz polityczny, tłumacz, sekretarz królewski Zygmunta Augusta 1559 i jego bibliotekarz, starosta niegrodowy tykociński 1571, starosta wasilkowski 1576.
Łukasz Górnicki (Góra) urodził się w Oświęcimiu w roku 1527 w rodzinie
mieszczańskiej. Na szczęście dla przyszłego pisarza posiadał on wuja, Stanisława Kleryką-Gąsiorka, dworzanina królewskiego i znanego poetę, który zaopiekował się nim i pomógł
zdobyć wykształcenie, a potem rozpocząć karierę
dworską. Łukasz Górnicki zaczął służbę od posady sekretarza biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Następnie czekał go wyjazd do Siedmiogrodu i Włoch (tu podejmuje studia). Przez dwa lata służy u biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego. W roku 1552 rozpoczyna współpracę z kancelarią królewską. Razem z dworem Zygmunta Augusta wyjeżdżał do Gdańska, Królewca i Wiednia. Przyjął niższe święcenia, co pozwoliło mu objąć probostwo w Wieliczce. Na lata 1557-1559 przypada jego drugi pobyt we Włoszech, gdzie podejmuje studia na Uniwersytecie w Padwie.
Po powrocie do kraju został sekretarzem i bibliotekarzem królewskim. Przyjaźni się w tym czasie z Janem Kochanowskim oraz Andrzejem Nideckim. W roku 1561 nobilitowany, w kilka lat później objął starostwo w Tykocinie (przeniósł się tam wraz z biblioteką królewską gromadzoną dotychczas w Wilnie). Za panowania Stefana Batorego w życiu publicznym uczestniczył tylko sporadycznie. Zmarł 22 lipca1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem.
Łukasz Górnickim był jednym z najwybitniejszych prozaików polskiego Renesansu. Oprócz twórczości prozatorskiej ma w swoim dorobku również przekłady oraz poezję. Pisarz stawiany jest obok Jana Kochanowskiego jako najwybitniejszy przedstawiciel nurtu klasycznego w literaturze polskiego Renesansu. W swoich dziełach posługiwał się pięknym, odróżniającym się od potocznego, językiem. Wypowiadał się precyzyjnie, nie używał latynizmów, był doskonałym stylistą.
CZESŁAW HERNAS, RENESANS
1. Najważniejsze i pierwsze dzieło Łukasza Górnickiego, Dworzanin polski, wydane zostało w 1566 r. Utwór ten jest śmiałą przeróbką, w części też parafrazą włoskiego dzieła Il Cortegiano Baltazara Castiglionego. Była to rozprawa, która opisywała ideał dworzanina. Autor ujął treści parenetyczne w formę dialogów między damami, panami, artystami i książętami. A wszystkie rozmowy mają piejsce w małym włoskim mieście Urbino. Wielki dwór małego państewka, 500 dworzan i skrawek ziemi- te proporcje dobrze oddają istotę elitarnej kultury dworskiej czy raczej aspiracji tej kultury, która miała wykształcić typ harmonijnie wszechstronnego człowieka renesansu, człowieka pełnego wdzięku.
Il Cortegiano kreśli portret idealnego dworzanina w dialogu, a raczej w polylogu, w którym bierze udział aż 25 osób. Przedstawiciele kleru, rycerstwa, poeci, artyści, dyplomaci, 4 damy- rozmawiają o miłości, literaturze, języku, zabawie i żarcie, o ustroju monarchicznym, pokoju, wojnie. I temat i sami rozmówcy formują kształt idealnego człowieka epoki. Rozmówcy są zróżnicowani i zindywidualizowani, nie tyle tworzą zbiór 25 ideałów, ile ideał można wyprowadzić i wyabstrahować z klimatu rozmowy.
Dialog w Il Cortegiano i podobnie w Dworzaninie polskim, ma nieco inny charakter. Górnicki nazywa ten dialog grą rozmowną. Sam sposób prowadzenia sporu staje się umiejętnością o walorach estetycznych, właściwością, której nie może zabraknąć dwornemu człowiekowi.
Wyprowadzone z filozofii Platona i Pitagorasa kategorie harmonii i proporcji to fundament estetyki humanistycznej. Teoretycy i praktycy przełomu XV i XVI w. uzupełnili tę koncepcję w duchu neoplatońskim: Giovanni Pico Della Mirandola (1463-1494), Petro Bombo (1470-1547) oraz Baldassa Castiglione rozwinęli teorię wdzięku (grazia). Harmonia i proporcja były pojęciami obiektywnymi, bo mierzalnymi, wdzięk zaś jest kategorią do pewnego stopnia subiektywną: dzięki gracji to, co harmonijne i proporcjonalne, podoba się i staje się łatwe. W tym sensie wdzięk był jakby sprawnością, był sztuką.
Górnicki podobnie, jak Castiglione formował normy wyrafinowanej kultury arystokratycznej. Różnica jednak była w tym, że Górnicki natrafiał na opór zastanego materiału językowego i społecznego i w znacznie silniejszym stopniu postulował, kiedy Castiglione zbierał już i podsumowywał odrobek rycersko-dworskiej, mijającej epoki.
2. DWORZANIN- OGRINALNOŚĆ PRZEKŁADU
Górnicki miał świadomość trudności przekładu- parafrazy. Wzgląd na parenetyczną skuteczność kazał przystosować dzieło włoskiego humanisty do warunków polskich, a więc przenieść do Polski miejsce akcji i wprowadzić postaci Polaków. Górnicki dał tym samym początek metodzie polonizowanego przekładu, metodzie, która będzie jeszcze stosowana i rozwijana w epoce oświecenia.
Rzecz w Dworzaninie polskim dzieje się w 1549 r. w willi biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego Samuela Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa. Maciejowski jest inicjatorem gier rozmownych, choć sam potem nie bierze w nich udziału, odwołany do spraw wagi państwowej. Wszyscy rozmówcy są osobami konkretnymi i historycznymi. Wprawdzie w rzeczywistości nigdy w tym właśnie gronie się nie zeszli, ale Górnicki tworzy sytuację idealną, czy raczej- hipotezę sytuacji.
Rozmówcy: poza biskupem Maciejowskim, jego bart- kasztelan lubelski, Stanisław Maciejowski, dalej Stanisław Wapowski, Wojciech Kryski, dyplomata i sekretarz królewski; Andrzej Kostka- dawny student padewski, Aleksander Myszkowski- dworzanin królewski i żołnierz, Jan Dereniak, Stanisław Bojanowski, Stanisław Lupa Podlodowski. W utworze mamy 9 uczestników gry rozmownej i 9 portretów dwornych ludzi, na tyle różnych by możliwa była wymiana zdań, i na tyle podobnych, by możliwe stało się wspólne staranie o stworzenie wzorca.
Wojciech Kryski jest najbardziej wykształcony, do niego należą wywody o przystarości i obrona języka polskiego. Kobiety- w przeciwieństwie do włoskiego oryginału nie biorą udziału w dyspucie, ale jest u Górnickiego rzecz dwornej o dwornej pani, przydzielona młodemu Kostce i Myszkowskiemu. Do Dereśniaka należy wyprowadzenie teorii komizmu. Bojanowski, znakomity gawędziarz jest po trosze antyfeministą. Pan Podlodowski to konserwatysta, niechętny modom i nowinkom.
-Warto zwrócić uwagę na obronę języka polskiego widoczną w ks. I. Broni go pan Kryski, zwolennik obyczaju włoskiego i dworskiej kultury. Kryski sądzi także, że pisanie nie powinno być inne niżeli mowa (czyli też po polsku). Nie ma nic Górnicki przeciwko posiłkowaniu się językiem czeskim i innymi słowiańskimi, gdzieby słowa polskiego nie było, ale broni się stanowczo przeciw melanżowi i makaronizmowi, jakby przeczuwając modę wieku przyszłego. Wywodzi dalej Kryski o pochodzeniu języka polskiego ze słowiańskiego.
Zdaje sobie sprawę Górnicki z trudności przekładania terminów abstrakcyjnych. Mówi, że język polski, choć nim od dawna Polacy mówią, nie jest stary (czyli, że język nasz jako język ogólnonarodowy dopiero się kształtuje).
Górnicki wybrał dla swego dzieła formę dialogu. W przypadku Dworzanina dialog otwierał perspektywy narracji anegdotycznej. Inaczej niż większość dialogów, które ewoluowały lub zawierały w sobie możliwości ewolucji w kierunku dramatu, Dworzanin sytuuje się raczej na pograniczu prozy narracyjnej. Pierwsza księga zaczyna się od czegoś w rodzaju przemowy do czytelnika, w które Górnicki określa swój stosunek do oryginału, rozważa konieczności adaptacji do stosunków polskich, podaje inne, poza Il Cortegiano- źródła.
W utworze Górnickiego istotne jest rozrastanie się poszczególnych wypowiedzi do niewielkich , ale samodzielnych jednostek narracyjnych. Inaczej mówiąc Dworzanin jest (nie porzucając swej podstawowej funkcji parenetycznej) także zbiorem anegdot i facecji (ok.100). Ok. 400 zapożyczył Górnicki z oryginału, resztę wziął z obiegu, ale i te zapożyczone spolszczył na swój sposób.
Przykłady anegdot, facecji w Dworzaninie:
Dowcip z Kozłem (rozp. się: Jako mając raz dworzanie jeść u pana Mikołaja Tarła...), to tak naprawdę temat fraszki Kochanowskiego O Koźle, co Górnicki zresztą w dokończeniu anegdoty kwituje. Dworzanin był z pewnością mniej jowialny i rubaszny niż Rej, ale nie zawsze udawało mu się w mierze utrzymać, kiedy miał dać przykład dwuznaczności.
Elegancja, wytworność, wdzięk, kultura osobista- to kategorie wypełniające twórczość Górnickiego, a ściśle mówiąc, Łukasza Góry, syna ubogich mieszczan z Oświęcimia, dopiero w 1561 r. nobilitowanego. Był już szlachcicem, kiedy wydawał Dworzanina, ale do nobilitacji dochodził z niemałym trudem.
W Dworzaninie Górnickiego jest pewien ton elitarny, prawie arystokratyczny, ale jest to elitarność kultury umysłowej, która może być zasługą, a z całą pewnością jest szansą osobistą.
Janusz S. Gruchała: ŁUKASZ GÓRNICKI- DWORZANIN POLSKI [W:] LEKTURY POLONISTYCZNE, pod. red. A. Borowskiego, J. S. Gruchały, Kraków 1995.
NAJZNAKOMITSZY DEBIUT POLSKIEGO ODRODZENIA
Na dorobek literacki Łukasza Górnickiego składa się kilkanaście dzieł różnej wartości i o różnym charakterze. Popularne utwory to: Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich oraz Droga do zupełnej wolności. Jednakże głównym tytułem do sławy pisarza był jego debiut z 1566 r., przeróbka utworu Baltazara Castiglionego- Dworzanin polski.
DOWORZANIN DOSKONAŁY
Dworzanin polski jest dziełem wyrastającym w znacznej mierze z osobistych doświadczeń Górnickiego. Przyszedł on na świat prawdopodobnie w mieszczańskiej rodzinie w Oświęcimiu, karierę mógł zrobić najłatwiej na dworach bogatych panów. Wszystkie swoje stanowiska i godności zawdzięczał protektorom, którym wiernie służył jako dworzanin, nie żywiący ambicji politycznych, lojalny, a w dodatku dyskretny. Przebywał kolejno na dworach biskupów krakowskich Samuela Maciejowskiego i Andrzeja Zebrzydowskiego, potem u podkanclerza Jana Przerembskiego, by trafić w końcu na dwór królewski (1559). Nominacja na sekretarza królewskiego, przygotowana wcześniejszą służbą Łukasza u dostojników przyjaznych Zygmuntowi Augustowi, zetknęła młodego humanistę z najświetniejszymi umysłami Rzeczypospolitej: przez kancelarię ostatniego z Jagiellonów przewinęli się bowiem- w różnych okresach- m.in. Jan Kochanowski, Andrzej Patrycy Nidecki i Jan Zamoyski. Klimatowi panującemu w tym środowisku zawdzięcza się powstanie m.in. Dworzanin.
Górnicki pod okiem Zygmunta Augusta rozwinął skrzydła jako literat, możliwe jest, że za jego zachętą podjął pracę nad swym najwybitniejszym dziełem- tłumaczeniem Il Cortegiano.
SPOŁECZNE ROLE DWORZANINA
Utwór spolszczony przez Górnickiego to jeden z najwybitniejszych wytworów renesansowej
parenetyki. Górnicki się okazał nieodrodnym synem swej epoki, akcentują w tłumaczeniu te partie tekstu, które zawierają największy ładunek dydaktyzmu. Można wręcz powiedzieć, że zubożył dzieło Castiglionego o obecnym w nim pierwiastek humoru, kładąc nacisk na to, co w ówczesnym społeczeństwie polskim wydawało się najważniejsze.
WOBEC WŁOSKIEGO WZORCA
Dworzanin nie jest tylko tłumaczeniem tekstu na język polski, ale również spolszczeniem bohatera. Postąpił tu Górnicki inaczej niż niemieccy i francuscy tłumacze Il Cortegiano, którzy ograniczyli się do wiernego naśladowania oryginału. Jego Dworzanin jest rzeczywiście polski. Stało się to możliwe dzięki spolszczeniu realiów i pominięciu tego, co w utworze Castiglionego było dla Polaków niezrozumiałe. W Dworzaninie polskim- mimo że był on wzorowany na włoskim utworze- można w pewnej mierze szukać odbicia stanu społeczeństwa polskiego XVI w.
Najważniejszą zmianą dla kompozycji utworu było odsunięcie kobiet od rozmowy. Motywacja ta odsłaniała poglądy Górnickiego na rolę kobiet w życiu towarzyskim. Towarzystwo zabawiające się grami rozmownymi na prądnickim dworze jest więc wyłącznie męskie. Zebrane przez Górnickiego osobistości przedstawił podczas fikcyjnej rozmowy, porównanie dat zycia owych postaci prowadzi do wniosku, że nie mogłyby się one spotkać naprawdę. Fikcję tę usprawiedliwia autor we wstępie, powołując się na ludzi onych wielkich, którzy tak-że czynili.
IDEAŁ DWORZANINA I NAUKA O JĘZYKU
Gry rozmowne były rozrywką uprawianą na dworach włoskich i biskup Samuel powołuje się na tę tradycję proponując przerwać grę w karty i zająć się jaką iną krotochwilą.
Opis doskonałego dworzanina rozpoczął pan Kryski, wymieniając wśród jego niezbędnych cech na pierwszym miejscu szlacheckie pochodzenie. Protest pana Bojanowskiego wywołał krótką dyskusję na temat prawdziwego szlachectwa, zakończoną przez Kryskiego. Cała ta dyskusja nabiera szczególnej (i nieco dwuznacznej) wymowy pod piórem ex-mieszczanina, skrzętnie ukrywającego niejasności swego rodowodu.
Górnicki poruszył w I księdze wiele zagadnień z teorii i historii języka. Zaczął od kwestii barbaryzmów, które uważał za przejaw za przejaw kardynalnego grzechu przeciw przystarości. Wyśmiał używanie przez Polaków wracających z zagranicy obcych słów i zwrotów, uważając to za snobizm i nie potrzebne zaśmiecanie języka. Co prawda nie bronił się przed koniecznymi pożyczkami, ale gromił tych, którzy używają słów obcych w miejsce równie dobrych polskich (w tych czasach był wiele zapożyczeń z jęz. czeskiego). Górnicki nie był purystą językowym. Wolał w prawdzie słowa polskie od cudzoziemskich, ale uznawał potrzebę zapożyczeń, wskazując jako główne ich źródło języki słowiańskie (z czeskim na czele). Zauważywszy niepokojący wzrost ilości latynizmów, drwił z ludzi nadużywających łaciny. Przy omawianiu kwestii latynizmów uznał autor za stosowne odpowiedzieć na pytanie: Który język na świecie najcudniejszy? Pan Kostka bez namysłu wymienia na pierwszym miejscu grekę, a potem łacinę, na co pan Kryski replikuje jedną z najpiękniejszych w całej twórczości Górnickiego pochwał polszczyzny (I 114).
Skończywszy naukę o języku, pan Kryski wraca do obrazu idealnego dworzanina, wzbogacając go jeszcze o jedną ważną na dworze cechę, a mianowicie wymowność. Chodzi mu zarówno o wymowę przyrodzoną, jak i nabytą. Żąda więc od dworzanina pilnego studiowania retoryki. Kończą wizerunek wzorowego dworzanina ogólnikowe i dla autora oczywiste wymagania dotyczące cnoty i wykształcenia. Godne podkreślenia jest to, że Górnicki kazał swemu bohaterowi znać nie tylko łacinę i grekę (jak Castiglione), ale ponad to niemiecki, włoski, francuski, hiszpański. Zmniejszył za to wymagania dotyczące wykształcenia artystycznego: ograniczył je do umiejętności gry na lutni i śpiewu.
Łukasz Górnicki, Dworzanin polski,
oprac. Roman Pollak, wyd. 2 zm, BN I 109, 1954.
WSTĘP
Oryginał włoski „Dworzanina” na tle jego czasów.
Rola dworu w kulturze rycerskiej.
dwór wywyższa władcę wobec poddanych.
ośrodek wyższego życia.
także ognisko ucisku, krzywdy, gniazdo egoistycznych instynktów i bezkarnych zbrodni.
sztuka i nauka, uroczystości, zabawy, uczty, polowania + muzyka, taniec i pieśni.
rozwój kultury rycerskiej i obyczaju dworskiego w XII i XIII wieku w południowej Francji i na Sycylii, w XIV wieku m.in. w Burgundii.
rycerskie igrzyska, wędrowni śpiewacy.
„miłość dworska”.
ograniczany udział kobiet.
Włoskie dwory renesansowe.
mniejsza siła feudalna, nie pochodzenie społeczne, ile wartość osobista otwierała drogę do zaszczytów, godności i sławy.
nie gnuśne rycerstwo, lecz oświecone mieszczaństwo.
handel, mecenat sztuk i nauk, humanizm, rywalizacja ośrodków miejskich, nowe formy towa-rzyskiego współżycia, tzw. akademie (np. florencka Akademia Platońska).
koniec XV wieku upadek miast.
Życie towarzyskie i literackie.
obrazy zebrań towarzyskich, zabaw i dyskusji: Boccaccio „Filocolo”, „Dekameron”, G.B. Basi-le „Il Pentamerone” - charakter świecki, krytyka zachowania kleru.
ok. połowy XV wieku znajomość kultury antycznej i niektóre elementy filozofii Platona, rozkwit kultury języka włoskiego.
renesans włoski: kobieta na równi z mężczyzną, Vittoria Colonna (1547), Izabela d'Este, Elż-bieta Gonzaga, Ippolita Sforza, Cecylia Gallerani, Imperia, Tulia d'Aragona.
Przerost zainteresowań intelektualnych.
zebrania i dyskusje tracą kontakt z rzeczywistością, „Sztuka dla sztuki” moraizujące, plato-nizujące, petrarkizujące i estetyzujące XVI-wieczne traktaty i dialogi: P. Bembo, G. Della Ca-sa, A. Firenzuola, G.B. Gelli, B. Castiglione.
zagrożenie zewnętrzne i brak możliwości zjednoczenia się.
Zwierciadła literackie włoskiego renesansu.
Włochy z ostatniego okresu w renesansie:
Ariost „Orland szalony”: artysta ucieka od dworu w sen na jawie, sztuka uzupełnia życie.
Machiavelli „Książę”: twarda rzeczywistość bez upiększeń, głęboka znajomość natury ludzkiej.
Castiglione „Dworzanin”: złoty środek.
dwór Montefeltrów w Urbino, połowa XV wieku państewko księcia Fryderyka (1444-1482) i je-go następcy, Guidobalda (1482-1508) + Elżbiety z Gonzagów.
Baltazar Castiglione.
1478-1529, hrabia, dworak, żona z posagiem, niezbyt interesował się rodziną.
dwór Sforzy Ludwika Moro w Mediolanie, Gonzagów w Mantui, od 1504 r. w Urbino u Guido-balda, później u Franciszka Marii della Rovere.
poseł książęcy w Rzymie, od 1525 r. poseł papieski u cesarza Karola V w Hiszpanii (znajo-mość z Dantyszkiem).
wcześnie wiersze łacińskie, sonety włoskie dla mody.
portret pędzla Rafaela.
„Il Cortegiano”.
wyidealizowana podobizna samego siebie, odbicie zainteresowań i ideologii.
praca w latach 1508-1516.
obraz dworu Guidobalda + rozważania z czasów pobytu w Rzymie.
Rodowód „Dworzanina”.
literatura moralizująca, speculum - zwierciadło; traktat, rzadziej dialog, często z przykładem, aforyzmem, anegdotą, życiorysem.
źródła „Dworzanina”: Cicero (zwłaszcza „De oratore”), Plutarch, Arystoteles, Plato, z włos-kich: Boccaccio, Ficino i Bembo.
Układ i swoiste cechy włoskiego oryginału.
średniowieczne zwierciadła + kultura antyczna i renesansowa.
techniczny układ: kombinacja dialogów Platona, traktatów Cicerona, „Dekameronu” i „Asolani” Bemba.
pierwodruk: Aldus w Menecji, 1528 r.
misterne, artystyczne powiązanie elementów wziętych z innych autorów.
Portrety współczesnych.
liczne i w składzie rozmaite.
wstęp: literacki wizerunek księcia Guidobalda (nie bierze udziału w zebraniach).
25 osób zabiera głos w „grze rozmownej”, w tym 4 damy: księżna Elżbieta Gonzaga, pani Emilia Pio i 2 na dalszym planie; poza tym: szlachta, dyplomaci, przedstawiciele kleru, rycer-stwa, poeci, literaci, rzeźbiarz, muzyk i błazen.
przekomarzanie, docinki, dowcipy, dworska galanteria, zwalczające się stronnictwa (np. anty-feminiści + obrońcy płci niewieściej; Wenecjanie + Toskańczycy…).
Odrębność i wartość Castiglionowego zwierciadła.
bogactwo i rozmaitość treści + artyzm formy.
długi szereg zagadnień aktualnych.
mimo obszernych rozmiarów nie nuży jednostajnością.
dialog z introdukcjami, ustępami opisowymi, ustępami refleksyjnymi.
język wytwornie prosty.
Realizm „Dworzanina”.
odtwarza dość wiernie życie towarzyskie na dworze w Urbino.
skłonność do idealizowania, do przemilczania stron i rysów ujemnych.
jedynie ból patriotyczny.
„Dworzanin” poza Italią.
wpływ na kulturę obyczajową i umysłową w Hiszpanii, Anglii, Francji (zwłaszcza w XVII wie-ku).
w XVI wieku we Włoszech 40 wydań.
wpływ na Tasso w „Dialogo della Corte”.
przekłady:
hiszpański: 1534 r., Juan Boscan.
francuski: 1537 r., J. Colin;p wpływ na Montaigne w koncepcji nowoczesnego człowieka.
niemiecki: 1560 r.
angielski: 1561 r., sir Thomas Hoby.
polski: 1566 r.
łaciński: 1606 r. we Frankfurcie.
PIRWSZA KSIĘGA <<DWORZANINA>>
geneza utworu, potrzeba zmian dokonanych przez Górnickiego, o przekładzie, „Polakom pisząc, Polakom folgować”.
pod Krakowem płynie rzeczka Prądnik, tam ma dom na modłę włoską biskup Samuel Maciejowski, „drugi Sokrates”.
z powodu niezbyt dobrego zdrowia biskup przyjechał „na Prądnik”, mieszkał tam 7-8 dni, przyjechali do niego dworzanie: pan Kryski, pan Wapowski, pan Aleksander Myszkowski, pan Derśniak, pan Bojanowski i „ini zacni”.
pewnego dnia ktoś wspomniał o kartach, biskup dał inicjatywę do „gier rozmownych”, zachęca Kryskiego do rozpoczęcia rozmowy, jako zwolennika włoskiego obyczaju.
Podlodowski niechętny rzeczom włoskim.
Myszkowski zaprzecza, że nauka jest niepotrzebna.
popiera go biskup.
wymyślają po kolei grę - temat rozmowy, wspomnienie gier na dworze Tomickiego.
biskup odchodzi odwołany przez „komornika z listy” (pokojowca, dworzanina z listami).
pomysł pana Kostki: o miłości; Derśniaka: świecie, dlaczego z jednym chcę przebywać, z in-nym nie; Bojanowskiego: dworzanin; Kryskiego: nie ma lepszego pomysłu niż pan Bojanow-ski.
Kryski i Bojanowski: rzecz o pojmowaniu szlachectwa.
Kryski, Derśniak: sylweta „sierdzitego” rycerza.
Kryski: portret włoskiego eleganta, znajomość rycerskiego prawa, dworzanin: skromny, przy-stojny, ochoczy, słowny, ostrożny w mowie, nie popędliwy, dobry jeździec, gry i zabawy, tur-nieje, gra w piłę, woltyżerka na koniu nie jest dla idealnego dworzanina (to kuglarstwo), o obyczajach: taniec, ubiór.
Kryski: o językach współczesnych (m.in. o zapożyczeniach i o pochodzeniu ludów słowiań-skich) i klasycznych; ważny kunszt wypowiedzi - retoryka; staranie kobiet o urodę, cnota; o wykształceniu dworzanina; rycerskie rzemiosło, równie ważna nauka; talent muzyczny lub wokalny.
Podlodowski: twierdzi, że muzyka i „ine fraszki” bardziej potrzebne byłyby kobiecie niż dworzaninowi.
Kryski: przywołuje postaci Aleksandra Wielkiego, który bardzo lubił muzykę, Sokratesa, który na starość uczył się grać na lutni, oraz innych ludzi ze starożytności.
Bojanowski: przyznaje rację Kryskiemu.
wchodzi biskup; koniec rozmowy, bo wieczerza już gotowa, dalszą dyskusję odkładają na jutro.
PODSUMOWANIE
Łukasz Górnicki [1527-1603] - Dworzanin polski
1566
DWORZANIN POLSKI ukazał się drukiem w 1566 r.
Łukasz Górnicki pochodził z mieszczan, dzięki konstelacjom rodzinnym studiował we Włoszech,
służył na dworze królewskim.
„Dworzanin polski” jest przeróbką „II Cortegiano” autorstwa Włocha Castiglioni.
Zbudowany na zasadzie DIALOGU,, a raczej GRY SŁOWNEJ.
Rzecz dzieje się w 1549 r., w willi biskupa krakowskiego i kanclerza Samuela Maciejowskiego w
Prądniku pod Krakowem.
ROZMÓWCY „DWORZANINA”:
1) Biskup Samuel Maciejowski,
2) Jego brat, kasztelan Stanisław Maciejowski,
3) Stanisław Wapowski,
4) Wojciech Kryski, dyplomata, studiował w Padwie,
5) Andrzej Kostka, studiował w Padwie, dworzanin biskupa Maciejowskiego,
6) Aleksander Myszkowski, dworzanin i żołnierz,
7) Stanisław Bojanowski,
8) Stanisław Lupa Podlodowski, stolnik sandomierski,
9) Jan Derśniak, student z Lipska, Wittenbergi, Padwy, dworzanin królewski.
TEMATY ROZMÓW:
- O IDEALNYM dworzaninie, o gracji - naturalniej, niewyuczonej niedbałości;
- o czystości języka polskiego;
- anegdoty i facecje - ponad 100.
Często powtarza się: WM. (Wasz Mość), trefny, trefnie.
7