6 batalion dowodzenia

ZATWIERDZAM

Dowódca kompanii rozpoznawczej

Kpt Jacek GRĘDA

Data...........................

PLAN KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć z terenoznawstwa z plutonem rozpoznawczym

w dniu 19.07.06

TEMAT: 5 Odnajdywanie charakterystycznych punktów w terenie oraz odczytywanie odległości i wysokości przedmiotów w terenie. Marsz wg mapy.

OPRACOWAŁ

Dowódca 1 plutonu

ppor Maciej GOC

KRAKÓW

2006

TEMAT: 5 Odnajdywanie charakterystycznych punktów w terenie oraz odczytywanie odległości i wysokości przedmiotów w terenie. Marsz wg mapy.

CEL: Zapoznać i uczyć żołnierzy:

• ogólnych wiadomości o mapach topograficznych;

• znaków umownych map topograficznych;

• orientowania się w terenie wg mapy.

FORMA: Ćwiczenie praktyczne.

MIEJSCE: GOSz Pasternik

CZAS: 5 x 45 min.

ZAGADNIENIA SZKOLENIOWE:

1. Ogólne wiadomości o mapach topograficznych.

2. Znaki umowne map topograficznych.

3. Orientowanie się w terenie wg mapy.

LITERATURA:

1. „Topografia wojskowa”. Szt. Gen. WP Oddział Topograficzny.

2. „Tablice poglądowe do nauki topografii wojskowej” Szt. Gen. wew. 7/32/98.

WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO-METODYCZNE:
PRZED ZAJĘCIAMI:

• przygotowuję PLAN- KONSPEKT do zajęć;

• przed zajęciami przeprowadzam instruktaż z dowódcami drużyn oraz z wyznaczonymi
  osobami funkcyjnymi;

• dzień przed zajęciami sprawdzam plany pracy oraz przygotowanie osób funkcyjnych do zajęć;

• sprawdzam przygotowanie oraz skompletowanie środków materiałowo- technicznych;

• w dniu zajęć sprawdzam w rejonie pododdziału wygląd zewnętrzny żołnierzy oraz ich
  wyposażenie /do zajęć/;

W CZASIE ZAJĘĆ:

• zajęcia prowadzone są formą ćwiczenia praktycznego;

• w czasie zajęć zwracam szczególną uwagę na metodyczne szkolenie żołnierzy przez dowódców
  drużyn /w przypadku stwierdzenia rażących niedociągnięć przerywam natychmiast szkolenie w
  drużynie, wzywam dowódcę drużyny i omawiam stwierdzone błędy/;

• wymagam właściwego zachowania się dowódców drużyn oraz zgodnego z regulaminem
  podawania komend;

• zwracam uwagę na czynności wykonywane przez żołnierzy;

• w czasie marszu żołnierze doskonalą technikę poruszania się w terenie różnymi sposobami.

ORGANIZACJA SZKOLENIA:

Ćwiczenie praktyczne / sposobem szeregowym /.

- część wstępną i końcową prowadzę osobiście /dowódca plutonu/;

- część główną zajęć organizuję sposobem szeregowym /PN prowadzą dowódcy drużyn
wg modelu podstawowego /, zmianą na PN kieruję osobiście.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

LP-	Zagadnienia.	Czynności kierownika zajęć.	Czynności szkolonych.
1.	Część wstępna. 5 min.	- przyjęcie meldunku; - sprawdzenie obecności; - podanie tematu, zagadnień i celu zajęć; - podanie organizacji i przebiegu zajęć; - omówienie warunków bezpieczeństwa; - przejrzenie rozładowania broni;	Słuchają i wykonują polecenia.
2.	Część główna. 165 min. ćwiczenie praktyczne	Realizacja zagadnienia nr 1. - 25 min. - załącznik nr 1; Realizacja zagadnienia nr 2. - 20min. - załącznik nr 2; Realizacja zagadnienia nr 3. - 20 min. - załącznik nr 3; Realizacja zagadnienia nr 4. - 60min. - załącznik nr 4; Realizacja zagadnienia nr 5. - 40 min. - załącznik nr 5;	Ćwiczą praktycznie.
3.	Część końcowa. 10 min.	- przejrzenie rozładowania broni; - rozliczenie środków pozoracji pola walki; - sprawdzenie sprzętu i wyposażenia żołnierzy; - omówienie zajęć; - podanie tematu następnych zajęć;	Słuchają i wykonują polecenia.

ZAŁĄCZNIKI DO PLANU KONSPEKTU:

Załącznik nr 1 - zasady orientowania się w terenie;

Załącznik nr 2 - orientowanie się w terenie wg mapy;

Załącznik nr 3 - odczytywanie odległości i wysokości przedmiotów w terenie;

Załącznik nr 4 - marsz wg mapy;

Załącznik nr 5 - orientowanie się w terenie w warunkach ograniczonej widoczności.

Załącznik nr 1
ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE BEZ MAPY.

Podejmując decyzję o przemieszczaniu się w terenie przyjmujemy trasę, wzdłuż której będziemy się poruszać.
Aby praktycznie odbyć marsz po wcześniej zaplanowanej trasie przez cały czas musimy orientować się w terenie.

Orientując się w terenie bez mapy, należy:

1. Określić kierunki stron świata;

2. Określić swoje położenie w terenie w stosunku do otaczających przedmiotów terenowych;

3. Ustalić w terenie pożądany kierunek przemieszczania się.
   Określanie kierunków stron świata.

Istotą orientowania się w terenie jest, między innymi, poprawne określenie kierunków stron świata. Umownie
przyjmuje się, że zasadniczym kierunkiem stron świata jest północ. Po określeniu kierunku północy należy stanąć w tą
stronę twarzą i wtedy wyciągnięta lewa ręka wskaże zachód, prawa wschód a z tyłu będzie południe.

Kierunki stron świata można określić za pomocą:

• busoli;

• ciał niebieskich;

• charakterystycznych cech przedmiotów terenowych.
  Określenie kierunków stron świata za pomocą busoli.

Do określania kierunków stron świata przeznaczona jest busola (kompas). Zasadniczą częścią każdej busoli jest
igła magnetyczna. Igła magnetyczna osadzona na ostro zakończonym trzpieniu, gdy jest odblokowana (swobodna)
ustawia się w południku magnetycznym, to znaczy, że jeden koniec igły wskazuje północ, a drugi południe.

Busolą nazywamy pudełko z igłą magnetyczną i podziałką, wyposażone w urządzenie do celowania.
Urządzeniem takim może być np. ruchomy pierścień z muszką i szczerbinką lub po prostu prosty brzeg pudełka busoli.

Busole są najrozmaitszych konstrukcji, dokładności i przeznaczenia. Składa się ona z pudełka ebonitowego, wewnątrz
którego znajduje się zawieszona na ostrzu stalowym igła magnetyczna z zaciskiem. Wewnątrz pudełka busoli jest
ruchomy pierścień z podziałką (limbus) przeznaczony do pomiarów kątów. Urządzenie celownicze jest nieruchome i
umocowane na stałe do pudełka busoli. Zacisk igły magnetycznej działa automatycznie przy zamykaniu i otwieraniu
przykrywki busoli. Jeden bok pudełka posiada naniesioną podziałkę milimetrową.

Sprawdzenie busoli.

Przygotowując busolę do pracy powinno się sprawdzić czułość igły magnetycznej. W tym celu zwalniamy zacisk
igły magnetycznej i ustawiamy busolę w położeniu poziomym. Po ustawieniu się igły w jednym położeniu należy
kilkakrotnie wyprowadzić ją z tego położenia przez zbliżanie metalowego przedmiotu. Jeżeli za każdym razem igła
powraca na to samo miejsce oznacza to, że czułość jej jest odpowiednia.

Posługując się busolą należy przestrzegać następujących zasad:

1. W celu zabezpieczenia ostrza igły przed szybkim zużyciem należy igłę unieruchamiać w czasie przenoszenia busoli.

2. Przed pracą w nocy busolę należy naświetlać w ciągu 3-5 minut w promieniach światła słonecznego lub innego
   źródła, by nafosforyzowane części busoli świeciły w ciemności.

3. Podczas pracy z busolą należy przestrzegać, aby w pobliżu nie było przedmiotów stalowych lub żelaznych.

4. Należy unikać pracy z busolą w pobliżu linii wysokiego napięcia.

5. Busolą nie można posługiwać się w rejonach o znacznej anomalii magnetycznej.
Określenie kierunków stron świata za pomocą ciał niebieskich.

W razie braku busoli kierunek północy można określić w terenie następująco:

• według Słońca;

• według Słońca i zegarka;

• według Gwiazdy Polarnej;

• według Księżyca.

W dni słoneczne można określić kierunek stron świata według położenia Słońca. Kierunek położenia Słońca nad
obszarem Polski według czasu środkowoeuropejskiego (zimowego) przedstawia poniższa tabela.

Położenie Słońca w zależności od pory roku i doby:

Położenie Słońca	Marzec, kwiecień, wrzesień, Październik	Maj, czerwiec, lipiec, sierpień	Listopad, grudzień, styczeń, luty
Na wschodzie	Około godz. 6^00	Około godz. 7^00	Nie widać
Na południu	Ogodz. 12^00	Ogodz. 12^00	Ogodz. 12^00
Na zachodzie	Około godz. 18^00	Około godz. 17^00	Nie widać

Po odnalezieniu jednej ze stron świata według Słońca należy ustalić, gdzie jest północ, a potem dopiero określać
inne kierunki.

Określenie kierunku północy według Słońca i zegarka polega na tym, że małą (godzinową) wskazówkę skierowujemy
ku Słońcu. Dwusieczna kąta zawartego pomiędzy małą wskazówką i kierunkiem na godzinę 12 wskaże w przybliżeniu
kierunek południowy.

Określenie kierunku północy według
Gwiazdy Polarnej polega na odnalezieniu jej
w gwiazdozbiorze Małego Wozu (Małej
Niedźwiedzicy) jako koniec jego dyszla.
Kierunek północy geograficznej w terenie
wskaże linia pionowa od Gwiazdy Polarnej do
horyzontu. Gwiazdę Polarną odnajduje się na
niebie za pomocą gwiazdozbioru Wielkiego
Wozu (Wielkiej Niedźwiedzicy). Przez gwiazdy
stanowiące tylne koła wozu, należy
przeprowadzić linię prostą do góry i odłożyć na
niej pięć odcinków, każdy równy rozstawowi kół
tylnych Wielkiego Wozu. Za pomocą Gwiazdy
Polarnej kierunek północy geograficznej można
określić z dokładnością 1 - 2°.

Określanie kierunku północy według Gwiazdy
Polarnej

Położenie Księżyca w zależności od jego fazy i pory doby:

Po określeniu jednej ze stron świata według Księżyca określamy północ, a następnie inne strony świata.

Określanie kierunków stron świata według charakterystycznych cech przedmiotów terenowych.

Określanie stron świata tym sposobem jest mniej pewne od wyżej omówionych, dlatego sposób ten należy
wykorzystywać wtedy, gdy nie ma busoli i niemożliwe jest wykorzystanie ciał niebieskich.

Przedmioty terenowe, według których można określać w przybliżeniu kierunki stron świata, mają
następujące charakterystyczne cechy:

• duże kamienie i skały w większych szerokościach geograficznych na naszej półkuli od strony północnej pokryte są
  mchem;

• mrowiska niemal zawsze znajdują się z południowej strony drzewa, pnia lub krzaka;

• na północnych skrajach polan leśnych oraz z południowych stron oddzielnie rosnących drzew, pni, dużych kamieni,
  trawa bywa zazwyczaj gęstsza;

• kora oddzielnie rosnących drzew z północnej strony bywa często grubsza, niekiedy pokryta mchem, jeśli mech rośnie
  na całym pniu drzewa wówczas na północnej stronie jest go więcej, szczególnie u dołu;

• korony oddzielnie rosnących drzew są więcej rozwinięte od południowej strony;

• słoje na ściętych pniach drzew są bardziej skupione od strony północnej;

• śnieg szybciej topnieje na zboczach, skarpach, dachach od strony południowej;

• ołtarze w starych kościołach znajdują się przeważnie we wschodniej części nawy głównej, a oś budynku przebiega w
  kierunku wschód - zachód.

Załącznik nr 2
ORIENTOWANIE SIĘ W TRENIE WEDŁUG MAPY.

Orientowanie się w terenie według mapy sprowadza się do wykonania kilku czynności:

• zorientowania arkusz mapy;

• określenia na mapie swojego położenia;

• porównania mapy z otaczającym terenem;

• określenia drogi przemieszczania się w terenie zgodnie z mapą.
  

Zorientowanie mapy.

Zorientowanie mapy polega na takim jej ułożeniu, aby kierunki stron świata na mapie były zgodne z
kierunkami stron świata w terenie, wtedy górna ramka mapy zwrócona będzie ku północy.
Mapę można zorientować w terenie:

• magnetycznie;

• geometrycznie;

• za pomocą ciał niebieskich.
  

Orientowanie mapy sposobem magnetycznym.

Chcąc zorientować mapę magnetycznie, należy tak ułożyć busolę, aby jej linia N-S pokrywała się z
zachodnią lub wschodnią ramką mapy lub dowolną linią pionową siatki kilometrowej. Następnie należy tak
obrócić mapę, aby koniec igły magnetycznej wskazywał dokładnie kierunek N (odczyt kątowy 0°). Wtedy mapa
będzie zorientowana, przy założeniu, że deklinacja magnetyczna wynosi zero, (busola ułożona wzdłuż ramki
wschodniej lub zachodniej) albo uchylenie magnetyczne wynosi zero (busola ułożona wzdłuż pionowej linii
siatki kilometrowej).

Orientowanie mapy sposobem geometrycznym.

Orientowanie mapy sposobem geometrycznym przeprowadza się za pomocą linii lub punktów
terenowych. Do orientacji mapy tym sposobem należy wybrać proste linie terenowe, takie jak prosty odcinek
drogi, kanału itp. lub przedmioty terenowe, które znajdują się na mapie i są widoczne z miejsca, w którym się
znajdujemy.

Orientując mapę za pomocą linii terenowej należy zgrać znak liniowy na mapie z przebiegiem tej linii w terenie (rys.1) zwracając uwagę na to, by położenie przedmiotów w terenie było zgodne z położeniem ich zobrazowań na mapie (Uwaga! Na błąd zorientowania mapy równy 180°)

Orientując mapę za pomocą punktów terenowych należy linijkę (ołówek) przyłożyć na mapie do
znaków tych przedmiotów (miejsce stania - wybrany przedmiot terenowy) i wycelować w wybrany przedmiot w
terenie.

Orientacja geometryczna mapy jest dokładniejsza niż orientacja magnetyczna, dlatego, jeżeli warunki
terenowe na to pozwalają, należy ją stosować.

Orientowanie mapy za pomocą ciał niebieskich.

W dzień kierunki stron świata można ustalić za pomocą Słońca, a w nocy według Gwiazdy Polarnej lub
Księżyca. Sposoby te zostały zaprezentowane wcześniej. Po ustaleniu kierunków stron świata w terenie,
należy wyznaczyć kierunek północny na charakterystyczny przedmiot terenowy, a następnie w tym kierunku
skierować górną ramkę mapy.

Określenie własnego położenia na mapie.

Niezwykle ważnym etapem korzystania z mapy jest umiejętność określania swojego położenia w
terenie na zorientowanej mapie. W tym celu wykorzystuje się zarówno elementy treści sytuacyjnej, jak i rzeźby
terenu.
Dlatego miejsce własnego położenia na mapie można określić następującymi sposobami:

• na podstawie pobliskich przedmiotów terenowych;

• na podstawie rzeźby terenu;

• za pomocą pomiaru;

• za pomocą celowania z pomiar

• 
  za pomocą wcięć.

Rys.3. Określanie swojego położenia na mapie według przedmiotów terenowych.

Pierwszy z wymienionych sposobów jest najczęściej stosowanym. Rysunek 3 przedstawia jak po
zorientowaniu mapy i określeniu odległości do wybranych przedmiotów terenowych określić względem nich
swoje położenie. Jeżeli odległość do zabudowań wynosi 150 m to na mapie w skali 1:50 000 odkładamy 3 mm
od znaku umownego tych zabudowań w kierunku na siebie. Dla kontroli powinniśmy określić także odległość
do mostu.

Określenie położenia na mapie na podstawie rzeźby terenu jest bardzo podobne do sposobu
poprzedniego, z tym, że zamiast przedmiotów terenowych bierze się pod uwagę charakterystyczne formy
rzeźby terenu, takie jak góra, fałda terenowa, dół, urwisko, itp.. sposób ten przedstawia rysunek 4.

Rys.4. Określanie swojego położenia na mapie według charakterystycznych form rzeźby terenu.

Określanie swojego położenia na mapie za pomocą pomiaru, stosuje się najczęściej podczas marszu.
Przebywaną trasę mierzy się od charakterystycznych punktów terenowych, znajdujących się równocześnie na
mapie. Wyliczoną wartość odkładamy wzdłuż drogi, którą maszerowaliśmy i zaznaczamy na mapie nasze
położenie.

Określanie swojego położenia na mapie za pomocą celowania i pomiaru odległości stosuje się
wówczas, gdy w terenie znajduje się tylko jeden charakterystyczny przedmiot terenowy, według którego
możliwe jest określenie położenia. Mając zorientowaną magnetycznie mapę, przykłada się linijkę do znaku
danego przedmiotu, wycelowuje w przedmiot w terenie i wykreśla na mapie linię celowania. Następnie po
określeniu odległości do przedmiotu celowania i odkłada ją w skali mapy od znaku na mapie na wykreślonej
linii celowania w kierunku własnego położenia.

Określanie swojego położenia na mapie za pomocą wcięć.

Rysunek 5 przedstawia zasadę tzw. wcięcia w bok, która polega na określeniu miejsca stania, gdy
znajdujemy się na linii terenowej (droga, tor kolejowy itp.). Przedmiot, według, którego zamierzamy określić
swoje położenie musi być widoczny w terenie i równocześnie być zaznaczony na mapie. Po zorientowaniu
mapy, nie zmieniając jej położenia wykonać celowanie linijką (ołówkiem) przez punkt na mapie do widocznego
przedmiotu w terenie. Po dokonaniu celowania należy zaznaczyć na mapie przecięcie się linii celowania z
daną linią terenową. Punkt ten wyznaczy na mapie nasze położenie.

Rys.5. Określanie swojego położenia na mapie za pomocą wcięcia w bok.

Wcięcie wstecz stosuje się, gdy znajdujemy się w terenie otwartym i widoczne są, co najmniej dwa
przedmioty terenowe, które zaznaczone są również na mapie. Określając tym sposobem swoje położenie na
mapie, należy mapę zorientować i wykonać na niej celowanie przez odpowiednie znaki na mapie do
wybranych przedmiotów terenowych. Jeżeli celowanie wykonujemy do trzech przedmiotów to wtedy z powodu
różnych błędów owe linie nie przetną się w jednym punkcie, ale powstanie trójkąt. Środek tego trójkąta
wyznaczy nasze położenie, z tym jednak, że każdy z boków utworzonego trójkąta nie może być większy niż 3
mm, niezależnie od skali mapy. Jeżeli ten warunek nie będzie spełniony to celowanie należy powtórzyć.

Porównanie mapy z terenem.

Czynność ta polega na odnajdywaniu na mapie przedmiotów, które widzimy w terenie lub określaniu w
terenie przedmiotów, które znajdują się na mapie.
Aby odnaleźć na mapie przedmiot, który widzimy w terenie, należy:

• zorientować mapę i zaznaczyć na niej swoje położenie;

• wycelować z punktu stania na mapie do widocznego przedmiotu terenowego;

• określić odległość do widocznego przedmiotu w terenie i odłożyć ją na mapie;

• odnaleźć na mapie znak topograficzny szukanego przedmiotu terenowego.
  Aby odnaleźć w terenie przedmiot zaznaczony na mapie, należy:

• zorientować mapę i zaznaczyć na niej swoje położenie;

• celując linijką (ołówkiem) przez punkt swojego położenia i znak topograficzny na mapie,
odnaleźć w terenie szukany przedmiot terenowy.

Określenie drogi przemieszania się w terenie zgodnie z mapą.

Jeżeli zostało zaplanowane na podstawie mapy przejście do określonego miejsca, to powinniśmy to
wykonać po określonej trasie w terenie i nie zabłądzić. Jeżeli trasa przemieszczenia będzie przebiegała
wzdłuż dróg, linii kolejowych itp. to utrzymywanie zadanego kierunku wzdłuż linii terenowej nie powinno
nastręczać większych trudności. Wystarczy tylko odnaleźć daną linię w terenie i wzdłuż niej przemieszczać
się.

Natomiast utrzymywanie kierunku na przełaj w trudnych warunkach terenowych i atmosferycznych może
stwarzać wiele kłopotów.
Maszerując na przełaj kierunki można utrzymać za pomocą:

• charakterystycznych przedmiotów terenowych widocznych z daleka;

• marszu według azymutu;

• w nocy - według gwiazd i stałych punktów świetlnych;

• przyrządów nawigacyjnych (np. GPS).

Ostatnie lata wskazują na stopniowe zastępowanie map papierowych mapami wyświetlanymi na
ekranach monitorów. Jednak jeszcze przez jakiś czas będą w powszechnym użyciu mapy tradycyjne i tylko
dobra znajomość pozwoli na szybkie i dokładne orientowanie się w terenie, jak również na uzyskanie pełnej
informacji o nim.

Załącznik nr 3
Określanie odległości do przedmiotów terenowych.

Poprawne określanie odległości umożliwia szybkie orientowanie się w terenie oraz określanie swojego położenia
względem otaczających przedmiotów terenowych.

Odległość w terenie można określać za pomocą następujących sposobów: „na oko", krokami, według wielkości
kątowych znanych wymiarów liniowych przedmiotów terenowych, prędkości rozchodzenia się fal światła i dźwięku i czasu
trwania marszu.

Ocena odległości „na oko".

Jest to najszybszy i najprostszy sposób określania odległości. Sposób ten, aby mógł być stosowany wymaga
systematycznych ćwiczeń w terenie i sprawdzania wyników tej oceny innymi sposobami (np. pomiar odległości na mapie,
dalmierzem).

Odległość ocenia się „na oko" biorąc pod uwagę:

• stopień widoczności przedmiotów terenowych (tabela);

• utrwalonych w pamięci wzrokowej typowych odległości w terenie (np. 100, 200, 500 m, itp.).

Należy jednak pamiętać, że na dokładność oceny odległości znaczny wpływ wywierają takie cechy jak wielkość i
wyrazistość przedmiotów, kolor w stosunku do otaczającego tła, oświetlenie i przejrzystość atmosfery. I tak:
a) Drobne przedmioty wydają się dalsze niż przedmioty duże, położone w tej samej odległości. Przy sztucznym
oświetleniu, np. w nocy przedmioty terenowe wydają się mniejsze, a tym samym bardziej oddalone.
b) Przedmioty o wyraźnych konturach wydają się bardziej zbliżone, dlatego też:

przedmioty w kolorze jasnym wydają się bliższymi niż przedmioty w kolorze ciemnym. Tło jednokolorowe,
monotonne (łąka, śnieg) skraca odległość,

• przedmioty jasno oświetlone stwarzają wrażenie bliżej położonych w porównaniu ze słabo oświetlonymi,

• w dzień pochmurny, podczas mgły, deszczu lub zmroku przedmioty wydają się dalsze;

c) Teren równinny skraca pozornie odległość, szczególnie bliższe wydają się przedmioty za szeroką, otwartą przeszkodą
wodną. Z tego względu brzeg przeciwległy zawsze wydaje się bliższy niż jest w rzeczywistości. Doliny, wąwozy i jary
występujące na linii określania odległości pozornie ją zmniejszają. Przy ocenie odległości w pozycji leżącej
przedmioty sprawiają wrażenie bliżej położonych niż w pozycji stojącej.

d) Przedmioty terenowe obserwowane od podnóża wzniesienia do wierzchołka wydają się bliższe niż obserwowane z
góry.

Dla przybliżonej oceny odległości można posługiwać się niżej podaną tabelą. Zawiera ona średnie odległości dla
normalnego wzroku i dobrych warunków obserwacyjnych w dzień.

Lp.	Rodzaj przedmiotów i stopień ich widoczności	Odległość w km
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.	Widoczne osiedla wiejskie Widoczne kominy fabryczne Widoczne pojedyncze domy wiejskie Widoczne okna w domach Widoczne kominy na dachach domów Widoczne pnie drzew i słupy telefoniczne Widoczny zarys człowieka, na drzewach grube gałęzie Widoczne ruchy rąk i nóg Odróżnia się dachówki na dachach i liście na drzewach Rozróżnia się części twarzy (oczy, nos, usta)	10-12 6 5 4 3 1,0-1,5 0,7-0.8 0,5-0,6 0,2 0,1

Tabelę powyższą można sobie rozbudowywać i uściślać na podstawie własnych obserwacji.

Pomiar odległości krokami.

Mierząc odległości krokami, należy znać długość własnego kroku w metrach. Długość własnego kroku wylicza się
maszerując wzdłuż uprzednio zmierzonego odcinka i odliczając ilość par kroków. Mierząc odległość krokami liczy się
podwójne kroki. Należy pamiętać, że przy pomiarze odległości krokami w kierunku opadania terenu krok się wydłuża, a
przy pomiarze pod górę - krok się skraca. Dokładność pomiaru odległości krokami przy zachowaniu równego i
sprawnego kroku, waha się w granicach od 2 do 5% w stosunku do przebytej drogi.

Określanie odległości według wielkości kątowych przedmiotów terenowych.

Sposób ten polega na określeniu kąta obserwacji przedmiotu terenowego o znanej długości, szerokości lub
wysokości w metrach.

Odległość określa się według wzoru: D = 1000xh/K

gdzie:

D - określana odległość w metrach;

h - wielkość liniowa przedmiotu;

K - wielkość kątowa przedmiotu, tj. kąt w tysięcznych, pod którym widać przedmiot z danej odległości D;

1000-wartość stała.

W tym miejscu poznamy nową jednostkę miary kątowej. Wiele przyrządów (np. lornetki, busole) wyskalowanych jest nie
w stopniach, a w tysięcznych, którą można zdefiniować następująco:

TYSIĘCZNA jest to kąt, pod którym widzi się odcinek 1m z odległości 1000m.

Bardzo istotną zaletą tysięcznej jest łatwe przejście od miar kątowych do liniowych i odwrotnie za pomocą
prostych działań arytmetycznych.

Wracając do zadania określenia odległości to ze wzoru wynika, że powinniśmy zmierzyć kąt. Na przykład, aby
określić odległość do widocznego słupa o wysokości 8 m musimy zmierzyć wielkość kątową tego słupa. Do pomiaru
kątów można użyć zwykłą linijkę milimetrową. Z definicji tysięcznej wynika, że jeżeli będziemy trzymali linijkę w odległości
50 cm od oka to 1 mm na linijce będzie odpowiadać kąt 2 tysięczne. Po odczytaniu liczby milimetrów pokrywających dany
przedmiot (słup - 10 mm) wynika, że wielkość kątowa słupa wynosi 20 tysięcznych. W związku, z czym odległość do
słupa wynosi 400 m.

Zamiast linijki milimetrowej do pomiaru wielkości kątowych można wykorzystać podręczne przedmioty (pudełko
zapałek, ołówek itp.), których wymiary w milimetrach są znane.

Określanie odległości według prędkości rozchodzenia się światła i dźwięku.

W tym celu wykorzystuje się dwie powszechnie znane informacje:

1. Prędkość rozchodzenia dźwięku w powietrzu wynosi około 330 m/sek;

2. Prędkość światła wynosi około 300 000 km/sek.

Jeżeli więc policzy się liczbę sekund, które upłyną od ujrzenia błysku (np. błyskawica) do chwili usłyszenia grzmotu, to
łatwo można określić odległość do miejsca uderzenia pioruna według wzoru:

D = t x 330 m

gdzie:

D - określana odległość;

t - liczba sekund, jaka upłynęła między bodźcem wzrokowym, a słuchowym.

Pomiar odległości według czasu trwania marszu.

Średnia prędkość marszu pieszego w terenie, w którym kąty nachylenia terenu nie przekraczają 5° wynosi około
5 km/godz.. Wykonując marsz pojazdami odległość określa się według licznika samochodowego wskazującego długość
przebytej drogi.

Pomiar wysokości przedmiotów terenowych.

Do określenia wysokości przedmiotu terenowego można wykorzystać znany już wzór:

h = D x K/1000

Aby posłużyć się tym wzorem należy przedtem zmierzyć odległość od punktu stania do przedmiotu, którego
wysokość się określa, a następnie dokonać pomiaru wielkości kątowej przedmiotu. Odległość i kąt możemy zmierzyć
wcześniej już poznanymi metodami.

Wysokość przedmiotu terenowego zmierzymy też według długości jego cienia, pod warunkiem, że dzień jest
słoneczny a teren w miarę płaski. Jeśli zmierzymy długość własnego cienia i cienia, przedmiotu, to wysokość przedmiotu
łatwo określić z proporcji wyrażonej następującymi słowami: wysokość przedmiotu jest tyle razy większa (mniejsza) od
wzrostu człowieka, ile razy cień przedmiotu jest dłuższy (krótszy) od cienia człowieka.

Jeżeli sytuacja wymaga szybkiego określenia wysokości i pomiar nie musi być bardzo dokładny, to wysokość
przedmiotów terenowych można określić „na oko". Znając wysokość różnych przedmiotów terenowych można je
porównywać z przedmiotami o nieznanych wysokościach.

Załącznik nr 5
Określanie swojego położenia w terenie.

Określając swoje położenie w terenie, należy podać rejon, w którym się znajdujemy, a następnie odległości i
kierunki od charakterystycznych przedmiotów terenowych do miejsca naszego stania.
Określenie własnego położenia powinno wyglądać następująco: „ Znajduję się na wzgórzu, 400 m na zachód od zabudowania na skraju lasu, 800 m na południowy zachód od widocznej miejscowości z kościołem i 950 m na południowy wschód od skrzyżowania dróg."

Jeżeli nazwy własne przedmiotów terenowych są nam znane, to wtedy nie mówi się na przykład: „od widocznej miejscowości", lecz podaje nazwę danego osiedla. Informacje o nazwach obiektów można uzyskać od miejscowej ludności, drogowskazów lub tablic na budynkach itp., aby zachować ciągłość orientacji, należy systematycznie w miarę przemieszczania się rozpoznawać otaczające przedmioty terenowe i w stosunku do nich określać swoje położenie.

Ustalenie w terenie pożądanego kierunku przemieszczania się.

Niezmiernie ważną czynnością jest utrzymanie w terenie pożądanego kierunku przemieszczania się. Kierunki te,
zwłaszcza na przełaj, można utrzymywać za pomocą:

1. Charakterystycznych przedmiotów terenowych dobrze widocznych z daleka (wysokie budowle, kościoły, kominy,
   wysokie drzewa itp.);

1. Linii terenowych (drogi, szlaki kolejowe, linie wysokiego napięcia, rzeki itp.);

2. Określonych azymutów;

3. Gwiazd i punktów świetlnych (w nocy);

4. Przyrządów nawigacyjnych.

Najtrudniej utrzymywać kierunek w terenie zakrytym i w ograniczonej widoczności. Dlatego też w tych sytuacjach dużo
uwagi należy poświęcić temu zagadnieniu.

Orientowanie się w trudnych warunkach.

Szybkość i poprawność orientowania się w terenie zależy w dużym stopniu od miejscowych warunków
terenowych, pogodowych oraz pory roku i doby. Mała liczbę lub brak charakterystycznych przedmiotów terenowych
zdecydowanie utrudnia to zadanie. Trudne zwykle warunki do orientowania się występują w dużych masywach leśnych,
terenie górzystym, w dużych osiedlach, podczas deszczu, mgły, śnieżycy, w nocy oraz w zimie.

Masywy leśne są trudnym terenem do orientowania się ze względu na zakrycie, małą liczbę charakterystycznych
przedmiotów terenowych czy też utrudnione śledzenie przebytej drogi podczas pokonywania terenu na przełaj. Orientując
się w masywach leśnych, należy zwracać uwagę na kierunki przebiegu dróg, numerację oddziałów leśnych, polany,
leśniczówki, strumienie i występujące jeziora i oczka wodne.

W miastach należy orientować się na podstawie głównych ulic, placów, skwerów, kościołów, mostów,
wyróżniających się budynków itp.

Orientowanie się w górach utrudnione jest z powodu ograniczonego zasięgu obserwacji w dolinach, kotlinach i
obszarach zalesionych, częstych zmian warunków atmosferycznych oraz małej liczby charakterystycznych przedmiotów
terenowych. Przemieszczając się w górach należy orientować się przede wszystkim w stosunku do dominujących nad
okolicą wzniesień, szczytów górskich, dolin, strumieni, szlaków komunikacyjnych i osiedli.

Całkiem odmienna sytuacja zastanie nas w nocy. W porze nocnej nie tylko ulega ograniczeniu zasięg obserwacji,
ale występuje także utrudnione spostrzeganie i rozpoznawanie charakterystycznych przedmiotów terenowych. Odległości
pokonywane w nocy wydają się dłuższe niż w dzień. Dlatego też do orientowania się w nocy należy wybierać te
charakterystyczne przedmioty terenowe, które są dobrze widoczne na tle nieba (odosobnione budynki, kominy fabryczne,
wieże ciśnień, zagajniki, dominujące wzniesienia oraz jeziora, stawy, rzeki itp.).

Utrudnione orientowanie się w okresie zimowym wynika z tego, że wiele charakterystycznych przedmiotów
terenowych przykrytych jest śniegiem.

We wszystkich przedstawionych wyżej warunkach, aby nie utracić orientacji w terenie, trzeba częściej określać
swoje położenie, mierzyć azymuty kierunków przemieszczania się i starannie dobierać punkty oraz linie terenowe do
orientowania się podczas marszu.

Obecnie podczas przemieszczania się w terenie coraz powszechniej, między innymi ze względu na coraz niższe
ceny, używane są odbiorniki nawigacji satelitarnej. Wykorzystywanie ich pozwala na łatwiejsze i praktycznie niezawodne
orientowanie się w terenie.

Rys. 1. Orientowanie mapy sposobem geometrycznym.

---