Historia architektury i sztuki 14.11.09
VI. Sztuka Starożytnej Grecji
Grecy nazywali siebie Hellenami. A Grecję Helladą. Sztuka helleńska = sztuka grecka.
Sztuka Grecka od VIII p.n.e w do przełomu ery.
Wyróżniamy okresy:
- archaiczny VIII-VI w
- klasyczny (prehellenistyczny) panowanie Aleksandra Wielkiego,
- hellenistyczny 2 połowa IV w do przełomu ery
W obrębie terytorialnym sztuka grecka występowała w Azji Mniejszej, Grecji właściwej oraz południowej Italii
Cechy charakterystyczne sztuki greckiej
- logika
- harmonia
- umiar
Grecy dążą do poszukiwania jedności kompozycyjnej. (3 cechy)
Porządki architektoniczne
- dorycki
- (koryncki) - pochodna jońskiego wg 1 teorii
- joński
Głównym typem budowli greckich była Świątynia z kolei materiałem był kamień. W rzeźbie Grecy dążyli do uzyskania kanonu piękna w oparciu o przedstawioną z poprawnością anatomiczną postać ludzką. Tym samym poszukiwali oni właściwych proporcji ciała. Główny temat tych przedstawień to człowiek, przedstawienia mitologiczne. W okresie hellenistycznym będą dążyć do realizmu, wirtuozerii formy.
W rzemiośle artystycznym na szczególną uwagę zasługuje ceramika.
Wyróżniamy w niej okresy:
- geometryczny
- czarnofigurowy
- czerwonofigurowy
Chryzelefantyna - forma sztuki która wykorzystywała możliwości łączenia materiałów.
Posąg Pallas z Ateny, nieistniejący już.
Podstawy w jońskim i doryckim tworzą dwa stereopaty i stylopad. Na stereobacie znajduje się trzon.
Zwężanie się trzonu do góry - entazie
Głowice - kapitele w przypadku porządku doryckiego składa się z abakusa i etimusa
A w jońskim woluta (ślimak) - znaleźć na Internecie czy gdzieś tam różnice między porządkami.
Architektura - Ateny - Akropol - styl joński, Nike Apteros - Akropol, Partenon, Propyleje.
Architektura - Delfy - Tolos w sanktuarium Ateny (IVw p.n.e.) Skarbiec Sykionu - dorycki styl., Sanktuarium Appolina, Skarbiec Ateńczyków - styl dorycki
Architektura - Paestum - Świątynia Posejdonia i tzw. Bazylika
Malarstwo wazowe - geometryczne - Monumentalna waza na trzech nóżkach z namalowanymi motywami geometrycznymi i zwierzęcymi
Malarstwo wazowe - czarnofigurowe - Herakles duszący lwa nemejskiego
Malarstwo wazowe - czerwonofigurowe - Walka Lapity z centaurem
Rzeźba archaiczna - Kora i Kuros z Anaryssos (Kronos)
Rzeźba archaiczna-architektoniczna - Kwadryga przed ołtarzem południowy fryz Skarbca Sfinks, Dwaj giganci boginią Herą, Walka bogów z gigantami , Afrodyta Artemida i Apollo
Rzeźba klasyczna - Chłopiec Kritosa - marmur, Doryforus, Poliklet rzymska kopa według oryginału greckiego, Amazonka - Poliklet, Dyskobol - Myron, Posejdon(brąz ) albo Zeus, Umierająca Niobidka, Woźnica
Rzeźba klasyczna - architektoniczna - Mężczyźni niosący wodę w Irydiach, Młodzieńcy na koniach, Trzy boginie, Apollo, Deidamia atakowana przez centaura
Rzeźba prehellenistyczna - Bochtanka, Głowa z przyczółka Świątyni Ateny, Alea w Egei, Afrodyta z Kridos, Apollo Saurokronos , Hermes z młodym Dionizosem, Odpoczywający Satyr, Apoksymenos - artystyczny manifest Lizypa odrzucający sztywność polikledowskich zasad. Rzeźba ta jest w pełni przestrzenna, ramiona w postaci wyięte horyzontalnie przed korpus, głównym osiągnięciem artystycznym Lizypa jest śmiałe wyjście w przestrzeń dzięki której rzeźba uzyskuje zdolność do spontanicznego trójwymiarowego ruchu
Rzeźba prehellenisyczna - architektoniczna - rekonstrukcja Mauzoleum, Bitwa Greków z Amazonkami, Umierający Gal,
Rzeźba hellenistyczna - Faun Barerinch, Grupa Laokoona - scena pokazująca śmierć ojca i synów
Rzeźba hellenistyczna - architektoniczna - Atena i Keyks
Sztuka Etruska VIII- I w p.n.e. na obszarze tzw. Italli środkowej, Etrurii. Etruskowie nie tworzyli jednolitego państwa jedynie Ligę Dwiastu Niezależnych Państw Miast tj. Awetium- Arezzo, Caere - Cerveteri, Clusium - Chiusi, Tarkwinii .Osiągneli bardzo wysoki poziom cywilizacyjny tworząc własne oryginalne formy w sztuce przejęte następnie przez Rzymian. Przykładami ich mogą być ciosy klinowe wykorzystywane przy konstrukcji łuku, formę trójnawowej świątyni odpowiadającej etruskiej koncepcji trójcy bogów Tinia- rzymski Jowisz Uni- rzymska Menrwa- rzymska Minerwa (toskańki słup wg Witruwisza miał mieć siedem średni w swej wysokości tron nieraz gładki , etius niski a na nim dość wysoki abakus )
Cechy charakterystyczne:
Wpływy Greckie tendencje do ścisłe podporządkowanie poszczególnych elementów , całości kompozycji i wynikająca z tego częsta deformacja naturalnych proporcji w przedstawieniach figuralnych. Posiadali bardzo dobrze rozwiniętą architekturę sakralną i świecką. Budowali w cegle, drewnie stosując wzmiankowany wcześniej łuk klincowy oraz sklepienie beczkowe z elementów kamiennych obciosywanych w kształt klinu . Szeroko stosowali tolosy- budowle centralne, świątynie o trójdzielnej celli(naos - Głowna część świątyni mieszcząca posąg bóstwa) głęboki portyk (zewnętrzna część świątyni, otwarta z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów często zwieńczona trójkątym frontonem wysunięta ku przodowi lub wgłębiona) Osiągnęli także mistrzostwo w rzeźbie figuralnej i dekoracyjnej początkowo w glinie a od VI w brązie. Zmierzającej ku realizmowi i naturalizmowi (np. portrety, metalowe i terakotowe maski zmarłych, urny na prochy - tzw. Canopy w kształcie ludzkich postaci lub też w kształcie domów, terakotowe sarkofagi z postaciami zmarłych ). Kolejnym osiągnięciem Etrusków było malarstwo wazowe oraz ścienne o tematyce rodzajowej i sepulkarnej (wiele grobowców zwłaszcza vulci i tarkwini posiada a ścianach komór grobowych malowidła poświadczające niezwykłe uzdolnienia malarza).
Malarstwo etruskie możemy podzielić na dwa okresy:
- archaiczny VI-IV w p.n.e.
- swobodny powstający pod wpływem malarstwa greckiego.
Malowidła z okresu archaicznego przedstawiają sceny z beztroskiego życia codziennego warstwy rządzącej (polowania, uczty, igrzyska). Od IV w tematyka zmienia się malarstwo staje się w swej treści ponure i pełne grozy. W Tematach pojawiają się fantastyczne potwory, sceny eschatologiczne z obrazami mąk przypominające reckie wyobrażenia o Hadesie tym nie mniej malarstwo to cechuje niebywały wprost rozmach kolorystyczny oraz niebywała ekspresja.
Rzemiosło artystyczne do ich należą wyroby z brązu np. broń, trójnogi, statuetki, przybory toaletowe, zwierciadła, lampy. Ceramika, złotnictwo, glibtyka. Dzieła Ertsukie groby tomolowe tzw.tumulusy(pokryte wielkim kurhanem Vulc i Tarkwinia) wzorowane były n planach greckich n. porta di Giove (etrusko-rzymska brama z łukiem klińcowym) . W przeciwieństwie świątynie etruskie miały rzadkie rozstawieni kolumn i mocno spadzisty dach.
ZNALEŚĆ!!
Rzeźba Apollo z Vei , Chimera z Arezzo, Mars z Todi, Wilczyca Kapitolińska, Orator,
Sztuka Egipska IV n.e.
Cechy charakterystyczne:
-Wpływy grecki i etruskie.
-Utylitaryzm- koncepcja nastawiona na służenie człowiekowi , reprezentacyjność , laickość, rozwinięta urbanistyka(różnorodne budownictwo świeckie miało przewagę nad architekturą sakralną).
-Nowe rozwiązania w zakresie materiałów budowlanych oraz rozwiązań konstrukcyjnych np.
Łuk postetruski sklepienie kolebkowe , krzyżowe kopuła półkolista
- adaptacja i modyfikacja wielkich porządków architektonicznych rzymsko-dorycki, rzymsko-joński, toskański i kompozytowy, postetruski
- używanie budowli różnych porządków przy zastosowaniu zasady ich piętrzenia tzn. przechodzenia od cięższych do lżejszych (super pozycja), budowle centralne używali cegły i kamienia. W zakresie rzeźby głownie kopie rzeźby greckiej i autonomiczny wspaniały rozwój rzeźby portretowej oraz reliefu narracyjnego zdobiącego monumentalne ołtarze, łuk triumfalne. Malarstwo dekoracyjne Popeje . Rzemiosło artystyczne- złotnictwo, medalierstwo, ebenistyka
ZNALEźĆ!!
Architektura- typy budownictwa rzymskiego:
Forum, Świątynia, bazylika , łuk triumfalny, termy, amfiteatry, teatry, cyrki, akwedukty, domy mieszkalne(isule domus i ville), rezydencje cesarskie(Płac Augusta na Palatynie, Złoty Dom Nerona tzw. Doums Aurea, Willa Hadriana Tivoli, Pałac Dioklecjana w Splicie, Forum Romanum miedzy Palatynem Kaptiolem a Kwirynałem, Panteon)
Panteon składa się z trzech części : kolumnowego portyku(8 kolumn, przedsionka 8 kolumn i okrągłe celli kopułą) średnic i wysokość budowli są równe wynosząc 43.5 m Na bębnie wznosi się półkolista kasetonowa kopuła mająca u góry okrągłe okno (okulus), ściany Panteonu podzielone są na dwa poziomy dolny posiada siedem wnęk w których stało siedem posągów bóstw (Jowisza, Diany, Apolla, Wenus, Merkurego, Marsa i Saturna) . Górny poziom ozdobiony jest umieszczonymi naprzemiennie ślepymi oknami i płytkimi ramami. Pierwotnie kopuła była pokryta płytkami ze złoconego brązu
Bazyliki - były to budowle o charakterze sądowo-handlowym, trzy lub pięcio nawowe zakończone absydą w której na podwyższeniu znajdowało się miejsce dla sędziego lub władcy. Emilia w Rzymie, Julia w Rzymie, Ulpia w Rzymie
Łuki Triumfalne - zaliczane do budownictwa triufalmalnego wznoszone z okazji zwycięstw. Pierwotnie było ich 9dzisiaj są 3 Luk Tytusa powstały w rok 70 dla uczenia zwycięstwa Wespezjana i jego syna Tytusa w Judei łuk jednoprzelotowy, łuk Septymiusz Sewer powstał w 203 r. dla uczenia zwycięstwa rzymskiego nad Partami, łuk Konstantyna 315 r. dla uczenia zwycięstwa cesarza nad Maksencjuszem w roku 312 r łuk trójprzelotowy
Termy- łaźnie publiczne i prywatne sale z wodą ciepłą i sale gimnastyczne. Termy Karakalli powstały w 216 r. , Termy Biokrecjana powstały około314 r.
Amfiteatry - służace do walk gladiatorów pokazy akrobatyczne po siadały arenę eliptyczne nie mordowano w nich chrześcijan np. kolosemu- zewnętrza elewacja dzieli się na 4 kodygnację, 4 poziomy mają arkady z trójkolumnami z spiętrzonych porządków ; toskańskiego, jońskiego i ……… Które zdobi lity mur zdobiony
Teatry - układ nawiązywał do teatru greckiego z kolei repertuar prezetował przede wszystkim widowiska komediowe, Teatr Marcellusa jego budowę rozpoczął Juliusz Cezar a zakończył Oktawian August w 17r p.n.e.
Cyrki - nasłynniejszyny Nerona - ukończył go Neron
Akwedukty - pierwszy wybudowany ok. 312 r .p.n.e. okoic Via Appia. W czasach Oktawiana Augusta było ich w mieście 7.
Budowle grobowe - przybierały one różnorodne formy. Największe ich skupisko przy Via Apia Antica. Grobowce: Cestiusza i Cecylii Meatelli.
Kolumna - była typem pomnika monumentalnego, na szczycie osadzono posąg osoby której była poświęcona. Dotychczas zachowały się kolumna Trajana na Forum Trajana w Rzymie 113r p.n.e. czciła ona zwycięstwo cesarza Dacji. Kolumn Marka Aureliusza - pochodząca z roku 196 n.e.
Pomniki, ołtarze - najsłynniejszy Ara Pacis - Ołtarz Pokoju - został wzniesiony w czasach panowania Oktawiana Augusta w 13r.p.n.e.
Rzeźby - najsłynniejsza etrusko-rzymska Orator (powstaje w I w p.n.e. jako brąz etrusko-rzymski, pochodzi z południowych obszarów Etrurii na co wyraźnie wskazuje etruska inskrypcja na niej umieszczona. Gest Oratora będzie powtarzany setki razy w innych posągach co podobnie jak wczesny rodzaj togi, świadczą o rzymskim charakterze przedstawienia. Charakterystyczną cechą tego posągu są: powaga modela oraz arcydrobiazgowe traktowanie detali. W okresie republiki duże znaczenie miały realistyczne portrety popiersia.
- Okres cesarstwa - posąg Augusta z Prima Porta wykonany jest ok. 20 r. p.n.e. w marmurze wysokość 203 cm. Jego najbardziej charakterystycznym elementem jest ukazanie Augusta w nimbie włoskiego blasku. Pomimo idealizacji rysów oraz heroicznej stylizacji, posąg w dalszy, ciągukwi w realiach rzeźby rzymskiej
- Reliefy zdobiące Ara Pacis - ściany zewnętrzne ołtarza pokoju udekorowane są monumentalnym fryzem przedstawiającym procesję prowadzoną przez Oktawiana Augusta. Jest on pełne realnych szczegółów posiadających bezpośrednie odniesienie do historii Rzymu. Identyfikujemy tu .wielu członków rodziny cesarskiej Uwagę zwraca również głębia przestrzenna
- posąg konny Marka Aureliusza - pierwotnie miał on przedstawiać zwycięskiego wodza przy bliższej jednak analizie nastrój ów triumfalny wyraża jedynie koń radośnie tratujący pokonanego wroga ( tratowany barbarzyńca). Sam cesarz bez zbroi i broni jawi nam się jako egzemplikacja stoickiego filozofa głoszącego pokój zgodnie z tym jak sam siebie postrzegał Marek Aureliusz
Malarstwo - portret pary małżeńskiej ok. 50-70 r n.e - malowidło ścienne z Pompejów. Domy rzymskie zdobiono malowidłami które `wprawiano' obrazy figuralne bądź pejzaże. Obok scen mitologicznych bardzo często malowano portrety właścicieli. Kolejnym jedną z najsłynniejszych mozaik jest pełna realizmu bitwa pod Issos przedstawiająca jeden z najbardziej znanych wizerunków Aleksandra Wielkiego podczas wojen z Persją. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w okresie później republiki zostało wyparte przez malarstwo ścienne które na podstawie schematów kompozycyjnych podzielić możemy na 4 style pompejańskie: -
- inkrustacyjny II w .p.n.e. - imitował on okładzinę z barwnych marmurów,
- architektoniczny I w p.n.e. przy wykorzystaniu malowanych elementów architektonicznych stwarzał iluzję głębi przestrzennej
- egiptyzujący pierwsza połowa I w n.e. polegał on na zdobieniu ścian malowidłami imitującymi obraz sztalugowy i drobnymi motywami często pochodzenia egipskiego
- iluzjonistyczny drug połowa I w sztucznie powiększał wnętrze przez malowanie pomieszczeń w amfiladzie lub pejzaży,
Mozaika - wielobarwna lub czarno-białe z kostek sześciennych zdobiły początkowo posadzki a następnie zaczęto również zdobić ściany
Karina zjadła czekolade! :O <zdziwienie>