Polityka bezpieczeństwa energetycznego Beata Molo

Literatura: M-n bezp.energetyczne w 21 w

Egzamin: opisowy: 3 pytania, spośród zagadnień z programu, konkrety

Dyżury: pon 15-16 sala C 227

TEORETYCZNE PODSTAWY GOSP. ENERGIĄ

Lata 70 ubiegłego wieku - kryzysy energetyczne

Wymiar śr.naturalnego, ochrona klimatu

Rozwijanie energetyki odnawialnej

Rozwój cywilizacyjny na ziemi nierozerwalnie związany z wyk. Surowców mineralnych; podstawa wytwarzania globalnej energii w formie ciepła a później w postaci energii elektrycznej

Podstawa rewolucji przemysłowej w 18 wieku - z węgla (dominujące)

Ropa naftowa - przełom wieku

II połowa wieku XX - rozwój energetyki jądrowej, źródła energii: biomasy, energii słonecznej, wiatrowej, hydroenergetyka

Gdyby w p0ołowie 21 wieku

Od 30-35% zużywanej w świecie energii pochodziło ze źródeł odnawialnych

Czym jest energia? Pewna podstawowa wielkość fizyczna opisująca zdolność danego ciała materialnego do wykonania określonej pracy

Energetyka - dział nauki i techniki który zajmuje się pozyskiwaniem, przetwarzaniem, gromadzeniem i użytkowaniem różnych form i nośników energii

Energia końcowa - to energia dostarczana odbiorcy,

Na czym polega istota energii końcowej? Na ogół jest przetworzoną formą energii pierwotnej, najcenniejszą spośród energii końcowych jest energia elektryczna (służy do zasilania urządzeń które sa wykorzystywane w przemyśle, w różnych gałęziach gospodarki)

Źródła gospodarki:

1. odnawialne

2. nieodnawialne

A) źródła nieograniczone źródła ograniczone

- energia słoneczna - paliwo roślinne

- energia wiatrowa - paliwo zwierzęce

- energia wód lądowych (rzeki) - siła mięśni ludzkich i zwierząt

• energia wód morskich (wpływy oceaniczne)

• energia geotermiczna

B) minerały kopalne minerały rozszczepialne

- węgiel - uran

- ropa naftowa - tor

- gaz ziemny

Źródła energii = nośniki energii

Mieszkańcy krajów: europy zachodniej, Kanady i Japonii - stanowiący około 13% kuli ziemskiej zużywają 6+0% dostępnej na świecie energii

Pozostałe 90 % populacji na ziemi - kraje uboższe - przypada 40%

Większość energii na świecie uzyskuje się z paliw kopalnych pochodzenia organicznego: węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego.

Złoża (węgiel, gaz ziemny, ropa) są ograniczone i maleją, są rózne szacunki dotyczące na ile lat starczą te zasoby. Wg. Optymistów przy obecnym poziomie zużycia:

• węgla - na 150 lat

• gazu ziemnego - od 46-50 lat

• ropy naftowej - na 40 lat

energię pozyskuję się z drewna i odpadów zwierzęcych

Na świecie 19% energii wytwarzane jest alternatywnymi sposobami:

17% - elektrownie wodne

2% - inne sposoby - energetyka atomowa, biomasy, energia wiatrowa

WĘGIEL - 35% energii na świecie pochodzi z węgla, w przeszłości węgiel był pierwszym paliwem które było wykorzystywane na szeroką skalę, zasoby węgla są dość bogate i szacuję się, że niewielkim kosztem można wydobyć 910 mld ton węgla, przy większym nakładach finansowych o 700 mld ton więcej

40% - z ropy naftowej(z rozkładu planktonu) pochodzi wytwarzanie energii na świecie

ROPA NAFTOWA - obecnie najważniejsze źródło energii na świecie; baryłka=159 litrów

Złoża ropy naftowej znajdują się na wszystkich kontynentach, także pod dnem oceanów, zdecydowana większość na Bliskim Wschodzie

GAZ ZIEMNY - z gazu uzyskuje się około 20% energii na świecie; można znaleźć w sąsiedztwie ropy naftowej, największym producentem był Związek Radziecki, w latch 80-tych ubiegłego wieku

BIOMASA - nośnik energii, masa materii ograniczonej zawarta w organizmach zwierzęcych bądź roślinnych, termin: „biomasa” dot: całego szeregu odnawialnych:

• spalanie biomasy roślinnej (np. słomy, odpadów drzewnych, z tartaków, zakładów meblarskich)

• wytwarzanie oleju opałowego z roślin specjalnie uprawianych dla celów energetycznych (rzepak)

• fermentacja alkoholowa trzciny cukrowej, ziemniaków, bądź dowolnego materiału który się poddaje takiej fermentacji

• beztlenowa fermentację metanową odpadową masy organicznej w celu wytworzenia biogazu np. odpady z produkcji rolnej czy przemysłu spożywczego

WIATR - znajduje szersze zainteresowanie, ma poparcie społeczne, nowoczesne technika; w wieku XX siłownie wiatrowe mogą powstać na obszarach o prędkościach wiatrów pow. 4,5 m/sek

PALMY WIATROWE - zespoły elektrowni o szeregu wspólnych urządzeń; najwięcej nergii z wiatru pozyskuje się w Europie ( w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii, Daniii), elektrownie o największej mocy w świecie znajdują się w Niemczech (Wilhelm Schaffer); łącznie na świecie jest ponad 20 tys. Elektrownii wiatrowych

HYDROENERGETYKA - energia wodna, pozyskiwanie energii wód i przetwarzanie jej na energię mechaniczną i elektryczną, opiera się na uzyskaniu energii wód śródlądowych (rzeki), rzadziej mórz

W elektrowniach wodnych wykorzystuje się także wody oceaniczne

W Polsce: dolna Wisła i Dunajec

ENERGIA GEOTERMICZNA (geotermalna) - gorące wnętrze kuli ziemskiej, niewyczerpalne; wykorzystuje się w centralnym ogrzewaniu, podstawowe źródło energii cieplnej, produkcja energii elektrycznej

Zagrożenie: zanieczyszczenie wód głębinowych, gazy, na szeroką skalę

ELEKTROWNIE ATOMOWE - na świcie wykorzystywane do energii cieplnej, dalej energii elektrycznej

Problemy:

• wysokie koszty budowy elektrownii

• problem składowania odpadów radioaktywnych

• negatywne nastawienie opinii publicznej (Czarnobyl)

• wydzielanie produktów promieniotwórczych do atmosfery

WYKŁAD - 11.10.2009

Bezpieczeństwo ujmowane jako stan lub jako proces w dłuższej perspektywie czasowej.

Zewnętrzne lub wewnętrzne (narodowe)

Suma bezp.poszczególnych państw + zabiegi instytucjonacyjne

Podział wg różnych kryteriów:

1/ przedmiotowe

• polityczne

• ideologiczne

• - ekologiczne

• kulturowe

• militarne

• ekonomiczne (wśród tego bezpieczeństwo energetyczne)

Każdy z tych wymiarów bezpieczeństwa ujmuję się z trzech perspektyw:

- podmiotowe - przedmiotowe - przestrzenne

Energia i surowce są produktem strategicznym mającym realny wpływ na niemal wszystkie elementy prawidłowego funkcjonowania państwa. Są determinantami działania państwa na polu gosp. Ale też politycznym, ekologicznym i społecznym.

Analiza zagadnienia wg. Ujęcia podmiotowego, przedmiotowego i przestrzennego.

1. UJĘCIE PODMIOTOWE bezpieczeństwa energetycznego

Wynika z analizy podmiotów tego bezpieczeństwa

Za podstawowe, ale nie jedyne podmioty uznaje się państwa

Powody dlaczego państwa:

1. szczególny charakter dóbr jakich dotyczy bez.energ

energia musi być dostarczana w sposób ciągły nawet w sytuacji kryzysu politycznego i gospodarczego o zasięgu lokalnym lub międzynarodowym

przerwy w dostawach wiążą się z wysokimi kosztami, które mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie gospodarki, ale też na poziom życia

zapewnienie dostaw stanowi jeden z najważniejszych celów i zadań państwa

2. stabilny system dostaw energii wywiera duży wpływ na bezp. Państwa w aspekcie militarnym

• sektor energetyczny ma bezpośrednie znaczenie dla rozwoju gosp. A pośrednie wywiera wpływ na ilość wypracowanych środków finansowych, które mogą zostać przeznaczone na wydatki militarne

• istnieje bezpośrednia zdolność miedzy stanem sektora energetycznego a potencjałem obronnym państw, większość wyposażenia potrzebuje energii by właściwie funkcjonować

specyfika m-n rynku surowców energetycznych: ropy naftowej i gazu ziemnego

obecnie głównymi eksporterami tych nośników energii pierwotnej są państwa położone w regionach niestabilnych politycznie i militarnie

bezpieczeństwo energetyczne ściśle jest związane ze stanem bezpieczeństwa m-n którego głównymi modo....... są państwa:

1. surowce energetyczne często stają się środkiem oddziaływania w stosunkach m-n w sytuacji uzależnienia od jednego dostawcy groźba zaprzestania dostaw może być przyczynkiem wywierania presji politycznej na państwo, może doprowadzić nawet do utraty suwerenności takiego państwa

Druga grupa: podmiotem są jednostki samorządu terytorialnego

jednym z zadań tych podmiotów jest dbanie i zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej odnośnie energii

Działania JST przejawiają się w planowaniu i zaopatrywaniu mieszkańców w ciepło, energię elektryczną, paliwa gazowe, oświetlenie ulic.

Trzecia grupa to podmioty: przedsiębiorstwa energetyczne

Są podmiotami prowadzącymi działalność gospodarcza w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, dystrybucji lub obrotu paliwami i energią

Są zobowiązane w szczególności do utrzymywania zdolności urządzeń, instalacji i sieci do realizacji dostaw paliwa i energii, do sporządzania planów w zakresie zaspokajania obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa, energię elektryczną i ciepło. Ponadto zobowiązane są do utrzymywania odpowiednich zapasów paliwa.

Czwarta grupa podmiotów to konsumenci energii

Dzielimy ich na indywidualnych i zbiorowych

Nie są wyposażeni w instrumenty prawne umożliwiające działania w sferze bezpieczeństwa energetycznego

Nie są nałożone na nie związane z nim obowiązki

Cechą wyróżniającą ich jest bierny udział w kształtowaniu tego bezp. Choć są aktywnym uczestnikiem rynku energii bo są odbiorcą

Bezpieczeństwo energetyczne jest gwarantem i nieodzownym elementem swobodnego rozwoju odbiorców oraz środkiem do osiągnięcia zamierzonych przez nich celów

2. UJĘCIE PRZEDMIOTOWE

różne kryteria: biorąc pod uwagę rodzaj nośników energii wyodrębnia się:

1. bezp. naftowe - odnoszące się do zagrożeń związanych z zaopatrzeniem w ropę naftową

2. bezp. elektro-energetyczne - związane z niezawodnością dostaw energii elektrycznej

3. bezp. gazowe -odnoszące się do zaopatrzenia w gaz ziemny

a)bezp. zaopatrzenia w paliwa stale, np. węgiel kamienny, węgiel brunatny

kryterium miejsca badania stanu bezpieczeństwa wyodrębnia się:

• bezp. zaopatrzenia w nośniki energii

• bezp. Produkcji energii

• bezp. Przesyłu energii

• bezp. Dystrybucji energii

• bezp. Sprzedaży energii

3 aspekty:

- aspekt polityczny - aspekt gospodarczy - aspekt ekologiczny

ASPEKT POLITYCZNY BEZPI.ENERGETYCZNEGO:

Polega na realizowaniu działań zmierzających do ograniczenia lub wyeliminowania możliwości wywierania presji politycznej przez podmioty mające status dostawcy energii

Celem tych działań jest takie osiągnięcie stabilnego dostępu do źródeł nośników energii poprzez ustanowienie poprawnych relacji politycznych z państwami dysponującymi zasobami nośników energii pierwotnych oraz państwami przez terytorium których odbywa się transport tych nośników

Konieczne są działania zapobiegające próbom

Najważniejszymi instrumentami służącymi zapewnieniu właściwego poziomu energetycznego, które odnoszą się do politycznego aspektu wymiaru przedmiotowego są:

• dywersyfikacja źródeł dostaw energii

• ratyfikowanie umów m-n które regulują zasady funkcjonowania ponadnarodowego systemu energetycznego

• członkostwo w organizacjach m-n

• zawieranie długoterminowych umów na dostawy surowców energetycznych

• ograniczenie dostępu podmiotów zagranicznych do wewnętrznego rynku energii

• tworzenie rezerw surowców energetycznych

• utrzymywanie odpowiedniej swobody własnościowej przedsiębiorców energetycznych

• stworzenie odpowiedniego systemu nadzoru i regulacji rynku energetycznego oraz zapewnienie powstania właściwej infrastruktury technicznej niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania systemów przesyłowych i dystrybucyjnych

ASPEKT GOSPODARCZY odnosi się do określenia cech charakteryzujących prawidłowe funkcjonowanie sektora energetycznego

Miarą określania jego właściwego stanu są:

• właściwy stopień zrównoważenia popytu i podaży na energię

• odpowiednie zróżnicowanie struktury nośników energii tworzących krajowy bilans paliwowy

• zadowalający stopień dywersyfikacji źródeł dostaw przy uzasadnionym poziomie kosztów

• należyty stan techniczny i wysoka sprawność urządzeń i instalacji, w których następuje przemiana energetyczna nośników energii oraz systemów przesyłowych, transportowych i dystrybucyjnych paliw i energii

• wysoki stan zapasów paliw w ilości zapewniającej ciągłość dostaw do odbiorców

• wysoki poziom regionalnego bezp. Energetycznego - zdolność do zaspokajania potrzeb energetycznych na poziomie społeczności lokalnej

gospodarczy wymiar bezp. energetycznego polega na stworzeniu prawidłowych ram funkcjonowania energetycznego sektora gospodarki. Ostatecznym celem przedsięwzięć podejmowanych w tym kierunku powinien być taki stan gospodarki który daje możliwość pokrycia bieżącego, perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony

ASPEKT EKOLOGICZNY odnosi się do ograniczenia negatywnych skutków oddziaływania na środowisko ........... związane z dostawcami energii. Pojawianie na etapie pozyskiwania nośników energii, przetwarzania, transportu i konsumpcji.

Zagrożenia:

• związane z pozyskiwaniem

• degradacja krajobrazu naturalnego

• zapylenia powietrza

• osuszanie warstw wodonośnych

• powstawanie naprężeń w w górotworze będących przyczyną występowania szkód górniczych

• związane z przetwarzaniem:

• wzrost emisji gazów cieplarnianych

• emisje popiołów paleniskowych

• radioaktywność odpadów

• wzrost temp. wokół elektrowni

• związane z transportem:

• zmiany krajobrazowe związane z rozbudową sieci transportowej

• zanieczyszczenie wód morskich

• szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych tworzące działania sieci elektrycznych

• związane z konsumpcją:

• nadmierny poziom hałasu urządzeń i ich niezadowalająca sprawność energetyczna, która staje się przyczyną wzrostu zapotrzebowania na energię zwiększenia negatywnych skutków działalności energetycznej

WYKŁAD NR 3 /25.10.2009/

Przestrzenny wymiar bezp.opisuje .... pod kątem lokalnych potencjalnych zagrożeń.

Lokalne bezp.energetyczne, krajowe bezp. Energetyczne, m-n bezp. Energetyczne

• lokalne - polega na zapewnieniu właściwego zapotrzebowania na energię na poziomie lokalnym a więc w obrębie obszaru

• krajowe - określenie jest jako dbanie o całokształt spraw związanych z niezawodnością dostaw energii

• wymiar zewnętrzny: odnosi się do działań politycznych na arenie m-n

• wymiar wewnętrzny: obejmuje całokształt przedsięwzięć związanych z zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania rynku energetycznego

• międzynarodowe - obejmuje wszystkie jego aspekty w ujęciu przedmiotowym na płaszczyźnie m-n

BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE to stan gospodarki umożliwiający pokrycie aktualnego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na energię a w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska

Struktura zasobów i rezerw na świecie oraz zużycie surowców energetycznych:

Zasoby to całokształt ilości danych surowców energetycznych w skorupie ziemskiej .... jako możliwa do pozyskania

Rezerwy to ta cześć zasobów, która nadaje się do eksploatacji w obecnych warunkach technicznych i ekonomicznych

REZERWY ODNAWIALNE:

Obecnie w skali globalnej odnawialne źródła odgrywają niewielką rolę, aczkolwiek ich udział w mieszance energetycznej w niektórych krajach jest znaczny a nawet wysoki

Mieszanka energetyczna to udział poszczególnych nośników energii.....

W przyszłości odnawialne staną się ..... źródłem zaopatrzenia świata w energię

Energia wodna:

Chiny, Rosja, Brazylia, Kanada, Indie, USA,

Polska = 1/10% światowych zasobów energii wodnej

Biomasa: (drewno + odpady)

Znikomy odsetek

Energia wiatru:

USA, Niemcy, Dania, Hiszpania, Indie

Torf:

Uganda, Zambia, USA, Kanada, Meksyk, Brazylia, Malezja, Irak, Rosja, Białoruś, Norwegia, Szwecja, Chile, Wenezuela, Indonezja, Chiny

Energia geotermalna:

Realne rezerwy są oceniane na ok. 12 mld ton ekwiwalentu ropy naftowej

Największe wzorce elektrowni geotemalnych posiadają: USA, Filipiny, Meksyk, Indonezja, Włochy, Japonia, Nowa zelandia, Islandia

ŹRÓDŁA NIEODNAWIALNE:

światowa produkcja energii pierwotnej w latach 1991-2004 wzrosła prawie dwukrotnie i w przypadku krajów OECD wzrost ten wyniósł ok. 60%. W krajach nie należących do OECD ten wzrost to ok. 120%.

Najszybciej wzrastała produkcja energii jądrowej:

Związany był z kryzysami energetycznymi lat 70 a została zaniechana po awarii w Czarnobylu

Paliwa kopalne: najszybciej wzrosły produkcja gazu ziemnego przy ograniczeniu wzrostu wydobycia ropy naftowej

Wzrost wydobycia węgla był umiarkowany.

Zmiany tempa wzrostu produkcji poszczególnych źródeł energii spowodowały zmiany udziału tych źródeł w produkcji energii pierwotnej w świecie

Wzrósł udział gazu ziemnego do 20,7%;

Energia jądrowa - 6%

Zmalał udział ropy naftowej z 44% do 35% (w 2004)

Udział węgla zmniejszył się.

Ropa naftowa: zużycie (2007) ropy na świecie największy udział % ma Bliski Wschód, Środkowy i południowa Ameryka

Najmniejszy % udział ropy naftowej ma Europa i Eurazja, obszar azjatycko-pacyfistyzcny

Gaz ziemny:

Największe zużycie: Bliski Wschód, region Europy i Euriazji

Najmniejsze zużycie: obszar azjatycko-pacyfistyczny

Energia jądrowa:

Największy udział: Europa, Eurazja, Ameryka Północna

Najmniejszy: Ameryka Południowa, i Środkowa, Afryka, Bliski Wschód

Energia wodna:

największy udział: Ameryka Południowa i Środkowa,

najmniejszy udział: Bliski Wschód

Węgiel:

Największy udział: Azja, Pacyfik, Afryka, Ameryka Północna

Najmniejszy udział: Bliski Wschód, Ameryka Południowa i Środkowa

Węgiel kamienny:

1. producenci: Chiny, USA, Indie, Australia, Afryka Południowa, Rosja, Indonezja, Polska, Kazachstan

2. najważniejsi exporterzy: Australia, Indonezja, Rosja , Afryka Południowa, Chiny

3. najwięksi importerzy: Japonia, Korea, Tajwan, Wielka Brytania, Niemcy

Ropa naftowa:

1. producenci: Arabia Saudyjska, Rosja, USA, Iran, Meksyk, Chiny, Wenezuela, Norwegia, Nigeria

Największe rezerwy ropy: Arabia Saudyjska (prawie 266 mld baryłek), Kanada (178 mld baryłek), Iran (158 mld baryłek)

20% światowych rezerw ropy przypada na Arabię Saudyjską

2. eksporterzy: Arabia Saudyjska, Rosja, Norwegia, Nigeria, Iran

3. importerzy: USA, Japonia, Chiny, Korea, Niemcy

Węgiel brunatny:

Producenci: Niemcy, USA, Australia

Gaz ziemny:

1. udział w ..... udokumentowanych rezerw gazu ziemnego ma=ją: Bliski Wschód oraz Europa, Eurazja

producenci: Rosja, USA, Kanada, Algieria, WB, Norwegia, Holandia, Arabia Saudyjska

2. eksporterzy: Rosja, Kanada, Norwegia, Algieria, Holandia

3. importerzy: USA, Niemcy, Japonia, Włochy, Ukraina

WYKŁAD 4 - 15.11.2009 gigatona=Gtoe

Światowe zapotrzebowanie wzrosło z 10,2 gigaton ekwiwalentu ropy naftowej w 2002 dp 16,3 gigaton w 2030.

W krajach wysoko rozwiniętych będzie umiarkowany, wysoki w pozostałych państwach. Średni światowy wskaźnik na energie pierwotną „per capita” wzrósł z 1,7 Gtoe ekwiwalentu ropy naftowej w 2002 do ok. 2 w 2030.

W skali globalnej - wysoki przyrost ludności.

Prognoza - znaczące zmiany w strukturze zapotrzebowania na energię pierwotną, zmniejsza się udział węgla, wzrasta udział gazu ziemnego, zmniejsz udział energii jądrowej

Należy liczyć się ze wzrostem udziału energii jądrowej przy kopalnych

Są one związane z ograniczonymi zasobami surowca, dość wysokie ceny.

Paliwa kopalne będą pokrywały ok. 4/5 potrzeb energetycznych do 2030(perspektywa) w tym węgiel kamienny i brunatny 27% ropa naftowa ok. 34 %, gaz ziemny ok.25%

Udokumentowane rezerwy paliw kopalnych wg nośników energii, wystarcza na:

• węgiel - 200 lat

• ropa - 35-40 lat

• gaz ziemny - 40-50 lat

w tej sytuacji udokumentowane rezerwy węgla

niebezpieczeństwo w skali globalnej

eksport głównie z: Australii, Rosji, P.Afryki, USA

szybko wzrasta zapotrzebowanie - wyczerpanie rezerw udokumentowanych ok. 2050 r.

Główni producenci i eksporterzy: kraje zatoki perskiej, Rosja, państwa kaspijskie) pozostaną w perspektywie ważnymi dostawcami surowca w postaci skroplonej

Ropa naftowa - o ile nie zostaną odkryte nowe złoża to w 3 dekadzie tego stulecia mogą wystąpić trudności w jej pozyskaniu. Experci uważają że zostaną odkryte nowe złoża, to złoża trudnodostępne - znaczne nakłady finansowania + technologia do pozyskiwania złóż (co przełoży się na cenę dla konsumenta)

PROBLEM WYKORZYSTANIA ZASOBÓW ENERGII MORZA KASPIJSKIEGO

Duże zainteresowanie akwenem wynika przede wszystkim ze znacznych rezerw gazu ziemnego i ropy naftowej zalegających na dnie morza.

Optymalne wykorzystanie kaspijskich zasobów energii jest zagadnieniem problematycznym:

• położenie geograficzne akwenu wymusza konieczność budowy sieci rurociągów biegnących często w pobliżu terytoriów na których tlą się konflikty na tle etnicznym, religijnym

• spór o podział akwenu i jego zasobów

• region stanowi obszar wpływów: Turcji, Iranu, Chin, Rosji ponadto w regionie obserwujemy obecność (i aktywność) USA i UE + korporacje

pierwsze prognozy były optymistyczne - prognozy nie miały poparcia w badaniach ekologicznych

W latach 70 ub. wieku radzieccy decydenci zdecydowali o zatrzymaniu złóż kaspijskich jako rezerwy, koncentrując się na eksploatacji surowców w zachodniej Syberii.

Pierwsze geologiczne badania w regionie rozpoczęły się w Kazachstanie i Kirgistanie (II połowa lat 80) zanim pojawiły się wiarygodne dane funkcjonowały sprzeczne dane nt. wielkości Kaspijskich zasobów np. na pocz.lat 80 amerykański departament energii oszacowała kaspijskie rezerwy ropy naftowej na 273 mld baryłek ok. 16% ogółu światowych rezerw tego surowca.

Region kaspijski - termin powstał w USA określa się w szerokim ujęciu 5 państw Azji Środkowej tzn: Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkemistanu, Uzbekistanu. Do regionu zalicza się też: Gruzję, Armenię, Azerbejdżan oraz Rosję i Iran.

W wąskim ujęciu - Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, nadkaspijska część Rosji, nadkaspijskia część Iranu oraz Uzbekistan (ze względu na zasoby gazu ziemnego)

Zasoby ropy naftowej w tym regionie to 123 mld baryłek 7,2% światowych zasobów tego surowca (dane z II poł XX wieku)

Pozyskiwanie ropy naftowej w regionie stanowi duży problem:

• ropa naftowa jest zasiarczona (technologie)

• pola naftowe - skomplikowane badania geologiczne

• niedogodne położenie

Największe zasoby ropy naftowej - Kazachstan, Azerbejdżan,

Gaz ziemny - Turkmenistan, Uzbekistan

Niektóre z należących wraz z Rosją do WNP kraje Azji Centralnej (Kazachstan, Kigristan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan) posiadają złoża ropy naftowej, przy czym największa z nic, szacowana na 30 mld baryłek, posiadał Kazachstan do którego m.in. należy większość złóż ropy istniejącym na Morzu Kaspijski. Oprócz Kazachstanu niewielkie ilości surowca posiadają: Turkmenistan i Uzbekistan.

Żaden nie posida rurociągów. Pośrednikiem jest rosyjski TRANSNIEFT.

Kazachstan w 2007 produkował 1,45 mln baryłek/dzień (b/d) ropy, z czego konsumował 10,2 mln b/d, zaś pozostałą ilość exportował. Największe kazachskie złoża to: Kashagan, Tengiz, Karachaganoki, Kurmangazy (ok. 7 mld)

KASAGAN jest największym polem naftowym pod dnem Morza Kaspijskiego, które obejmuję największe złoża poza środkowym wschodem, będące jednocześnie piątym co do wielkości złożem ropy naftowej na świecie. Jego objętość ocenia się na 38 mld baryłek, z czego łatwe do wydobycia jest ok. 13 mld baryłek.

Pole TENGIZ ma rezerwy szacowane na 6-9 mld baryłek, wydobycie w 2007 wyniosło 280 tys b/d potencjalne możliwości wydobycia 700 tys b/d które mają być osiągnięte do końca dekady.

Turkmenistan posiada złoża ropy naftowej o wielkości wg różnych szacunków 2-6 mld baryłek (potwierdzone złoża mają objętość 0,6 mld baryłek)

Największe złoża położone nad Morzem kaspijskim (Basin) oraz na zachodzie kraju (Garaszyzłyk).

Łącznie wydobycie za 2007 wyniosło 180 tys. B/d

W br 2009 wydobycie ma wynosić średnio 216 tys b/d zaś w 2030 - 2,2 mln b/d

Złoża ropy Uzbekistanu oszacowano na ok. 0,6 mld baryłek. W 2007 produkcja wyniosła ok. 100 tys. B/d co przy zapotrzebowaniu krajowym 156 tys b/d

Złoża KOKDUMALAK dostarcza 70% wydobywanego surowca. Zlokalizowano już kolejne złoża: w Dolinie Fergańskiej na północnym-wschodzie, na Wyżynie Ustyart i na Jeziorze Aralskim.

Udokumentowane rezerwy złoża w Dolinie Fergańskiej, leżącego po części na terytorium Uzbekistanu, Kirgistanu i Tadżyskistanu określone zostały na 1,2 mln baryłek zaś ich prawdopodobna wielkość szacowana jest na 4 mld baryłek.

Azerskie rezerwy ropy naftowej nie zostały dokładnie określone, szacowane są na 7,13 a nawet 17,5 mld baryłek. Większość z ponad 20 dużych złóż to strefy przybrzeżne (Baku i nieco na południe). W 2007 produkowano 860 tys b/d głównie z pola AZERI-CHIRAG - GUNESHLI z którego pochodzi 65% wydobycia. Eksportowno 700 tys b/d surowca przede wszystkim do: Rosji, Włoch, Turcji, Niemiec i USA.

Rezerwy:

Kazachstan - 65 bilionów stop 3

Turkmenistan - 71 bilionów stop 3

Azerbejdżan - 30 bilionów stop 3

Uzbekistan - 66 bilionów stop 3

Więcej gazu konsumuje się w Azerbejdżanie i Kazachstanie niż produkuje

Turkmenistan i Uzbekistan - produkują dużo, konsumują mało, znaczna część produkowanego gazu idzie na export

Turkmenistan jest największym importerem(?) gazu ziemnego

Gaz ziemny ze złóż w Turmenistanie i Kirgistanie przez Uzbekistan , Kazachstan, Rosję (wraz z surowcem z krajów tranzytowych) transportowany jest do państw bałkańskich (Rumunii, Bułgarii, Grecji< Serbii, Macedonii, oraz Bośni i Hercegowiny). Zasoby państw należących do WNP bez Rosji aktualnie szacowane są na 10.630 mld m3

BARKU-TIBILISI-CEYHEN-PIPELINO (BTC-PIPELINE)

Infrastruktura sowiecka (monopol Rosji na transport surowców kaspijskich) po rozpadzie ZSRR okazało sie nieadekwatne I niewystarczające w miarę odkrywania nowych złóż od lat 1990 powstało szereg projektów rurociągów, które biegły we wszystkich kierunkach.

Wśród infrastruktury na zachód największe na BTC-Pipeline (biegnie przez A., Gruzję i Turcję) - istotny: jest to 1 rurociąg transportowy ropy naftowej z regionu kaspijskiego który omija tereny Rosji, jest jednym z najbogatszych kontrowersyjnych projektów - duże nakłady finansowe omija cieśninę Bosfor i Dardanele (ekologia)

Omija Armenię (prorosyjskie państwo na zakałkaziu)

Plan budowy pojawił się w latach 90 ub.wieku (przełom) 1994 podpisano kontrakt 100-lecia

SOCAR (Azersie) a kilkoma m-n koncernami naftowymi - powstało Konsorcjum którego celem = ekspoloatacja azerskich pół naftowych

Głównycmi udziałowcami było BIPI

Budowa zakończona 2005

Przepustowość 1 mln baryłek

BTC 0 gazociąg ELZUNI

WYKŁAD z 29.11.2009

BACKU-TIBILISI-CEYHON (BTC)

AIOC

Głównym udziałowcem była firma BP (ok.34% udziałów)

W 1998 roku projekt dostał silne poparcie polskie(?) - prezydenci Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Turcji i Uzbekistanu podpisali w Ankarze ................. w której wyrazili popracie dla projektu BTC. Jako głównej bazy eksportu ropy naftowej na zachód.

Podpisanie w 1999 przez przedstawicieli Azerbejdźanu, Grecji, Kazachstanu, Turcji poraz amerykańskiego prezydenta Billa Clintona DEKLARACJI ISTANBULSKIEJ w której podjęto decyzję o realizacji projektu.

Budowa rurociągu rozpoczęła się w 2002 roku, zakończono w maju 2005 roku. W trakcie budowy nie obyło się bez problemów. Ataki separatystów w ..... i sprzeciw ekologicznych organizacji pozarządowych.

Rurociąg BTC ma przepustowość mln baryłek dziennie.

W czerwcu 2006 została podpisana umowa między Kazachstanem a Azerbejdżanem o przyłączenie się Kazachstanu do projektu BTC.

Z projektem jest projekt BTE - Backu- Tbilisi - Erzurom?

Jest to gazociąg (BTC - ropoczeg) Większość bazy jest równoległe do bazy BTC.

Powołanie konsorcjum międzynarodowego. Głównym operatorem jest konsorcjum SCPC. Głównym udziałowcem jest BP.

Celem projektu jest dostarczenie gazu z azerskiego pola SHCH DENIZ do Turcji. Został zrealizowany pod koniec roku 2006. Gaz jest transportowany przez ten rurociąg.

Te dwa projekty są poza kontrolą rosyjską.

Innym rurociągiem prowadzonym na zachód ale kontrolowanym przez Rosję jest Konsorcjum CPC łączące Kazerskie pole naftowe TENGIZ z rosyjskim polem czarnomorskim w Noworosyjsku.

Działa od 2001 obsługuje blisko 1/3 eksportu ropy naftowej z Kazachstanu. Przepustowość TENGIZ-Noworosyjsk to 560 tys. Baryłek dziennie.

Rurociągi biegnące przez Rosję w kierunku północnym.

Najstarszy rurociąg Atyrau-Samara traci na znaczeniu na skutek funkcjonowania od 2001 projectu TANGIZ-Noworosyjsk.

Podobnie jest w przypadku innej bazy przesyłowej BAKU - Noworosyjsk która jest w niewielkim stopniu wykorzystywana ze względu na wybudowanie ropociągu BTC.

Ropociągi rosyjskie pozostają ważnym ogniwem transportu kaspijskiej ropy. Rosja kontroluje eksport gazu. Z Turkmenistanu za pomocą po radzieckiej infrastruktury biegnącej przez Uzbekistan i Kazachstan.

Kierunek wschodni: jest kierunkiem bardzo obiecującym w przyszłości w związku z rosnącym zapotrzebowaniem na surowce energetyczne w Chinach i innych rynkach azjatyckich. Ocenia się, że w perspektywie 15 lat to zapotrzebowanie energetyczne ma wynieść 10 mln baryłek ropy naftowej dziennie.

Współpraca Chin odbywa się z Kazachstanem. Początek współpracy energetycznej to rok 1997. Wtedy podpisana m-n porozumienie dot. Różnorodnych form współpracy w tym min. Budowy ropociągu. Budowa ropociągu Kazachstan-Chiny rozpoczęła się na początku XXI w. Zakończyła się w grudniu 2005. Rurociąg wiedzie od Atyrcu w pobliżu złoża Kaszagen nad Morzem Kaspijskim aż do Alaszanku (Chiny). Liczy 3 tys km. Początkowa przepustowość wynosiła 200 tys. Baryłek ropy dziennie. Współcześnie ta liczba się podwoiła.

Kierunek południowy: ocenia się, że eksport i ropy i gazu ziemnego jest najbardziej opłacalny ze względu na niskie koszty budowy infrastruktury przesyłowej. Jest to najkrótsza i najstarsza i najszybsza droga, która prowadzi przez stosunkowo bezpieczne tereny. Ryzyko katastrofy ekologicznej jest minimalne, kierunek najbardziej problematyczny: problem polityki USA wobec Iranu. Ta polityka wpływa na możliwość pozyskania inwestorów zagranicznych które chciałaby wraz z Iranem realizować projekty uwzględniające sankcje USA wobec Iranu uniemożliwiające większe zaangażowanie amerykańskich koncernów energetycznych w Iranie.

Istnieją projekty energetyczne w 1997 - Iran + Turkmenistan ukończyły budowę gazociągu KOPERŻE-KURT KM.

Rurociąg transportował surowiec niezależnie od Rosji. Zdecydowano, że przez 25 lat Iran ma importować z Turkmenistan od 177 do 212 mld stóp sześciennych gazu.

Projekt rurociągu Turkmenistan przez Afganistan do Pakistanu.

W rejonie Kaspijskim powstaje coraz więcej projektów mających na celu uniezależnienie się byłych republik radzieckich od Rosji. Rosyjski monopol na eksploatację i transport zasobów kaspijskich w kierunku zachodnim został przełamany wraz z powstaniem rurociągu BTC. Z kolei skomplikowana sytuacja m-n w południowej części regionu, uniemożliwia pełne wykorzystanie istniejących tam możliwości transportu ropy naftowej i gazu ziemnego. Zauważalne jest również coraz większe zainteresowanie wschodnim kierunkiem eksportu surowców, który jest najbardziej perspektywiczny.

ZATOKA PERSKA

Blisko Wschód // Środkowy Wschód

GAZ ZIEMNY:

W regionie Bliskiego Wschodu zasoby gazu ziemnego szacowane są na ponad 70 mld m3

Największymi zasobami w tym regionie dysponują Iran - 28 mld m3 (17% światowych rezerw) oraz Katar - 14 mld m3

Kraje Bliskiego Wschodu i Środkowego Wschodu na terenie których udokumentowano 40% światowych zasobów gazu w obrocie m-n tego surowca praktycznie nie uczestniczą.

Wynika to z faktu, że koncentrują się na eksporcie ropy naftowej i nie dostrzegały potencjału gazu ziemnego

ROPA NAFTOWA:

Znaczna część państw swoje istnienie opiera na wydobyciu ropy, są to: Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Iran., Irak. W latach 70 XX wieku udział tych państw w światowym wydobyciu ropy na świecie przekroczył 30%. W ciągu kolejnych lat ten udział państw tego regionu zmniejszał się lub zwiększał.

Te warunki geologiczne, które wpływają na proces produkcji ropy naftowej są bardzo korzystne. Większość ropy przeznaczona jest na eksport. Główne rynki zbytu stanowią: USA, Europa Zachodnia i Japonia.

Takie rozmieszczenie obszarów wydobycia jak i konsumpcji wymaga jej transportu na dalsze odległości. Jest ona transportowana rurociągami liczącymi kilkadziesiąt km długości z miejsca wydobycia do rafinerii gdzie się ja przetwarza na benzynę, smary czy oleje napędowe; rurociągami znajdującymi się na Bliskim Wschodzie przesyła się ropę do portów mające terminale pozyskiwane do przeładunku na tankowce. Zwykle w pobliżu portów są zbiorniki magazynujące paliwa z których następnie cysternami przewozi się do stacji zaopatrzeniowych.

Na bliskim Wschodzie są zlokalizowane największe zasoby ropy naftowej, obejmujące blisko 62% zasobów światowych.

Największe rezerwy ropy w tym regionie posiadają kolejno:

• Arabia Saudyjska

• Iran

• Irak

• Kuwejt

• Zjednoczone Emiraty Arabskie

1. Arabia Saudyjska to 20% światowych zasobów ropy naftowej

Ropa występuje na ok. 100 głównych polach naftowych, największe na świecie pole ropy naftowej to GHAWER

Obecnie produkuje od 10 do 11 mln baryłek ropy na dobę

Największy producent ropy, i eksporter tego surowca

Importują ropę: USA, Japonia, Indie, Korea Południowa, Niemcy

b) IRAN

jego rezerwy stanowią 10% światowych rezerw, jest rozpoznanych ok. 40 pól naftowych przy czym 27% spośród nich występuje na lądzie

największe złoża występują na południu Iranu, blisko granicy z Irakiem

Irańskie największe pole naftowe 10 mln baryłek

Importują ropę od Iranu: Japonia, Chiny, Indie, Korea Południowa, Włochy

c) IRAK

wielkość rezerw ropy naftowej to: ponad 1 bilion baryłek; niecałe 10% rezerw światowych

złoża znajdują się na szyickim południu i kurackiej północy kraju.

Ok. 70% znajduję się na południowym-wschodzie

Wydobycie dzienne: od 100 do 300 tys baryłek

(różnica taka to skutek konfliktu(

zasoby światowe rezerw surowca biorąc pod uwagę wielkość w krajach regionu (32% wydobywanej na świecie)

kraje Zatoki Perskiej generalnie eksportują surowiec na tankowcach przez cieśninę ORMUS (Indie, Chiny, Japonia< USA)na te państwa przypada 93% ogółu eksportu surowca. Pozostała 7% państwa Zatoki Perskiej transportowane rurociągiem do Czechau nad Morzem Śródziemnym albo nad Morze Czerwone.

Państwa UE importują drogą morską i lądową niespełna 3 mln baryłek na dobę

Do roku 2030 państwa Z.P. planują zwiększyć wydobycie do ponad 38 mln baryłek dziennie.

WYKŁAD 10.01.2010

1. GOSPODARNOŚĆ

2. Bezp. Zapatrzenia

3. Uwzględnienie ekspertyz ekologicznych

Zróżnicowanie wewnętrzne (tzn: na proces kształtowania pol.UE) dotyczy to przede wszystkim uwarunkowań zabezpieczenia energetycznego poszczególnych państw a także wyzwania m-n bezpieczeństwa energetycznego uwzględniające aspekt ekologiczny (zmiany klimatu)

UE jest drugim co do wielkości konsumentem energii, jej największym importerem, Wg danych Eurostagu stopień zależności energetycznej UE wyniósł w 2005 ok. 52%. W przypadku węgla kamiennego - 53%, gazu ziemnego - 57%, ropy naftowej - 82%.

Największy stopień zależności energetycznej notują państwa

• Cypr 100%

• Malta 100%

• Luksemburg 98%

• Irlandia 89%

• Portugalia 88%

Najniższy stopień zależności energetycznej:

• WB 14%

• Polska 18%

• Czechy - 27%

Ujemna zależność energetyczna cechuje tylko Danię jako eksportera netto (-51%)

W strukturze zużycia nośników energii pierwotnej w UE dominują paliwa kopalne:

• ropa naftowa z udziałem 37%

• gaz ziemny z udziałem 24%

• węgiel ziemny z udziałem 18%

pozostałe nośniki: energia jądrowa 14%

odnawialne źródła energii 7%

Znaczące różnice w mieszankach energetycznych w różnych krajach UE.

Największy udział gazu ziemnego w zużyciu energii pierwotnej przypada na Węgry i Holandię. Jest tp ok. 43%, Włochy-38%, WB-35%.

Ropa naftowa pokrywa zapotrzebowanie na energię pierwotną w państwach członkowskich w

We Francji energia jądrowa pokrywa w ponad 40% zapotrzebowanie na energię pierotną i dostarcza 80% energii elektrycznej podczas gdy we Włoszech odpowiednio 9% i dostarcza 20% energii elektrycznej.

W Polsce prawie 60% zapotrzebowania pokrywa węgiel, który dostarcza 92% energii elektrycznej.

Z własnych zasobów UE pokrywa ponad 40% zapotrzebowania na energię pierwotną.

UE jest uzależniona od importu

Spośród państw UE, najmniej uzależnione od importu ropy naftowej są: Rumunia, Węgry, Estonia, Słowacja,

WB, Dania - ujemny wskaźnik zależności (są eksporterami netto)

Gaz ziemny - stopień zależności państw UE od importu jest zróżnicowany (WB, Rumunia, i Polska mają najmniejszy wskaźnik zależności ; Dania i Holandia jedyni eksporterzy.

Główne kierunki dostaw na rynek UE:

Główni dostawcy gazu ziemnego do UE to:

Rosja - ok. 40% tego surowca do UE

Norwegia - z udziałem ok. 23%

Algieria - 17%$

Ropa Naftowa:

Rosja - 33%

Norwegia - 15%

Libia - ponad 9%

W ciągu najbliższych lat zależność UE od importu surowców energetycznych znacznie wzrośnie.

Przyczyny:

• rosnące zapotrzebowanie na energię

• wyczerpywanie rodzimych zasobów paliw kopalnych (głównie ropy i gazu na dnie Morza Północnego)

zgodnie z programami zależność UE od importu wzrośnie do 64% w 2020 i 67% w 2050 r.

Ropa naftowa - zależność UE od importu wzrośnie do 95% w 2030

Gaz ziemny - 84% w 2030

Zewnętrzne uwarunkowania/wyzwania:

Wyczerpywanie się kopalnych nośników przy rosnącym światowym zapotrzebowaniu na nie w Chinach, Indochinach

• wahania cen nośników w dłuższej perspektywie

• niestabilność polityczna państw eksporterów i państw tranzytowych

• powrót do nacjonalizmu surowcowego przez niektórych producentów z faktycznym upaństwowieniem wydobycia surowców i równoczesnym wypieraniu zachodnich koncernów z istniejących lub nowych projektów naftowo-gazowych

• wykorzystywanie przez Rosję surowców energetycznych jako instrumentów nacisku politycznego

• skutki zmian klimatu i konieczność podejmowania działań mających na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do otoczenia

”Zielona Księga” 05.03.2006

wyznaczała 3 cele polityki energetycznej UE:

1/ trwałość - tzn. rozwój konkurencyjnych źródeł energii odnawialnej, ograniczenie popytu na energię w Europie, wspieranie działań służących powstrzymywaniu zmian klimatycznych

2/ konkurencyjność - tzn. powstanie wewnętrznego rynku energii z korzyścią dla konsumentów i gospodarki ponieważ łagodziłaby wpływ wzrostu cen energii na gospodarkę UE i przyczyniałoby się do utrzymania Europy w czołówce rozwoju technologii energetycznej

3/ bezpieczeństwo zapatrzenia w energię poprzez podejście zintegrowane a wiec zmniejszenie popytu, zróżnicowanie form energii źródeł i sposobów dostaw oraz przygotowanie UE do radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych

Komunikat, w którym ogłosiła pakiet działań mających doprowadzić do ustanowienia podwalin pod wspólną politykę energetyczną i propozycję dot. Ochrony klimatu.

Wśród 3 celów wyznaczających kierunek polityki energetycznej wskazano:

• przeciwdziałanie zmianom klimatycznym

• ograniczenie podatności UE na wpływ czynników zewnętrznych oraz wspieranie wzrostu i ............. co zapewniałoby odbiorcom bezp. zaopatrzenia po przystępnych cenach

Komisja Europejska zaproponowała aby UE zobowiązała się do ograniczenia emisji gazów o 20% do 2020 roku.

Jako istotne Komisja uznała, zwiększenie udziału odnawialnych w ogólnym bilansie państw członkowskich i w 2020 roku miałby on osiągnąć 20%.

Do 2020 założono zwiększenie udziału biopaliw do min 10% w ogólnym zużyciu paliw.

Plan działań 2007 - 2009 który został przyjęty w marcu 2007 w Berlinie podczas spotkania Rady Europy.

Zaakcentowano, że ze względu na fakt iż produkcja i wykorzystywanie energii są głównymi źródłami emisji gazów cieplarnianych do zrealizowania o 2%C konieczne jest zintegrowane podejście do polityki energetycznej zapisano iż, europejska polityka energetyczna winna dążyć do realizacji celów.

1/ zapewnienie bezpieczeństwa dostaw

2/ zapewnienie konkurencyjności gospodarek europejskich

popieranie równowagi ekologicznej

23.01.2008 - Komisja przedstawiła propozycję dot. Polityki energetyczno-klimatycznej UE. M celem było obniżenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych o 20%, zwiększenie efektywności energetycznej o 20% do 2020 roku.

Instrumentami miały być:

• wniosek dot. Dyrektywy w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych

• wniosek dot. decyzji ustanawiającej ramy wspólnotowe określające krajowe zobowiązanie do pokrycia części emisji nieobjętej wspólnotowym systemem handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych

• wniosek dot. Dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych

• wniosek dot. Dyrektywy w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgła

WYKŁAD 03.12.2009

Stanowisko Niemiec wobec bezpieczeństwa

Niemcy z uwagi gospodarczej są istotnym elementem procesu integracji europejskiej.

Energetyka niemiecka nie opiera się o energetykę atomową.

Struktura zużycia energii pierwotnej w Niemczech:

33,4% stanowią oleje mineralne (głównie ropa)

22,6% to gaz ziemny

14,5% to węgiel kamienny

11,6% to węgiel brunatny

11,1% to energia atomowa

7% to odnawialne źródła energii

Udział pierwotnych nośników nie uległ zmianie w ciągu ostatnich lat tzn. że oleje mineralne były i są najważniejszym nośnikiem energii pierwotnej w Niemczech.

W porównaniu do 1990 roku zmniejszył się o 2%.

Wielkość udziału węgla w ogólnym zużyciu energii pierwotnej to zmniejszył się o ponad 1% (kamienny) i o 10% (brunatny)

Wzrósł udział gazu ziemnego i odnawialnych źródeł energii (02E)

W zaopatrzeniu energetycznym Niemiec największą rolę odgrywają kopalniane nośniki energii (ropa naftowa, gaz ziemny)

Ze względu na ambitne plany ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do otoczenia o 40% do 2020 r systematycznie wzrasta zużycie odnawialnych źródeł energii.

Ok. 40% ogólnego zapotrzebowania na energię pierwotną Niemcy pokrywają z własnych źródeł. Najważniejszymi wew. nośnikami są węgiel kamienny i brunatny.

Ze względu na znaczenie ropy naftowej i gazu ziemnego dla zaspokojenia potrzeb energetycznych oraz niewielkiego wydobycia tych surowców w Niemczech odpowiednio ropa naftowa - 3% zapotrzebowania na ten surowiec, gaz ziemny - 15%.

Niemcy są uzależnione od dostaw zza granicy.

Największym dostawcą jest Rosja.

Udział importu gazu ziemnego przez Niemcy z Rosji - 37% ogółu importowanego paliwa.

Inni dostawcy: Norwegia, Holandia, Dania, WB

Ropa naftowa: z Rosji pochodzi ok. 32% importowanej ropy naftowej prze Niemcy

Inne: Norwegia, WB, Libia

Stopień zależności energetycznej Niemiec jest oceniany na ok. 60%.

W 2030 (lub 2050)roku struktura zużycia energii pierwotnej ulegnie zmianie.

Wg tej prognozy - udział gazu ziemnego zwiększy się do 52%, odnawialne źródła energii do 12%(?). Nośnikiem energii, który straci na znaczeniu będzie węgiel kamienny (udział do 7%). Udział węgla brunatnego pozostanie na niezmienionym poziomie.

Oleje mineralne w 2030 roku pozostaną naj.....tniejszym źródłem energii pierwotnej w Niemczech z udziałem ok. 38%

Dostawcy węgla kamiennego do Niemiec : Rosja, RPA, PL, Kolumbia, Australia

Mieszanka energetyczna do produkcji energii elektrycznej w 2002:

Energia jądrowa 22,1%, węgiel brunatny - 24%, węgiel kamienny - 22,8%, pozostałe - gaz ziemny i O2E

Poza węglem brunatnym O2E są najważniejszym nośnikiem energii produkowanymi w Niemczech.

Energia elektryczna z odnawialnych źródeł energii:

• z energii wiatrowej - 6,2%

• wodnej - 3,2%

• biomasa - 3,1%

• energii słonecznej - 0,5%

dla zaopatrzenia Niemiec współcześnie i w perspektywie średniookresowej najważniejsze znaczenie mają gaz ziemny i ropa naftowa. W celu pokrycia zapotrzebowania na te nośniki energii i w sytuacji zmieniających się zasobów własnych państw UE w coraz większym stopniu Niemcy będą się uzależniały od dostaw z Rosji.

Cele i priorytety Niemiec:

Celem polityki Niemiec jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez racjonalne wykorzystanie zasobów, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii. W ogólnym zużyciu nośników skutecznego ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko.

Meselzber (?) - 23.08.2007 - przyjęto Zasadnicze Założenia Zintegrowanego Programu Polityki Energetycznej i Klimatycznej. W 29 państwach zostały określone środki których wprowadzenie do zżycia ma skutkować obniżeniem zużycia energii w zakładach, urządzeniach domowych i indywidualnym ogrzewaniu domów i mieszkań oraz pojazdach do przyczyni się do ograniczenia negatywnych zmian w środowisku.

Celem tego programu jest zwiększenie udziału OZE w produkcji prądu do 25-30%

Oraz ciepła do 14% w 2020 roku.

Udział biogazu wg tych założeń powinien wzrosnąć o 10% do 2020 roku

05.12.2007 - rząd federalny przyjął pierwszy pakiet środków majach służyć redukcji przyjętych założeń.

Bundestag zatwierdził ten pierwszy pakiet 04.06.2008 i dot. Min subwencji dla elektrociepłowni i energetyki opartej na OZE

Druga część tego pakietu 18.06.2008 - została przyjęta i wkrótce potem uchwalona przez Bundestag. Dotyczy: zakłada modernizację budynków i wprowadzenie wymogów zmierzających do energiochłonności w nowych budynkach.

Wprowadzenie inteligentnych urządzeń pomiaru zużycia energii, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w ....... , uregulowanie dotyczące ................... zużycia energii w transporcie.

W umowie koalicyjnej zawartej 26.10.2009 między CDU/CSCI a FDP uzgodnione zostały priorytety polityki energetycznej Niemiec. Główną zmianą która ma zostać doprecyzowana w 2010 jest przedłużenie okresu użytkowania reaktorów jądrowych. Najważniejsze ustalenie poza rezygnację z zamykania elektrowni o stworzenie narodowego operatora elektroenergetycznego systemu przesyłowego doprowadzającego do przyjęcia do porozumienia dot: ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

W umowie podkreślono duże znaczenie dwóch projektów gazociągów: północnego i nobulia (?)

Które mają uzyskać znaczące wsparcie dyplomacji niemieckiej.

Realizacja tego projektu leży w interesie Niemiec, bo wzrosło by znaczenie Niemiec. W tranzycie i magazynowaniu importowanego przez UE gazu ziemnego.

Cele i priorytety Niemiec w odniesieniu do bezpieczeństwa energetycznego UE:

Niemcy należą do zwolenników wspólnej polityki UE .... i ich stanowisko odnośnie kwestii szczegółowych różni się od koncepcji innych państw i stanowiska komisji Europejskiej. Wynika to m.in. ze specyfiki sytuacji energetycznej Niemiec:

1/ Rosja jest dla Niemiec najważniejszym dostawcą gazu i ropy oraz strategicznym partnerem Integralnym elementem energetycznego partnerstwa jest projekt gazociągu Północnego. W przemówieniach i oświadczeniach rządowych Rosja jest ważnym partnerem Niemiec na płaszczyźnie UE.

2/ na specyfikę sytuacji Niemiec wpływa stopniowa rezygnacja z produkcji energii jądrowej będąca efektem decyzji podjętej przez rząd SPD/Sojusz”90/ Zieloni pod koniec tal 90 XX wieku.

06.11.2008 - rząd federalny przyjął raport dot; narodowej strategii i ..... ropy naftowej i gazu ziemnego. Zawiera założenia i cele UE widziane z niemieckiej perspektywy:

• należy zwiększyć efektywność energetyczną i udział OZE przy redukcji paliw kopalnych w mieszance energetycznej

• zwiększyć ilość źródeł odnawialnych źródeł energii przy redukcji paliw kopalnych

wykład z 24.01.2010-02-19

w 2008 II Sstrategiczny przegląd energetyczny

integralny element strategicznego przeglądu planu działań na rzecz bezp. I solidarności energetycznej zawiera postulaty aktywizacji działań w 5 obszarach:

1. postulat zwiększający wysiłki na rzecz dywersyfikacji źródeł i szlaków dostaw wśród projektów wymienia sia się: plan połączeń międzysieciowych w basenie morza bałtyckiego, połączenie korytarza gazowego NABUKO, rozbudowa sys dostaw gazu skroplonego, śródziemnomorski pierścień energetyczny rozbudowa połączeń m-sieciowych pomiędzy Europą środkową a Europą wschodnią, rozbudowa przybrzeży sieci energetycznej na morzu północnym np.: wykorzystywanie energii wiatrowej, wodnej.

2. 2. postulat dotyczy wspólnej polityki wobec dostawców i krajów tranzytowych połączonych z wezwaniem do intensyfikacji współpracy z krajami trzecimi oraz wzrost koordynacji pomiędzy EU a Komisją Koordynowania a współpracy dot: stosunków zewnętrznych w dziedzinie energii

3. wskazano na konieczność istnienia mechanizmów reagowania na kryzysy związane z przerwami w dostawach

4. zwiększenie wykorzystania krajowych zasobów energetycznych

5. zwiększenie efektywności energetycznej

Z założeniami II sektora związany przedstawiony 28.01.2009 przez KE pakiet zawierający m.in. propozycje inwestycji w najważniejszy projekt w sektorze energetycznym o wartości 3500 mld EUR.

1 mld 750 mln EUR miało - projekty gazowe i elektroenergetyczne z tego ok. 70% miało by służyć rozbudowie łączników w systemach gazowych i elektroenergetycznych

350 mln EUR - Komisja chciała przeznaczyć na realizację projektu południowego korytarza gazowego.

Z 350 - 70% miało być przeznaczone na NABUKO

30% INTERKONEKTOR Grecja-Włochy

1. mln EUR - miało zostać przeznaczone na projekty które przyczyniłyby się do ograniczenia rozbudowy elektrowni gazowych i związanego z tym wzrostu importu tego surowca przez UE

2. KE - proponowała wsparcie dla projektu wychwytywania i magazynowania CO2 oarz planów rozbudowy infrastruktury umożliwiającej pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych

Podczas szczytu unijnego 19-20 III 2009 zaakceptowano plan wsparcia dla koniunktury za pomocą subwencji z budżetu unijnego w tym także projektów energetycznych. Na liście priorytetów pozostał gazociąg NABUKO (sfinansowany to 200 mln E)

Pakiet energetyczno-klimatyczny przyjęty podczas grudniowego (2008) szczytu unijnego

Szczyt UE został zatwierdzony przez parlament Europejski 17.12.2008. w skład pakietu wchodzi 6 aktóe prawnych obowiązujących od: 04/2009 1. decyzje w sprawie wspólnych starań na rzecz ograniczenia emisji

Dyrektywa w sprawie promowania ze źródeł odnawialnych

Rozporządzenie określające normy emisji dla nowych samochodów osobowych rejestrowanych w UE - dyrektywa dotyczy usprawniania i rozszerzenia Wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, dyrektywa w sprawie geologicznego składowania CO2

• dyrektywa odnosząca się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzająca mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych

Polska jest zobowiązana do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 14% do 2020 roku oraz o zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii o 15% do 2020 roku.

UKRAINA

Gospodarka jest jedną z najbardziej chłonnych gospodarek światowych, Ukraina pokrywa z własnych źródeł ok. 45% zapotrzebowania na energię co świadczy o braku samowystarczalności energetycznej i uzależnieniu od dostaw surowców energetycznych z zagranicy (Rosja)

Ogólna struktura zużycia energii pierwotnej:

• gaz ziemny (istotna rola w rozwoju gops) mający największy udział w zużyciu nośników energii pierwotnej

Ukraińska produkcja pokrywa jedynie ok. 22-25% zapotrzebowania na ten surowiec, produkcja gazu na Ukrainie 9w ostatnich kilkunastu latach) wynosiła 18-20 mld m3 rocznie, rekordowy rok produkowano (1975) wydobycie 68 mld m3 gazu

Przyczyny spadku wydobycia:

• wyczerpanie źródeł pozyskiwania tego surowca

• przestarzała technika wydobywcza

• brak inwestycji w modernizację sektora gazowego

Potrzeby energetyczne Ukrainy w aspekcie gazu - wysoka zależność Ukrainy od importu tego surowca z zagranicy

Przed 2001 rokiem większość importu gazu pochodziło z Rosji, po podpisaniu w 05/2001 umowy z Turkmenistanem największym dostawcą gazu został Turkmenistan

W latach 2004-2005 dostawał ponad 40% potrzebnego gazu a Rosja 30%

Kolejna zmiana w połowie 2006 _ Ukraina nie otrzymała gazu bezpośrednio z Turkmenistanu a za pośrednictwem firmy ROSUKR ENERGO.

Gaz dostarczany na Ukrainę - mieszanka gazu rosyjskiego i środkowo azjatyckiego.

Ukraina ma rozbudowaną sieć transportową gazu ziemnego - 37 tys km rurociągów z czego niewiele ponad 23 tys km są magistralami tranzytowymi.

Sieć transportowa jest własnością ukraińskiego państwa i zarządzają ją dwie spółki: Ukrtransgaz (95%) i …….. (5%)

Ukraina posiada też największy w Europie, po Rosji podziemny system magazynowania gazu ziemnego o pojemności 34 ml m3.

Ropa naftowa na Ukrainie pokrywa ok. 16-20% zapotrzebowania na ten surowiec. W 2006 roku wielkość importu ropy wynosiła 267 tys baryłek dziennie, co stanowiło ok. 78% ogółu konsumowanej na Ukrainie ropy. Wielkość konsumowanej na Ukrainie ropy to ok. 343 tys. Baryłek dziennie. Taka różnica powoduje uzależnienie tego państwa od importu zza granicy. Większość importowanej ropy pochodzi z Rosji (96%), niewielkie ilości z Kazachstanu - 4%.

Około 80% gazu ziemnego przesyłanego przez Rosję do Europy przechodzi przez Ukrainę. Najważniejszą rolę odgrywają trzy gazociągi: Sojusz, Braterstwo i Światła Północy.

System transportu ropy naftowej: ważne są dwie autonomiczne sieci rurociągów: magistrala Drużba, która obsługuje tranzyt zachodni. Druga to magistrala przydnieprowska obejmująca tranzyt południowy i południowo - wschodni. Rurociąg Odessa Brody łączy te dwie magistrale.

Przez terytorium Ukrainy transportowane jest do 17% eksportowanej ropy na Zachód z Rosji. Większość przepływa przez Białoruś.

Operatorem sieci jest Ukrtransnafta, jedna ze spółek Naftogazu.

Zauważalny spadek transportowanej przez Rosję przez Ukrainę ropy bo Rosja zdywersyfikuje sposoby transportu (np. przez Białoruś). Także system BTS2 (umożliwia uzależnienie się od Białorusi).

Zasadnicze cele i interesy Ukrainy to:

1. gwarancje dostaw rosyjskich surowców energetycznych po konkurencyjnej cenie

2. zachowanie kontroli nad siecią przesyłową surowców energetycznych na Zachód

3. zmniejszenie zależności od Rosji poprzez dywersyfikację źródeł importu paliw kopalnych

W przypadku gazu ziemnego dostawy mogłyby pochodzić z Turkmenistanu, Uzbekistanu, Kazachstanu, Norwegii lub Iranu.

Ropa naftowa: mógłby być dostawcą Azerbejdżan lub kraje naftowe Bliskiego Wschodu.

Cele i interesy Rosji:

Dotyczą relacji energetycznych z Ukrainą, uwarunkowane są znaczeniem tego państwa jako ważnego obszaru tranzytowego dla eksportu surowców energetycznych do Europy Środkowej, Południowej i Zachodniej

1. Rosja dąży do utrzymania monopolu dostaw gazu dla Ukrainy

2. Rosja dąży do umocnienia pozycji w ukraińskim sektorze paliwowo - energetycznym

3. Rosja dąży do zmniejszenia zależności od tranzytu surowców przez Ukrainę

4. Osiągnięcie wyłączności w wykorzystaniu ukraińskich mocy tranzytowych

Uzależnienie od tranzytu przez Ukrainę nie odpowiada interesom Rosji. Dla nich Ukraina nie jest wiarygodnym partnerem.

Przyczyny braku tej wiarygodności:

• Ukraina kradła gaz eksportowany przez Rosję na Zachód

• Nie płaciła za dostawy tego surowca

• Wykorzystała swój potencjał tranzytowy jako instrument nacisku, grożąc, że w odpowiedzi na wzrost cen rosyjskiego gazu podniesie opłaty za tranzyt.

Rosja chciała przejąć kontrolę nad kompleksem naftowym. Rosyjskie koncerny kontrolują 4 wielkie ukraińskie rafinerie: min. w Odessie i Ługańsku.

„Strategia energetyczna Ukrainy do 2030 roku” - dokument pochodzi z 2006 roku

Opiera się ta strategia na oszczędzaniu energii i podnoszeniu wiarygodności energetycznej. Z drugiej strony na znaczenie mieszanki energetycznej na korzyść węgla kamiennego i energii jądrowej, zmniejszaniu energii w ogóle w szczególności zaś importu gazu.

Bezpieczeństwo energetyczne oznacza dla Ukrainy:

1. dywersyfikację importu paliw kopalnych

2. transparentne i prognozowane ceny za importowany gaz

3. gwarancja dostaw płynnych elementów do elektrowni jądrowych

4. zwiększenie własnego wydobycia paliw kopalnych

5. modernizacja elektrowni jądrowych i modernizacja infrastruktury tranzytowej

Ogólne cele strategii to:

• spadek zależności od importu energii z 55% w 2005 roku do 12% w 2030 roku poprzez oszczędzanie energii i zwiększenie własnej produkcji

• regionalna dywersyfikacja importu nośników energii poprzez udział w wydobyciu za granicą tzn, że ukraińskie firmy byłby zaangażowane min w Algierii, Kazachstanie, Iranie czy Egipcie

• cele dotyczące modyfikacji miksu energetycznego w taki sposób, żeby zmniejszyć zależność o gazu ziemnego poprzez większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, podwajanie wydobycia węgla kamiennego z 50 mln ton w 2005 roku do 153 mln ton w 2030 roku, budowa nowych bloków jądrowych, rozbudowa własnego wydobycia uranu i rezygnacja z importu uranu z Rosji

• nastąpi spadek zużycia gazu z 76 mld m3 do 50 mld m3 rocznie

• zwiększenie własnego wydobycia z 20 mld m3 do 28 mld m3 rocznie

• zmniejszenie importu gazu z 56 mld m3 w 2005 roku do 9 mld m3 w 2030 roku.

22

---