Opracowanie:
Międzynarodowe instytucje finansowe.
W XX wieku stosunki międzypaństwowe uległy globalizacji. Po II wojnie światowej powstał
projekt stworzenia nowego, ogólnoświatowego ładu gospodarczego, przygotowany przez
administrację amerykańską. Plan zakładał stworzenie:
organizacji zajmującej się regulacjami z zakresu handlu światowego (trudności z
utworzeniem Międzynarodowej Organizacji Handlu sprawiły, że przez blisko 50 lat tę
funkcję sprawował Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), a od 1995 Światowa
Organizacja Handlu)
Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju zwanego Bankiem Światowym
Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
W rozbudowanej formie istnieją one do chwili obecnej, powstały także nowe, często regionalne
organizacje, skupiające państwa o podobnych potrzebach i możliwościach.
Stopniowo eliminowane są granice ekonomiczne między krajami. Stosunki handlowe między
różnymi gospodarkami narodowymi odznaczają się podobną swobodą jak istniejące na
rynkach wewnętrznych. Ogranicza się bariery dyskryminacyjne Najwięcej w tej dziedzinie
zrobiono w Europie. Silne związki istniejące pomiędzy gospodarkami państw Europy
Zachodniej (w ramach WE) rozciągają się na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Oznacza
to konieczność dostosowania ich systemów gospodarczych i prawnych do wymogów
wspólnotowych, zaakceptowania zasad współpracy międzynarodowej oraz przygotowania
się do zmagań na silnie konkurencyjnym rynku. Nagrodą będzie możliwość korzystania z
wielu przywilejów i szansa przyspieszenia rozwoju. Procesy integracyjne w Europie nie
przebiegają w izolacji od systemu światowego, zwłaszcza że państwa DE aktywnie w nim
uczestniczą. Reprezentacja wspólnotowa bierze udział w pracach organizacji
międzynarodowych, np. Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego,
Światowej Organizacji Handlu.
Od początku lat 90. ma w nich też swoje miejsce Polska. Praca w tych znacznych organizacjach
międzynarodowych ułatwia osiągnięcie głównego celu polskiej racji stanu -
członkostwa w Unii Europejskiej.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zw. Bankiem Światowym, BŚ
(International Bank of Recon-straction and Developmenf)
Organy:
Prezes Banku - stoi na czele BŚ, jest także przewodniczącym Zarządu Dyrektorów Wykonawczych,
Rada Gubernatorów- reprezentacja państw członkowskich,
Rada Dyrektorów Wykonawczych- organ wykonawczy.
Decyzja o jego powstaniu (a także Międzynarodowego Funduszu Walutowego) zapadła w
1944 roku w Bretton Woods. Działanie rozpoczął 27 grudnia 1945 roku. Siedziba znajduje
się w Waszyngtonie. BŚ jest organizacją wyspecjalizowaną w systemie Narodów Zjednoczonych.
Miał służyć pomocą i wsparciem zniszczonym przez działania II wojny światowej
gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie się Planu Marshalla pozwoliło na zwrócenie
działalności Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, a od końca lat 80-tych
kraje Europy Środkowej i Wschodniej.
Głównym celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym
zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty są także przeznaczane na finansowanie zmian struktury gospodarczej, służących jej stabilizacji i podnoszeniu efektywności. BŚ finansuje
również pomoc techniczną i doradztwo. IBRD, prowadzi również analityczne prace
badawcze na temat stanu gospodarek określonych krajów i całej gospodarki światowej.
Karta BŚ (zw. Artykułami Porozumienia) określa warunki i zasady członkostwa. Jedynie
członkowie MFW mogą uzyskać członkostwo BŚ. Kraj jest reprezentowany przez
Gubernatora (zazwyczaj ministra finansów lub szefa Banku Centralnego). Obecnie BŚ ma
181 członków. Wkład kapitałowy wnoszony przez nich jest zróżnicowany. Największym
udziałowcem są Stany Zjednoczone (17%). Państwa nie otrzymują dywidend od swoich
wkładów; są one przeznaczane na wsparcie Międzynarodowej Agencji Rozwoju. Źródłem
funduszy oprócz kapitału udziałowców, zatrzymywanych zysków są środki zdobywane przez
BŚ na międzynarodowych rynkach kapitałowych (np. BŚ sprzedaje obligacje funduszom
emerytalnym, firmom ubezpieczeniowym, korporacjom, innym bankom, osobom prywatnym).
Zdobyte przez BŚ środki osiągają w ciągu roku wartość ok. 15-17 mld USD.
Kredyty BŚ wymagają gwarancji rządowych. Środki uzyskiwane z BŚ to kredyty
długoterminowe na 15-20 lat, przeważnie o pięcioletniej karencji. Oprocentowanie jest
ustalane co 6 miesięcy (w oparciu o średnią kosztów uzyskania). Od 1989 wynosi ok. 7%.
Kredyty Banku są dodatkowo obłożone commitment fee, czyli opłatą pobieraną od
niewykorzystanej części kredytu i która wynosi od 1989 roku 0,25%. Reguły wykorzystania
takiego kredytu nie są ścisłe - rząd może go częściowo przeznaczyć na wsparcie budżetu
lub deficytu bilansu płatniczego. Wówczas jest to kredyt o charakterze finansowym.
Otrzymanie kolejnej części jest uwarunkowane spełnianiem postawionych warunków.
Kredyty BŚ mogą mieć charakter celowy - wtedy są przeznaczane na duże projekty
infrastrukturalne lub produkcyjne. Kredyty pośrednie są dostępne w postaci linii kredytowych;
pożyczkobiorcą jest wówczas bank pośredniczący, a ostatecznym odbiorcą jest realizator projektu.
Termin Bank Światowy odnosi się również do trzech instytucji, które są powiązane ze sobą pod względem organizacyjnym, ale są niezależne finansowo. Łącznie określa się je mianem Grupy Banku Światowego:
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association, IDA
powstała w 1960 roku, skupia obecnie 161 państw. IDA
udziela niskoprocentowych pożyczek najuboższym krajom świata (okres spłat pożyczek
wynosi 30-40 lat z dziesięcioletnim okresem karencji). Środki IDA pochodzą z dywidend
BŚ i spłat kredytów IDA.
Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral lnvestment
Guarantee Agency, MIGA powstała w 1988 roku, skupia 152
państwa. Wspiera inwestycje prywatne w krajach rozwijających się oraz ubezpieczenia
inwestycji od ryzyka ekonomicznego Wspiera doradztwem rządy zabiegające o
inwestycje prywatne. Rocznie gwarancje MIGA sięgają 2 mld USD.
Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Finance Corporation, IFC
powstała w 1956 roku, skupia 174 państwa. Wspiera rozwój gospodarczy
państw rozwijających się poprzez udzielanie bezpośrednich pożyczek dla sektora
prywatnego. Nie są wymagane gwarancje rządowe (w przeciwieństwie do pożyczek BŚ).
Rocznie Korporacja udziela pożyczek o wartości 2 mld USD. IFC ma także prawo do
udziałów kapitałowych (do 30%) w przedsiębiorstwach, którym udziela pożyczek. IFC
tworzy także konsorcja udzielające pożyczek.
Polska przystąpiła ponownie do BŚ (i MFW) w 1986 roku. Gubernatorem Polski w BŚ jest Prezes Narodowego Banku Polskiego. Obowiązek wykonywania warunków umów (spłat rat iodsetek) spoczywa na Skarbie Państwa. W latach 1990-1996 Polska otrzymała od BŚ
kredyty o wartości 3.374 mld USD, z czego 46% stanowią pożyczki na dostosowania
strukturalne. Mogą one zasilać budżet. Natomiast pożyczki na rozwój instytucjonalny sektora
finansowego oraz dostosowania w rolnictwie mogą być skierowane na spłaty zadłużenia w
Klubie Londyńskim (Polska wykorzystała tę możliwość w 1994 roku). Środki przeznaczone do wykorzystania sektorowego są wykorzystywane w Polsce przez sektor energetyczny, transportowy, rolniczy, ochrony środowiska (w ramach Światowego Funduszu Ochrony Środowiska ) i administracji. W roku 1997 opracowana została trzyletnia strategia pomocy BŚ dla Polski. BŚ uwzględnił w niej dążenia naszego kraju do struktur europejskich (podobnie czynił już od roku1990).Stwierdzono, że dostęp Polski do międzynarodowych rynków kapitałowych polepsza się. Zaangażowanie BŚ będzie się zmniejszać także na rzecz instytucji związanych z Unią Europejską (np. Europejski Bank Inwestycyjny), BŚ realizuje projekty wspólnie z EBI i EBOiR. Współpracuje także z funduszem PHARE.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy, MFW
(International Monetary Fund)
Organy:
Dyrektor Zarządzający -jest jednocześnie prezesem Rady Wykonawczej, która go
wybiera.
Rada Gubernatorów - najwyższy organ zarządzający, składa się z reprezentantów ministrów
finansów i prezesów banków centralnych
Komitet Wykonawczy - organ zarządzający, w jej stad wchodzi 24 członków
Został powołany w grudniu w 1945 r. na mocy porozumienia na Konferencji Walutowej i Finansowej Narodów Zjednoczonych w 1944 r. (podobnie jak Bank Światowy).Rozpoczął działalność w 1947. Obecnie posiada 182 członków. Siedziba MFW znajduje się w Waszyngtonie. Członkiem MFW może być każde państwo, które ma autonomię w dziedzinie stosunków międzynarodowych oraz jest w stanie spełnić warunki stawiane przez statut. Warunkiem członkoswta w MFW jest zobowiązanie do wpłacenia kwoty udziałowej, która decyduje o liczbie głosów jaką dysponuje dany kraj, określa wielkość pomocy kredytowej jaką może on uzyskać od Funduszu i przede wszystkim jest podstawą do przydziału SDR.
Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW to przede wszystkim:
- popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych;
- ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia, utrzymywania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;
- popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami krajami członkowskimii unikanie deprecjacji walut inspirowanej przez rywalizację;
- dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu;
- dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach, w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej;
- poszukiwanie zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych
Celem MFW jest:
rozwój międzynarodowej współpracy walutowej,
ochrona stabilnych kursów walutowych,
monitoring zadłużenia międzynarodowego.
Działalność MFW wpływa także na poszerzenie zakresu międzynarodowej współpracy
gospodarczej i rozwoju handlu światowego. Wkłady państw członkowskich są głównym
źródłem puli pożyczkowej. W 1996 roku wynosiła 143.3 mld SDR (Od 1969 roku MFW
posiada swoją jednostkę rozrachunkową SDR Special Drawing Rights). Skład koszyka SDR
to obecnie: dolar amerykański, euro (Niemcy), jen, euro (Francja), funt brytyjski. Państwo
dysponuje w MFW tzw. „głosem ważonym". Członek ma przypisanych 250 głosów, a za
każde 100 tyś. SDR wnoszone do kapitału zakładowego Funduszu, otrzymuje dodatkowy
głos. Wysokość kwoty jest ustalana w oparciu o wskaźniki importu, eksportu, rezerwy złota,
walut wymienialnych, wartość bilansu obrotów bieżących i inne. Najwięcej wnoszą Stany
Zjednoczone, co daje im około 18% głosów. MFW czerpie środki także z Rachunku
Wydatków Specjalnych, który powstał w oparciu o sprzedaż rezerw złota MFW oraz ESAF
Trust administrowanego przez Fundusz.
Znaczenie pomocy udzielanej przez MFW wykracza poza jej bezpośredni wymiar.
Porozumienia zawierane przez państwa z MFW zwiększają ich wiarygodność na rynkach
międzynarodowych. Dobre stosunki z Funduszem „otwierają" wiele możliwości kredytowych,
min. w BŚ, EBOiR, EBI.
Renoma MFW i znaczenie jego raportów oraz zaleceń są bardzo duże. Dyrektor
Wykonawczy jest stałym uczestnikiem spotkań ministrów i szefów banków centralnych
państw grupy
G-7/G-8.
Polska powróciła do MFW w 1986 roku (była członkiem założycielem, ale pod presją Związku
Radzieckiego opuściła go w 1950 roku). Pierwsze porozumienia kredytowe stand-by zostały
zrealizowane w okresie 1990-1991. W ramach kolejnego porozumienia dotyczącego programu
dostosowawczego (Extended Fund Facility) środki udostępnione Polsce wynosiły 1.8
mld SDR. Jednocześnie to porozumienie ułatwiło dostęp do pożyczek BŚ, Międzynarodowej
Korporacji Finansowej, EBOiR oraz umożliwiło zawarcie umowy z Klubem Paryskim,
dotyczącej reorganizacji polskiego zadłużenia (1 etap redukcji). Następne porozumienia (lata 1993-1994) pozwoliły na częściową redukcję zadłużeń w Klubie Londyńskim. Dodatkowo
rozpoczął się II etap redukcji zadłużenia w Klubie Paryskim.
W 1995 roku Polska spłaciła zaciągnięte wcześniej długi, a 1 czerwca 1996 roku mogła przyjąć zobowiązania, wynikające z art. 8 statutu MFW, dotyczące wymienialności waluty w zakresie obrotów bieżących. MFW ściśle monitoruje przebieg przemian w Polsce w dziedzinach liberalizacji międzynarodowych stosunków handlowych , liberalizacji przepływu kapitału, a także reform związanych z administracją centralną czy reforma ubezpieczeń społecznych. Działania MFW wobec Polski są realizowane zgodnie z dążeniami integracyjnymi naszego kraju do Unii Europejskiej. Władze Funduszu pozytywnie przyjęły przystąpienie Polski do WTO i OECD jako wyraz adoptowania przez Polskę zasad współpracy międzynarodowej. Oddziaływanie stosunków MFW - Polska miało jednocześnie silny wpływ na pozytywne rozpatrzenie wniosków o członkostwo w tych organizacjach. Obecnie stosunki Polski z MFW są regulowane art.4Statutu MFW. Dotyczy on państw, które nie korzystają z kredytów (jak obecnie Polska) lub korzystają z niewielkiej pomocy (mniejszej niż 25%kwoty danego państwa w MFW). Przegląd stanu polskiej gospodarki odbywa się dwa razy do roku i pozbawiony jest kryteriów wykonawczych.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, EBOiR,
(European Bank for Reconstaction and Development)
Organy:
Rada Gubernatorów - zarządza Bankiem, w jej skład wchodzą szefowie banków centralnych,
przedstawiciele WE i EBI. Polskę reprezentuje Prezes NBP
Rada Dyrektorów - wybiera ją Rada Gubernatorów. W jej skład wschodzi 23 dyrektorów
wykonawczych, 4 z nich reprezentuje kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz kraje b.
Zw. Radzieckiego. Obecnie jednym z nich jest przedstawiciel Polski, który jednocześnie
reprezentuje Bułgarię i Albanię.
Powstał w 1991 roku z inicjatywy François Mitteranda. 39 państw (w tym kraje Europy Środkowej i Wschodniej min. Polska, kraje b. Związku Radzieckiego), Wspólnota Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny są jego założycielami. Obecnie udziałowcami jest 60 państw.
Siedzibą Banku jest Londyn. EBOiR miał stać się dla Europy Środkowej i Wschodniej tym, czym Bank Światowy był po II wojnie światowej dla państw Europy Zachodniej. Dla realizacji tego celu Bank funkcjonuje jako połączenie banku komercyjnego i banku rozwoju.
Cele EBOiR:
wsparcie dla działań na rzecz rozwoju gospodarczego i odbudowy państw Europy Środkowej i Wschodniej,
rozwój gospodarki rynkowej w regionie,
propagowanie prywatyzacji,
ochrona środowiska naturalnego.
Kapitał założycielski EBOiR wynosił jedynie 10 mld ECU. Został zwiększony dopiero w 1996
roku do 20 mld ECU. Największymi udziałowcami są państwa UE. Polski udział wynosi 256
mln ECU (dane z 31 grudnia 1999 roku)
Oferta Banku jest szeroka, co wynika z jego złożonego charakteru. EBOiR:
udziela pożyczek współ finansujących projekty w sektorze prywatnym (do 45% ich wartości)
i w sektorze państwowym (do 35% ich wartości),
wykupuje udziały w przedsiębiorstwach prywatnych i państwowych,
udziela gwarancji, które zapewniają dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych,
tworzy fundusze celowe.
W Polsce najlepiej wykorzystywane są środki z EBOiR przez sektor prywatny. Przykładem jest „Fiat Auto Poland", któremu Bank udzielił pożyczki oraz nabył udziały kapitałowe. Spółka „Netia" działająca w sektorze telekomunikacyjnym uzyskała środki na rozwój lokalnych sieci telekomunikacyjnych konkurencyjne dla TP S.A.
Walne Zgromadzenie EBOiR w 1997 roku przyniosło postanowienia, dotyczące dalszego
finansowania w regionie. Państwa lepiej i szybciej realizujące transformację systemową
(Polska, Węgry Czechy, Słowenia) będą miały ograniczony dostęp do środków EBOiR.
Uznano, że państwa tej grupy potrafią uzyskać środki na międzynarodowych rynkach
kapitałowych. Polska może liczyć ze strony EBOiR na dalsze wsparcie rozwoju infrastruktury
i restrukturyzacji przedsiębiorstw. Bank chce brać udział w rozwoju usług finansowych
zwłaszcza pośrednictwa kredytowego, udzielania gwarancji, prowadzenia analiz i doradztwa.
EBOiR kładzie nacisk na rozwój małej i średniej przedsiębiorczości. Bierze udział w
usprawnianiu dostępu tych podmiotów do linii kredytowych, które są pomocne w rozwoju i
restrukturyzacji, pobudzających wykorzystanie popytu wewnętrznego i możliwości
eksportowych. EBOiR udziela wsparcia Powszechnemu Programowi Prywatyzacji
bezpośrednio poprzez finansowanie w ramach Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
pośrednio przez inne fundusze, linie kredytowe, udział kapitałowy w przedsiębiorstwach.
Europejski Bank Inwestycyjny
(European lnvestment Bank)
Organy:
RADA GUBERNATORÓW, w jej skład wchodzą oddelegowani ministrowie finansów
państw członkowskich UE oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej. Głównymi zadaniami
Rady jest formułowanie celów polityki kredytowej EBI, zatwierdzanie rocznych raportów z
działalności EBI oraz bilansów rocznych. Od Rady zależy także przebieg realizacji
projektów poza państwami UE. Rada mianuje także członków Rady Dyrektorów, Komitetu
Zarządzającego oraz Komitetu Audytu.
RADA DYREKTORÓW, ma 25 członków, w tym nominowanych przez kraje członkowskie
oraz jednego kandydata Komisji Europejskiej. Rada czuwa nad zgodnością realizowanych
zadań z postanowieniami Rady Gubernatorów, statutem Banku oraz Traktatami.
Rada decyduje o podejmowanych przez Bank operacjach pożyczkowych i kredytowych.
Przewodniczącym Rady jest Prezes EBI.
KOMITET ZARZĄDZAJĄCY, kolegialne ciało, które jest głównym organem
wykonawczym nadzorującym przebieg operacji. Pełni także funkcje konsultacyjne
względem Rady Dyrektorów oraz szefa Banku.
KOMITET AUDYTU, jest organem monitorującym prawidłowy przebieg operacji prowadzonych
przez Bank.
Powołany do życia w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego.
Siedzibą EBI jest Luksemburg. Jako instytucja finansowa WE, realizuje politykę UE,
jako bank ściśle współpracuje z bankami państw UE oraz międzynarodowymi organizacjami
finansowymi. Posiada osobowość prawną oraz finansową autonomię w ramach systemu organów wspólnotowych.
Oferta EBI jest skierowana zarówno do podmiotów państwowych jak i prywatnych, jako wsparcie projektów z różnych sektorów gospodarki, np. telekomunikacji, ochrony środowiska, rolnictwa. EIB wspiera duże projekty- pożyczka, tzw. Indvidual loan, maksymalnie wynosi ECU 25 min, (może pochodzić z zasobów EIB lub kilku źródeł).
Projekty małe i średnie są finansowane przez EIB, ale dostępne poprzez banki, organizacje finansowe działające na poziomie krajowym lub regionalnym, tzw. global loans. W oparciu o nie, tworzone są linie kredytowe dostępne dla mniejszych podmiotów. EIB udziela przede wszystkim kredytów długoterminowych, zazwyczaj na 10-12 lat dla projektów w sektorze przemysłowym oraz 12-15 lat (maksymalnie w wyjątkowych sytuacjach 20 lat) na inwestycje infrastrukturalne.
Najważniejszym kryterium uzyskania środków jest zgodność z działaniami UE i jej celami,
które EBI ma obowiązek promować poprzez odpowiednie rozdysponowanie środków. W
początkach swojej działalności EBI koncentrował się na projektach w ramach WE. Później
udział w finansowanych projektach poza UE wzrósł. W 1997 roku Bank udostępnił środki
wartości ECU 26.2 mld (tj. 13% wzrost w porównaniu z rokiem 1996), z czego ECU 22.958
mld przeznaczono na projekty realizowane w krajach UE. Sumę ECU 3.244 mld (w tym ECU
3.190 mld pochodziło z własnych źródeł EBI, ECU 55 min z środków budżetowych UE i
państw członkowskich) przyznano projektom spoza UE.
Środki pozostające w państwach UE są zazwyczaj przeznaczane na:
wsparcie projektów regionalnych dla słabiej rozwiniętych obszarów,
rozwój przedsiębiorstw transeuropejskich,
współpracę sektora publicznego z prywatnym,
programy zapobiegania bezrobociu,
rozwój ochrony środowiska.
Współpraca Polski z EBI rozpoczęła się w 1990 roku. Wówczas Rada Gubernatorów postanowiła
o utworzeniu funduszu (ECU 1 mld). Środki pochodzące z niego były przeznaczone
na wspieranie projektów inwestycyjnych w Polsce i na Węgrzech w latach 1990-
1993. W 1993 fundusze przeznaczone dla państw Europy Środkowej i Wschodniej
zwiększono do ECU 3 mld, z czego Polska otrzymała ECU 1.2 mld. Dotychczas Polska
uzyskała 29.4% wszystkich otrzymanych dotychczas środków przez te państwa. Daje to
pierwsze miejsce w grupie. Projekty, które wymagają oceny ekspertów są w Polsce
poddawane analizie Narodowego Banku Polskiego lub Ministerstwa Finansów na zlecenie
EBI (EBI pokrywa koszty takich badań). W 1997 roku został przyjęty budżet EBI na trzy lata.
Ustalono, że w tym czasie (do roku 2000) Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Rumunia, Litwa,
Słowenia, Łotwa, Estonia oraz Cypr otrzymają pożyczki i kredyty o wartości ECU 3,5 mld.
Dotychczas środki przyznane Polsce zostały przeznaczone, min. na:
modernizację kolei (min. linii Warszawa - Berlin),
modernizację wydobycia gazu ziemnego,
kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw (w sektorze przetwórstwa rolno -spożywczego, turystyki i ochrony środowiska),
modernizację portu lotniczego ,
rozwój leśnictwa,
rozbudowę autostrady E-40.
Czynnikiem, który ma bardzo duży wpływ na powodzenie uzyskania środków z EBI jest stan
stosunków ubiegającego się państwa z Bankiem Światowym. Dobra ocena ze strony BŚ
oznacza w praktyce zwiększone możliwości przy uzyskiwaniu wsparcia z EBI. Często
projekty są współ finansowane przez Banki (BŚ i EBI). W Polsce takim „wspólnym"
projektem jest wsparcie rozwoju sieci telekomunikacyjnych.
Obok projektów wymagających gwarancji państwa (wymienione wyżej) w 1995 roku rozpoczęto realizację linii kredytowej, która ich nie wymaga. Jest to linia global loan, realizowanaprzez banki mające swoje przedstawicielstwa w Polsce.
Adresatem tej oferty są małe i średnie projekty realizowane w sektorze przemysłowym i turystycznym. Kontakty EBI z innymi organizacjami finansowymi nie ograniczają się do wspólnego finansowania projektów i konsultacji (jak w przypadku współpracy z Bankiem Światowym),ale mają także wymiar instytucjonalny. EBI był, obok Wspólnoty Europejskiej,
współzałożycielem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Prezes EBI jest
Gubernatorem EBOiR, a jego zastępca z EBI jest także jego zastępcą w EBOiR. EBI jest
także głównym udziałowcem w Europejskim Funduszu Inwestycyjnym. Posiada 40%
udziałów, resztę dzieli między siebie 80 banków mających swoją siedzibę w państwach UE.
Aktywność EBI w ramach UE oraz poza nią, zwłaszcza na rzecz rozwoju regionalnego oraz
rozwoju przedsięwzięć transatlantyckich, wnoszą wiele do rozwoju integracji europejskiej.
EBI jako instytucja finansowa bardzo silnie oddziałuje na promocję i rozwój, zwłaszcza na
rzecz Unii Gospodarczej i Walutowej. EBI jest jak dotychczas jedynym pożyczkodawcą ,
który konwertował swoje należności z ECU na euro. Już na początku 1997 roku EBI
zaprezentowało pożyczkę nominowaną we wspólnej walucie ( euro 1.3 mld). EBI dzięki
dużym pożyczkom, które zaciąga na światowych rynkach (ECU 20-25 mld) ma szansę silnie
oddziaływać na pozycję euro na międzynarodowych rynkach kapitałowych.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
(Organisation for Economic
Cooperation and Development, OECD)
W 1960 roku w Paryżu szefowie rządów: Austrii, Belgii, Kanady, Danii, Francji, Niemiec,
Grecji, Islandii, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii,
Szwecji, Szwajcarii, Turcji, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
oraz Stanów Zjednoczonych podpisali Konwencję o OECD, która weszła w życie w 1961
roku. Wspólnoty Europejskie na mocy Protokołu Dodatkowego do Konwencji uczestniczą w
pracach Organizacji. Siedzibą OECD jest Paryż.
Funkcjonowanie OECD jest finansowane przez państwa członkowskie. Rada podejmuje decyzje o rozdysponowaniu środków. Wysokość kontrybucji państwa zależy od wielkości i stanu gospodarki. Członkowie mogą wnosić dodatkowo środki celowe, przeznaczone na
realizację danego projektu.
Celem OECD jest udzielanie poparcia dla:
dążeń do trwałego wzrostu gospodarczego, wzrostu zatrudnienia,
rozwoju ekspansji gospodarczej członków (przy zachowaniu zasad konkurencji),
rozwoju handlu światowego. Jednocześnie państwa członkowskie zobowiązały się do:
ograniczania i znoszenia przeszkód w wymianie towarów, usług, płatności bieżących, liberalizacji przepływów kapitałowych,
podejmowania działań na rzecz rozwoju gospodarczego członków OECD oraz państw
nie członkowskich.
W związku z dążeniami do stabilizacji finansowej i rozwoju gospodarki światowej członkowie
prowadzą regularne konsultacje za sobą, ściśle współpracują, podejmują skoordynowane
działania, Państwa członkowskie, obecnie 29, mogą skorzystać z rekomendacji OECD, które
pozwalają na lepsze ukierunkowanie rozwoju gospodarek narodowych. Organizacja może
także służyć pomocą prawną oraz arbitrażem przy negocjacjach wielostronnych porozumień.
OECD jest wielostronnym forum, na którym pojawiają się zagadnienia z każdej dziedziny
działalności gospodarczej państwa. Prezentacje są oparte o własne analizy Organizacji,
które mają bardzo dużą renomę.
Główną formą działania OECD jest koordynacja prac nad regularnymi przeglądami analiz, dotyczących wszystkich aspektów ekonomicznych i społecznych rozwoju gospodarczego. W posiadaniu OECD jest niezwykle bogata baza informacji, analiz porównawczych, statystyk.
OECD zapewnia także mikro i makroekonomiczne badania oraz doradztwo w
poszczególnych sektorach dla swoich członków, ale także innych państw. Brak ograniczeń w
udzielaniu pomocy wyłącznie dla członków jest wyrazem dążeń OECD do rozwoju światowej
gospodarki, a nie jedynie gospodarek narodowych członków OECD. Stąd także nacisk na
rozwój stosunków OECD z innymi państwami. Przy OECD działa Centrum na Rzecz
Współpracy z Państwami Nie Członkowskimi. Centrum zarządza programami wsparcia.
Prognozy sektorowe dla gospodarek słabiej rozwiniętych koncentrują się na realizacji
projektów dostosowawczych do reguł wolnego handlu.
Programy wsparcia są przeznaczone dla poszczególnych państw, mają służyć rozwojowi
gospodarczemu , a także współpracy z OECD. Obecnie istnieją także programy dla krajów
ubiegających się o członkostwo. Dodatkowo, obok programów krajowych, OECD stworzyło
na swoich łamach organy konsultacyjne dla krajów rozwijających się, np. Klub Sahelu dla
państw Afryki Zachodniej. Dyskusje prowadzone w Komitetach mogą prowadzić do zawarcia
wiążących porozumień bądź do ustanowienia reguł, których członkowie zobowiązują się
dobrowolnie przestrzegać.
Ścisła współpraca Polski, Czech i Węgier z OECD rozpoczęła się w 1990 roku programem
Partners in Transition w ramach Centrum Współpracy z Gospodarkami w Procesie Transformacji. Centrum przede wszystkim wspierało proces transformacji, rozwój warunków dla gospodarki rynkowej w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. W jego działalności
wpisane była wsparcie, udzielane regionowi przez inne organizacje międzynarodowe. Uzyskanie przez Polskę
członkostwa było możliwe po stworzeniu warunków przestrzegania reguł międzynarodowych
otwartego rynku dla inwestycji zagranicznych i handlu międzynarodowego. OECD równie
kładła także duży nacisk na rozwój przemian demokratycznych w tym regionie jako element
stabilizujący go.
Obecnie jako członek OECD Polska (podobnie jak pozostali) jest zobowiązana wypełniać
postanowienia Konwencji oraz przyjmować decyzje Rady OECD. Mają one moc wiążącą
członków, wyjątek stanowi możliwość uzasadnionego (i uzgodnionego z Radą) zawieszenia
wypełniania postanowień decyzji. Oprócz Decyzji Rada wydaje Zalecenia, które nie mają
mocy wiążącej. Mimo to wywierają silny wpływ na prawodawstwo krajowe. Obecnie 30
Decyzji i 110 Zaleceń jest stosowanych przez kraje OECD, dotyczą one min.
międzynarodowego prawa gospodarczego (liberalizacji przepływów kapitałowych, inwestycji
międzynarodowych, prawa konkurencji, ochrona środowiska).
Oprócz instrumentów prawnych bardzo duże znaczenie wywiera OECD poprzez oddziaływanie, np. wpływ Deklaracji Rady (przyjętej na szczeblu ministerialnym) dotyczącej
przedsiębiorstw trans narodowych.
Starania Polski o członkostwo w OECD miało także wpływ na przebieg przygotowań do
członkostwa w Unii Europejskiej. Wymogi OECD oraz uzyskanie członkostwa w 1996 roku
wpłynęły na przyśpieszenie procesu liberalizacji przepływu kapitału w stosunku do
postanowień Układu Europejskiego. Szybciej zostały wprowadzone zmiany w prawie
dewizowym i regulacjach dotyczących inwestycji zagranicznych.
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
(European Free Trade
Association, EFTA)
Cele EFTA:
podnoszenie rozwoju gospodarczego i warunków życia państw członkowskich,
wzrost gospodarczy.
Głównym sposobem realizacji jest czynny udział państw EFTA w procesie światowej liberalizacji handlu. W praktyce taki zapis oznaczał, że EFTA będzie strefą wolnego handlu.
Przeprowadzana liberalizacja była analogiczna do procesów we Wspólnotach Europejskich.
Zresztą związki ze Wspólnotami są niezwykle silne, czego dowodem jest choćby przyjęcie
przez EFTA takich samych trans rocznych, umożliwiających stopniowe wprowadzenie strefy
wolnego handlu. Taka kompatybilność obu systemów miała na celu ułatwianie państwom
EFTA procesu ewentualnej akcesji do struktur wspólnotowych. Należy jednocześnie
podkreślić, że mimo ścisłej współpracy (obecnie poprzez istnienie Europejskiego Obszaru
Gospodarczego) są elementy wyraźnie odróżniające od siebie WE i EFTA:
państwa EFTA nie prowadzą wspólnych polityk, np. rolnej czy handlowej jak czynią to
WE i ich państwa członkowskie, EFTA nie posiada wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.
Wynika z tego, że postanowienia Układu EFTA nie wykraczają poza kwestie handlu. Jednak
to także wymiana międzynarodowa wskazuje na silne związki EFTA ze WE. Ponad 80%
wymiany importowej i eksportowej państw EFTA jest związane z rynkiem „15". Rozwój
współpracy z zakresie liberalizacji handlu w ramach EFTA przewiduje po zniesieniu
ograniczeń o charakterze celnym, skupienie uwagi i ograniczenie barier poza taryfowych. To
co odróżnia EFTA od innych organizacji, np. OECD to jego wąski charakter. EFTA nie
prowadzi badań, konsultacji, etc. służących rozwiązywaniu problemów jej członków.
Dodatkowe postanowienia dotyczące liberalizacji wymiany towarów rolnych zostały
uregulowane w oparciu o dwustronne porozumienia. Świadczy to o dużym stopniu
wrażliwości tej grupy towarowej i wyjątkowym traktowaniu.
W latach 90-tych najsilniej zarysowała się podział kręgów zainteresowań EFTA. Kryterium
podziału jest zasięg i stopień powiązań. Kręgi działalności EFTA:
stosunki pomiędzy państwami tworzącymi stowarzyszenie,
stosunki w ramach EOG,
stosunki z państwami trzecimi (wszystkie pozostałe)
W 1990 roku Polska i państwa EFTA podpisały w Gothenburgu deklarację współpracy. Od
końca tego roku pracował Wspólny Komitet przygotowujący projekt umowy o otworzeniu
strefy wolnego handlu. Umowa o utworzeniu strefy wolnego handlu między Polską a państwami EFTA(wówczas było ich siedem) została podpisana w 1992 roku w Genewie, weszła w życie rok później. Przynajmniej raz w roku odbywa się spotkanie Wspólnego Komitetuoceniające realizację postanowień umowy.
Zakres przedmiotowy obejmuje towary przemysłowe. Liberalizacja obrotów towarami rolnymi
jest regulowana przez odrębne postanowienia zawarte w umowach dwustronnych. W chwili
wejścia umowy w życie, cła na polski eksport towarów przemysłowych z państw EFTA
zostały zmniejszone o 80%, a import tych towarów, produkcji polskiej, do państw EFTA
zostanie zredukowany o 25%( umowa o charakterze asymetrycznym). Pozostałe redukcje są
prowadzone sukcesywnie, zgodnie z postanowieniami umowy stowarzyszeniowej ze WE
(Układu Europejskiego). Oznacza to, że od chwili wejścia umowy EFTA podpisanej z Polską,
państwa EFTA nie stosują kontyngentów importowych na towary pochodzące z Polski.
Dodatkowo umowa określa (wykraczając poza klasyczne pojęcie strefy wolnego handlu, ale
uwzględniając ogólnoświatowe tendencje) podstawy dla ochrony własności intelektualnej
oraz zasady konkurencji dla przedsiębiorstw czy zakres pomocy udzielanej przez EFTA
Polsce. Pomoc realizowana przez EFTA (nie tylko dla Polski) jest realizowana w ścisłej
współpracy z UE. EFTA uczestniczy w realizacji programów unijnych poprzez kontrybucje
finansowe i wsparcie techniczne.
Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu
(Central European Tree
Trade Agreement, CEFTA)
21 grudnia 1992 roku w Krakowie, Polska, Węgry i (wówczas) Czecho-Słowacja podpisały
porozumienie o utworzeniu strefy wolnego handlu. Postanowienia liberalizacyjne nie objęły
późniejszych stosunków Czech ze Słowacją , ponieważ państwa zachowały unię celną i
walutową. Porozumienie weszło w życie 1 marca 1993 roku. W listopadzie 1996 roku do
CEFTA przystąpiła Słowenia. Obecnie CEFTA to siedem państw: Polska, Czechy, Słowacja,
Węgry, Słowenia, Rumunia i Bułgaria. Organy instytucjonalne są słabo rozwinięte. CEFTA
posiada Wspólny Komitet składający się z przedstawicieli stron, nadzoruje i zarządza
realizację postanowień Porozumienia. Komitet pełni także rolę forum konsultacyjnego stron,
zbiera się raz na rok. Podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu. Decyzje Komitetu są
wiążące dla stron. Zalecenia mają charakter propozycji, bez mocy wiążącej.
CEFTA została zbudowana w oparciu o wzory współpracy w ramach EFTA i Wspólnoty
Europejskiej. Strony zobowiązały się do stopniowego tworzenia strefy wolnego handlu
odwołując się do postanowień GATT (art. 1 ust.1 Porozumienia ). Cele CEFTA:
popieranie i wzrost wymiany światowej wymiany handlowej,
rozwój wzajemnych stosunków gospodarczych,
poprawa warunków życia i pracy,
stabilizacja finansowa
handel pomiędzy stronami Porozumienia w warunkach konkurencji.
Porozumienie swoim zasięgiem obejmuje towary przemysłowe. Artykuły objęte Porozumieniem
zostały podzielone na trzy grupy (A,B,C):
grupa A - obejmuje surowce, towary nisko przetworzone, część maszyn i urządzeń. Cła obejmujące tę grupę zostały zniesione w momencie wejścia w życie CEFTA tj. 1 stycznia 1994 roku;
grupa B - obejmuje pozostałe towary przemysłowe, wysoko przetworzone. Redukcja ceł dla tej grupy została przewidziana w trzech transach:
- redukcja ceł o 2/3 ich wartości w stosunku do stawki podstawowej (czyli z roku
wyjściowego 1992),
- redukcja o 1/3 wartości, wprowadzona od stycznia 1996,
- stawka O od 1997 roku
grupa C - w niej znalazły się tzw. towary wrażliwe. Zawartość tej grupy została ustalona w drodze negocjacji dwustronnych. Znalazły się tutaj min. wyroby tekstylne, hutnicze i motoryzacyjne. Przebieg liberalizacji przewidziano w siedmiu etapach. W roku 1995 -10% stawki wyjściowej, 1996 -15%, 1997 - 40%, 1998 - 55%, 1999 - 70%, 2000 - 85%, i w roku 2002 - 0%. Dodatkowo w grupie C są towary objęte szczególną ochrona celną.
Strona polska umieściła w tej grupie 26 artykułów motoryzacyjnych, 500 tekstylnych i
hutniczych, na które cła zostaną zniesione w latach 2000 - 2002 (są to towary
przewidziane w wymianie z Węgrami).
Bariery pozacelne są dużo trudniejsze do wyeliminowania, zwłaszcza w wymianie między
państwami CEFTA. Porozumienie przewiduje ograniczenie nakładania nowych barier tego
typu oraz ograniczanie już istniejących, zgodnie z umowami stowarzyszeniowymi Polski,
Czech, Węgier, Słowacji ze Wspólnotami Europejskimi, jednakże stosowanie tych
postanowień napotyka na trudności. Czechy, Słowacja, Węgry stosują wiele z tych
ograniczeń, min. licencjonowanie eksportu, kontyngenty importowe. Szansę ich przełamania
niosą jedynie wymogi harmonogramów dostosowawczych dla państw CEFTA w związku z
ich staraniami o członkostwo w Unii Europejskiej.
Porozumienie zawiera dodatkowo postanowienia, dotyczące ochrony własności
intelektualnej (art.25). Zawarte Porozumienie ma charakter rozwijającej się umowy (interim
agreement). Przewidziana data końcowa to 1 stycznia 2001 rok.
Towary rolno-spożywcze podlegają specjalnemu traktowaniu, podobnie jak w umowach l
stowarzyszeniowych ze WE, państwa przyznają sobie kontyngenty ilościowe.. Liberalizacja
handlu artykułami rolno - spożywczymi odbywa się według odrębnego kalendarium i ma
charakter selektywny tzn. obejmuje tylko wybrane towary. Protokół dodatkowy z 1995 roku
do Porozumienia przewiduje podział towarów na trzy grupy. Kryterium klasyfikującym do
danej grupy był stopień wrażliwości. Podobnie jak klasyfikacja przemysłowa dwie pierwsze
grupy (A,B) zostały uzgodnione dla wszystkich stron, a zawartość grupy C w drodze rozmów
bilateralnych.
grupa A - zawiera artykuły o niskim stopniu wrażliwości, cła dla tej grupy zostały
zniesione z początkiem 1996 roku;
grupa B - zawiera artykuły średnio wrażliwe objęte ochroną celną do 1997 roku;
grupa C - zawiera artykuły wrażliwe.
Odrębną podgrupę stanowią artykuły szczególnie wrażliwe, np. piwo, wino, tytoń. Dla nich
stawki celne są przewidziane jedynie w kontyngentach ilościowych.
Znaczenie CEFTA jest podwójne dla stron Porozumienia
Inicjatywa państw CEFTA ma duże znaczenie w perspektywie członkostwa Polski, Czech,
Węgier, Słowacji w UE mimo, że stosunki ekonomiczne nie rozwijają się dynamicznie, a
wymiana handlowa jest bardzo niska. Wymiana handlowa państw CEFTA nie spełnia
rzeczywistych możliwości partnerów. Udział exportu do państw CEFTA w ogólnej wartości
polskiego eksportu to 5 - 6%, importu 4.1 - 5.7%. Saldo wymiany w tej grupie jest dla Polski
niekorzystne. Bardzo słabo jest rozwinięta inicjatywa wspólnych przedsięwzięć. Sektor
kapitałowy wykazuje to najlepiej. Polskich firm z udziałem węgierskim jest ok.20. Sytuacja
wygląda trochę lepiej w przedsięwzięciach czesko - polskich i słowacko - polskich (powyżej
100 z każdym z tych partnerów).
Wspólne przedsięwzięcie, nawet bez realnych korzyści, wiąże strony wpływając na
utrzymanie stabilności regionu. Ma to niezwykle duże znaczenie zwłaszcza w stosunkach
węgiersko - słowackich, które są dotknięte sporem o mniejszości narodowe.
Znaczenie CEFTA w regionie jest tym większe, że inne kraje zgłosiły chęć przystąpienia. W
1998 roku stroną umowy została Bułgaria. W praktyce oznacza to więcej korzyści dla
nowego członka zarówno ekonomicznych (korzystniejsze warunki wymiany), jak też
politycznych. Dla Bułgarii jest to krok wzmacniający jej szansę w drodze do UE.
Należy jednocześnie pamiętać, że współpraca państw CEFTA po ich przystąpieniu do UE
będzie podlegała regulacjom wspólnotowym w ramach Wspólnego Rynku.
WTO
(World Trade Organisation)
WTO jest organizacją nie wchodzącą w skład systemu Narodów Zjednoczonych, posiada
osobowość prawną. Dysponuje własnym budżetem. Decyzje w ramach WTO są podejmowane
w oparciu o zasadę konsensusu. Głównym celem WTO jest:
kontrola działań związanych z wprowadzaniem w życie postanowień Rundy Urugwajskiej,
działania na rzecz podnoszenia efektywności wykonywania postanowień Rundy Urugwajskiej przez państwa. Podczas Rundy Urugwajskiej dyskutowano nad:
dalszą liberalizacja handlu, szczególne miejsce zajęły dyskusje nad sektorem produktów
rolnych i sektorem produktów tekstylnych,
umocnieniem roli zasad wymiany międzynarodowej (zmiany w zapisie GATT),
stworzeniem zapisu wielostronnego dotyczącego zasad obrotu międzynarodowego
usługami,
handlowym aspektem praw własności intelektualnej.
Wraz z Aktem Końcowym w 1994 roku zostały przyjęte załączniki :
wielostronne porozumienie w sprawie handlu towarami,
Układ Ogólny w sprawie handlu usługami zw. GATS,
Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej zw. TRIPS
(dotyczy ono rozwiązywania kwestii naruszania praw autorskich i ochrony znaków
towarowych),
Postanowienia dotyczące zasad regulujących rozstrzyganie sporów.
Państwa przystępujące do WTO muszą przyjąć wszystkie Postanowienia (z wyjątkiem fakultatywnych). Dodatkowo każdy członek Organizacji musi sprawdzić i ewentualnie dostosować swoje regulacje do zobowiązań płynących z końcowych uzgodnień Rundy Urugwajskiej.
Porozumienie tekstylne dotyczy produktów przemysłu włókienniczego i odzieżowego. Układ Ogólny zaadoptował postanowienia Wielostronnego Porozumienia Tekstylnego (Multifibre Arrangement) przy jednoczesnym uwzględnieniu podstaw jakie dają ogólne zasady funkcjonowania GATT. Przeprowadzenie integracji tego sektora przemysłu zostało podzielone na cztery etapy. Realizację pierwszego etapu rozpoczęto w styczniu 1995 roku. Wówczas państwa zaczęło obowiązywać prawo do pełnej liberalizacji 16% z ogólnej wartości swojego importu. Kolejny etap został rozpoczęty w styczniu 1998 roku. Koniec oznaczający pełna liberalizację przewidziano na rok 2005. Do tego czasu państwa mają możliwość wykorzystania środków, które uchronią rynek wewnętrzny przed importem stwarzającym zagrożenia dla równowagi przemysłu krajowego. Organem nadzorującym przebieg procesów liberalizacyjnych jest Organ Nadzoru Tekstylnego (Textiles Monitoring Body)
Porozumienie rolne. Kwestie związane z ustanowieniem reguł liberalizacji obrotów
towarami rolnymi były wyjątkowo trudne zwłaszcza ze względu na silny opór strony UE.
Dopiero podczas Rundy Urugwajskiej strona UE zgodziła się na prowadzenie rozmów na ten
temat. Tak silny opór wynika ze szczególnej wrażliwości części członków UE. Zmiana
stanowiska była związana z rosnącymi trudnościami w finansowaniu Wspólnej Polityki
Rolnej. Ostatecznie po bardzo żmudnych negocjacjach doprowadzono do Porozumienia,
które zawiera:
ogólne Porozumienie Rolne,
uzgodnienia dotyczące koncesji, dostępu do rynku, subsydiów,
postanowienia dotyczące środków fitosanitarnych.
Największym sukcesem Porozumienia było umieszczenie ograniczeń poza taryfowych w ramach koncesji (środki te zostały przeliczone na stawki celne jako tzw. cła związane). Postanowiono, że cła na produkty rolne zostaną zredukowane w okresie 6 lat o średnio 36%
(poczyniono odstępstwo dla krajów rozwijających się - redukcja 24% w okresie 10 lat).
Członkowie WTO zostali zobowiązani do zapewnienia minimalnego dostępu do rynku ( w
sytuacji kiedy import jest znikomy) na poziomie 3%, a od 1999 roku 5%. Ograniczenia w
obrocie towarami rolnymi muszą być niwelowane. Dodatkowo państwa zobowiązano do
redukcji subsydiów eksportowych o 36% w ciągu 6 lat oraz zmniejszenia ilości towarów
objętych nimi o 21%.
Porozumienie usługowe (General Agreement on Trade m Services, CATS). Jest to
pierwsza regulacja GATT/WTO dotyczącą usług. W ramach tego porozumienia ustalono
zobowiązania dotyczące wszystkich członków oraz listy koncesyjne zawierające dodatkowe
zobowiązania przygotowane w ramach porozumień dwustronnych. Porozumienie zawiera
podział usług na grupy za względu na dostęp do nich.
Główną zasadą Porozumienia jest klauzula najwyższego uprzywilejowania. Określone
zostały także dalsze etapy liberalizacji usług. Odrębne negocjacje w wąskim gronie (77
państw, Stany Zjednoczone wycofały się z nich w toku) toczyły się nad usługami
finansowymi. Zostały one zapisane w Drugim Załączniku doGATS. Po długich negocjacjach
Polska stała się członkiem WTO przyjmując postanowienia Rundy Urugwajskiej. Oznaczało
to konieczność zredukowania stawek celnych dla towarów przemysłowych o 1/3 do końca
1997 roku. To dostosowanie polskiego prawa do norm i zasad WTO jest zgodne z
wymogami UE i znalazło odzwierciedlenie w nowym kodeksie celnym.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wydawałoby się, że te wielkie międzynarodowe organizacje finansowe, wielostronne
porozumienia, traktaty, umowy, są tak odległe od codziennej praktyki gospodarczej,
szczególnie małego i średniego przedsiębiorcy, działającego na szczeblu nierzadko bardzo
lokalnym, że w pogoni za czasem i w codziennym zmaganiu się z rzeczywistością nie warto
się nim zajmować. Nic bardziej błędnego. Chcemy, czy nie, Polska gospodarka będzie
podlegała globalizacji. Jeśli tak, to postanowienia wszystkich tych organizacji dotkną
każdego, kto chce mieć swoje miejsce na rynku. Bezpośrednio, bo w najbliższym banku,
można otrzymać linię kredytową z funduszy Banku Światowego bądź Europejskiego Banku
Odbudowy i Rozwoju. Pośrednio, ponieważ jeśli członkowie UE zdecydują o określonych
normach produkcyjnych, to inni nie będą mogli handlować. Można się zżymać na taki dyktat,
jednak trudno z tym walczyć, szczególnie post factum. Jeśli jednak, chcielibyśmy mieć wpływ
na podejmowane decyzje, wówczas powinniśmy zadbać o właściwą reprezentację interesów
przedsiębiorców wobec władz tych organizacji. To ważny wniosek. Z drugiej strony,
znajomość reguł gry na rynkach międzynarodowych, znajomość kalendarza wdrażania
poszczególnych zmian, obniżania stawek celnych, liberalizacji handlu pozwala na szybsze i
efektywniejsze dostosowanie się do projektowanych zmian, bez zbędnych kosztów i bez
elementu zaskoczenia. Presja na uwolnienie rynku w świecie jest tak duża, że nie można
specjalnie liczyć i zabiegać o długie okresy dostosowawcze, o wprowadzenie barier
ochronnych, o politykę protekcjonistyczną rządów krajowych. To jest gra na krótką metę. Co
z tego, że przez jakiś czas uda nam się oderwać nasze gospodarcze realia od realiów
światowych czy europejskich, jeśli świat i Europa za parę lat będą już znacznie dalej, a my
dopiero wówczas stwierdzimy, że jesteśmy gotowi na ustępstwa. Tak więc nie pora
zastanawiać się, jak oddzielać świat od nas, lecz jak sprostać jego wymaganiom.
Z pewnością znajdą się i tacy, którzy uznają, że podporządkowanie się decyzjom
międzynarodowych banków, funduszy, wspólnot ogranicza suwerenność kraju, że dość
przerażająca jest wizja świata kierowanego przez ponad narodowe komitety. To prawda.
Jednak taka jest cena za uczestniczenie w międzynarodowym podziale pracy, w
międzynarodowym rynku. Taka jest cena za swobodny przepływ towarów, kapitału, ludzi i
technologii. Taka jest cena za rozwój gospodarczy, który nie jest możliwy w izolacji.
Globalizacja gospodarki ma także skutki negatywne. Świat, przynajmniej ta rozwinięta jego
część, działa w systemie naczyń połączonych. Kryzysy w jednym zakątku natychmiast
odbijają się echem wszędzie indziej. Bez wielkich międzynarodowych instytucji, regulujących
ten system, świat byłby wstrząsany kolejnymi giełdowymi i gospodarczymi katastrofami, a
zamiast rozwoju dotykałaby nas recesja.
Znajomość międzynarodowych instytucji finansowych, porozumień i umów ma dla
przedsiębiorców także znaczenie edukacyjne. Wszystkie one bowiem rządzą się bardzo
precyzyjnymi procedurami, które w przypadku konkretnych projektów przenoszone są do
Polski i w końcowym etapie dotykają przedsiębiorców. Dziś ciągle jeszcze zbyt często
rezygnują oni z pomocy instytucji międzynarodowych, właśnie z uwagi na konieczność
poddania się określonemu trybowi postępowania. Trzeba się jednak z nim oswoić, trzeba
przygotować firmowe służby do sprostania wymaganiom stawianym przez
międzynarodowych kontrahentów.
Źródła:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze. Leksykon integracji gospodarczej.
Wielka internetowa encyklopedia multimedialna.
PAP