http://akszeing.w.interia.pl/

Od kilku lat pojęcie to wzbudza powszechne zainteresowanie psychologów i pedagogów pracujących z dziećmi.

Tajemnicze ADHD to skrót od angielskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli "Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" (często nazywany po prostu "zespołem hiperkinetycznym" lub "zespołem nadpobudliwości psychoruchowej").

Przez równowagę układu nerwowego rozumie się określony stosunek procesu pobudzania i hamowania. Zdaniem Teresy Bednarskiej i Haliny Spionek z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesami hamowania.

Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, a tym samym wpłynąć na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia.

Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - DSM-IV, określa bardzo szczegółowo jakie muszą być spełnione kryteria aby można było rozpoznać ADHD u dziecka.

ADHD, jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wieku rozwojowego. Ocenia się, że występuje on u 3-20% dzieci. Cechą charakterystyczną zespołu jest występowanie trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy, a przejawiających się przede wszystkim jako: zaburzenia koncentracji uwagi,nadmierna impulsywność,nadruchliwość.

Nasilenie powyższych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju oraz utrudnia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu.

Bardzo dużo osób cierpi na ADHD . Na podstawie licznych badań szacuje się, ze na całym świecie zaburzeniem tym dotkniętych jest od 2 do 9,5% dzieci w wieku szkolnym. Co więcej, wbrew temu co dawniej sądzono, objawy nie zawsze ustępują z wiekiem; nieraz utrzymuja się u dorosłych. Osoby te mają problemy z przystosowaniem się w pracy, szkole, lub w innych sytuacjach społecznych

ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ z DEFICYTEM UWAGI (attention - eaficit hyperactivity discorder - ADHD ) w/g najnowszych badań ( z połowy lat 90 ) uwarunkowany jest w dużej mierze genetycznie , a więc jeżeli matka lub ojciec byli dziećmi nadpobudliwymi to prawdopodobieństwo, że będą borykali się z tym problemem u swoich dzieci jest dość duże ( 50 procent ).

Jeszcze kilka lat temu sadzono, że jedną z przyczyn zaburzeń koncentracji i koordynacji jest nieodpowiednia dieta ( np. słodycze i konserwanty ).Nie zaszkodzi też wykluczyć z diety dziecka colę i herbatę, które zawierają pobudzającą kofeinę i są po prostu niezdrowe. Nie udowodniono jednak bezpośredniego wpływu kofeiny na nadpobudliwość. Wbrew powszechnym opiniom nie wykazano, by dieta, np. ilość cukru spożywanego przez dziecko decydowała o jego sposobie reagowania na bodźce. Do niedawna popularne też były teorie obarczające rodziców odpowiedzialnością za zachowania dzieci. Dzisiaj wiadomo, że jest to zbyt proste wyjaśnienie problemu.

Niewątpliwym jest fakt, że mózg dziecka nadpobudliwego funkcjonuje inaczej niż mózg dziecka zdrowego .Dopływające z zewnątrz bodźce bombardują go, a on na skutek zaburzonych procesów analizy i syntezy nie może się w tym wszystkim połapać. Jego świat jest chaotyczny , dziecko jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie na czym się skupić. Okazuje się więc, że ADHD nie jest prostym zaburzeniem uwagi jako takiej, źródłem tej dysfunkcji jest niemożność hamowania impulsywnych reakcji ruchowych na tego typu bodźce. Inni badacze z kolei odkryli, że dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej gorzej sobie radzą z przygotowaniem odpowiedzi motorycznych na przewidywane zdarzenia i nie reagują na informacje zwrotne o popełnianych przez siebie błędach. Spowodowane jest to, zdaniem naukowców lat 90- tych, nieprawidłowym rozwojem obwodów neuronalnych, odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. Prawdopodobieństwo pojawienia się tego zespołu jest co najmniej trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek; pewne badania wykazały nawet dziesięciokrotnie wyższą zapadalność chłopców na tę chorobę, przypuszczalnie dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki.

U dzieci nadpobudliwych niektóre obszary mózgu źle funkcjonują, przyczyniając się być może do objawów tej choroby. Z zaburzeniem związane są; kora przedczołowa, cześć móżdżku oraz co najmniej dwa spośród pięciu skupisk neuronów znajdujących się w głębi mózgu, objętych wspólną nazwa jąder ( lub inaczej zwojów ). Okazuje się , że te części układu nerwowego są mniejsze niż normalnie. Co powoduje, że te struktury mózgu są mniejsze u osób z ADHD ? Nikt tego nie wie, ale wiele danych eksperymentalnych wskazuje na to, ze mogą tu odgrywać rolę mutacje w obrębie kilku genów, zwykle bardzo aktywnych w korze przedczołowej i w zwojach podstawy. Istnieją dowody na genetyczne uwarunkowanie tego typu defektu (bad.J.J.Gillis z University of Colorado-1992r. ) Powstanie ADHD wiąże się też z wpływem czynników pozagenetycznych.

Należą do nich m. in. wcześniactwo, picie alkoholu i palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie oraz urazu mózgu, zwłaszcza uszkodzenie kory przedczołowej. Ale wszystkie te czynniki razem wzięte wyjaśniają nie więcej niż 20-30% przypadków ADHD u chłopców i jeszcze mniejszy odsetek u dziewcząt. Za przetwarzanie informacji w naszym mózgu odpowiada m.in. dopamina, związek chemiczny, który odgrywa rolę neuroprzekaźnika i odpowiedzialny jest za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej neuronu do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach mózgu, a jej zadaniem jest hamowanie lub modulowanie czynności innych neuronów, zwłaszcza związanych z emocjami i ruchem (np. przyczyną zaburzeń ruchowych charakterystycznych dla choroby Parkinsona jest zanik neuronów produkujących dopaminę, zlokalizowanych w istocie czarnej) U dzieci nadpobudliwych wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i być może jest to jeden z powodów, dla których tak trudno jest im się skupić. Podejrzewa się w tym względzie uwarunkowania natury genetycznej.

MODEL PSYCHOLOGICZNY DZIECKA Z ADHD

Przy przedstawianiu sylwetki dziecka z ADHD ważnym pojęciem wymagającym przybliżenia jest samokontrola. Samokontrola, to jest zdolność hamowania lub odraczania pierwotnej reakcji motorycznej lub emocjonalnej na zdarzenia, jest niezbędna do wykonania każdego zadania. Większość dzieci w miarę dorastania uczy się podejmować formę aktywności umysłowej zwane, funkcjami wykonawczymi, które pomagają im pomijać czynniki zakłócające tj. rozpraszające uwagę, przypomnieć sobie, do jakiego celu dążą i podejmować odpowiednie kroki. Aby np. zrealizować to, co się zamierzyło trzeba zapamiętać jaki był cel podjętej działalności ( cofać się myślami), podpowiadać sobie konieczne do jego osiągnięcia kroki ( wybiegać myślami naprzód) trzymać emocje na wodzy i motywować się do działania. Kto nie potrafi wyhamować zakłócających myśli i impulsów, ten nie wykona żadnej z tych funkcji. Problemy tej natury mają dzieci z zespołem ADHD. W pierwszych latach życia funkcje wykonawcze mają charakter zewnętrzny, tj. dziecko próbując zapamiętać zadanie mówi do siebie na głos ( monologizuje), a otoczenie ma dostęp do jego myśli. W miarę dorastania proces ten ulega uwewnętrznieniu. Dzieci z ADHD nie potrafią powstrzymać się od realizacji tych funkcji wykonawczych publicznie, a więc rozwiązując problem mówią do siebie na głos, co często wpływa negatywnie na obraz dziecka.

Funkcje wykonawcze obejmują cztery grupy aktywności umysłowej :

• Pamięć operacyjna ( przechowywanie w mózgu informacji nad zadaniem, nawet gdy nie istnieje już bodziec stanowiący jej źródło.

• Internalizacja monologów (do 6 roku życia dziecko myśli głośno, ok. 7-10 lat pojawia się monolog wewnętrzny).

• Kontrola emocji, motywacji i stanu pobudzenia ( ułatwia ona realizację celów i sprzyja akceptowanym społecznie formom zachowania).

• Rekonstytuowanie ( umiejętność rozkładania zaobserwowanych zachowań na czynniki i tworzenie z nich nowych kombinacji, składających się na nowe zachowania, które skutecznie przyczyniają się do osiągnięcia obranego celu.)

RODZAJE DYSFUNKCJI	KONSEKWENCJE	PRZYKŁAD
Pamięć operacyjna niewerbalna.	Gorsze poczucie upływu czasu.Niepamięć o zdarzeniach.Niezdolność do refleksji nad zdarzeniami.Niezdolność do przewidywania	Dziecko zapomina, np. o tym, ze minął termin napisania wypracowania, czy, ze miał zgłosić po lekcjach do dyrektora szkoły.
Internalizacja monologów.	Niezdolność do przestrzegania ustalonych zasad.Upośledzenie zdolności udzielania sobie instrukcji i zadawania pytań.	Dziecko 6-letnie dużo mówi podczas wykonywania zadania i nie potrafi instruować siebie po cichu, jak wykonać zadanie.
Autoregulacja nastroju, motywacji i poziomu pobudzenia.	Brak zdolności ukrywania emocji, duża ich impulsywność.Upośledzona autoregulacja popędów i motywacji.	8-letnie dziecko szybko złości się, kiedy jest sfrustrowane pracą domową, nie potrafi spokojnie wysłuchać dłuższego opowiadania.
Rekonstytuowanie (umiejętność rozkładania zaobserwowanych i tworzenie z nich nowych kombinacji )	Upośledzenie zdolności analizowania zachowań i tworzenia nowych.Niezdolność do rozwiązywania problemów.	14-letni uczeń przerywa odrabianie lekcji w momencie, kiedy orientuje się, że z 5 zadań zadanych spisał tylko dwa.Nie przyjdzie mu do głowy, że mógłby ten problem rozwiązać np. dzwoniąc do kolegi i poprosić o podyktowanie pozostałych trzech

Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie , między trzecim a piątym rokiem życia , ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku: zdarza się, że stają się one widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania. Nie wiadomo, dlaczego pojawienie się symptomów jest u tych dzieci (młodzieży ) opóźnione. Twój niepokój może rzeczywiście wzbudzać fakt wystąpienia w tym czasie takich zachowań jak:

• Nadmierna ruchliwość (zarówno w zakresie dużej jak i małej motoryki-nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, ma często nerwowe ruchy rąk, które są ciągle czymś zajęte, rusza nogami, chrząka, wydaje dziwne dźwięki, )

• Brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania

• Trudności z koncentracją uwagi ( słucha nieuważnie, rozprasza się, nie pamięta co miało zrobić, robi wrażenie mało spostrzegawczego)

• Impulsywność (działa szybko, bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytani, odpowiada bezmyślnie)

• Zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie, nie umie przegrywać, często w sposób niezamierzony zadaje krzywdę innym dzieciom, jest krzykliwy, napastliwy, nie umie czekać na swoja kolej.

• Trudności z uwewnętrznianiem swoich zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno to co robią, co dezorganizuje prace na lekcji.

• Brak kontroli emocji, motywacji i stanu pobudzenia ( co utrudnia funkcjonowanie w grupie, a czasem wręcz uniemożliwia realizację celów.

Zadaj sobie dodatkowe pytania zanim uznasz, że problem dotyczy twojego dziecka:

• Czy problemy z zachowaniem zdarzają się nagminnie, czy dotyczą tylko specyficznych sytuacji ?

• Czy dziecko na niczym nie może się skoncentrować, a może są sytuacje, przedmioty, które przyciągają jego uwagę i angażują na dłużej ?

• Czy kłopoty pojawiły się dawno czy dopiero miesiąc temu ?

• Czy dziecko, pomimo tego, że skończyło dwa lata nie umie opanować ataków złości , domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb ?

• Czy fakt , że moje dziecko jest ruchliwe dostrzegają inni , którzy informują nas o tym ?

Rozpoznanie tego rodzaju problemu nie należy do prostych. Można jednak sugerować się pewnymi wyraźnymi symptomami :

• objawami w sferze nadpobudliwości ruchowej, poznawczej i emocjonalnej

• kryteriami DSM-IV

• Typowe objawy w sferze nadpobudliwości ruchowej to: wzmożona ekspansja ruchowa i niepokój ruchowy. Dzieci ze wzmożoną ekspansją ruchową charakteryzują się ruchliwością ( biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami, są pełne energii, szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo).Wykonują one natychmiast każde polecenie nauczyciela związane z ruchem. Gorzej jest, gdy mają coś wykonać na miejscu, w skupieniu. Nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem ruchowych. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi, co nie wynika z ich negatywnej postawy emocjonalnej, lecz z nieumiejętności panowania nad własnym pobudzaniem. Pobudzanie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawnić. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może także wystąpić niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Często się wiercą i kręcą, nie potrafią się sprawnie ubrać czy spakować swoich rzeczy. Niepokój ruchowy objawi się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi. Dzieci takie wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów mimowolnych.

• Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer głośno go komentując, a wyrwane do odpowiedzi nie wie w ogóle, o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami. W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery. Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstawaniu napięć emocjonalnych. Czasami nadpobudliwość poznawcza może przejawiać się zaburzeniami procesu myślenia przy stosunkowo dobrej koncentracji. Występuje wtedy brak przemyślenia, pochopne wnioskowanie, brak głębszego zastanowienia się. Dziecko już chce odpowiadać, chociaż nauczyciel jeszcze nie skończył formułowania pytania. Odpowiedzi te są złe, niepełne, gdyż dziecko nie dokonało dostatecznej analizy myślowej. Uczeń taki sprawia wrażenia bezkrytycznego, mniej spostrzegawczego i mniej inteligentnego, niż jest w rzeczywistości. U takich dzieci może także występować wzmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa.

• Objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej są wielorakie. Polegają one głównie na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci tych występują intensywniejsze reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu.Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Ten rodzaj nadpobudliwości może przejawiać się także w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

A. (1) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI

• [dziecko] nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości;

• często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;

• często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi;

• często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji;

• często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;

• nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych;

• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia;

• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;

• często zapomina o różnych codziennych sprawach

(2) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności (nadpobudliwości psychoruchowej) musi się utrzymywać przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.

NADRUCHLIWOŚĆ

• [dziecko] ma często nerwowe ruch rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;

• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia;

• często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy , w domu;

• często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;

• często jest w ruchu; "biega jak nakręcone";

• często jest nadmiernie gadatliwe

IMPULSYWNOŚĆ

• często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;

• często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;

• często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.

C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).

D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji).

E. Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

LECZENIE

W leczeniu nadpobudliwości psychoruchowej możemy wyróżnić następujące grupy działań:

1. psychoedukacja

• poradnictwo dla rodziców i nauczycieli

• modyfikowanie postaw rodzicielskich

• psychoterapia indywidualna (praca z dzieckiem) - trening: zabawy, poznawczy, rozwiązywania problemów, kompetencji społecznych, kontrolowania agresji, budowanie poczucia własnej wartości itd.

zmiana metod wychowawczych

• pozytywne wzmocnienie - chwalenie dziecka za spokojną, skoncentrowaną pracę, dobre wyniki;

• zwracania uwagi na dziecko tylko w sytuacjach, gdy jest niegrzeczne jest nagrodą za jego niegrzeczność - bo być może tylko wtedy rodzice poświęcają mu chwilę uwagi

• angażowanie dziecka w drobne prace domowe i życie rodziny

• poświęcanie dziecku więcej czasu (wspólne zabawy, gry, aktywny wypoczynek itd)

• terapia w grupie rówieśników

• terapia rodzin

• dostosowanie metod nauczania do możliwości dziecka

• częste przerwy w pracy dostosowane do czasu możliwej pełnej koncentracji dziecka (krótka maksymalna koncentracja, częste, ale krótkie przerwy nie angażujące dziecka w inne zajęcia czy zabawy)

• posadzenie dziecka z nadpobudliwością w pierwszej ławce, najlepiej ze spokojnym kolegą

• uporządkowanie miejsca pracy (puste biurko, nie rozpraszające uwagi otoczenie)

• angażowanie dziecka w działania ruchowe, gdy tylko to jest możliwe (zetrzyj tablicę, przynieś kredę, rozdaj zeszyty itd.)

• tworzenie specjalnych i indywidualnych programów edukacyjnych

• farmakoterapia (stosowanie leków pod kontrolą lekarza) Należy pamiętać, że mimo iż nadpobudliwość jest jednym z najczęstszych, najbardziej stałych oraz trudnych w leczeniu zaburzeń zachowania w wieku dziecięcym, to systematyczna, cierpliwa i kompleksowa terapia ukierunkowana jednocześnie na dziecko i jego otoczenie - rodzinę i szkołę, przynosi zwykle wyraźne efekty.

Jedną z głównych metod likwidowania wszelkiego rodzaju nadpobudliwości jest psychoterapia. Stosowana jest ona głównie w leczeniu zaburzeń zdrowia psychicznego czyli nerwic, psychoz, zaburzeń psychosomatycznych.

W ostatnich latach obok już powszechnie znanej psychoterapii pojawiły się takie formy pomocy psychologicznej jak:

• trening interpersonalny,

• psychoedukacja

• socjoterapia.

Psychoterapia koncentruje się na osobistych problemach człowieka i zmierza do udzielenia mu pomocy. Dzięki określonym technikom terapeutycznym pacjent pogłębia świadomość swoich przeżyć, myśli, wyobrażeń, lepiej rozumie siebie i własne trudności życiowe. Proces psychoterapeutyczny nastawiony jest nie tylko na eliminacje występujących zaburzeń, ale również na nauczenie dziecka prawidłowego rozwiązywania przyszłych trudności życiowych.

Inna odmianą psychoterapii jest psychoterapia Gestalt. Psychoterapia Gestalt (niem. Gestalt - postać, figura) jest szkołą psychoterapii, która swą nazwę zaczerpnęła z akademickiego nurtu psychologii zwanego psychologią postaci lub gestaltyzmem.

Terapia Gestalt lokuje się w szerokim nurcie terapii wywodzących się z psychologii humanistycznej (zwanej także podejściem fenomenologiczno-egzystencjalnym w psychologii) obok takich koncepcji, jak terapia skoncentrowana na kliencie Rogersa i logoterapia Frankla. Tradycyjnie psychologia humanistyczna uważana jest za trzecią drogę wobec psychoanalizy i behawioryzmu.

Główne założenia terapii Gestalt są charakterystyczne dla nurtu psychoterapii wywodzącego się z psychologii humanistycznej. Zgodnie z tymi założeniami, źródłem zaburzeń emocjonalnych jest pewna niedojrzałość osobowości polegająca na braku integracji miedzy przyjętymi normami postępowania, systemem wartości i poczuciem obowiązku z jednej strony, a popędami, pragnieniami, potrzebami biologicznymi i emocjonalnymi z drugiej. Sprzeczne tendencje są w stałym, nieświadomym konflikcie. Osoba z zaburzeniami emocjonalnymi unika tego konfliktu, oddzielając się od własnych przeżyć, wskutek czego w ogóle nie uświadamia sobie pewnych swoich doświadczeń, emocji czy potrzeb. Prowadzi to do odgrywania fałszywej roli zgodnie z oczekiwaniami otoczenia oraz do systematycznej frustracji potrzeb i chronicznego napięcia emocjonalnego. Celem terapii Gestalt jest pomoc w odkryciu autentycznych pragnień, emocji i potrzeb pacjenta, pomoc w budowie własnego, autonomicznego systemu wartości i stworzenie warunków do integracji osobowości. Zakłada się, że wzrost świadomości własnych potrzeb umożliwia ich zaspokojenie, zaś pełne doświadczanie siebie stanowi warunek nawiązywania autentycznych kontaktów z innymi ludźmi, zamiast odgrywania fałszywych ról.

Z prawem do bycia sobą wiąże się mocno akcentowana kwestia odpowiedzialności za własne wybory i własne postępowanie. Stąd wszelkie decyzje, jakie pacjent podejmuje w trakcie terapii, powinny wynikać z jego autonomicznych wyborów, za które sam ponosi odpowiedzialność.

Trening interpersonalny służy rozwijaniu tych właściwości psychicznych, które są niezbędne w podejmowaniu kontaktów z innymi ludźmi. Najczęściej wymienia się tu otwartość na siebie i innych, autentyczność, umiejętność wyrażania własnych uczuć.

Uczestnicy mają możliwość intensywnego doświadczania wzajemnych interakcji, oraz zmian wzorców myślenia, odczuwania i postępowania. Zwraca się też uwagę na proces powstawania grupy.

Trening interpersonalny jest szczególnie przydatny dla kadry kierowniczej i specjalistycznej, która ma za sobą okres wytężonej pracy, obfitującej w spięcia, konflikty, sytuacje stresujące. Efektem treningu jest nabycie umiejętności słuchania innych oraz trafniejsze przekazywanie swoich rzeczywistych intencji w kontaktach osobistych i grupowych, co w znacznym stopniu poprawia efektywność wykonywanej pracy. Uczestnicy będą też lepiej potrafili unikać nieporozumień wynikających z niedostatków komunikowania się oraz skuteczniej radzić sobie w sytuacjach konfliktowych. Uzyskają również lepsze niż przed treningiem zrozumienie dynamiki procesów psychospołecznych zachodzących w firmie, co pozwoli im stać się bardziej świadomymi pracownikami i lepiej wykwalifikowanymi kierownikami. Wyraźne wzmocnienie integracji osobowości, jakie występuje w efekcie odbytego treningu jest bardzo dobrym środkiem na zmniejszenie zmęczenia, zniechęcenia, poczucia zagrożenia i bezsilności, wywołanymi zwykle długotrwałym wysiłkiem w pracy. Udział w treningu przywraca świeżość myślenia i wiarę w możliwości odnoszenia sukcesu. Umiejętności nabyte podczas treningu pozwalają uczestnikom stać się efektywniejszymi członkami zespołów lub ich liderami.

Celem z kolei spotkań psychedukacyjnych jest uczenie się określonych umiejętności psychologicznych takich jak umiejętność komunikowania się, podejmowania decyzji, radzenia sobie ze stresem, twórczego myślenia.

Pośrednią formą pomocy psychologicznej jest socjoterapia, która zawiera nowe elementy jak również wiele składników wspólnych z wymienionymi wyżej formami pomocy. Proces socjoterapii polega bowiem na organizowaniu takich sytuacji, które sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych, a przede wszystkim będą służyć aktywnemu uczeniu się nowych umiejętności psychologicznych w toku zajęć grupowych, Zajęcia socjoterapeutyczne stwarzają możliwość wyrażania negatywnych emocji takie jak lęk, poczucie krzywdy, bezsilność, złość, gniew, obawa czy bezradność, a także dostarczają sytuacji stymulujących pozytywne emocje i relaks. Większość programów socjoterapeutycznych akcentuje odreagowanie emocjonalne jako podstawowe zadanie zajęć terapeutycznych. Te programy socjoterapeutyczne zawierają gry, zabawy i ćwiczenia, które mają na celu redukcję zachowań agresywnych. Ta redukcja ma nastąpić w drodze rozwoju autokontroli emocjonalnej, gdyż wszelkie pobudzenia emocjonalne wypływają z braku kontrolowania siebie. Jednym z takich programów jest program wychowawczo - korekcyjny, którego celem jest nawiązywanie pozytywnych kontaktów, budowanie wzajemnego zaufania, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, odprężenie psychiczne, analizowanie swego zachowania, obiektywne spojrzenia na siebie i innych, a przede wszystkim uczenie się samokontroli oraz nieagresywnych sposobów reagowania na jakiekolwiek sytuacje prowokacyjne. Ten cykl zajęć wychowawczo-korekcyjnych regulowany jest przede wszystkim zasadami akceptacji i partnerstwa, co sprzyja poczuciu bezpieczeństwa, zaspokaja potrzeby emocjonalne, wywołuje emocje pozytywne, przyjemne i pożądane przez człowieka.

JAK POMÓC DZIECKU Z NADPOBUDLIWOŚCIĄ PSYCHORUCHOWĄ?




Każde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne. Warto pamiętać, że jego zachowanie, męczące dla otoczenia jemu samemu sprawia również poważne problemy. Jeśli przyjąć, że u podłoża nadpobudliwości leży zaburzenie mechanizmu hamowania zachowania, opóźniający z kolei nabycie zdolności uwewnętrzniania i realizowania opisanych wcześniej czterech funkcji wykonawczych, to dzieciom z ADHD można pomóc. Jest kilka rzeczy o których warto pamiętać oraz zasady które można stosować.

Pamiętaj o dziesięciu podstawowych prośbach dziecka nadpobudliwego, które zawierają całą esencję i wykładnię skutecznego postępowania z dzieckiem nadpobudliwym. Oto one :

1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności.

2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.

3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.

4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji.

5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.

6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.

7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.

8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się.

9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.

10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, ze rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz !?

Szczególnie uciążliwe zachowanie dzieci z nadpobudliwością odczuwają nauczyciele w szkole. Uczeń nadpobudliwy stwarza ogromne problemy w klasie. Coraz częściej zdarza się, że mamy kilku takich uczniów. Taki uczeń nie może usiedzieć spokojnie w ławce, wierci się chodzi po klasie, nie kończy rozpoczętej pracy, przeszkadza innym i niejednokrotnie bywa agresywny, impulsywny, łatwo wpada w złość, a zachowania takiego ucznia bywają zagrożeniem dla niego samego i innych w klasie. Dziecko nie jest w stanie zapanować nad swoimi emocjami i odruchami. Ze strony dorosłych spotyka się wiecznie z uwagami, nakazami i upomnieniami. Niejednokrotnie jest karany. Czuje się pokrzywdzony i nieszczęśliwy, co ujawnia i wyładowuje często w postaci zachowań agresywnych. Takie dziecko jest utrapieniem dla rodziców i wychowawców. Wielokrotnie załamują ręce, bowiem nie wiedzą jak mogą pomóc dziecku. Stosując jednak specjalne metody mogą oni łagodzić i niwelować niekorzystne zachowania swoich uczniów.

• Organizuj dzieciom środowisko zewnętrzne - uporządkowane otoczenie to ważny element ewentualnego leczenia farmakologicznego.Takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany.

• Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia , tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych. Warto pamiętać, że jego zachowania, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej usłyszeć pochwały.

• Wprowadzaj porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały. Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości. Poza tym układ nerwowy i cały organizm dziecka ma czas na regenerację.

• Ograniczaj bodźce. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój. Należy unikać puszczania głośnej muzyki, zapraszania często i wielu gości naraz trzeba ograniczać przesiadywanie przed telewizorem czy komputerem. Trzeba dbać o to, by dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Kiedy je, niech nie gra radio. Kiedy czyta, niech nie je itd.

• Mów jasno i wyraźnie. Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast ogólnego: '' znów nie posprzątałeś pokoju '', powiedz raczej: ''pościel łóżko''. Zamiast ''ale z ciebie niezdara'' powiedz: 'trzymaj filiżankę za ucho ''. I nie dawaj dziecku zbyt dużo możliwości wyboru.

• Staraj się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane. Dlatego jest dobrze w domu

• Przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko. Celem tych zabiegów jest zastąpienie dziecka wewnętrznych, niewłaściwie funkcjonujących systemów informacji, zasad i motywacji.

• Zadbaj o miejsce pracy dziecka. Każde dziecko w wieku szkolnym, a zwłaszcza nadpobudliwe powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy, z małą ilością przedmiotów dookoła. Najlepszy będzie jasny blat, lampa i dwa pojemniki : na kredki i na długopisy. Miejsce do pracy powinno być jasne i nie zagracone.

• Kąpiel dziecka nadpobudliwego traktuj nie tylko jako zabieg higieniczny ale też jako doskonały moment do relaksu i wyciszenia.

• Staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, ucz go innego sposobu negatywnych uczuć. zachęcaj dziecko do wykonywania rożnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia.

• Staraj się dostosować tempo pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka.

• Zapewnij dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno - pedagogiczną w momencie, gdy dziecko zaczyna mieć problemy w nauce.

• Daj dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, pamiętając o tym, że dziecko ma skłonność do udzielania pochopnych odpowiedzi.

• Staraj się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu.

• Bądź elastycznym rodzicem. Pamiętaj, że twoje wypróbowane metody wychowawcze mogą cię zawieść. Dziecko nadpobudliwe wymaga jasno określonych reguł ale nadmierny rygoryzm często daje odwrotny skutek do zamierzonego.

• Nie obwiniaj się . Nic dziwnego, że mając w domu tak żywe dziecko, często niesforne i ty- rodzic stajesz się impulsywna i nie postępujesz właściwie . Jeśli zdarzy ci się zareagować agresją spróbuj sobie wybaczyć. Po prostu przeproś dziecko i działaj dalej. Jeśli napady furii zdarzają się to zwróć się o pomoc do specjalisty.

• Ucz się skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pracuj nad własnymi emocjami, ucz się tzw. Komunikacji otwartej. W tym celu, jeżeli jest to tylko możliwe bierz udział w ''Szkole dla Rodziców''.

• Staraj się konfrontować dziecko z konsekwencjami swoich zachowań. Przypominaj i podpowiadaj mu, jak ma postępować, aby lepiej zorganizować czas i móc korzystać z rozmaitych wskazówek.

• Staraj się współpracować ze szkołą, przedszkolem do którego uczęszcza twoje dziecko - dbaj o jego pozytywny wizerunek w oczach innych.

• Możesz, po konsultacji z lekarzem podawać leki. Poprawiają one zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań. Współczesne leki zapewniają znaczną poprawę w zachowaniu dzieci z ADHD. Dzieci stają się mniej impulsywne, lepiej zapamiętują, przejawiają większą samodzielność, dzięki temu staja się bardziej lubiane w gronie kolegów i nauczycieli.

• Baw się razem z dzieckiem. Są zabawy, które mogą powoli ale dość skutecznie mogą pomóc wyciszyć dziecko i poprawić jego funkcjonowanie szkolne i społeczne

• Przypominaj dziecku o pewnych obowiązkach, umieszczając, np. karteczki z różnymi napisami w widocznych miejscach.

• Podsuwaj dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, żeby przestało coś robić, staraj się mu posunąć, co mogłoby zacząć robić.

FUNKCJONOWANIE W SZKOLE DZIECKA Z ZESPOŁEM ADHD




Niemal w każdej szkole wrzesień schodzi na powakacyjnej resocjalizacji- próbach okiełznania rozbieganych i rozgadanych uczniów. Ale zdarzają się dzieci nie mieszczące się w typowych ramach, wyjątkowo ruchliwe, sprawiające ogrom trudności wychowawczych. Czy wiadomo, że dziecko ma zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli ADHD, a nie jest po prostu rozbrykane?

Prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesu pobudzania i hamowania oraz wysokim stopniem równowagi obu tych procesów, a także średnim stopniem ich ruchliwości. Siła układu nerwowego wyraża się zdolnością komórek nerwowych do pracy. Równowaga rozumiana jest jako określony stosunek obu tych procesów do siebie, a ruchliwość to zdolność układu nerwowego do przechodzenia od stanu pobudzenia do hamowania. Z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesem hamowania (T. Bednarska 1980, H. Spionek 1970). Jeżeli w fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy dojrzewania. To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, wpłynąć na opóźnienie kształtowania się mowy, pisania, czytania oraz myślenia. Jest to jedna z przyczyn powstania nadpobudliwości psychoruchowej. Do innych zaliczyć możemy również uszkodzenia powstałe w życiu płodowym, w trakcie porodu (np. niedotlenienie mózgu), a także błędy wychowawcze i nerwowy tryb życia dziecka.

Badania naukowe mówią o negatywnym wpływie oddziaływania zwiększonego pola elektromagnetycznego na kobiety w ciąży oraz na centralny układ nerwowy u dzieci. Naukowcy sądzą, że najbardziej niekorzystnie wpływają na organizm pola elektromagnetyczne o małych siłach - pochodzących na przykład z telewizji kablowej, kuchenki mikrofalowej, świateł fluoroscencyjnych, komputerów, wideo, telefonów komórkowych, faksów, sekretarek automatycznych, suszarek do włosów, koców elektrycznych, systemów alarmowych. Badania wykazują, że w kulturach z zaawansowaną techniką więcej noworodków wykazuje stan „podekscytowania”, niemal szoku. Brak im naturalnego rytmu i koordynacji. ADHD przekazywane jest dziedzicznie. Badania naukowe w wielu krajach wykazały, że przypadłość występuje często u krewnych (32-50%), rodzeństwa (35%) i rodziców (40%).

W ostatnich latach wykazano, że u dzieci z ADHD zaburzona jest równowaga między wytwarzaniem i funkcjonowaniem dopaminy i noradrenaliny – substancji przekaźnikowych, które łączą komórki mózgu.

Dopamina odpowiedzialna jest za selekcję bodźców docierających do mózgu i umożliwia skupienie się na jednym wybranym. Dziecko z zespołem, mając zaburzony system dopaminy, żyje w chaosie bodźców. Słysząc np. w klasie dźwięk tramwaju za oknem, słowa pani, szepty rozmów, szelest kartek- nie potrafi wyodrębnić najważniejszego dla sytuacji, w której się znajduje- słów pani. Dlatego słyszy je, ale tak jakby nie słyszy. Specjaliści sądzą też, że z powodu niedoboru noradrenaliny nie rozpoznaje się bodźca informacyjnego o zagrożeniu i nie uruchamia gotowości do przeciwdziałania mu.

Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może równocześnie występować w dwóch, trzech sferach lub tylko w jednej. Typowe objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej to : wzmożona ekspansja ruchowa i niepokój ruchowy (H. Spionek 1965). Dzieci, u których występuje wzmożona ekspansja ruchowa charakteryzują się ruchliwością, biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami, są pełne energii, szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo. Pobudzanie to wzrasta, gdy dziecko jest w grupie. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Często się wiercą i kręcą, nie potrafią się sprawnie ubrać, czy spakować swoich rzeczy. Inaczej objawia się niepokój ruchowy. Dzieci wykonują wtedy wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce. Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha co się dzieje na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentując, a wyrwane do odpowiedzi nie wie w ogóle, o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami w zeszycie, często są nie dokończone zdania, wyrazy, gubione litery. Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstawaniu napięć emocjonalnych, na przykład przed klasówką czy odpowiedzią. U tych dzieci może także występować wzmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa. Nadpobudliwość psychoruchowa może się też objawiać w sferze emocjonalnej. Objawy tego typu nadpobudliwości są wielorakie, głównie polegają na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci tych występują intensywniejsze reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu. Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu. Nadpobudliwość emocjonalna może się też przejawiać w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

Źródła:

Teksty umieszczone na tej stronie pochodzą w większości z publikacji internetowych następujacych autorów:
T.Wolańczyk, A.Kołakowski, M.Skotnicka Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, wyd. BiFolium
Russell A. Barkley. Dzieci nadpobudliwe i roztargnione w: Świat Nauki, Listopad 1998.
Hanna Nartowska. Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Nasza Księgarnia.
Jolanta Makowska.Dzieci trudne do kochania,Instytut Wydawniczy CRZZ.
Bednarska T., Nadpobudliwość psychoruchowa [w:] Rozpoznawanie i reedukacja uczniów o częściowo zaburzonym rozwoju psychomotorycznym, ( red. M. Szumiał), Kraków 1982.)
Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985.
Ryniewicz B., Elektromiografia [ w:] Neurologia dziecięca ( red. J. Czochońska), Warszawa 1985.
Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.
Spionek H., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1965.

---