Polska w okresie panowania Andegawenów (1370 - 1386) - panowanie Ludwika Węgierskiego (1370 -
1382) i Jadwigi (1382 - 1386) , podr. s. 155 - 160 oprac. RM
Unia personalna - związek państw połączonych tylko osobą monarchy, zachowujących od siebie odrębność
Przywilej szlachecki - „prawo zwalniające szlachtę od pewnych obowiązków, lub nadające jej szczególne
uprawnienia ekonomiczne, osobiste, sądownicze” (za podr. Operonu, s. 242)
1.Panowanie w Polsce Ludwika Węgierskiego (1370 - 1382)
unia personalna Polski z Węgrami (1370 - 1382), sylwetka króla - podr., s. 155
unieważnienie przez możnych małopolskich i Ludwika zapisu testamentowego Kazimierza Wielkiego na rzecz Kaźka Słupskiego jako niezgodnego z ideą Korony Królestwa Polskiego (zasadą niepodzielności państwa)
zaniedbywanie przez Ludwika spraw polskich (np. w Polsce przebywał sporadycznie, przestał także utrzymywać Akademię Krakowską, której działalność na pewien czas zanika, negatywny obraz Ludwika pozostawił w swojej kronice Janko z Czarnkowa, którego przeciwstawia idealizowanemu Kazimierzowi Wielkiemu)
rządy w Polsce Elżbiety Łokietkówny (do 1380 r.) w imieniu Ludwika
polityka gospodarcza korzystna dla mieszczaństwa i rozwoju miast
podporządkowanie Węgrom Rusi Halickiej, rządy na Rusi Halickiej księcia Władysława
Opolczyka (w charakterze namiestnika Ludwika jako króla Węgier)
Władysław Opolczyk przywiózł z Rusi Halickiej do Częstochowy obraz Matki Bożej i ufundował
klasztor jasnogórski dla ojców paulinów, których sprowadził z Węgier
przywilej koszycki Ludwika dla szlachty polskiej z 1374 r. (pierwszy w Polsce stanowy
przywilej generalny - czyli dla wszystkich przedstawicieli danego stanu społecznego, w tym przypadku dla szlachty)
▪ cele wystawienia przywileju koszyckiego - Ludwik chciał uzyskać zgodę polskiej szlachty na
możliwość dziedziczenia korony polskiej przez jedną z jego córek (prawo polskie dotąd nie
przewidywało możliwości dziedziczenia tronu przez kobietę)
▪ postanowienia przywileju koszyckiego: uzyskanie przez szlachtę zmniejszenia podatku zwanego
poradlnym z 12 do 2 groszy z łana kmiecego, król zobowiązał się nie nadawać w Królestwie Polskim
godności i urzędów cudzoziemcom, zobowiązał się pokrywać szlachcie koszty wypraw zbrojnych
poza granicami państwa oraz koszty budowy i renowacji zamków warownych
tekst przywileju koszyckiego - podr., s. 158
2. Bezkrólewie w Polsce po śmierci Ludwika (1382-1384)
bezkrólewie trwało aż dwa lata, ponieważ rycerstwo polskie nie wyraziło zgody na objęcie tronu przez starszą z córek Ludwika - Marię, która już wówczas była żoną późniejszego cesarza Zygmunta Luksemburczyka (dynastia Luksemburgów była w Polsce bardzo niepopularna, jej przedstawiciele uchodzili za nieprzyjaznych Polsce oraz za sojuszników Krzyżaków), w tej sytuacji do Polski przybyła młodsza jej siostra - Jadwiga
3. Panowanie Jadwigi w Polsce (1384 -1386)
- sylwetka Jadwigi, podr., s. 156, 157, beatyfikowana w 1979 r., kanonizowana w 1997 r.
- sprawa małżeństwa królowej Jadwigi (kandydaci do ręki Jadwigi: Wilhelm Habsburg, książę mazowiecki
Ziemowit IV, Jagiełło)
▪ atuty Ziemowita: możliwość przyłączenia Mazowsza do Polski, wywodził się z rodzimej dynastii Piastów
▪ atuty Jagiełły: możliwość unii Polski z Litwą, chrystianizacji Litwy przez polski Kościół, ekspansji politycznej i
gospodarczej polskiej szlachty na rozległych obszarach Wielkiego Księstwa Litewskiego, wzmocnienie Polski w
sojuszu z Litwą wobec Krzyżaków
▪ unieważnienie przez możnowładztwo małopolskie zaręczyn Jadwigi z Wilhelmem i jej
nakłonienie do małżeństwa z wielkim księciem litewskim Jagiełłą
- Jadwiga jako mecenas kultury - odnowienie uniwersytetu w Krakowie
▪ po śmierci Kazimierza Wielkiego, za panowania Ludwika Węgierskiego działalność uniwersytetu na jakiś
czas zanikła
▪ został reaktywowany w początkach panowania Władysława Jagiełły, za sprawą królowej Jadwigi, która na
ten cel - jak głosi tradycja - poświęciła wszystkie swoje kosztowności, zgodnie z tradycją historyczną
przyjmuje się że do odnowienia uniwersytetu krakowskiego doszło w 1400 r.
▪ w 1397 r. powstał na odnowionym uniwersytecie wydział teologiczny (za zgodą papieża Bonifacego IX),
odnowiony uniwersytet miał profil teologiczny (co wiązało się m.in. z koniecznością wysyłania wykształconych
kapłanów - misjonarzy na Litwę) i był oparty na modelu paryskim - sorbońskim (w przeciwieństwie do
uniwersytetu kazimierzowskiego założonego w 1364 r., który nawiązywał do modelu bolońskiego i miał
profil prawniczy)
- zawarcie unii z Litwą w Krewie w 1385 r.
▪ postanowienia: wielki książę litewski Jagiełło przyjmie chrzest, ożeni się z Jadwigą, zostanie
królem Polski i dokona chrystianizacji Litwy,
▪ kwestia dyskusyjna: czy na mocy unii w Krewie Litwa miała zachować odrębność od Polski
(unia w Krewie miałaby wówczas charakter tylko unii personalnej), czy też miała zostać do niej
przyłączona?, spór wokół znaczenia czasownika applicare w dokumencie zawarcia unii
ocena unii w Krewie - podr., s. 160
dokument Jagiełły potwierdzający zawarcie unii w Krewie - podr., s. 159 - 160
Znaczenie unii polsko - litewskich w dobie Władysława Jagiełły
a) polityczne
zmalało zagrożenie Polski i Litwy ze strony zakonu krzyżackiego
zmalało zagrożenie Litwy ze strony Moskwy (W. K. Moskiewskie) i Tatarów (Mongołów)
zakon krzyżacki utracił możliwość podboju Litwy pod pretekstem jej chrystianizacji
chrystianizacja Litwy podważała sens dalszego istnienia państwa zakonu krzyżackiego
rozpoczął się w Polsce okres panowania dynastii Jagiellonów
Władysław Jagiełło, jako król Polski, wzmocnił swoją pozycję polityczną na Litwie wobec innych książąt litewskich (swoich braci i kuzynów)
państwo polsko - litewskie stało się z czasem jednym z europejskich mocarstw
b) kulturowe i religijne
Litwa (wcześniej, ostatni kraj pogański w Europie) stała się częścią chrześcijańskiej Europy
rozszerzył się znacznie na wschód zasięg oddziaływania Kościoła łacińskiego (katolickiego)
rozszerzył się na wschód zasięg kultury polskiej
unia była zatem czynnikiem sprzyjającym zjawisku synkretyzmu kulturowego (kultura polska a kultura ruska) oraz religijnego (Kościół rzymsko - katolicki a Kościół prawosławny) w Europie środkowo - wschodniej
Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie zaczynają pełnić rolę pomostu kulturowego między łacińskim Zachodem a bizantyjsko - ruskim Wschodem Europy , zob. malowidła bizantyńsko - ruskie w kaplicy zamkowej w Lublinie (z okresu panowania W. Jagiełły) oraz z kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu (z okresu panowania Kazimierza Jagiellończyka), il. w K. Baczkowski, s. 126, 198 - 199
c) gospodarcze
- przed polską szlachtą otwarły się możliwości ekspansji ekonomicznej na rozległych obszarach Wielkiego
Księstwa Litewskiego
- znaczne zyski dla kupców polskich w handlu z Wielkim Księstwem Litewskim, zwłaszcza na szlaku wiodącym z
Krakowa w kierunku portów czarnomorskich
Fragment kroniki Jana Długosza (na temat relacji Wilhelma z Jadwigą i stanowiska w tej kwestii polskiego możnowładztwa):
„Książę Austrii Wilhelm, któremu król Węgier i Polski jeszcze za życia postanowił oddać za żonę swą młodszą córkę Jadwigę, przestraszony szerzącymi się wiadomościami i tym, co siedziało w Polsce, udawszy się do Polski ze znacznym orszakiem rycerzy, niespodziewanie przybył do Krakowa ze wszystkimi swymi klejnotami skarbami i wszystkimi swoimi rzeczami. Jakkolwiek jego przybycie sprawiło niemałe kłopoty i przykrości ówczesnemu kasztelanowi krakowskiemu (...) i reszcie panów, w obawie, by wszczęte z księciem litewskim Jagiełłą układy nie obróciły się wniwecz, ponieważ jednak sprzyjała mu królowa Jadwiga (...) Wilhelm przedłużył swój pobyt w Krakowie, bo nikt z panów nie miał odwagi sprzeciwić się woli królowej Jadwigi. Ta, chcąc wypełnić polecenie ojca, ujęta nadto zaletami zacnego młodzieńca, gorąco pragnęła poślubić raczej tego, którego dobrze znała, niż nieznanego i nigdy niewidzianego barbarzyńcę, o którym z udzielanych jej przez pewnych ludzi fałszywych informacji nabrała przekonania, że jest nie tylko z obyczajów, ale i z urody, i sposobu zachowania nieokrzesanym dzikusem (...) A ponieważ zarządzający zamkiem krakowskim kasztelan krakowski Dobiesław z Kurozwęk, sprawujący funkcję rządcy, zabronił bezwzględnie księciu austriackiemu Wilhelmowi wstępu na zamek krakowski, królowa Jadwiga raz po raz schodziła z zamku w orszaku rycerzy i swoich dziewcząt do klasztoru św. Franciszka w Krakowie i w refektarzu tegoż klasztoru pocieszała się tańcami ze wspomnianym księciem austriackim Wilhelmem, nader skromnie i z największym umiarem. (...) Kiedy jednak Wilhelma sprowadzono do zamku królewskiego (...) staraniem i na rozkaz panów polskich usunięto go w haniebny i obraźliwy sposób i wypędzono (...) i nie dopuszczono w ogóle do spełnienia małżeństwa ze wspomnianą królową. A królowa Jadwiga urażona usunięciem Wilhelma z zamku, zamierzała zejść do niego do miasta. A kiedy staraniem i na rozkaz panów zastała bramy zamknięte, usiłowała je własnoręcznie wyważyć toporem, który jej na żądanie podano. W końcu jednak, uległszy prośbom rycerza Dymitra z Goraja, zaniechała przedsięwzięcia. A książę Wilhelm, obawiając się, by go nie zabili lub zranili, uciekł z Krakowa potajemnie - kilka osób o tym wiedziało - do Austrii, zostawiając wszystkie skarby i ogromnej wartości klejnoty u wspomnianego podkomorzego krakowskiego Gniewosza”
2