WSTĘP
Tysiące lat przed naszą erą nasi praprzodkowie odżywiali się przede wszystkim pokarmem pochodzenia roślinnego, głównie korzonkami, liśćmi i owocami znajdującymi się w ich najbliższym otoczeniu. Mięso stanowiło tylko uzupełnienie ich codziennej diety. Taki sposób odżywiania wynikał z dostępności i stopnia trudności pozyskiwania pożywienia.
Zauważono, że z wyrzuconych po spożyciu owoców pestek zaczęły wyrastać drzewa owocowe, które dały początek uprawom. Wraz z rozwojem cywilizacji zaobserwowano, że owoce różnorodnych roślin posiadają dobroczynny wpływ na organizm ludzki. Początkowo lecznicze właściwości świata roślin były znane i wykorzystywane tylko przez rozmaitych szamanów, czarowników i kapłanów. Do dziś ich wiedza m.in. na temat wykorzystania owoców w leczeniu wielu chorób i ułomności nie została do końca poznana.
W XXI wieku na prawie każdą chorobę można w aptece znaleźć właściwy lek. Jednak czy tylko tam mamy ich szukać? Oczywiście, nie. Wiele substancji o leczniczych właściwościach znajdziemy w bogatym świecie roślin. Natura ukryła je m.in. w różnorodnych, a niejednokrotnie niepozornych owocach, które ze względu na swą wartość odżywczą mają szerokie zastosowanie w profilaktyce i leczeniu wielu chorób. Ponadto mogą być spożywane przez małe dzieci, młodzież, sportowców, kobiety w ciąży, osoby starsze, cukrzyków i w określonych przypadkach przez rekonwalescentów. Dlatego warto spożywać niskokaloryczne, smaczne i bogate w składniki odżywcze owoce.
1. Ogólna charakterystyka owoców
1.1.Podział owoców
Owocem nazywamy organ roślin okrytozalążkowych, składającym się z owocni i nasion (www.portalwiedzy.onet.pl,int,2008), stanowiące właściwy organ rozprzestrzeniania się i rozmnażania roślin, powstającym z zalążni słupka i ewentualnie dna kwiatowego.(www.wikipedia.pl,int,2008)
Wyróżniono owoce właściwe - powstałe ze zrośniętej ściany zalążni, która tworzy owocnie i zawiera nasiona oraz owoce pozorne (truskawki, poziomki, jabłka, gruszki), w których budowie uczestniczą inne niż zalążnia części roślin.
Owoce ze względu na liczbę zalążni z których powstały, podzielono na owoce zbiorowe (malina, poziomka), owocostany (ananas, morwa, porzeczka) oraz pojedyncze (pestkowiec), do których należą owoce o suchej i soczystej owocni (www.portalwiedzy.onet.pl,int,2008).
Można także wyróżnić owoce bezpestkowe takie jak: banan, grejpfrut, ananas. (www.portalwiedzy.onet.pl,int,2008). Zjawisko powstawania owocu bez procesu zapłodnienia i nasion, określa się mianem partenokarpii.(www.slownik-online.pl,int,2008)
Owoce mięsiste należą do owoców niepękających, o soczystej owocni (www.portalwiedzy.onet.pl,int,2008), będące zazwyczaj owocami jadalnymi (www.ściąga.pl,int,2008)
Owoce mięsiste jadalne podzielono na:
owoce pestkowe: wiśnia, czereśnia, morela, brzoskwinia, śliwa,
owoce ziarnkowe: gruszka, jabłko, dzika róża, pigwa
owoce jagodowe: poziomka, malina, truskawka, porzeczka, agrest, aronia, winogrona (Gawęcki i Zielke, 2000)
owoce leśne: jagoda, borówka, żurawina, głóg, rokitnik, jeżyna, bez czarny,
owoce południowe:
cytrusowe: pomarańcz, cytryna, grejpfrut, lima, mandarynka,
pozostałe: ananas, banan, kiwi, granat, papaja, daktyl, figa, mango (Kazimierczak K., 2000)
1.2.Wartość odżywcza owoców
Owoce soczyste zawierają w swym składzie przede wszystkim wodę, która stanowi około 80% masy surowca. Wynika z tego ich niska kaloryczność, wynosząca przeciętnie 50 kcal w 100 g surowca (Hofmann i Carlsson, 2008). Węglowodany występują w ilości 5,5-23,5%,w postaci łatwo przyswajalnych cukrów: glukozy, fruktozy i sacharozy (Świetlikowska i wsp., 2000) oraz wyjątkowo skrobii, która stanowi podstawowe źródło energii bananów. Największą zawartością węglowodanów spośród owoców odznaczają się winogrona i daktyle (Gawęcki i Zielke, 2000). Zawartość błonnika w owocach osiąga wartość z zakresu 1,0-7,9%. Szczególnie zasobne w ten składnik są owoce jagodowe. W niewielkiej ilości występuje białko - 0,4-2,1% oraz tłuszcz - 0,2-0,5%. Wyjątek stanowi awokado, które zawiera w swym składzie 15,3% tłuszczu (Świetlikowska i wsp., 2000)
Owoce odznaczają się także wysoką zawartością witamin i składników mineralnych. Wśród witamin wyróżniamy: witaminę C, w którą szczególnie zasobne są owoce czarnej porzeczki, dzikiej róży, oraz większość cytrusów; prowitaminę A, występującą w dużych ilościach w owocach o miąższu barwy żółtej lub pomarańczowej - głównie należą do tej grupy brzoskwinie i morele. W mniejszych ilościach występują witaminy K, E i witaminy z grupy B (Świetlikowska i wsp., 2000)
Witaminy A, E i C zawarte w owocach, należą do naturalnych przeciwutleniaczy. Pełnią one w organizmie człowieka bardzo ważną funkcję, gdyż zapobiegają destrukcyjnemu działaniu wolnych rodników, które przyczyniają się do przedwczesnego starzenia się organizmu (www.5razywarzywaiowoce.pl)
Wśród związków mineralnych występują: wapń, żelazo, miedź (szczególnie zasobne owoce jagodowe), potas, magnez (dużo magnezu zawierają banany), cynk, fluor i jod (Gawęcki i Zielke,2000).
We wszystkich owocach występują kwasy organiczne. W największych ilościach występują kwasy, takie jak: jabłkowy, cytrynowy, oksalowy, sorbinowy, benzoesowy oraz chlorogenowy. Kwasy te są łatwo przyswajalne przez organizm ludzki, oraz odgrywają ważną rolę w przebiegu ważnych procesów fizjologicznych.
Odmiany dziko rosnących owoców zawierają w swym składzie garbniki. Należy wymienić tu taninę i jej pochodne o przeciwzapalnym oddziaływaniu na ludzki organizm.
Ponadto w skład owoców wchodzą ważne dla zdrowia człowieka barwniki roślinne, związki aromatyczne, fitoncydy oraz fitoenzymy (Vad,1996).
1.3.Spożycie owoców w Polsce i na świecie.
Żywienie to nie tylko jedzenie, ale przede wszystkim mądre i racjonalne odżywianie się, czyli dobieranie i komponowanie posiłków w taki sposób, by dostarczały one organizmowi wszystkich składników pokarmowych uznanych za niezbędne do prawidłowego rozwoju. Jedzenie jest częścią naszego życia, w związku z tym powinno dostarczać nie tylko podstawowych składników odżywczych, ale i przyjemności. Wybór właściwych produktów w naszej codziennej diecie ma ogromne znaczenie dla zapewnienia zdrowia, energii życiowej i dobrego funkcjonowania. Odpowiednie jedzenie pozwala zachować piękne włosy, paznokcie oraz jędrne ciało.
Prawidłowo dobrana dieta powinna zapewniać odpowiednią ilość energii (kalorii) i składników odżywczych. Nie ma produktu spożywczego, który zawierałby wszystkie niezbędne składniki pokarmowe w dużych ilościach. Podstawową zasadą zdrowego żywienia jest duże urozmaicenie spożywanych pokarmów. Nie tylko dzienna, lecz także jednorazowa racja pokarmowa powinna być urozmaicona. Prawidłowa dieta powinna dostarczać w odpowiednich ilościach makroelementów - białek, węglowodanów i tłuszczów oraz mikroelementów tj. witamin i minerałów. Jedząc artykuły spożywcze należące do każdej z wymienionych grup można zaspokoić wszystkie potrzeby pokarmowe organizmu. Należy codziennie spożywać posiłki złożone z produktów pochodzących z 5 grup pożywienia: pieczywa, kasz i innych produktów zbożowych; owoców i warzyw, mięsa, drobiu, ryb, jaj; roślin strączkowych oraz produktów mlecznych.
Trendy prozdrowotne związane z modą na zdrowy styl życia znacząco wpłynęły na poziom spożycia owoców w Polsce . W latach 90-tych obserwowano tendencję wzrostową. W roku 1999 spożycie owoców na jednego mieszkańca wynosiło 53,7 kg na rok i było wyższe o 90% w stosunku do roku 1990 (Adamczyk, 2001).Wzrost spożycia wiązał się ze wzrostem dochodów konsumentów oraz z importem owoców południowych. W latach 1991-1995 spożycie owoców południowych w Polsce stanowiło 18,5% wszystkich spożywanych owoców świeżych, natomiast w latach 2000-2006 spożycie to stanowiło już 22,6%. W latach 2000-2002 spożycie w Polsce owoców południowych wynosiło 21,9% wszystkich konsumowanych owoców, natomiast pozostałe 78,1% stanowiło spożycie owoców krajowych (Strojewska,2008)
Wykres 1. Spożycie owoców w Polsce
Źródło: www.stad.gov.pl
Z wykresu jasno wynika, że spożycie owoców ma tendencję wzrostową.
Wykres 2. Średnie spożycie owoców w kg na osobę w Polsce i UE
w latach 1990-1999
Źródło :http://pol.proz.com
2.Przegląd wybranych grup owoców mięsistych
2.1.Owoce ziarnkowe
Do grupy owoców ziarnkowych zaliczono m.in. takie owoce jak: owoc dzikiej róży, (http://pl.wikipedia.org/), jabłka, gruszki, pigwy, należące do rodziny różowate (Rosaceae) i podrodziny ziarnkowe. Owocem ziarnkowym jest owoc szupinkowy, należący do typu owocu rzekomego, w którego budowie bierze udział nie tylko zalążnia, ale także inne elementy kwiatu.(Świetlikowska i wsp.,2000). Owoc ziarnkowy składa się z miąższu, skórki i gniazda nasiennego w którego komorach znajdują się po 2-3 nasiona.(www.technolog.friko.pl)
2.1.1.JABŁKA
Jabłoń należy do jednych z najstarszych drzew owocowych, a jej owoce od dawien dawna były dla człowieka pokarmem. Znalezione skamieniałe, dzikie jabłko podczas wykopalisk archeologicznych we wschodniej Anatolii liczy 6500 lat, co stanowi potwierdzenie powyższego stwierdzenia (Vad, 1996).
Ojczyzną jabłek dzikich prawdopodobnie są Chiny lub Azja Środkowa (www.nawidelcu.pl,int,2008). Jabłka zostały sprowadzone do Ameryki przez misjonarzy. (Michio i wsp.,). Przez setki lat ulegały przemianom rozwojowym, co w konsekwencji doprowadziło do powstania setek odmian tych owoców.(Oberbeil i Lentz,2003)
Jabłoń osiąga wysokość około 8-10 metrów .Owoce są dość duże, a ich wielkość jak i barwa zależą od gatunku. (Vad,1996). Różnią się między sobą aromatem, smakiem i konsystencją.(www.futurum.pl). Pod skórką znajduje się miąższ, zazwyczaj o biało-żółtawej barwie, otaczający gniazdo nasienne, zawierające pestki. (Vad,1996)
Rys.1 Jabłka
źródło:www.fit.pl/dietadlaciebie/
Wartość odżywcza jabłek
Jabłka zawierają ok. 83% wody, pozostałą część stanowi białko, kwasy organiczne, cukry, błonnik, substancje pektynowe, składniki mineralne i witaminy (www.futurum.pl). W składzie chemicznym jabłka znajdują się także aminokwasy, enzymy, fitoncydy oraz olejki eteryczne.(Vad,1996) Występujące kwasy organiczne to przede wszystkim kwas jabłkowy (ok.0,7%) (Vad,1996), cytrynowy, chinowy, bursztynowy i inne (www.futurum.pl). Wśród cukrów dominują cukry proste: glukoza i fruktoza (www.staresady.repubika.pl)
Tabela 1. Porównanie zawartości witamin jabłka sadowego i jabłka dziko rosnącego w
100 g świeżej masy owocu
Witamina |
C mg% |
A j.m. |
P mg% |
B1 µg% |
B2 µg% |
PP µg% |
Owoc |
|
|
|
|
|
|
Jabłko sadowe |
12 |
76 |
60 |
34 |
25 |
168 |
Jabłko dzikie |
57 |
170 |
400 |
55 |
380 |
400 |
Źródło:(Grochowski,1988)
Do składników mineralnych występujących w znacznych ilościach można zaliczyć: potas, fosfor, wapń, sód, magnez. Z witamin można wyróżnić witaminę: C, A, B1, B2, PP, B3 (www.futurum.pl) Dzikie jabłka w porównaniu do sadowych, są bardziej zasobne w witaminy. Szczególnie w witaminę C (jej zawartość może dochodzić nawet do 80 mg%) i witaminę P (nawet do 70 mg%). Zawierają także witaminę A, B1, B2 i PP (Grochowski,1988) W tabeli 1. zawarto porównanie zawartości witamin jabłka sadowego i jabłka dzikiego (podane liczby są tylko orientacyjne, gdyż zawartość witamin w obrębie gatunku pod wpływem czynników środowiskowych może ulec znacznym zmianom). Dzikie jabłka zawierają także znaczne ilości magnezu, sodu, fosforu i żelaza. Przy czym żelazo zawarte w dzikich jabłkach, jest szczególnie łatwo przyswajalne przez organizm człowieka. Do soli mineralnych występujących w mniejszych ilościach zaliczam także: wapń, glin, krzem i siarkę.(Gumowska,1986)
Dzikie jabłka w smaku są kwaśne i cierpkie, wynika to z większej zawartości kwasów organicznych, niż w jabłkach sadowych( dla porównania: zawartość kwasów liczonych jako kwas jabłkowy w jabłku sadowym wynosi 0,6% w 100g świeżej masy owocu, a w jabłku dzikim wynosi 2,25 % )(Grochowski,1988)
Prozdrowotne właściwości jabłek
Już starożytni znali dobroczynny wpływ jabłek na ludzkie zdrowie. Wiedzieli, że spożycie jabłka na kolację pozytywnie wpływa na nocny wypoczynek. Według lekarzy dalekiego Wschodu „jabłka wzmacniają serce i żołądek i chronią dzieci przed wychudzeniem”. Natomiast ludy Kaukazu sokiem z jabłek leczyły biegunkę, a naparem z suszu ostre zapalenia górnych dróg oddechowych. (Vad,1996)
W XXI wieku jabłka nadal znajdują dzięki swej wartości odżywczej zastosowanie w profilaktyce i łagodzeniu wielu dolegliwości, szczególnie ze strony układu pokarmowego.
Działanie prozdrowotne jabłek wynika głównie z zawartości w nich pektyn. Obniżają one zawartość cholesterolu we krwi (Gumowska,1985), poprzez jego wiązanie w żołądku, dlatego zaleca się spożywanie jabłek w profilaktyce miażdżycy.
W wyniku badania wpływu spożywania jabłek na poziom cholesterolu we krwi, przeprowadzonego przez Francuskich naukowców, wśród grupy mężczyzn i kobiet w średnim wieku, którym podawano do diety 2- 3 jabłka, stwierdzono po upływie miesiąca spadek cholesterolu LDL u 80% badanych. Natomiast cholesterol HDL, określany jako dobry uległ podwyższeniu. (Carper J.,1993)
Ponadto pektyna ma zdolność wiązania toksycznych substancji w przewodzie pokarmowym. (Vad,1996) Dzieje się tak dlatego, że podczas procesu trawienia pektyna ulega przemianie w kwas galakturonowy, który posiada zdolność wiązania niektórych metali ciężkich w nierozpuszczalne sole, które wydalane są wraz z kałem.(Gumowska,1985). „Według danych radzieckich z 1961 roku, pektyny redukują również przyswajanie szkodliwego strontu 90. Substancje te - pochodzące z nasion słonecznika - dodawane do diety wiążą radioaktywny stront w przewodzie pokarmowym doświadczalnych szczurów tak skutecznie, że nie dopuszczają do jego przyswojenia przez organizm i odkładania w kościach szkieletu…”(Gumowska,1985)
W jabłku najwięcej pektyn znajduje się w skórce i gniazdach nasiennych, czyli częściach owocu najrzadziej spożywanych przez człowieka. Warto jednak je spożywać, gdyż pektyny pomagają w wydaleniu resztek pokarmu z organizmu oraz regulują florę bakteryjną jelit. (www.poradnikzdrowie.pl). Przy biegunkach hamują wzrost bakterii fermentacyjnych, natomiast przy zaparciach ułatwiają ruch robaczkowy jelit (Gumowska,1985). Dzięki hamowaniu fermentacji w jelitach wspomagają trawienie i usuwają odczucie pieczenia za mostkiem(Wright,1954)
Pektyny hamują rozwój bakterii takich jak: stafylokoki i streptokoki (Gumowska,1985), dlatego nie dopuszczają do rozwoju wirusa grypy typu A.(Vad,1996) .
Pektyna dzięki swym bakteriobójczym i tkankotwórczym właściwościom przyspiesza gojenie się ran, nawet tych trudno dostępnych i trudno wyleczalnych, np. wrzody, krwawienia w przewodzie pokarmowym.(Gumowska,1985)
Zaleca się spożywanie jabłek ludziom skłonnym do kamicy, gdyż zawarty w nich kwas chlorogenowy zapobiega gromadzeniu się kwasu oksalowego, natomiast witamina B1 reguluje ilość kwasu moczowego w ustroju.(Vad,1996)
Jabłczan żelaza, otrzymywany przez ogrzewanie sproszkowanego żelaza z moszczem jabłek i wodą, ma zastosowanie w medycynie w zwalczaniu niedokrwistości. Najbardziej odpowiednie do tego celu są jabłka dzikie ze względu wysoką zawartość wolnych kwasów organicznych i niski stosunek cukrów do kwasów.(Grochowski,1988)
Niektóre owoce (takie jak jabłka, jagody, daktyle) wykazują działanie aspirynopodobne. Przyjmowanie niewielkich dawek aspiryny mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia zawałów serca i zmian zatorowo-zakrzepowych.(Carper ,1993)
2.1.2.GRUSZKI
Gruszki pochodzą - tak jak jabłka z epoki neolitu. Uprawiane od ok. 6000 lat. Uprawę gruszek zapoczątkowali prawdopodobnie Baskowie w Anatolii w czasach jeszcze przedceltyckich (Gumowska,1986). Obecnie grusze uprawiane są w Europie i Stanach Zjednoczonych (Michio i wsp.,1991). Szlachetne odmiany grusz, które występują w klimacie umiarkowanym, pochodzą od gruszy pospolitej, tzw. ulęgałki (Pyrus communis) (Lewkowicz -Mosiej ,2008)
Rys.2 gruszki
Uprawiane obecnie grusze w zależności od gatunku wyrastają do około 12 metrów. Owoce są duże i mięsiste(Vad,1996) różnią się wielkością ,barwą i konsystencją. Główne odmiany grusz, to europejskie-miękkie i słodkie, oraz azjatyckie lub chińskie, które są twarde i kwaskowate. Sok z gruszek w smaku jest lekko słodki o orzeźwiającym aromacie( Michio i Kushi,1991)
Wartość odżywcza
Na wartość odżywczą gruszek składają się przede wszystkim: woda, węglowodany (dominuje fruktoza, w mniejszej ilości glukoza i sacharoza), kwasy organiczne (dominuje kwas jabłkowy 120mg%, kwas cytrynowy 70 mg%, oksalowy 3mg%, oraz mniejsze ilości kwasu mlekowego, bursztynowego, chlorogenowego, i chininowego) (Vad ,1996)
oraz sole mineralne (dużo potasu - ok.12%, mniejsze ilości: wapnia, fosforu, magnezu i żelaza), pektyny (Świetlikowska i wsp.,2000) i niewielkie ilości witaminy A, B, C, E i PP. Przy czym bardziej zasobne w witaminę PP są dzikie gruszki.(www.czwartywymiar.pl) W porównaniu z jabłkami, gruszki zawierają mniej witamin, zwłaszcza witamin z grupy B. (Vad ,1996), a także pektyn i kwasów organicznych. (Lewkowicz-Mosiej,2008)
Dzikie gruszki zawierają ok. 7-8% cukru w postaci lewulozy (mniej niż w gruszach szlachetnych), a także kwasy organiczne, około 1% (więcej niż w gruszach sadowych). Z tych zależności wynika cierpki smak dzikich gruszek. (Gumowska,1986)
Cierpki smak wynika także z dużej ilości garbników, które wpływają na wydalanie toksycznych substancji z organizmu (www.czwartwymiar.pl). Wśród witamin zawartych w dzikich gruszkach wymienić należy witaminę C, B1 oraz karoteny, których zawartość w gruszkach szlachetnych jest znacznie mniejsza (Grochowski,1988).
Owoce grusz zawierają także ważny dla zdrowia człowieka glikozyd - arbutynę.
Prozdrowotne właściwości owocu
Właściwości lecznicze gruszek znane były już od wieków. „Słynny arabski lekarz Avicenna pisał, że gruszki, szczególnie dzikie, przyspieszają gojenie się ran, hamują biegunki, leczą drogi żółciowe i skutecznie gaszą pragnienie” (Lewkowicz-Mosiej, 2008). Natomiast rzymski lekarz, Klaudiusz Galen, zalecał swoim pacjentom spożywanie gruszek jako lekarstwa przeciwgorączkowego (Vad, 1996). Do dziś współczesna medycyna naturalna zaleca napar z owoców gruszy, jako lek stosowany przy kamicy moczowej, chorobach sercowo - naczyniowych, oraz jako środek przeciwzapalny, moczopędny i żółciopędny. W lecznictwie ludowym Francji przy otyłości, schorzeniach reumatycznych oraz ogólnym osłabieniu zaleca się picie 2-3 szklanek soku gruszkowego codziennie przed jedzeniem. W tradycyjnej medycynie chińskiej spożywanie soku gruszkowego poleca się przy nudnościach, wymiotach, zaparciach, oraz niekorzystnych skutkach zdrowotnych wynikających z przyjmowania leków syntetycznych (Lewkowicz-Mosiej,2008).
Lecznicze właściwości gruszek wynikają głównie ze znacznej ilości wody jaką zawierają w swym składzie (ok. 64% w 100 g surowca rynkowego) (Świetlikowska i wsp.,2000). Ma to duże znaczenie dla osób o zwiększonym zapotrzebowaniu na płyny, gdyż codzienne wypijanie około dwóch litrów wody może dla większości okazać się niewykonalne.
(Oberbeil i Lentz,2003)
Spożywanie gruszek wpływa pozytywnie na trawienie i perystaltykę jelit. W umiarkowanych ilościach dojrzałe owoce grusz przeciwdziałają zaparciom, natomiast dzikie grusze ze względu na dużą zawartość taniny w skórce i miąższu, mogą powodować efekt przeciwny. Świeży sok gruszkowy polecany jest przy zapaleniu gardła i anemii(Vad,1996).
Witaminy, białka i związki mineralne występujące w skórce i miąższu gruszek pozostają w równowadze kwasowo-zasadowej. W wyniku tej zależności mogą one być dobrze wykorzystane w procesie przemiany materii. Szczególnie dotyczy to bioskładników, takich jak: wapń i fosfor, miedź i cynk oraz potas i sód. Dzięki tej właściwości gruszki neutralizują i wytrącają z organizmu toksyny i metale ciężkie (Oberbeil i Lentz, 2003).
Arbutyna oraz potas zawarty w owocach gruszy posiada działanie profilaktyczne i lecznicze przy kamicy moczowej (Lewkowicz-Mosiej, 2008), oraz zapalenia dróg moczowych. Wynika to głównie z ich moczopędnego działania (Vad, 1996).
W Polsce dzikich gruszek nie uważa się za owoce lecznicze. Natomiast we Francji już od czasów średniowiecza te cierpkie owoce uważano za lek. Spożywanie dzikich gruszek szczególnie polecane jest cukrzykom, gdyż zawierają cukier należący do lewuloz (Gumowska,1986)
2.2.Owoce pestkowe
Do owoców pestkowych zalicza się takie owoce jak: śliwy, czereśnie, brzoskwinie i morele. Należą one do rodziny różowate (Rosaceae) i podrodziny śliwowe (Prunoidae). Owocem stanowi pestkowiec, powstały z zalążni zapłodnionego kwiatu, charakteryzujący się zdrewnieniem wewnętrznej części zalążni- pestką (Świetlikowska i wsp.,2000). Dojrzewają latem oraz jesienią w klimacie umiarkowanym (www.makro.pl).
2.2.1. CZEREŚNIE
Czereśnia (Cerasus avium Moench.) występuje dziko w Europie, poza częścią północną i północno-wschodnią, oraz na Kaukazie i Azji Mniejszej (Pieniążek,1976)
Prawdopodobnie pochodzi z Azji Centralnej, skąd przybyły na Zachód i Wschód.
(Michio i Kushi.,1991). Przypuszcza się, że około 70 roku p.n.e. jako pierwszy sprowadził czereśnie do Europy z Azji Mniejszej epikurejczyk Lukullus (Gumowska,1985)
Czereśnia jest drzewem dochodzącym do 30 metrów wysokości, o wyniosłej i stożkowatej koronie (Pieniążek, 1976). Owoc czereśni stanowią kuliste pestkowce, zazwyczaj koloru czerwonego, choć zdarzają się także owoce o barwie żółtej i czarnej. Dzikie odmiany czereśni posiadają cienką warstwę miąższu, zazwyczaj są gorzkie i niesmaczne (www.wikipedia.org.pl).
Rys.3 Czereśnie
Źródło: www.brzezna.pl
Wartość odżywcza
Czereśnie zawierają w swym składzie dużą ilość wody (80%) (Gumowska,1985) i węglowodanów (10%), jest to głównie glukoza i fruktoza, sacharoza występuje w niewielkich ilościach. Owoce zawierają w niewielkich ilościach prawie wszystkie kwasy organiczne. Ponadto czereśnie obfitują w sole mineralne, niektóre mikroelementy i witaminy (Vad,1996). Wśród składników mineralnych dominuje duża zawartość potasu (aż 225mg%), w mniejszych ilościach występuje wapń, magnez, fosfor, siarka, chlor, sód, miedź, żelazo i jod. Do witamin należą: witamina C, PP, A i witaminy z grupy B (www.nawidelcu.pl)
Pod względem zawartości składników odżywczych z czereśnią uprawną konkuruje czereśnia dzika. Jej owoce zawierają w swym składzie większą ilość witaminy C, pektyn, garbników i niektórych soli mineralnych. Niestety dzika czereśnia ze względu na swój słodkawo-cierpki smak, jest niechętnie spożywana przez ludzi.
Wartość energetyczna 100 g owoców czereśni to tylko 59 kcal (Hofmann i Carlsson,2008), dlatego często wchodzi w skład różnego typu diet odchudzających i mogą stanowić idealną przekąskę między posiłkami.
Prozdrowotne właściwości
Znaczna ilość potasu oraz urozmaicony skład chemiczny owoców wpływa na alkalizowanie uryny (Vad,1996) oraz na usuwaniu złoża soli z tkanek organizmu. Dlatego spożywanie czereśni zalecane jest szczególnie osobom z dolegliwościami reumatycznymi, oraz układu krążenia, wątroby, nerek, pęcherza moczowego (www.nawidelcu.pl).
Szczególnie korzystne oddziaływanie owoców czereśni na organizm człowieka ma w profilaktyce i leczeniu artretyzmu.
Już od dawna medycyna ludowa Francji zalecała „kuracje czereśniowe” przeciw chorobom artretycznym. Wynika to z zawartości w owocach czereśni pantotenianu wapnia, którego niedobór można zaobserwować w tego typu schorzeniach (Gumowska,1985).
Czereśnie ze względu na zawartość jodu, wpływają pozytywnie na działanie tarczycy, mogą stanowić także środek profilaktyczny przeciwko chorobie Basedowa (Vad,1996). W tabeli 2 przedstawiono porównanie zawartości jodu w czereśniach do innych produktów spożywczych.
Tabela 2. Porównanie zawartości jodu w czereśniach i wybranych produktach spożywczych.
Produkt |
Zawartość jodu(w µg) w 100g produktu |
Czereśnie |
274,0 |
Dorsz |
135,0 |
Jaja całe |
97,4 |
Węgorz |
50,0 |
Szpinak |
20,9 |
Mleko (2% tł.) |
10,7 |
Źródło:(Szewczyński i Skrodzka,1980)
Kwaskowate odmiany czereśni ze względu na różnorodny skład kwasów organicznych, normalizują trawienie, pobudzają czynność trzustki i regulują perystaltykę jelit. Kompoty z czereśni w których aktywność kwasów organicznych jest zmniejszona pod wpływem obróbki cieplnej, zalecane są osobom z dolegliwościami żołądka (Vad,1996).
2.2.2.BRZOSKWINIE
Brzoskwinia (Persica), z rodziny Rosaceae, występuje jako forma dzika w północnych i środkowych Chinach. Od brzoskwini zwyczajnej (Perlica vulgaris Mill) pochodzą prawie wszystkie odmiany uprawne (Pieniążek, 1976). Do Europy przybyła z Persji. Dlatego w systematyce stworzonej przez naukowca i botanika, Karola Linneusza, występuje łacińska nazwa brzoskwini „Persica”. Obecnie brzoskwinia uprawiana jest na całym świecie, szczególnie tam gdzie klimat jest ciepły i wilgotny (Vad,1996)
Drzewo brzoskwiniowe osiąga maksymalną wysokość 5-7 m.
Dzięki licznym krzyżówkom współczesne sady składają się
z drzewek o wiele niższych .
Owoce brzoskwini są duże i mięsiste (Vad,1996) o
aromatycznym miąższu oraz żółtoczerwoną omszałą skórką
(http://portalwiedzy.onet.pl). Dojrzewają od połowy lipca do
końca sierpnia (http://rolnicy.com/).
Rys.4 Brzoskwinie
Źrodło:www.brzezna.pl
Wartość odżywcza
W owocach brzoskwiń różnych odmian występują często duże różnice w zawartości kwasów, cukrów i witamin. Różnice te wynikają przede wszystkim z zabarwienia miąższu i wczesności odmiany. Najbardziej wartościowe pod względem ilości występujących w owocach składników odżywczych są odmiany wczesne. Natomiast odmiany najwcześniejsze są najmniej zasobne w poszczególne składniki (Świetlikowska i wsp.,2000)
Brzoskwinie zawierają sporą ilość węglowodanów, w których skład wchodzi przede wszystkim sacharoza i mniejszej ilości: glukoza i fruktoza. Znaczna jest także zawartość składników mineralnych, takich jak: potas (176 mg (Świetlikowska i wsp.,2000)), fosfor (21 mg (Świetlikowska i wsp.,2000)), magnez i żelazo. Owoce te ubogie są w kwasy organiczne i garbniki, toteż smak brzoskwiń jest zazwyczaj bardzo słodki. Celuloza w brzoskwiniach praktycznie nie występuje w miąższu, natomiast skórka owocu obfituje w ten składnik (Vad,1996).
Barwniki roślinne występujące w skórce i miąższu owoców, wskazują na dużą zawartość β-karotenu (Oberbeil i Lentz,2003), wynoszący w 100 g owocu 524µg. Wyższą zawartość β-karotenu posiadają morele (1386µ na 100 g) oraz mango (1622 µ na 100g) (Świetlikowska i wsp., 2000).
Wartość energetyczna 100g owocu wynosi 47 kcal, czyli brzoskwinia należy do grupy owoców niskokalorycznych (Hofmann i Carlsson,2008)
Prozdrowotne właściwości
Owoce drzewa brzoskwiniowego są łatwostrawne, a jego składniki odżywcze są dobrze przyswajane przez organizm. Toteż dietetycy zalecają spożywanie dojrzałych brzoskwiń ludziom starszym, z objawami anemii, dzieciom i rekonwalescentom (Rokicki, 2008)
Brzoskwinie zalecane są w różnego typu dietach odchudzających, gdyż posiadają zdolność oczyszczania organizmu z toksyn i zbędnych produktów przemiany materii. Owoce są zasadotwórcze i moczopędne (co wynika z dużej zawartości potasu), z tego względu polecane są pacjentom ze schorzeniami reumatycznymi i pęcherza moczowego (www.sfd.pl). Ze względu na wysoką zawartość węglowodanów i niską zawartość kwasów organicznych, spożywanie brzoskwiń korzystne jest przy zaburzeniach trawienia, łagodzą odruch wymiotny oraz pobudzają żołądek do wydzielania soku trawiennego (Vad, 1996). Barwniki roślinne, przede wszystkim karoteny, występujące w brzoskwiniach, uczestniczą w przemianie materii w ludzkim organizmie spełniając rolę ochronną komórek (Oberbeil i Lentz, 2003). β-karoten stanowi blokadę dla rozwoju komórek nowotworowych, chroni błony śluzowe, oraz wzmacnia naturalną ochronę skóry przed promieniowaniem słonecznym (www.sfd.pl). Brzoskwinie dzięki zawartości witaminy B6 w połączeniu z magnezem, selenem i cynkiem, otaczając komórki ludzkiego organizmu „ochronnym pancerzem”, powodują działanie antystresowe (Oberbeil i Lentz, 2003).
2.3. Owoce jagodowe
Do grupy owoców jagodowych zalicza się owoce krzewów, roślin ogrodowych i leśnych (www.ściąga.pl). Odznaczają się jednolitym, miękkim miąższem, otaczającym liczne, drobne nasiona (www.technolog.friko.pl). Do owoców jagodowych należą:
owoce właściwe - jagody: porzeczki, agrest, żurawina, winogrona, aronia, borówki,
owoce właściwe - zbiorowe pestkowce: jeżyny, maliny,
owoce rzekome: poziomki, truskawki. (Świetlikowska i wsp.,2000)
Owoce jagodowe w porównaniu do owoców ziarnkowych i pestkowych, posiadają mniejszą zawartość suchej masy i cukrów. Odznaczają się natomiast dużą zawartością kwasów organicznych, pektyn, garbników i błonnika (Świetlikowska i wsp.,2000)
2.3.1.PORZECZKA CZARNA
Porzeczka czarna (Ribes nigrum) pochodzi z Europy i Azji Środkowej (Vad,1996). Należy do krzewów z rodziny Skalnicowatych (Saxifragaceae), osiągających około 2 metrów wysokości. (Pastok ,2008).Historia uprawy czarnej porzeczki rozpoczęła się w XV wieku we Francji, gdzie uprawiana była ze względu na swoje orzeźwiające właściwości (Olędzka,2008).
Obecnie czarną porzeczkę uprawia się w Europie, Azji i Ameryce Północnej(Vad,196).
Rys.5 Czarna porzeczka
Źródło:www.brzezna.pl
Owoce czarnej porzeczki, to jagody o średnicy ok.1 cm, o kolorze ciemnej purpury (http://en.wikipedia.org), osadzone na pojedynczych szypułkach. Miąższ tych owoców posiada kolor zielonkawy i jest otoczony cienką skórką (Vad,1996). Na okres dojrzewania owoców czarnej porzeczki przypada miesiąc lipiec. Wśród porzeczek można spotkać porzeczki czarne ,białe i czerwone uprawiane w sadach lub rosnące dziko w lasach i nad rzekami - być może stąd wywodzi się polska nazwa po-rzecz-ka (Gumowska,1986).
Wartość odżywcza
Zawartość węglowodanów w 100 g owoców porzeczki czarnej waha się w granicach 7-9% (Kluczyńska, 1982), głównie jest to glukoza i fruktoza. Woda, jak w większości owoców mięsistych stanowi około 80%. Zawierają także sporo błonnika (ok.8%) i pektyn. Wśród kwasów organicznych występujących w ilości ok. 2% (dwukrotnie więcej niż w jabłkach) (Kluczyńska, 1982), należy wymienić: kwas jabłkowy, cytrynowy, salicylowy i winny.
Porzeczki czarne należą do jednych z najzasobniejszych owoców w witaminę C (Świetlikowska i wsp., 2000). Zazwyczaj w 100 g. zawierają około 177 mg witaminy C., ilość ta może nawet osiągnąć 800 mg, zależnie od pogody (Gumowska,1986). Należy zwrócić uwagę, że porzeczki czarne zawierają ok. sześć razy więcej witaminy C, niż cytryna (Kluczyńska, 1982), natomiast pod względem zawartości tej witaminy w owocach ustępują dzikiej róży.
Obok dużego zasobu witaminy C, występują także witaminy: A, E, H, K, witaminy z grupy B, a także dość dużo witaminy P (nawet 2 g w 100g owoców) (Gumowska,1986).
Dzika czarna porzeczka pod względem witamin z reguły przewyższa wszystkie formy uprawne (Grochowski,1988).
Owoce te są także dobrym źródłem potasu, magnezu, żelaza i wapnia (Świetlikowska i wsp., 2000). Zawierają także związki azotowe, których ilość może przekraczać nawet 2% (Gumowska,1985). Porzeczki czarne różnią się od porzeczek czerwonych i białych, ilością zawartych w owocach składników odżywczych. W tabeli 4 zawarto porównanie tych zależności.
Tabela 4. Porównanie zawartości składników odżywczych w 100 g. porzeczek odmiany czarnej, czerwonej i białej.
składnik |
Wapń mg |
Fosfor mg |
Żelazo mg |
Magnez mg |
Witaminy |
||||
Produkt |
|
|
|
|
A j.m. |
B1 mg |
B2 mg |
PP mg |
C mg |
Porzeczka czarna |
19 |
31 |
1,0 |
14,9 |
243 |
0,06 |
0,03 |
0,3 |
177,1 |
Porzeczka biała |
29 |
22 |
0,9 |
11,6 |
128 |
0,08 |
0,02 |
0,2 |
44,7 |
Porzeczka czerwona |
35 |
32 |
0,9 |
11,7 |
116 |
0,04 |
0,02 |
0,3 |
44,4 |
Źródło:(Szczepańska,1985)
Prozdrowotne właściwości
Już Rzymianie znali lecznicze właściwości czarnej porzeczki. Była ona przez nich nazywana „jagodą podagrową”, gdyż skutecznie leczyła podagrę (www.yourlife.pl).
Witaminy C i P zawarte w owocach, korzystnie oddziałują na elastyczność naczyń krwionośnych, wzmacniają mięsień sercowy, zapobiegają także przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy, a także podnoszą odporność organizmu na infekcje.(Vad,1996).
Czarna porzeczka ma właściwości moczopędne, wydala z ustroju człowieka sód, a zachowuje cenny potas. Ponadto alkalizuje mocz. Dzięki tym właściwościom spożywanie owoców czarnej porzeczki zaleca się pacjentom chorym na reumatyzm i podagrę (www.yourlife.pl).
Owoce te dzięki swej specyficznej kompozycji składników odżywczych, hamują powstawanie w organizmie człowieka toksycznych związków, wywołujących mutację genów oraz tworzenia rakotwórczych nitrozoamin (http://czarna-porzeczka.republika.pl).
Owoce czarnej porzeczki stosowane są przy schorzeniach wątroby, nerek i moczowodów, a także w zaburzeniach gastrycznych i przy ostrych stanach zapalnych górnych dróg oddechowych.
2.3.2.TRUSKAWKA
Truskawka należy do rodziny różowate (Rosaceae) i podrodziny różowe (Rosoideae) (Świetlikowska i wsp.,2000). W Europie w połowie XVIII wieku w wyniku skrzyżowania amerykańskiego gatunku poziomki wirginijskiej (Fragaria virginiana Duch) z chilijską (F.chiloensis Ehrh.) (www.surawka.republika.pl) powstała pierwsza wielkoowocna poziomka, zwana ananasową o owocach większych niż oba wyjściowe gatunki. Początkowo poziomka ta była uprawiana w Europie, później rozpowszechniła się także w Ameryce Północnej, do której dotarła już w postaci wielkoowocnych odmian uprawnych (Rebandel,1988)
Owoc truskawki stanowi jagoda rzekoma. Owoce mają kształt kulisty, owalny, stożkowaty, nerkowaty, a czasem żebrowany, o różnych odcieniach czerwieni. Miąższ może być mączysty lub soczysty z przewagą aromatycznego, słodkiego smaku (Świetlikowska i wsp.,2000)
Rys.6 Truskawka
Źródło: www.wikipedia.org. pl
Wartość odżywcza
W skład owoców truskawek wchodzą: węglowodany (6-9%), sole mineralne (około 0,7%), takie jak: żelazo, wapń, fosfor, potas, magnez, mangan i miedź, związki białkowe (do 1%), witaminy: C, A, B1, B2 (Żurawicz,2003) oraz kwas foliowy i witaminę P (zawartość waha się w zależności od zabarwienia owocu w granicach od 250 do 500 mg) (Świetlikowska i wsp.,2000). Zawartość witaminy C w 100 g owocu wynosi ok. 60 mg (www.bio-life.pl), czyli trochę więcej niż w cytrynie. Zawierają także sporą ilość aromatycznych barwników, kwasów organicznych oraz olejków aromatycznych, dzięki którym zawdzięczają swoje walory smakowe i zapachowe.
Zawartość węglowodanów i związków aromatycznych może się znacznie różnić w owocach pochodzących z początkowych i końcowych zbiorów.
Owoce z pierwszego zbioru zawierają mniej węglowodanów - głównie sacharozy i związków aromatycznych (Vad, 1996).
Prozdrowotne właściwości
Truskawka należy do jednych z najstarszych leków roślinnych. Już w starych zielnikach można znaleźć wiadomości dotyczące właściwości leczniczych truskawek „..Przepędza złą żółć z ciała, otwiera drogi powietrzu, wzmacnia serce, niszczy kamienie w ciele…” (Vad,1996)
Truskawki polecane są szczególnie osobom ze schorzeniami wątroby, nerek oraz z reumatyzmem. Ze względu na łatwo przyswajalne cukry, owoce te mogą być konsumowane przez cukrzyków. Niestety truskawki mogą powodować alergie (www.bio-life.pl).
Dojrzale truskawki zawierają w swym składzie antocyjaninę (barwnik bogaty w karoten), który podobnie jak w owocach, tak i w ludzkim organizmie spełnia funkcję przeciwzapalną i antybakteryjną. Katechiny wiążą metale ciężkie w jelitach, pomocne są także we wzdęciach i biegunce (Oberbeil i Lentz, 2003).
2.3.3.ARONIA
Aronia należy do rodziny różowatych (Rosaceae) i jest spokrewniona z jarzębiną (W Rosji określana jest mianem „czarnej jagody”) (Wawer,2006). Jej ojczyzną są wschodnie części północnoamerykańskiego kontynentu (Vad,1996). W XVIII wieku aronia została sprowadzona do Europy, początkowo do Rosji, później Skandynawii, Polski i innych krajów europejskich (Wawer, 2006).
Uprawiana jest w Polsce od około 30 lat (Gruca, 2002). Z piętnastu znanych odmian aronii, najcenniejsze właściwości posiada ta wyhodowana w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie na przełomie XVII i XVIII wieku. Obecnie uprawiana jest w wielu krajach o umiarkowanym klimacie (Vad,196).
Aronia jest krzewem osiągającym wysokość około 3 m.
Dojrzałe owoce posiadają barwę szaro-fioletową, a ich skórka pokryta jest ochronną warstewką wosku. W smaku są słodko-kwaśne z nieco cierpkawym posmakiem, dlatego nie znajdują zbyt wielu amatorów (Vad, 1996)
Rys.7 Aronia
www.medycynanaturalna.pl
Wartość odżywcza
Głównym składnikiem owoców aronii jest woda (ok. 83%), w mniejszych ilościach występuje sucha masa (ok.26%) i cukry (ok.10%) (Wawer, 2006).Do węglowodanów należy głównie glukoza i fruktoza, a do kwasów organicznych: kwas cytrynowy, jabłkowy, chinowy i bursztynowy (Vad,1996).
Aronia w swym składzie zawiera dużą ilość antocyjanów, katechin i polimerów, określanych łączną nazwą bioflawonoidów (Ryczkowska, 2008). Podobne składniki zawarte są w czerwonym winie i zielonej herbacie (Wawer, 1996).W tabeli 5 umieszczone zostały dane na temat zawartości polifenoli w wybranych owocach, wyrażone w mg na 100 g owoców.
Wśród witamin występujących w owocach aronii należy wymienić witaminę P - jej ilość dochodzić może nawet do 4300 mg% (Vad, 1996), oraz witaminy: C, B2, B6, PP, E oraz prowitaminę A. Do mikroelementów należą: mangan, molibden, miedź, bor, jod i kobalt. Zaletą aronii jest to, iż jej owoce zawierają w swym składzie znaczące ilości witamin, które w innych owocach występują w ilościach śladowych.
Aronia zawiera także błonnik i pektyny (Michalik, 1999). Tabela 6 zawiera zestawienie zawartości związków biologicznie czynnych występujących w owocach aronii.
Owoce aronii to jedno z najbogatszych źródeł antocyjanów. Występują one w ilości około 500 mg. Ilość ta to ponad 100 mg więcej niż w owocach czarnej porzeczki.
Wśród antocyjanów aronii można wyróżnić cztery pochodne cyjanidyny z cukrami. Na szczególną uwagę zasługuje cyjanidyno-3-ksylozyd, gdyż dotychczas nie został wykryty w żadnych innych owocach jagodowych (Wawer, 2006).
Tab.5 Zawartość polifenoli w wybranych owocach, wyrażonych w mg/100 g owoców
OWOCE |
Zawartość całkowita poli- fenoli |
Zawartość antocyjanin |
% antocyjanin w polifenolach |
Aronia |
2080 |
505 |
24,3 |
Czarna porzeczka |
560 |
140 |
25 |
Czerwona porzeczka |
210 |
29 |
13,8 |
Wiśnie |
460 |
65 |
14,1 |
Truskawki |
225 |
45 |
20 |
Źródło:(Wawer,2006)
Tab. 6 Zawartość związków biologicznie czynnych w owocach aronii
Składnik |
Zawartość w mg na 100 g owoców |
Antocyjany |
480 (w owocach suszonych) |
Flawonoidy |
107 (w owocach suszonych) |
Taniny |
6,3 (w owocach suszonych) |
Pektyny |
300-600 |
Cukry |
6,6-10 (w owocach świeżych) |
Witamina C |
14-28 mg |
Karoteniody |
4,86 |
Minerały |
550-800 |
Źródło:(Wawer,2006)
Prozdrowotne właściwości
Owoce aronii ze względu na swój lekko cierpkawy smak, nie znalazły zbyt wielu amatorów spożycia. Jednak w lecznictwie owoce te są nieocenionym źródłem wielu składników odżywczych.
Właściwości lecznicze aronii zbliżone są do właściwości leczniczych czerwonego wina, z tym, że sok z aronii można pić bez ograniczeń. Dzięki zawartym w owocach bioflawonoidom i rutynie, aronia zapobiega chorobom układu krążenia. Reguluje nadciśnienie tętnicze, zapobiega odkładaniu cholesterolu w ściankach tętnic oraz chroni przed chorobami serca
(www.postawna zdrowie.pl).
Antocyjany aronii wpływają korzystnie na ludzki organizm, wspomagając terapię wielu chorób o etiologii wolnorodnikowej, m.in.: zaćmy, reumatyzmu, chorób nowotworowych, choroby Alzheimera i Parkinsona (Wawer, 2006).
Zarówno owoce jak i sok wpływają korzystnie na przemianę materii, procesy krwiotwórcze, a także na regenerację tkanki mięśniowej i kostnej oraz podnoszą ogólną odporność organizmu (Vad, 1996).
W wyniku badań naukowych dowiedziono, że owoce aronii mogą neutralizować uboczne działanie leków przeciwnowotworowych, oraz łagodzić skutki radioterapii (www.skladak.jaw.pl).
Spożycie soku aroniowego zalecane jest w profilaktyce cukrzycy, arteriosklerozy, oraz stanów nieżytowych żołądka, jelit oraz trzustki
Z barwników aroniowych oraz zagęszczonego soku produkuje się preparaty lecznicze, np. miód aloesowo-aroniowy, polecany w nawracających schorzeniach infekcyjnych dróg oddechowych (Lamer-Zarawska,1996)
Owoce aronii ponadto mają zastosowanie w przetwórstwie, jako dodatek barwiący i witaminowy do ubogich w składniki odżywcze surowców.
2.4.Owoce leśne
Jadalne owoce leśne można podzielić na trzy grupy owoców: ziarnkowe, pestkowe i jagodowe. Pestkowce posiadają dwie wierzchnie warstwy owocni - skórkę i miąższ. Zdrewniałą warstwę wewnętrzną stanowi pestka. Do tej grupy owoców należą np. owoce tarniny, czeremchy. Do owoców jagodowych zaliczamy żurawinę, brusznicę, bez czarny. Owoce te nie posiadają pestki, tylko liczne nasionka. Owocnia jest całkowicie zmięśniała.
Ziarnkowce posiadają mięsistą owocnię, wytworzoną z zalążni i dna kwiatowego. Wewnątrz owocu znajduje się gniazdo zawierające nasiona. Do tej grupy owoców należą: dzikie jabłka i gruszki, jarzębina, głóg (Grochowski, 1988).
2.4.1.ŻURAWINA
Żurawina wielkoowocowa (Oxycoccus macrocarpon) należy do rodziny wrzosowatych (Gruca, 2002). Udomowiona została w Ameryce Płn. na początku XV wieku. W Europie nadal pozostaje mało znaną rośliną (Pliszka, 2003).
Rośnie w borach bagiennych, a także na bezleśnych torfowiskach. Żurawina niestety na obszarze Polski nie tworzy rozległych baz. Najzasobniejsze tereny żurawiny występują w Puszczy Knyszyńskiej i Białowieskiej, oraz w okolicy Starachowic i Rudy Malenieckiej (Grochowski, 1988)
Żurawina to wiecznie zielona krzewinka o drobnych, czerwonych owocach (www.zdrowie.senior.pl).
Owoce są mało smaczne, z wyraźnie wyczuwalnym kwaśnym posmakiem, nie nadające się do spożycia w stanie świeżym. Ze względu na wysoką wartość odżywczą znalazły zastosowanie w przetwórstwie spożywczym (Smolarz, 2008)
Rys.8 Żurawina
Źródło:www.owoce-warzywa.com
Wartość odżywcza
Skład chemiczny owoców żurawiny jest zróżnicowany i zależy od rejonu uprawy.
Woda w tych owocach stanowi 88%, cukry 4,2%. Z kwasów organicznych należy wymienić kwas benzoesowy, cytrynowy, chinowy i jabłkowy. Wśród witamin dominuje witamina C. Jej ilość wynosi 12,5 mg%. Oprócz witaminy C owoce żurawiny zawierają także witaminę A, B1, B2 i P. Do składników mineralnych należy głównie potas, wapń i sód, a także żelazo, magnez i fosfor (www.faceci.com.pl/zurawina).
Prozdrowotne właściwości
Owoce żurawiny są niezastąpionym środkiem w walce ze stanami zapalnymi układu moczowego. Wynika to przede wszystkim z dużej zawartości witaminy C. Czynne składniki żurawiny wytwarzają w organizmie warunki, w których chorobotwórcze bakterie nie są w stanie rozmnażać się w ściankach przewodu moczowego (www.zdrowie.senior.pl)
„Podczas dorocznego zjazdu Institute of Food Technologists (IFT) naukowcy z Uniwersytetu Maine w Orono zaprezentowali wyniki swoich badań nad antybakteryjnym działaniem owocu żurawiny. Badania wykazały, że bioaktywne związki chemiczne zawarte w żurawinie, hamują wzrost pokarmowych baterii patogenicznych m. in. salmonellozy, E.coli i Staphylococcus. Dr Vivan Chi Hua Wu obserwowała rozwój bakterii na próbkach surowej wołowiny po dodaniu koncentratu żurawiny do mięsa skażonego czterema różnymi typami zarazków wywołujących u człowieka zatrucia i choroby pokarmowe. Po kilku dniach stwierdzono, że koncentrat żurawinowy znacząco zredukował wzrost Salmonelli, Escherichia coli i innych pokarmowych patogenów” (www.slubnytarg.pl).
Żurawina ułatwia trawienie, korzystnie wpływa na pracę jelit oraz pobudza pracę trzustki, co jest szczególnie ważne dla osób chorych na cukrzycę. Żurawina ponadto zmniejsza kruchość i przepuszczalność naczyń krwionośnych (www.lekmedia.pl).
Związki antyoksydacyjne występujące w żurawinie zapobiegają powstawaniu nowotworów.
Regularne picie soku żurawinowego zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, poprzez zapobieganie powstawaniu zakrzepów krwi i rozszerzenia naczyń krwionośnych
Owoce żurawiny posiadają cenną właściwość, jaką jest wpływ na komórki mózgowe.
Spowalniając procesy starzenia się szarych komórek, zapobiegają przedwczesnemu upośledzeniu funkcji motorycznych oraz poznawczych. Dzieje się tak dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy (www.faceci.com.pl).
Witamina P obecna w owocach korzystnie wpływa na okres menopauzy u kobiet, zmniejszając u nich uderzenia gorąca oraz zaczerwienienia skórne.
Prawdopodobnie sok żurawinowy korzystnie wpływa na szkliwo zębów, tworząc na nich powłokę uniemożliwiającą bakteriom przyleganie do ich powierzchni. Ponadto zapobiega chorobom jamy ustnej i dziąseł (www.zdrowie.senior.pl).
2.4.2.JARZĘBINA
Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) jest drzewem lub krzewem z rodziny różowatych (Rosaceae)(Gumowska,1983) osiągającyn do 12 metrów wysokości. Można ją spotkać w parkach, ogrodach oraz wzdłuż dróg. Rośnie także jako samosiejka w lasach i zaroślach.
Owoc jarzębiny należy to tzw. owoców pozornych, o kulistym kształcie oraz zabarwieniu zbliżonym do czerwieni
(www.http://pl.wikipedia.org). Jarzębina dojrzewa w lipcu. Jednak można ją spotkać na drzewach nawet do końca listopada. Właśnie w tym okresie przypada czas zbioru tych owoców (Gumowska,1983)
Rys.9 Jarząb pospolity (Jarzębina)
Źródło: http://pl.wikipedia.org/
Wartość odżywcza
Owoce te w swym składzie zawierają spore ilości kwasów organicznych (zwłaszcza kwas askorbinowy, którego ilość może wynosić nawet 200 mg% (Gumowska,1983)), witaminę A, sole mineralne (sód, potas, magnez, miedź (http://portal wiedzy.onet.pl)), sorbitol (ok.10% (Gumowska,1983)), pektyny, garbniki, a także toksyczny kwas parasorbinowy, który ulega rozkładowi pod wpływem podwyższonej temperatury, np. podczas suszenia owoców (http://parda.w.interia.pl). Zawarte są również barwniki karotenoidowe, np. β-karoten, witaminę C (do 0,2%), sacharozę, glukozę. (Ożarowski, Jaroniewski, 1989)
Prozdrowotne właściwości
Świeże owoce jarzębiny ze względu na zawartość kwasu paraaskorbinowego, są niejadalne, a nawet trujące. Mogą one wywoływać u ludzi wymioty, nudności, biegunki oraz uszkodzenie nerek. Jarzębina wykazuje swoje prozdrowotne właściwości dopiero po wyeliminowaniu toksycznego kwasu, poprzez działanie na owoc podwyższona temperaturą (Gumowska, 1983). Medycyna naturalna ze względu na działanie moczopędne, zaleca spożywanie naparu z owoców jarzębiny w schorzeniach nerek, kamicy nerkowej i pęcherza moczowego. Wpływa także korzystnie przy zaburzeniach trawienia oraz podrażnieniu pęcherzyka żółciowego (Gumowska, 1983). Owoce jarzębiny mają też własności łagodnie ściągające i słabo przeciwbiegunkowe, a także przeciwmiażdżycowe. Owoce jarzębiny nie działają zbyt silnie, zwykle więc łączy się je z innymi surowcami moczopędnymi lub przeciwzapalnymi. Przetwory z owoców jarzębiny zawierające garbniki stosuje się w mało nasilonych biegunkach oraz nieżytach przewodu pokarmowego. Działają również osłaniająco na wątrobę i, jako środek odtruwający, są lepsze od cysteiny. Przetwory z jarzębiny stosuje się ze względu na ich działanie przeciwzapalne w zaburzeniach obwodowego krążenia krwi, zwłaszcza w żylakach odbytu i stanach zapalnych w obrębie dróg moczowych. Również w osłabieniu czynności nerek i pomocniczo w kamicy moczowej, a także w łagodnych stanach miażdżycy. (Ożarowski, Jaroniewski, 1989)
Jarzębina znajduje zastosowanie w wielu mieszankach ziołowych oraz w gospodarstwie domowym do wyrobu soków, syropów, dżemów i konfitur. Wykorzystywane są do tego celu owoce zbierane po przymrozkach, w stanie pełnej dojrzałości (http://potralwiedzy.onet.pl).
2.4.3. ROKITNIK ZWYCZAJNY
Rokitnik zwyczajny należy do rodziny oliwnikowatych. Nazwa wywodzi się od wierzby rokity, ponieważ ma do niej podobne liście
Rokitnik zwyczajny bywa również nazywany rosyjskim ananasem.
Występowanie: Europa, Azja, Chiny, Kaukaz, Syberia. Rośnie głównie wzdłuż wybrzeży morskich. W Azji występuje na obszarze pustyń centralno-azjatyckich. W Polsce naturalne jego stanowiska znajdują się tylko nad wybrzeżem Bałtyku. Rośnie na nadmorskich klifach, czasem pojawia się na wydmach szarych. Zdziczałe formy rosną również w Pieninach i w rejonach upraw, zwykle w obrębie obszarów zurbanizowanych. Często sadzony, jako roślina ozdobna oraz w celu umocnienia skarp. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Rokitnik_zwyczajny)
Rys 10. rokitnik zwyczajny
Rokitnik zwyczajny to niewielki, lecz silnie rozgałęziony krzew. Rośnie wolno. Dopiero po czterech latach osiąga wysokość około pół metra. Młode pędy zakończone są ostrymi cierniami. W Polsce osiąga wysokość do trzech metrów. Jest to dwupienny cienisty krzew lub niskie drzewo dorastające do 7 m wysokości. Liście ma wydłużone, lancetowate, z wierzchu koloru oliwkowego, od spodu pokryte srebrnymi włoskami, kształtem oraz barwą przypominające liście niektórych wierzb. Kwiaty koloru żółtawozielonego pojawiają się najczęściej w kwietniu (przed rozwojem liści). Owocami rokitnika są soczyste pestkowce o kształcie elipsoidalnym i zabarwieniu pomarańczowym, długości 6-8 mm i średnim ciężarze 0,5 g. Osadzone są na króciutkich ogonkach oblepiających gałązki, stąd rosyjska nazwa krzewu - oblepicha. Dojrzewają od końca sierpnia do października. (http://www.wiki.lasypolskie.pl/r/rokitnik-zwyczajny). W polskich warunkach owoce rokitnika są kwaśne z gorzkim posmakiem. Dopiero w przetworach nabierają delikatnego smaku. W przemyśle owoce rokitnika służą do:
- produkcji koncentratów witaminowych,
- produkcji tabletek witaminy C,
- produkcji powideł, dżemów, soków i nalewek,
- na Bałkanach wykorzystywane są do wyrobu wysokogatunkowych wódek, likierów i aromatyzowanych win.
Rokitnik zwyczajny posiada niewielkie wymagania glebowe - może rosnąć na piaszczystych glebach. Odporny na mróz i suszę oraz na zanieczyszczenia powietrza. Jest to roślina światło- i kwasolubna. Roślina objęta całkowitą ochroną gatunkową o czym świadczy Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U.Nr 168 poz 1764).
Wartość odżywcza
W miąższu owoców znajduje się dużo tłuszczów, jest to od 8% do 10%. Ponadto zawierają ponad 3% kwasów i tylko 5% cukrów. Zawierają dużo witaminy C - ponad dwa razy więcej niż czarna porzeczka - której najwięcej jest w skórce owoców. W owocach rokitnika nie stwierdzono enzymu zwanego askorbinazą, powodującego utlenianie i rozkład kwasu askorbinowego. Dzięki temu witamina C w owocach dość długo się zachowuje, nawet po ich wysuszeniu. (http://www.wiki.lasypolskie.pl/r/rokitnik-zwyczajny). Pyzatym owoce rokitnika zawierają znaczne ilości prowitaminy A i D, witaminy E, F, K, A, kwas foliowy oraz: antocyjany, fosfolipidy, garbniki, nienasycone kwasy tłuszczowe, makro- i mikroelementy takie jak mangan, żelazo, bor.
Właściwości lecznicze
Właściwości lecznicze rokitnika znano już w starożytnej Grecji i Rzymie.
Surowcem zielarskim są świeże i suszone owoce - Fructus Hippophae oraz kora - Cartex Hippophae, która zawiera specyficzne związki działające na centralny układ nerwowy. Substancje czynne zawarte w owocach wzmacniają wzrok, opóźniają procesy starzenia się i zwiększają odporność organizmu. Znajdujące się w nich witaminy A i E działają korzystnie w leczeniu skutków porażenia promieniowaniem radioaktywnym, nie gojących się wrzodów i chorobach oczu. W medycynie stosowane są jako środek zastępujący tran. Przetwory z owoców są lekiem pomocniczym i uzupełniającym w leczeniu chorób nadciśnieniowych i rekonwalescencji. Owoce w stanie zamrożonym nie tracą właściwości smakowych i leczniczych. Nasiona rokitnika zawierają do 12,5 % tłustego oleju, składającego się z glicerydów kwasu oleinowego, linolowego, stearynowego i palmitynowego. Olej z rokitnika stosowany jest przy odleżynach, egzemach, odparzeniach, odmrożeniach, zapaleniach błony śluzowej pochwy i szyjki macicznej, chorobie żołądka oraz jako środek przeciwbólowy. (http://www.wiki.lasypolskie.pl/r/rokitnik-zwyczajny).
Podsumowując:
- wzmacnia organizm,
- działa przeciwbólowo.
- owoce stosuje się przy dolegliwościach:
- żołądkowych,
- chorobach reumatycznych,
- przeziębieniach,
- chorobach skóry.
Z owoców rokitnika robi się również maseczki kosmetyczne. Poprawiają one wygląd cery i opóźniają jej starzenie się.
2.4.4 DZIKA RÓŻA
Jest to kolczasty krzew z rodziny różowatych, występujący w Europie, na Syberii oraz w Ameryce Północnej i Meksyku. W Polsce rośnie pospolicie w zaroślach, na brzegach lasów, w pobliżu domostw oraz na miedzach i nieużytkach. (http://pl.wikipedia.org)
Rys 11. Owoc dzikiej róży
źródło: http://pl.wikipedia.org
Róża dzika osiąga wysokość do 2 m. Gałązki ma łukowato wygięte, zwieszające się, uzbrojone w silne, haczykowato odchylone do tyłu kolce. Kwiaty duże, promieniste, różowe lub niemal białe. Owoc szupinkowy, wielkości 2-3 cm, wydłużony, purpurowoczerwony. Owoce dzikiej róży zwykle są zbierane po przymrozkach, gdyż stają się miękkie i łatwo oddają sok, jednak przemrożenie powoduje niszczenie witaminy C. (Ożarowski A, Jaroniewski W)
Wartość odżywcza
Owoce dzikiej róży bez nasion zawierają do 1,8% witaminy C, (1-3 owoce mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie na nią dorosłego człowieka), a także kwasu dehydroaskorbowego, stanowiącego produkt utlenienia poprzedniego związku. Oprócz tego występują inne witaminy, zwłaszcza A, B1, B2, E, K, oraz czynniki zwane witaminą P, tj. bioflawonoidy. Są również karotenoidy (np. β-karoten, likopen i zeaksantyna), a ponadto garbniki, cukry (do 18%), pektyny (do 4%) , kwasy organiczne (do 2%), w tym cytrynowy i jabłkowy (około 1,5%), prawie 0,03% olejku eterycznego i sole mineralne. Zawartość witaminy C spada bardzo znacznie w warunkach niewłaściwego suszenia i przechowywania owoców. (Ożarowski A, Jaroniewski W.)
Prozdrowotne właściwości owocu
Owoc dzikiej róży jest surowcem witaminowym, bogatym w witaminę C oraz synergistycznie działającą z nią witaminą P. Witamina C odgrywa bardzo istotną rolę w procesach utleniania i redukcji w organizmie człowieka. Ponadto wywiera hamujący wpływ na procesy starzenia się ustroju, postępujące zmiany miażdżycowe oraz niektóre zaburzenia trawienne. Ze względu na zawartość wielu witamin owoce dzikiej róży można uważać za środek ogólnie wzmacniający. Wyciągi z owoców róży działają łagodnie rozkurczowo, a także słabo moczopędnie i żółciopędnie, co przypisuje się zawartym w owocach flawonoidom. (http://pl.wikipedia.org)
Owoce dzikiej róży podaje się jako lek witaminowy w zakażeniach bakteryjnych przebiegających z wysoką gorączką, jak również w przypadkach, w których utrudnione jest wchłanianie witaminy C z pokarmów, np. w nieżytach żołądka i jelit, biegunkach, wrzodzie trawiennym żołądka, dwunastnicy i innych. Jako środek pomocniczy stosuje się wyciągi z owoców z dzikiej róży w niektórych chorobach wątroby, dróg żółciowych, przewodu pokarmowego, a także w stanach zapalnych drobnych naczyń krwionośnych skóry oraz jako środek wzmacniający dla rekonwalescentów i dzieci. Ponadto zaleca się w leczeniu ran, oparzeń oraz blizn pooperacyjnych. (Ożarowski A, Jaroniewski W.)
2.5.Owoce południowe
Owoce południowe można podzielić na owoce cytrusowe, takie jak: mandarynka, pomarańcza, cytryna, grejpfrut, owoce śródziemnomorskie: melon, arbuz, figa, kiwi, oraz owoce tropikalne: banan, ananas, awokado (Gawęcki i Zielke, 2000). Obecnie szeroka gama owoców południowych dostępna jest w Polsce przez cały rok, dlatego mogą one stanowić uzupełnienie codziennej diety w ważne dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu witaminy, przede wszystkim w witaminę C.
2.5.1.CYTRYNA
Cytryna zwyczajna (Citrus Limon), pochodzi z tropikalnych lasów Azji Południowo-Wschodniej, prawdopodobnie z Chin. Przypuszcza się, że cytryna powstała ze skrzyżowania innych gatunków roślin cytrusowych (Goller, 2007).Cytryna po raz pierwszy pojawiła się w Europie w XI wieku (Lamer-Zarawska, 1996). Jako pierwsi sprowadzili ją do Hiszpanii Arabowie , miało to miejsce około roku 1150 (Goller, 2007).Obecnie cytryna uprawiana jest na całym świecie.
Cytryna jest typowym owocem południowym (Oberbei i Lentz, 2003). Należy do wiecznie zielonych, tropikalnych drzew osiągających do 7 metrów wysokości. Owoce posiadają głównie okrągły, lekko spiczasty kształt, żółtej skórce pokrytej woskowatą warstewką ochronną. Miąższ tych owoców zawiera liczne pestki, a smak ich jest mocno kwaśny (Vad,1996)
Rys.12 Cytryna
Źródło: http://pl.wikipedia.org
Wartość odżywcza
Miąższ cytryny jest szczególnie zasobny w wodę (jej zawartość dochodzić może nawet do 90% (Lamer-Zarawska, 1996), witaminy: C (około 50mg%, przy czym owoce czarnej porzeczki zawierają jej znacznie więcej, natomiast ilość ta znacznie przewyższa zawartość witaminy C w truskawkach, pomarańczach i grejpfrucie (Derkacz-Strybel,2001)), A, B1, B2 oraz P (Lamer-Zarawska,1996), sole mineralne (potas, miedź (Lamer-Zarawska,1996)), pierwiastki śladowe takie jak: jod, arsen, mangan, krzem, kobalt oraz olejki eteryczne i kwasy organiczne (Vad, 1996). W tabeli 7 zawarto porównanie składników odżywczych cytryny, grejpfruta i mandarynki .
Tab. 7 Porównanie zawartości składników odżywczych występujących w 100g
cytryny, grejpfruta i mandarynki
Owoc |
Odpadki |
Pierwiastki |
Witaminy |
|||||||||
|
|
Zn |
Ca |
P |
Fe |
Mg |
Na |
A |
B1 |
B2 |
PP |
C |
Cytryna |
38 |
0,025 |
25 |
14 |
0,4 |
6 |
1 |
2 |
0,02 |
0,01 |
0,1 |
31 |
Grejpfrut |
36 |
0,025 |
14 |
12 |
0,1 |
8 |
1 |
2 |
0,03 |
0,01 |
0,1 |
26 |
Mandarynka |
35 |
|
22 |
13 |
0,2 |
12 |
|
37 |
0,04 |
0,02 |
0,1 |
20 |
Źródło:www.cytrusy.net
Prozdrowotne właściwości
Wysoka zawartość witaminy C w cytrynie powoduje, iż często zaleca się jej spożywanie w różnego typu dolegliwościach i schorzeniach (Vad, 1996). Kwas askorbinowy zawarty w miąższu nie zawiera substancji rozkładających białko, wpływając na produkcję kwasu solnego i pepsyny. Dzięki temu organizm w pełni wykorzystuje takie składniki jak: wapń, białko i żelazo (Oberbeil i Lentz, 1996). Witamina C w połączeniu z flawonoidami korzystnie oddziałuje także na naczynia krwionośne, chroniąc je przed „stwardnieniem”.
Współczesne badania dowodzą, że sok z cytryny ma właściwości przeciwutleniające, gdyż wspomaga organizm w usuwaniu wolnych rodników nagromadzonych w ustroju (Lamer-Zarawska, 1996).
Skórka cytryny, w której zawarte są związki P-aktywne, znalazła zastosowanie w chorobach, których ubocznymi objawami są krwawienia narządów wewnętrznych. Związki te w połączeniu z witaminą C zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz ich kruchość.
Spożywanie cytryn zalecane jest także w profilaktyce przeciwmiażdżycowej oraz chorób związanych z naczyniami krwionośnymi (Vad,1996)
Sokiem z cytryny leczy się także egzemy i grzybice. Korzystny wpływ także wywiera na łamliwe paznokcie, oraz szorstką i spękaną skórę.
2.5.2.POMARAŃCZE
Pochodzenie owocu to Chiny i wschodnia Azja. Jest to owoc cytrusowy, na ogół posiada pomarańczową skórkę i włóknisty miąższ. Ma smak słodko - kwasny.
Pomarańcza nie stanowi odrębnej jednostki gatunkowej, jednak nazwą tą określa się kilka gatunków:
Pomarańcza bergamota (bergamota, bergamotka) (Citrus bergamia Risso & Poit., Citrus aurantium ssp. bergamia (Risso & Poit.) Wight & Arn. ex Engler)
Pomarańcza chińska, pomarańcza słodka (Citrus sinensis (L.) Osbeck, syn. Citrus aurantium L. var. dulcis L., Citrus auriantum var. sinensis L.)
Pomarańcza gorzka, pomarańcza kwaśna (Citrus aurantium L., Citrus aurantium subsp. amara Engler)
Pomarańcza limeta (limeta, pomarańcza limeta) - (Citrus limetta Risso)
Pomarańcza olbrzymia (pompela) (Citrus grandis L.). (http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomarańcza)
Rys. 13 Pomarańcza olbrzymia
Wartość odżywcza
Pomarańcze to przede wszystkim źródło ogromnej ilości witaminy C. najwięcej znajduje się jej w limetce - więcej niż w cytrynie - następnie w pomarańczy słodkiej i olbrzymiej. Przy obniżonej odporności organizmu jest wskazane zwiększone spożycie. Z drugiej jednak strony, powinny uważać osoby cierpiące na nadkwaśność lub inne schorzenia przewodu pokarmowego. Pomarańcza gorzka zawiera witaminę P, a limeta ponadto kwas foliowy, kwas cytrynowy, wapń potas oraz fosfor.
Własności zdrowotne
Wszystkie pomarańcze, a dokładnie ich skórki - a w przypadku pomarańczy bergamota również owoce, kwiaty i liście - są źródłem olejków eterycznych.
Pomarańcza gorzka zawiera substancje goryczkowe oraz feawonoidy. Zawiera witaminę P, dzięki czemu uszczelnia ścianki naczyń włosowatych. Działa przeciwdepresyjnie, przeciwlękowo, uspokajająco oraz relaksująco. Wspomaga trawienie i ułatwia przyswajanie składników pokarmowych. Działa również bakteriobójczo. Skórka pomarańczy słodkiej to źródło olejków eterycznych, pektyn, karotenów oraz soku pomarańczowego. Sok pomarańczowy ma właściwości przeciwmiażdżycowe i wspomagające czynności jelit. Skórka owoców, kwiaty i liście pomarańczy bergamota śą źródłem olejków eterycznych:
- olejku bergamotowego, którego używa się w produkcji herbaty Earl Grey,
- olejku nerolowego, który stosuje się w perfumerii, aromaterapii oraz leczniczo przy problemach układu trawiennego. (Podbielkowski, 1989)
2.5.3. BANANY
Banany należą do rodzaju banan (Musa L.) i rodziny Bananowatych (Musaceae) (Lamer-Zarawska, 1996). Ojczyzną bananów jest prawdopodobnie Ameryka Południowa lub Środkowa. Forma uprawna bananowca powstała z dwu dzikich gatunków Musa acumi i Musa balbisiana (Vad, 1996) . Banan jest jedną z najstarszych roślin uprawianych w sferze tropikalnej. Banany przeznaczone na eksport ścina się jeszcze zielone. Ich proces dojrzewania ma miejsce podczas transportu.
Banan jest rośliną wieloletnią , o pniu składającym się z uschniętych nasad liści, osiągającym do 8 metrów wysokości.
Kwiatostan bananowca składa się z 10-16 owoców o podłużnym, lekko wygiętym kształcie (Vad, 1996). Miąższ tych owoców jest lekko mączysty, o słodkim smaku. Żółta skórka bananów świadczy o ich dojrzałości konsumpcyjnej.
Rys.14 Banany
Źródło:www.citronex.pl
Wartość odżywcza
Głównym składnikiem bananów są węglowodany, należy do nich skrobia, dzięki której banany posiadają wysoką wartość energetyczną (100 g zawiera 95 kcal (Derkacz-Strybel, 2001)). Poza tym zawierają dużą ilość lekkostrawnych substancji i związków mineralnych i niewielką witamin (Vad, 1996). Wśród witamin wyróżniamy: witaminę C, PP, E, oraz prowitaminę A i witaminy z grupy B, które występują w największych ilościach (Lamer-Zarawska, 1996). Do związków mineralnych zaliczmy: potas, mangan, fosfor, magnez, żelazo, wapń i siarkę.
Właściwości prozdrowotne
Banany już w latach 30-stych polecane były pacjentom z owrzodzeniami przewodu pokarmowego. Dzięki swym właściwościom banany neutralizują kwas żołądkowy, zmniejszając podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, dlatego znalazły zastosowanie w leczeniu nadkwaśności (Lamer-Zarawska, 1996).
Ponadto banany działają uspokajająco i leczniczo przy kolkach żołądkowych, wrzodach żołądka i dwunastnicy oraz stanach zapalnych jelit.
W medycynie ludowej znalazły zastosowanie jako środek uspakajający oraz przy biegunce i cholerze (Vad,1996).
Serotonina zawarta w owocach pobudza wydzielanie śluzu w żołądku oraz ma wpływ na dobre samopoczucie. Prawdopodobnie regulują także poziom cholesterolu we krwi, oraz równowagę kwasowo-zasadową płynów ustrojowych, dzięki czemu mogą być stosowane w chorobach nerek i artretyzmie (www.fit.pl).
Dojrzałych owoców, ze względu na wysoką zawartość cukrów nie powinny spożywać cukrzycy, oraz osoby otyłe.
2.5.4 ANANAS
Ananas - rodzaj z rodziny ananasowatych, obejmujący 9 gatunków tropikalnych bylin. Najpospolitszy jest ananas jadalny (A. sativus, Ananas comosus), pochodzący z Ameryki Południowej (Brazylia). Jego łodyga, o wysokości do 1 m, z gęstym kwiatostanem o 100-150 niepozornych kwiatach, wyrasta z rozety sztywnych, kolczastych na brzegach, długich (do 1,2 m) liści. (http://pl.wikipedia.org)
Owoc złotożółty o szyszkowatym kształcie z pękiem liści na szczycie, o wadze 1-5 kg, zawiera słodki aromatyczny miąższ. Owoce są spożywane na surowo lub w postaci, dżemów, soków i kompotów. (http://portalwiedzy.onet.pl)
Rys.15 Ananas jadalny.
źródło: http://pl.wikipedia.org
Wartości odżywcze
Miąższ ananasów zawiera około 10 - 15% cukrów (połowę stanowi sacharoza, resztę - glukoza i fruktoza). Po wysuszeniu ilość cukru wynosi 70%. W świeżym ananasie znajduje się 12 - 40 mg/ 100 g witaminy C, w suszonym występują tylko jej śladowe ilości. Owoc zawiera także witaminę A, B, PP wapń, żelazo oraz bromelinę. Oprócz walorów smakowych i odżywczych zawiera wśród innych biopierwiastków, mangan.
W 100 gramach ananasa znajduje się: 0,5 grama białka, 11,6 gramów węglowodanów, 1,2 grama błonnika, 250 miligramów potasu, 17 miligramów magnezu, 12 miligramów wapnia, 8 miligramów fosforu, 2 miligramy sodu, 0,4 miligramy żelaza, 0,1 miligramy cynku, 60 mikrogramów witaminy A, 0,08 miligramów witaminy B1, 0,02miligrama witaminy B2, 0,2 miligrama witaminy PP, 0,09 miligrama witaminy B6, 25 miligramów witaminy C, 11mikrogramów kwasu foliowego. (http://portalwiedzy.onet.pl)
Prozdrowotne właściwości owocu
Świeże owoce i nie konserwowany sok ananasowy mają działanie lecznicze. Pomagają przy niestrawnościach i słabym wydzielaniu soków trawiennych, wpływają korzystnie na pracę nerek, naczyń krwionośnych orz wątroby.
Zawarta w owocu bromelaina ma działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, podnosi odporność organizmu na różnego rodzaju infekcje i wzmagający trawienie białka (warunkiem takiego działania bromelainy jest spożywanie ananasa na surowo). Enzym ten jest w stanie pochłonąć tysiąckrotnie więcej protein, niż sam waży, dlatego ananasy stosowane są często w różnego rodzajach dietach odchudzających. Podobno, aby utrzymać zgrabną sylwetkę, wystarczy po każdym posiłku zjeść spory kawałek ananasa. Ponadto bromelaina używana jest w kosmetyce, w kremach przeciwko cellulitis. (http:// nawidelcu.pl)
Ananas zawiera kwasy AHA, które są nieocenione w pielęgnacji skóry: przyspieszają złuszczanie i usuwanie obumarłych komórek naskórka. Są delikatniejsze niż peelingi mechaniczne. Usuwają drobne zmarszczki, a głębsze znacznie spłycają. Dzięki nim skóra lekko się rozjaśnia, wygląda na młodszą. Kwasy te rozjaśniają przebarwienia. W salonach piękności i w kosmetykach kwasy AHA stosuje się w mocno stężonych dawkach. (http:// dziennik.pl/kobieta/uroda)
Zarówno świeże owoce, jak i niekonserwowany sok ananasowy, posiadają pewne, minimalne, znaczenie lecznicze. Ich spożywanie wskazane jest w wielu dolegliwościach. Przede wszystkim przy niestrawności i ogólnie dla poprawy trawienia. Korzystnie oddziałują także na nerki, serce i naczynia wieńcowe.
Ananas zawiera mangan - pierwiastek ten, odgrywa ważną rolę w procesach prawidłowego rozwoju komórek naszego ciała i właściwego działania witaminy B1, która bez manganu może mieć działanie toksyczne. Mangan razem z żelazem i miedzią jest niezbędny dla prawidłowego procesu wytwarzania krwi oraz zapobiega rozwojowi osteoporozy. (http://portalwiedzy.onet.pl)
Ananasy powinno się stosować (oczywiście w połączeniu z innymi lekami) również w schorzeniach wątroby i zaburzeniach żołądkowo - jelitowych spowodowanych niestrawnością i przy słabym wydzielaniu soków trawiennych. A w tym miejscu zaznaczyć trzeba, iż nie powinno się jeść owoców i pić soku przez osoby cierpiące na przewlekły nieżyt żołądka i jelit, nadkwaśność i chorobę wrzodową dwunastnicy (http://pl.wikipedia.org). Ponieważ sok ananasowy jest bogaty w witaminę C ma również pewne znaczenie przy leczeniu szkorbutu. Natomiast jego działanie przeciwzapalne i likwidujące obrzęki sprawia, iż można go przykładać na miejsca stłuczone, otarte i opuchnięte, a także na ropiejące krosty, zaś owoców używać do maseczek kosmetycznych w wypryskach skórnych i trądziku młodzieńczym. Niedojrzałe owoce i sok z liści (mający właściwości przeciwrobacze) są absolutnie zakazane kobietom ciężarnym, mogą bowiem spowodować poronienie. (http://nawidelcu.pl)
2.5.5 NONI
Noni - Morinda citrifolia, inne nazwy to morwa indyjska, noni (Hawaje), nono (Tahiti) oraz ach (w języku hindi).
Gatunek z rodziny bananowatych. To krzewiasta roślina pochodząca z Południowo - Wschodniej Azji. Jest rośliną leczniczą. To wiecznie zielone drzewo osiąga wysokość od trzech do siedmiu metrów. Ma sztywne i twarde gałęzie. Liście błyszczące i ciemnozielone. Odporna na choroby. Wydaje owoce niemal przez cały rok. Nigdzie nie jest uprawiana systematycznie. Noni porasta zarówno ciemne lesiste terytoria, jak również otwarte skaliste przestrzenie, czy nawet piaszczyste podłoża. Często rośnie w pobliżu wulkanów. Dojrzewa w około 18 miesięcy i wydaje 4-8 kilogramów owoców miesięcznie przez cały rok. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Noni).
Rys.16 noni
Źródło: www.nonileczy.pl
Z małych pączków rozwijają się bujne białe kwiaty o delikatnym zapachu z których w kolejnym etapie powstają perłowo-białe owoce. Gdy dojrzewają stają się zielone by w końcowej fazie nabrać zielonożółtego koloru. Niedojrzałe lub pół dojrzałe owoce można jeść na surowo, wysuszone lub ugotowane. W pełni dojrzałe charakteryzują się specyficznym zapachem i gorzkim smakiem. Jednak właśnie wtedy zawierają bardzo dużą ilość składników witalnych, są całkowicie nietrujące i lekko strawne. (www.nonileczy.pl). Noni nigdzie nie jest systematycznie uprawiana. Rośnie dziko na terenach Australii , w niektórych tropikalnych regionach Afryki i Ameryki Południowej, na Wyspach Karaibskich, w Chinach, w Malezji, Indiach i Filipinach. Morinda citrifolia rośnie na prawie całym obszarze Pacyfiku.
Własności odżywcze
Składniki aktywne noni: marindon, marindin, acubin, asperulozyd, alizaryna, skopoletyna, damnacanthol, alkaidy różnego rodzaju, 18 aminokwasów, selen.
Tab nr 8 Produkty odżywcze zawarte w noni
(ethylthomethyl) benzene 1-butanol 1-hexanol 1-methoxy-2-formyl-3-hydroxyanthraquinone 2,5-undecadien-1-ol 2-heptanone 2-methyl-2-butenyl decanoate 2-methyl-2-butenyl hexanoate 2-methyl-3,5,6-trihydroxyanthraquinone- 6-§-primeveroside 2-methyl-3,5,6-trihydroxyanthraquinones 2-methylobutanoic acid 2-methylopropanoic acid 24-methylcycloartanol 24-methylenecholesterol 24-methylenecycloartanyl linoleate 3-hydroxyl-2-butanone 3-hydroxymorindone 3-hydroxymorindone-6-§-primeveroside 3-methyl-2-buten-1-ol 3-methyl-3-buten-1-ol 3-methylthiopropanoic acid 5,6-dihydroxylucidin 5,6-dihydroxylucidin-3-§-primeversoide 5,7acacetin7-O-§-D-(+)-glucopyranoside 5,7-dimethylapigenin-4O-O-§-D- D(+)=galactopyranoside 6,8-dimethoxy-3-methyl anthraquinone- 1,-O-§-rhamnosyl glucopyranoside 6-dodeceno-y-lactone 7-hydroxy-8-methoxy-2- methylantraqinone 8,11,14-eicosatrienoic acid acetic acid alizarin alkaloids anthragallol 1,2-dimethyl ether anthraquinones antrhagallol 2,3-dimethyl ether asperluloside benzoic acid benzyl alcohol butanoic acid calcium campesteryl glycoside campesteryl linoleyl glycoside campesteryl palmitate campesteryl palmityl glycoside campestrol carbonate carotene cycloartenol cycloartenol linoleate cycloartenol palmitate damnacanthal decanoic acid elaidic acid ethyl decanoate ethyl hexanoate ethyl octanoate ethyl palmitate eugenol ferric iron gampesteryl linoleate glucose glycosides heptanoic acid hexadecane hexanamide hexanedioic acid hexanoic acid hexose hexyl hexanoate |
iron isobutyric acid isocaproic acid isofucosterol isofucosteryl linoleate isolaveric acid lauric acid limonene linoleic acid lucidin lucidin-3-§-primeveroside magnesium methyl 3-methylthio-propanoate methyl decanoate methyl elaidate methyl hexanoate methyl octanoate methyl oleate methyl palmitate morenone-1 morenone-2 morindadiol morindanigrine morindin morindone morindone-6-§-primeveroside mucilaginous matter myristic acid n-butyric acid n-valeric acid nonanoic acid nordamnacanthal octadecenoic acid octanoic acid oleic acid palmitic acid paraffin pectins pentose phenolic body phosphate physcion physcion-8-O[{L-arabinopyranosyl} (1-3) {§-D-g-D-galactopyranosyl (1-6) {§-D-galactopyranoside}] potassium protein proxeronine proxeronease resins rhamnose ricinoleic acid rubiadin rubiadin-1-methyl ether scopoletin sitosterol sitosteryl glycoside sitosteryl linoleate sitosteryl linoleyl glicoside sitosteryl palmitate sitosteryl palmityl glycoside sodium sorandjidiol §-sitosterol stearic acid sterols stigmasterol stigmasteryl glycoside stigmasteryl linoleate stigmasteryl linoleyl glycoside stigmasteryl palmitate stigmasteryl palmityl glycoside terpenoids trioxymethylanthraquinone Undecanoic acid Ursolic acid Xeronine |
Źródło: www.nonileczy.pl
Noni może byc jadana przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią.
Noni przetwarza się w całości - liście, łodygę, korzenie, jednak najbardziej popularny jest sok z jej owoców, który sprzedawany jest również w aptekach.
Witaminy i składniki mineralne w 30 miligramach soku Noni:
Witaminy:
Witamina A - 5,88 IU
Witamina B1 - 0,0029 mg
Wiamina B2 - 0,0029 mg
Niacyna ( wit. B3 lub PP) - 0,147 mg
Kwas pantotenowy (B5) - 0,147 mcg
Witamina B6 - 0,038 mg
Biotyna (wit. B7, H) - 1,47 mcg
Kwas foliowy (wit. B9) - 7,35 mcg
Witamina B12 - 0,097 mcg
Witamina C - 6,029 mg
Witamina E - 0,235 IU
Makroelementy:
Chrom - 0,147 mg
Fosfor - 2,058 mg
Magnez - 3,088 mg
Potas - 28,52 mg
Sód - 12,35 mg
Wapń - 6,76 mg
Mikroelementy:
Cynk - 0,047 mg
Mangan - 0,25 mg
Miedź - 0,006 mg
Molibden - 0,294 mg
Żelazo - 0,1088 mg
Inne:
Fruktoza - 1,2 gramy
Glukoza - 1,1 gram
Substancje włókniste - 0,7 gramy (www.nonileczy.pl)
Należy zwrócić uwage jednak na fakt, iż w kwietniu 2004 roku, Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków przestrzegała, że nie wszystkie substancje wchodzące w skład sprzedawanych preparatów są dokładnie zbadane. Natomiast Komisja Europejska dopuściła owoce noni jako „nową żywność” i nadała produktom z noni certyfikat TAHITIAN NONI ®
Właściwości lecznicze
Polinezyjscy szamani plemienni od ponad dwóch tysięcy lat stosują Noni w leczeniu stanów zapalnych, gorączki, dolegliwości pokarmowych, ukąszeń insektów i wielu innych chorób. Warto zaznaczyć, że nawet po czterdziestu latach badań nad tą rośliną leczniczą nie udało się odkryć wszystkich tajemnic jej owocu i prawdopodobnie, posiada ona jeszcze wiele pozytywnych właściwości. Zdaniem amerykańskich lekarzy, NONI może być antidotum na ponad 100 różnych dolegliwości zdrowotnych: stosowanie NONI daje najlepsze rezultaty przy obniżaniu wysokiego ciśnienia krwi, bólach menstruacyjnych , artretyzmie, wrzodach układu pokarmowego , zwichnięciach, zranieniach, arteriosklerozie, problemach z naczyniami krwionośnymi i uwalnianiu się od różnego rodzaju uzależnień. Uważa się , że " morinda citrifolia " to jeden z najważniejszych produktów naturalnych. Działa bezpośrednio poprzez aktywację całego systemu immunologicznego, włączając makrofagi i limfocyty. Raz uaktywniona kseronina pomaga zregenerować zniszczone komórki. Roślina lecznicza NONI zawiera również selen, którego anty rakowe działanie jest dobrze znane. W powiązaniu ze stymulacją układu odpornościowego daje to w efekcie znaczące zmniejszenie zachorowalności na raka. Istnieją nawet doniesienia , że kseronina niszczy komórki nowotworowe , przekształcając je w komórki zdrowe. (www.nonileczy.pl)
Substancje lecznicze zawarte w soku z noni:
B - Fitosterol jest odpowiedzialny za redukcje zapaleń i gorączki, jednocześnie wpływa na obniżenie bólu. B - fitosterol obniża również poziom cukru we krwi,
Kseronina reguluje zdrowe komórki,
Kwas ursolowy programuje komórki nowotworowe na ich samodestrukcję,
Prokseronina bierze udział w produkcji kseroniny w ciele,
Damnacanthol zapobiega rozwojowi guzów nowotworowych. Wpływa korzystnie na leczenie nowotworów płuc, okrężnicy, trzustki, białaczki,
Scopoletin reguluje ciśnienie krwi (www.nonileczy.pl)
Tab nr 9. Opis dolegliwości, na które cierpieli ludzie przed zażyciem soku z noni
Dolegliwości, przy których zaobserwowano pozytywne działanie (zmniejszenie objawów) |
Ilość badanych osób |
Procent poprawy |
Alergie |
3 |
86 |
Artretyzm |
1 |
78 |
Astma |
8 |
71 |
Rak |
2 |
69 |
Fibromyalgia (stan przewlekłego zmęczenia) |
3 |
77 |
Depresja |
1 |
80 |
Cukrzyca typ I i II |
5 |
82 |
Trawienie (polepszenie) |
3 |
90 |
Przyrost energii |
16 |
90 |
Choroby serca |
2 |
76 |
Nadciśnienie |
1 |
84 |
HIV |
150 |
55 |
System immunologiczny (obronny) |
3 |
77 |
Schorzenia nerek |
3 |
67 |
Miesiączkowanie |
3 |
79 |
Jasność myślenia, zwiększona żywotność |
5 |
73 |
Stwardnienie Rozsiane (sclerosis multiplex) |
25 |
52 |
Przyrost masy mięśniowej |
1 |
70 |
Otyłość, spadek wagi ciała |
5 |
72 |
Bóle, również głowy |
6 |
86 |
Choroba Parkinsona |
25 |
52 |
Niewydolność oddechowa |
3 |
72 |
Problemy skórne i owłosienia |
877 |
78 |
Seksualność, zwiększona zmysłowość |
2 |
84 |
Sen, poprawa |
2 |
75 |
Używanie tytoniu (zaprzestanie) |
876 |
56 |
Stres, lepsze radzenie sobie |
6 |
74 |
Atak apopleksji, wylew krwi do mózgu |
1 |
53 |
Ogólna sprawność, polepszenie |
7 |
80 |
Źródło: www.nonileczy.pl
Posumowywując - noni oraz sok z jej owoców:
- stymuluje pracę T - komórek w systemie immunologicznym,
- reguluje funkcję komurek i regeneruje zniszczone,
- obniża ciśnienie krwi,
- reguluje sen i temperaturę ciała,
- wpływa na wzrost energii, - łagodzi ból,
- posiada właściwości antybakteryjne,
- chroni przed chorobami serca,
- hamuje rozwój komórek rakowych i guzów,
- wspomaga i uzupełnia działanie innych leków,
- działa zapobiegawczo,
- wpływa na przyspieszenie procesu gojenia się ran,
- sok z noni wykorzystywany jest również w leczeniu choroby Leśniowskiego - Cohna - jest to zapalna choroba jelita o niewyjaśnionej etiologii
2.5.6. CYTRYNIEC CHIŃSKI
Cytryniec chiński to ładne, wieloletnie pnącze z rodziny cytryńcowatych, gatunek dwupiennego, ozdobnego pnącza z rodziny cytryńcowatych. W stanie naturalnym występuje w górskich lasach i dolinach rzek Dalekiego Wschodu. Głównie w Rosji i Chinach. (http://pl.wikipedia.org)
Rys. 17 Cytryniec chiński
źródło: http://pl.wikipedia.org
Owoce dojrzewają we wrześniu - październiku. "Jagody" mają średnicę do 1 cm oraz kolor zazwyczaj jaskrawoczerwony (zdarzają się też tak ciemnoczerwone, że wyglądają jak czarne). W każdym owocku znajduje się jedno lub dwa nasiona, błyszczące, nerkowate, żółtobrązowe, (w czasie przechowywania stają się matowe i ciemnieją) z mocną, twardą i kruchą łupiną, o wymiarach: długość 3 do 5 mm, szerokość 2 do 4,5, a grubość 1,5 do 2,5 mm. Owoce, liście, kora łodyg i korzeni wydzielają po potarciu specyficzny, cytrynowy zapach. (http://pnacza.pl) Jako cenna roślina lecznicza, techniczna, jadalna i ozdobna cytryniec od kilkudziesięciu lat jest uprawiany nie tylko na terenie byłego Związku Radzieckiego i Bułgarii ale również w innych krajach. Wyhodowano wiele odmian, przystosowanych do miejscowego klimatu. W Polsce też można kupić sadzonki tego pnącza. (http://ogrody.agrosan.pl/ciecinski/cytryniec/)
Wartości odżywcze
W celach leczniczych stosuje się głównie owoce i nasiona. Owoce zawierają do 1,5% cukrów, do 20% kwasów organicznych (głównie cytrynowego, jabłkowego i winowego), flawonoidy, katechiny, antocyjany, garbniki, olejki eteryczne, oraz witaminę C. W nasionach są substancje tonizujące (schizandryna i jej pochodne), witamina E i substancje oleiste. W owocach cytryńca znaleziono także węglowodany, białka, kwasy tłuszczowe oraz makro i mikroelementy: wapń, magnez, fosfor, potas, sód, glin, cynę, żelazo, mangan, kobalt, nie stwierdzono natomiast glikozydów ani alkaloidów. (http://www.encyklopedia.multiflora.pl/)
Prozdrowotne właściwości owocu
Opis cytryńca jako rośliny leczniczej znajduje się już w pierwszej chińskiej farmakopei z roku 250 p.n.e. Nazwano go "owocem o pięciu smakach", ponieważ jego okrywa jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie, a proszek z nasion nabiera podczas przechowywania smaku słonego. W wyniku analizy złożonych recept medycyny tradycyjnej państw Północno - Wschodniej Azji, przeprowadzonej za pomocą komputera, cytryniec znalazł się w pierwszej piętnastce najbardziej szeroko stosowanych roślin. Substancje odpowiedzialne za lecznicze działanie cytryńca, to przede wszystkim lignany - schizandryna (której jest najwięcej) oraz jej pochodne (http://ogrody.agrosan.pl/ciecinski/cytryniec/). Lignany są szeroko rozpowszechnione wśród roślin, występują w korzeniach, drewnie, liściach i owocach. wiele lignanów ma cenne właściwości farmakologiczne, takie jak: przeciwrakowe, przeciwbakteryjne, stymulujące oraz adaptogenne. Zasadnicze farmakologiczne działanie cytryńca to stymulacja układu oddechowego, zwiększenie pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego, regulacja biologicznych funkcji układu krwionośnego i serca. Oprócz tego cytryniec stymuluje centralny układ nerwowy przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym likwidując uczucie zmęczenia. Ma także zdolność przyspieszania procesu regeneracji skóry. (http://pnacza.pl). Doświadczalnie stwierdzono, że cytryniec (i jego preparaty w leczniczych dawkach) aktywuje zarówno proces pobudzania jak i hamowania centralnego układu nerwowego, nie naruszając równowagi tych procesów. Przeprowadzone doświadczenia wykazały, że o 38% wzrosła siła mięśni u ludzi, przyjmujących nalewkę spirytusową na sproszkowanych nasionach cytryńca. Alpiniści stosujący leki z cytryńca stwierdzili u siebie mniejszą wrażliwość na brak tlenu w powietrzu wysokich gór. Nalewka zmniejszyła też reakcję na przegrzanie organizmu, a nawet toksyny bakterii wywołujących biegunkę. Procesy zapalne wywołane oparzeniami (także chemicznymi) przebiegały łagodniej. Użycie cytryńca może zapobiec szokowi przy oparzeniach oraz zmniejszyć miejscowy odczyn zapalny. Robotnicy pijący napój z cytryńcem w czasie ciężkiej pracy fizycznej w wysokiej temperaturze, lepiej pracowali, mniej się męczyli oraz w czasie odpoczynku szybciej regenerowali siły. Stwierdzono też dużo mniejsze (niemal o połowę) wydzielanie potu oraz soli, co skutkowało utrzymaniem równowagi soli w organizmie. (http://ogrody.agrosan.pl/ciecinski/cytryniec/). Cytryniec wykazuje także działanie lecznicze przy wysokiej i progresywnej krótkowzroczności. Maścią z miękiszu owoców można leczyć egzemę oraz zapalenie skóry. Działa także bakteriostatycznie, przy czym w odróżnieniu od innych lekarstw nie traci tych właściwości w podwyższonej temperaturze. Owoce cytryńca wchodzą w skład złożonego lekarstwa ziołowego, którym leczy się wysokie ciśnienie (hipertonię) w Korei, a którego starodawna receptura pochodzi z tradycyjnej medycyny Dalekiego Wschodu. W tradycyjnej medycynie ludowej używany jest napar z liści i pędów cytryńca świeżych lub suszonych jako skuteczny środek przeciwszkorbutowy oraz tonizujący. Ogonki (prawidłowo "wydłużone dna kwiatowe") pozostałe po oberwaniu owoców wykorzystywane są do leczenia chorób jelit. (http://www.encyklopedia.multiflora.pl/) Stosuje się także przy bólach stawów barkowych i kręgosłupa szyjnego, wyczerpaniu nerwowym, cukrzycy (obniża cukier), wodogłowiu, nocnym poceniu się i astmie . W małych dawkach jest stymulantem mózgu, w dużych ilościach ma działanie łagodzące. Jednakże nie należy zażywać preparatów z cytryńca przy nadpobudliwości nerwowej, bezsenności, nadciśnieniu i chorobach serca.
III.PODSUMOWANIE
Owoce zaliczamy do żywności funkcjonalnej, czyli takiej, której korzystny wpływ na ludzkie zdrowie jest udokumentowany. Owoce mają szerokie zastosowanie w profilaktyce i leczeniu wielu chorób. Dlatego możemy wyróżnić: owoce mające działanie przeciwzapalne i przeciw wirusowe: jabłka, czarne porzeczki ananas, pomarańcze, grejpfrut, żurawina; owoce stosowane w chorobie wrzodowej: banany, owoce; pomocne w obniżeniu cholesterolu LDL: jabłko, grejpfrut; owoce prawdopodobnie o działaniu przeciwnowotworowym: pomarańcz, grejpfruty, cytryny; owoce mające zastosowanie w profilaktyce osteoporozy: ananas. Dzięki właściwościom terapeutycznym, owoce znalazły szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej jako lek, środek profilaktyczny i kosmetyk.
Spożywanie owoców stanowi jedną z zasad zdrowego żywienia:
- dbanie o różnorodność spożywanych produktów,
- unikanie nadwagi i otyłości,
- spożywanie dużo produktów zbożowych,
- codzienne picie dwóch dużych szklanek mleka,
- jedzenie warzyw i owoców,
- ograniczanie spożycia tłuszczów zwierzęcych,
- rozsądne rozplanowanie jedzenia mięsa,
- unikanie cukrów oraz słodyczy,
- ograniczenie spożycia soli,
- unikanie alkoholu.
Dużo warzyw i owoców zapewnia organizmowi wystarczającą ilość witaminy C i beta-karotenu, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Witaminom zawartym w warzywach i owocach przypisuje się działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwnowotworowe. Ponadto potas obficie występujący w warzywach i owocach obniża ciśnienie krwi. Błonnik w nich zawarty nie tylko reguluje pracę przewodu pokarmowego i zapobiega zaparciom. Ale także obniża stężenie cholesterolu w surowicy i poprawia tolerancję glukozy.
Owoce mogą stanowić zdrową i smaczną przekąskę. Warto zastąpić nimi często spożywane bomby kaloryczne, takie jak: czekolada, batony itp. Idealnie zaspakajają głód,
dostarczając organizmowi sporą dawkę witamin i minerałów i przy tym niewielkie ilości kalorii.
Owoce idealnie pasują do każdego posiłku i na każdą okazję, dlatego powinny stanowić element naszej codziennej diety. Spożywając codziennie pięć porcji owoców, można ustrzec się przed wieloma chorobami, zachować siły witalne, a także poprawić stan zdrowia.
Należy jednak pamiętać, że tylko świeże i w większości przypadków sezonowe owoce, są źródłem prozdrowotnych składników odżywczych.
IV.SPIS PIŚMIENNICTWA
Carper J.(1995):Żywność twój cudowny lek .London
Derkacz-Strybel M.(2001): Egzotyczne owoce warzywa. Wiedza i Życie S.A., Warszawa.
Gawęcki J., Zielke M.(2004):Produkty spożywcze i ich wartość odżywcza[w:] Gawęcki J., Hryniewiecki L.(red.):Żywienie człowieka tom I. PWN, Warszawa.
Goller K.(2007):Cytrusy. Wyd. Działkowiec, Warszawa.
Gumowska I.(1983):Ziółka i my. PTTK „KRAJ”, Warszawa.
Gumowska I.(1985):Bądź zdrów- smacznego!. WATRA, Warszawa.
Gumowska I.(1986):Owoce z lasów i pól. WATRA, Warszawa.
Grochowski W.(1988):Jadalne owoce leśne. Wyd. Rolnicze i leśne, Warszawa.
Gruca Z.(2002):Mało znane rośliny-o jadalnych owocach cz.I. Działkowiec t.6,622,s.30-31.
Gruca Z.(2002):Mało znane rośliny-o jadalnych owocach cz.II. Działkowiec t.6,623,
s.26-27.
Kluczyńska J.(1982):Porzeczki. Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Krok M.():Owoce- Pożywienie i lekarstwo. SPAR, Warszawa.
.Kazimierczak R.,Świetlikowska K.,Wasiak-Zys G.(2006):owoce[w:] Świetlikowska K.
(red.):Surowce spożywcze pochodzenia roślinnego. Wyd. SGGW, Warszawa,s.234-306
Kazimierczak R.(2006):Owoce egzotyczne[w:] Świetlikowska K.(red.):Surowce
spożywcze pochodzenia roślinnego. Wyd. SGGW, Warszawa, s.307-331
Lamer - Zarawska E(1996): Owoce deserowe.[w:] Lamer - Zarańska E.(red.):Owoce
egzotyczne. ASTRUM, Warszawa, s 21-213
Michio,Kushi E. (1991): Składniki pożywienia makrobiotycznego- owoce.[w:]
Michio, Kushi E.(red):Wielka księga makrobiotycznego odżywiania i sposobu życia.
SPAR i VEGA, Warszawa, s.175-185
Oberbeil K., Lentz Ch.(2003):Warzywa owoce, które leczą. Świat książki, Warszawa.
Ożarowski A., Jaroniewski W. (1989) Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa
Pieniążek Sz.A.(1976):Sadownictwo. Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Podbielkowski Z. (1989):Słownik roślin użytkowych
Rebandel Z.(1988):Truskawki i poziomki. Wyd. Rolnicze i leśne, Warszawa.
Skarbek J.(2008):Noni- owoc zdrowia. Studio Astropsychologii, Białystok.
Szczepańska A.(1985):Porzeczki, maliny, agrest. WATRA, Warszawa.
Szewczyński J., Skrodzka Z.(1980):Higiena żywności. PZWL, Warszawa.
Wawer I.(2006):Aronia- Polski paradoks. AGROPHARM S.A., Warszawa.
Wright D.(1954):Foods for Good Health and Healing. Healt Sciennce Press, London.
Vad Z.(1996):Owoce- źródło życia i zdrowia. SPAR, Warszawa.
Żurawicz E.(2003):Truskawki i poziomki. Wyd. Działkowiec, Warszawa.
Internet:
Adamczyk G.(2001):Zachowania konsumpcyjne i wzorce spożyci.www.ppr.pl,
Internet,27.06.2008.
Aronia na zdrowie. www.postawnazdrowie.pl,Internet,05.04.2008.
Banan-dieta dla Ciebie.www.fit.pl,Internet,04.06.2008.
Cud natury-aronia.www.skladak.jaw.pl,Internet,13.04.2008.
Food Balance Sheet 1990-99, Average (2001): :http://pol.proz.com,Internet,28.06.2008.
Jarząb pospolity.http://parda.w.interia.pl,Internet,05.06.2008.
Michalik B.(1999):Aronia- źródło życia i młodości.www,resmedica.pl,Internet,06.05.2008.
Olędzka A.(2008):Naturalne spiżarnie.www.jawsieci.pl, Internet, 02.06.2008.
Pastok D.(2008):Porzeczka czarna.www.atw-usa.us,Internet,25.06.2008.
Pliszka K.(2003):Niedocenione owoce.www.podszarotka.republika.pl,Internet,12.05.2008.
Rokicki P.(2008): Awokado i brzoskwinia- zdrowo, smacznie, pięknie.www.doz.pl,
Internet,03.06.2008.
Ryczkowska B.(2008):Aronia.www.medycynanaturalna.pl,Internet,04.04.2008.
Smolarz K.(2002).Żurawina i jej rozmnażanie. www.szkolkarstwo.pl ,Internet,
08.06.2008.
Strojewska I.(2008):Spożycie owoców i warzyw w Polsce i UE.wwwho.haslo.pl,
Internet,28.06.2008.
Tajemnice owoców.www.lekmedia.pl,Internet,07.06.2008.
Tak na zdrowy rozsądek-żurawina.www.slubnytarg.pl.Internet,12.06.2008.
Żurawina-przeciw starzeniu się.www.zdrowie.senior.pl,Internet,03.04.2008.
Żurawina wielkoowocna.www.faceci.co.pl/zurawina,Internet.09.06.2008.
5x dziennie warzywa owoce.www.5razywarzywaiowoce.pl,Internet,06.06.2008
59
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prozdrowotne właściwości oliwki europejskiej Olea europaea
PROZDROWOTNE WLASCIWOSCI RESWERATROLU
Właściwości zdrowotne roślin i owoców
Właściwości antyoksydacyjne owoców i warzyw
Organizacja rynku owoców i warzyw 97 03 Własciwa
Cynamon, Lecznicze Właściwości Warzyw i Owoców
Czarna Porzeczka, LECZNICZE WŁAŚCIWOŚCI WARZYW I OWOCÓW
Imbir, LECZNICZE WŁAŚCIWOŚCI WARZYW I OWOCÓW
Cytryna, LECZNICZE WŁAŚCIWOŚCI WARZYW I OWOCÓW
Czosnek, LECZNICZE WŁAŚCIWOŚCI WARZYW I OWOCÓW
Maliny, LECZNICZE WŁAŚCIWOŚCI WARZYW I OWOCÓW
Zarządzanie w Administracji Publicznej Rzeszów właściwe
właściwości polimerów
Diagnoza rynku warzyw i owocow
Właściwości fizykochemiczne białek
Właściwości fizyczne materiałów budowlanych
więcej podobnych podstron