Rejon kaspijski. Znaczenie, oczekiwania. Zacznie odgrywać role na rynku energetycznym. Które kraje, jakie surowce. Infrastruktura przesyłowa - gazociągi, rurociągi, perspektywy. Kierunek południowy, wschodni. Najważniejsze rurociągi. Jak się nazywają. Czy są poza kontrolą rosyjską czy pod kontrolą

Duże zainteresowanie akwenem wynika przede wszystkim ze znacznych rezerw gazu ziemnego i ropy naftowej zalegających na dnie morza.

Optymalne wykorzystanie kaspijskich zasobów energii jest zagadnieniem problematycznym:

• położenie geograficzne akwenu wymusza konieczność budowy sieci rurociągów biegnących często w pobliżu terytoriów na których tlą się konflikty na tle etnicznym, religijnym

• spór o podział akwenu i jego zasobów

• region stanowi obszar wpływów: Turcji, Iranu, Chin, Rosji ponadto w regionie obserwujemy obecność (i aktywność) USA i UE + korporacje

pierwsze prognozy były optymistyczne - prognozy nie miały poparcia w badaniach ekologicznych

W latach 70 ub. wieku radzieccy decydenci zdecydowali o zatrzymaniu złóż kaspijskich jako rezerwy, koncentrując się na eksploatacji surowców w zachodniej Syberii.

Pierwsze geologiczne badania w regionie rozpoczęły się w Kazachstanie i Kirgistanie (II połowa lat 80) zanim pojawiły się wiarygodne dane funkcjonowały sprzeczne dane nt. wielkości Kaspijskich zasobów np. na pocz.lat 80 amerykański departament energii oszacowała kaspijskie rezerwy ropy naftowej na 273 mld baryłek ok. 16% ogółu światowych rezerw tego surowca.

Region kaspijski - termin powstał w USA określa się w szerokim ujęciu 5 państw Azji Środkowej tzn: Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkemistanu, Uzbekistanu. Do regionu zalicza się też: Gruzję, Armenię, Azerbejdżan oraz Rosję i Iran.

W wąskim ujęciu - Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, nadkaspijska część Rosji, nadkaspijskia część Iranu oraz Uzbekistan (ze względu na zasoby gazu ziemnego)

Zasoby ropy naftowej w tym regionie to 123 mld baryłek 7,2% światowych zasobów tego surowca (dane z II poł XX wieku)

Pozyskiwanie ropy naftowej w regionie stanowi duży problem:

• ropa naftowa jest zasiarczona (technologie)

• pola naftowe - skomplikowane badania geologiczne

• niedogodne położenie

Największe zasoby ropy naftowej - Kazachstan, Azerbejdżan,

Gaz ziemny - Turkmenistan, Uzbekistan

Niektóre z należących wraz z Rosją do WNP kraje Azji Centralnej (Kazachstan, Kigristan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan) posiadają złoża ropy naftowej, przy czym największa z nich, szacowana na 30 mld baryłek, posiadał Kazachstan do którego m.in. należy większość złóż ropy istniejącym na Morzu Kaspijski. Oprócz Kazachstanu niewielkie ilości surowca posiadają: Turkmenistan i Uzbekistan.

Żaden nie posiada rurociągów. Pośrednikiem jest rosyjski TRANSNIEFT.

Kazachstan w 2007 produkował 1,45 mln baryłek/dzień (b/d) ropy, z czego konsumował 10,2 mln b/d, zaś pozostałą ilość exportował. Największe kazachskie złoża to: Kashagan, Tengiz, Karachaganoki, Kurmangazy (ok. 7 mld)

KASHAGAN jest największym polem naftowym pod dnem Morza Kaspijskiego, które obejmuję największe złoża poza środkowym wschodem, będące jednocześnie piątym co do wielkości złożem ropy naftowej na świecie. Jego objętość ocenia się na 38 mld baryłek, z czego łatwe do wydobycia jest ok. 13 mld baryłek.

Pole TENGIZ ma rezerwy szacowane na 6-9 mld baryłek, wydobycie w 2007 wyniosło 280 tys b/d potencjalne możliwości wydobycia 700 tys b/d które mają być osiągnięte do końca dekady.

Turkmenistan posiada złoża ropy naftowej o wielkości wg różnych szacunków 2-6 mld baryłek (potwierdzone złoża mają objętość 0,6 mld baryłek)

Największe złoża położone nad Morzem kaspijskim (Basin) oraz na zachodzie kraju (Garaszyzłyk).

Łącznie wydobycie za 2007 wyniosło 180 tys. B/d

W br 2009 wydobycie ma wynosić średnio 216 tys b/d zaś w 2030 - 2,2 mln b/d

Złoża ropy Uzbekistanu oszacowano na ok. 0,6 mld baryłek. W 2007 produkcja wyniosła ok. 100 tys. B/d co przy zapotrzebowaniu krajowym 156 tys b/d

Złoża KOKDUMALAK dostarcza 70% wydobywanego surowca. Zlokalizowano już kolejne złoża: w Dolinie Fergańskiej na północnym-wschodzie, na Wyżynie Ustyart i na Jeziorze Aralskim.

Udokumentowane rezerwy złoża w Dolinie Fergańskiej, leżącego po części na terytorium Uzbekistanu, Kirgistanu i Tadżyskistanu określone zostały na 1,2 mln baryłek zaś ich prawdopodobna wielkość szacowana jest na 4 mld baryłek.

Azerskie rezerwy ropy naftowej nie zostały dokładnie określone, szacowane są na 7,13 a nawet 17,5 mld baryłek. Większość z ponad 20 dużych złóż to strefy przybrzeżne (Baku i nieco na południe). W 2007 produkowano 860 tys b/d głównie z pola AZERI-CHIRAG - GUNESHLI z którego pochodzi 65% wydobycia. Eksportowno 700 tys b/d surowca przede wszystkim do: Rosji, Włoch, Turcji, Niemiec i USA.

Rezerwy:

Kazachstan - 65 bilionów stop 3

Turkmenistan - 71 bilionów stop 3

Azerbejdżan - 30 bilionów stop 3

Uzbekistan - 66 bilionów stop 3

Więcej gazu konsumuje się w Azerbejdżanie i Kazachstanie niż produkuje

Turkmenistan i Uzbekistan - produkują dużo, konsumują mało, znaczna część produkowanego gazu idzie na export

Turkmenistan jest największym importerem(?) gazu ziemnego

Gaz ziemny ze złóż w Turmenistanie i Kirgistanie przez Uzbekistan , Kazachstan, Rosję (wraz z surowcem z krajów tranzytowych) transportowany jest do państw bałkańskich (Rumunii, Bułgarii, Grecji< Serbii, Macedonii, oraz Bośni i Hercegowiny). Zasoby państw należących do WNP bez Rosji aktualnie szacowane są na 10.630 mld m3

BACKU-TIBILISI-CEYHON (BTC)

Głównym udziałowcem była firma BP (ok.34% udziałów)

W 1998 roku projekt dostał silne poparcie polskie(?) - prezydenci Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Turcji i Uzbekistanu podpisali w Ankarze ................. w której wyrazili popracie dla projektu BTC. Jako głównej bazy eksportu ropy naftowej na zachód.

Podpisanie w 1999 przez przedstawicieli Azerbejdźanu, Grecji, Kazachstanu, Turcji poraz amerykańskiego prezydenta Billa Clintona DEKLARACJI ISTANBULSKIEJ w której podjęto decyzję o realizacji projektu.

Budowa rurociągu rozpoczęła się w 2002 roku, zakończono w maju 2005 roku. W trakcie budowy nie obyło się bez problemów. Ataki separatystów w ..... i sprzeciw ekologicznych organizacji pozarządowych.

Rurociąg BTC ma przepustowość mln baryłek dziennie.

W czerwcu 2006 została podpisana umowa między Kazachstanem a Azerbejdżanem o przyłączenie się Kazachstanu do projektu BTC.

Z projektem jest projekt BTE - Backu- Tbilisi - Erzurom?

Jest to gazociąg (BTC - ropoczeg) Większość bazy jest równoległe do bazy BTC.

Powołanie konsorcjum międzynarodowego. Głównym operatorem jest konsorcjum SCPC. Głównym udziałowcem jest BP.

Celem projektu jest dostarczenie gazu z azerskiego pola SHCH DENIZ do Turcji. Został zrealizowany pod koniec roku 2006. Gaz jest transportowany przez ten rurociąg.

Te dwa projekty są poza kontrolą rosyjską.

Innym rurociągiem prowadzonym na zachód ale kontrolowanym przez Rosję jest Konsorcjum CPC łączące Kazerskie pole naftowe TENGIZ z rosyjskim polem czarnomorskim w Noworosyjsku.

Działa od 2001 obsługuje blisko 1/3 eksportu ropy naftowej z Kazachstanu. Przepustowość TENGIZ-Noworosyjsk to 560 tys. Baryłek dziennie.

Rurociągi biegnące przez Rosję w kierunku północnym.

Najstarszy rurociąg Atyrau-Samara traci na znaczeniu na skutek funkcjonowania od 2001 projectu TANGIZ-Noworosyjsk.

Podobnie jest w przypadku innej bazy przesyłowej BAKU - Noworosyjsk która jest w niewielkim stopniu wykorzystywana ze względu na wybudowanie ropociągu BTC.

Ropociągi rosyjskie pozostają ważnym ogniwem transportu kaspijskiej ropy. Rosja kontroluje eksport gazu. Z Turkmenistanu za pomocą po radzieckiej infrastruktury biegnącej przez Uzbekistan i Kazachstan.

Kierunek wschodni: jest kierunkiem bardzo obiecującym w przyszłości w związku z rosnącym zapotrzebowaniem na surowce energetyczne w Chinach i innych rynkach azjatyckich. Ocenia się, że w perspektywie 15 lat to zapotrzebowanie energetyczne ma wynieść 10 mln baryłek ropy naftowej dziennie.

Współpraca Chin odbywa się z Kazachstanem. Początek współpracy energetycznej to rok 1997. Wtedy podpisana m-n porozumienie dot. Różnorodnych form współpracy w tym min. Budowy ropociągu. Budowa ropociągu Kazachstan-Chiny rozpoczęła się na początku XXI w. Zakończyła się w grudniu 2005. Rurociąg wiedzie od Atyrcu w pobliżu złoża Kaszagen nad Morzem Kaspijskim aż do Alaszanku (Chiny). Liczy 3 tys km. Początkowa przepustowość wynosiła 200 tys. Baryłek ropy dziennie. Współcześnie ta liczba się podwoiła.

Kierunek południowy: ocenia się, że eksport i ropy i gazu ziemnego jest najbardziej opłacalny ze względu na niskie koszty budowy infrastruktury przesyłowej. Jest to najkrótsza i najstarsza i najszybsza droga, która prowadzi przez stosunkowo bezpieczne tereny. Ryzyko katastrofy ekologicznej jest minimalne, kierunek najbardziej problematyczny: problem polityki USA wobec Iranu. Ta polityka wpływa na możliwość pozyskania inwestorów zagranicznych które chciałaby wraz z Iranem realizować projekty uwzględniające sankcje USA wobec Iranu uniemożliwiające większe zaangażowanie amerykańskich koncernów energetycznych w Iranie.

Istnieją projekty energetyczne w 1997 - Iran + Turkmenistan ukończyły budowę gazociągu KOPERŻE-KURT KM.

Rurociąg transportował surowiec niezależnie od Rosji. Zdecydowano, że przez 25 lat Iran ma importować z Turkmenistan od 177 do 212 mld stóp sześciennych gazu.

Projekt rurociągu Turkmenistan przez Afganistan do Pakistanu.

W rejonie Kaspijskim powstaje coraz więcej projektów mających na celu uniezależnienie się byłych republik radzieckich od Rosji. Rosyjski monopol na eksploatację i transport zasobów kaspijskich w kierunku zachodnim został przełamany wraz z powstaniem rurociągu BTC. Z kolei skomplikowana sytuacja m-n w południowej części regionu, uniemożliwia pełne wykorzystanie istniejących tam możliwości transportu ropy naftowej i gazu ziemnego. Zauważalne jest również coraz większe zainteresowanie wschodnim kierunkiem eksportu surowców, który jest najbardziej perspektywiczny.

2

---