Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

1

Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

Anna M. Łabędzka
Joanna Fiodorow

Światowy ład gospodarczy

W XX wieku stosunki międzypaństwowe uległy globalizacji. Po II wojnie światowej powstał
projekt stworzenia nowego, ogólnoświatowego ładu gospodarczego, przygotowany przez
administrację amerykańską. Plan zakładał stworzenie:

•

organizacji zajmującej się regulacjami z zakresu handlu światowego (trudności z

utworzeniem Międzynarodowej Organizacji Handlu sprawiły, że przez blisko 50 lat tę
funkcję sprawował Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), a od 1995 Światowa
Organizacja Handlu)

•

Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju zwanego Bankiem Światowym

•

Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

W rozbudowanej formie istnieją one do chwili obecnej, powstały także nowe, często re-
gionalne organizacje, skupiające państwa o podobnych potrzebach i możliwościach.
Stopniowo eliminowane są granice ekonomiczne między krajami. Stosunki handlowe między
różnymi gospodarkami narodowymi odznaczają się podobną swobodą jak istniejące na
rynkach wewnętrznych. Ogranicza się bariery dyskryminacyjne Najwięcej w tej dziedzinie
zrobiono w Europie. Silne związki istniejące pomiędzy gospodarkami państw Europy
Zachodniej (w ramach WE) rozciągają się na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Oznacza
to konieczność dostosowania ich systemów gospodarczych i prawnych do wymogów
wspólnotowych, zaakceptowania zasad współpracy międzynarodowej oraz przygotowania
się do zmagań na silnie konkurencyjnym rynku. Nagrodą będzie możliwość korzystania z
wielu przywilejów i szansa przyspieszenia rozwoju. Procesy integracyjne w Europie nie
przebiegają w izolacji od systemu światowego, zwłaszcza że państwa DE aktywnie w nim
uczestniczą. Reprezentacja wspólnotowa bierze udział w pracach organizacji
międzynarodowych, np. Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego,
Światowej Organizacji Handlu.
Od początku lat 90. ma w nich też swoje miejsce Polska. Praca w tych znacznych organi-
zacjach międzynarodowych ułatwia osiągnięcie głównego celu polskiej racji stanu -
członkostwa w Unii Europejskiej.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zw. Bankiem Światowym, BŚ
(International Bank of Recon-straction and Developmenf)

http://www.worldbank.org

Decyzja o jego powstaniu (a także Międzynarodowego Funduszu Walutowego) zapadła w
1944 roku w Bretton Woods. Działanie rozpoczął 27 grudnia 1945 roku. Siedziba znajduje
się w Waszyngtonie. BŚ jest organizacją wyspecjalizowaną w systemie Narodów Zjednoczo-
nych. Miał służyć pomocą i wsparciem zniszczonym przez działania II wojny światowej
gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie się Planu Marshalla pozwoliło na zwrócenie
działalności Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, a od końca lat 80-tych
kraje Europy Środkowej i Wschodniej.
Głównym celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym
zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty są także przeznaczane na finansowanie zmian

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

2

struktury gospodarczej, służących jej stabilizacji i podnoszeniu efektywności. BŚ finansuje
również pomoc techniczną i doradztwo. IBRD, prowadzi również analityczne prace
badawcze na temat stanu gospodarek określonych krajów i całej gospodarki światowej.
Karta BŚ (zw. Artykułami Porozumienia) określa warunki i zasady członkostwa. Jedynie
członkowie MFW mogą uzyskać członkostwo BŚ. Kraj jest reprezentowany przez
Gubernatora (zazwyczaj ministra finansów lub szefa Banku Centralnego). Obecnie BŚ ma
181 członków. Wkład kapitałowy wnoszony przez nich jest zróżnicowany. Największym
udziałowcem są Stany Zjednoczone (17%). Państwa nie otrzymują dywidend od swoich
wkładów; są one przeznaczane na wsparcie Międzynarodowej Agencji Rozwoju. Źródłem
funduszy oprócz kapitału udziałowców, zatrzymywanych zysków są środki zdobywane przez
BŚ na międzynarodowych rynkach kapitałowych (np. BŚ sprzedaje obligacje funduszom
emerytalnym, firmom ubezpieczeniowym, korporacjom, innym bankom, osobom prywatnym).
Zdobyte przez BŚ środki osiągają w ciągu roku wartość ok. 15-17 mld USD.
Kredyty BŚ wymagają gwarancji rządowych. Środki uzyskiwane z BŚ to kredyty
długoterminowe na 15-20 lat, przeważnie o pięcioletniej karencji. Oprocentowanie jest
ustalane co 6 miesięcy (w oparciu o średnią kosztów uzyskania). Od 1989 wynosi ok. 7%.
Kredyty Banku są dodatkowo obłożone commitment fee, czyli opłatą pobieraną od
niewykorzystanej części kredytu i która wynosi od 1989 roku 0,25%. Reguły wykorzystania
takiego kredytu nie są ścisłe - rząd może go częściowo przeznaczyć na wsparcie budżetu
lub deficytu bilansu płatniczego. Wówczas jest to kredyt o charakterze finansowym.
Otrzymanie kolejnej części jest uwarunkowane spełnianiem postawionych warunków.

Kredyty BŚ mogą mieć charakter celowy - wtedy są przeznaczane na duże projekty
infrastrukturalne lub produkcyjne. Kredyty pośrednie są dostępne w postaci linii kredytowych;
pożyczkobiorcą jest wówczas bank pośredniczący, a ostatecznym odbiorcą jest realizator
małego projektu). Procedura przyznawania środków BŚ jest złożona. Zazwyczaj składa się z
6 etapów:

1. identyfikacja - rząd ubiegający się o pożyczkę, wstępnie przedstawia projekt (wyjątkowo

stroną prezentującą może być przedstawiciel BŚ);

2. przygotowanie - zainteresowana strona musi zbadać aspekt techniczny, ekonomiczny,

społeczny i środowiskowy projektu (często pomaga w tym BŚ);

3. oszacowanie - na tym etapie BŚ dokonuje własnego oszacowania projektu. Służą temu

zespoły pracowników BŚ i konsultantów zw. misjami. Misja bada walor techniczny,
instytucjonalny, ekonomiczny i finansowy projektu. Rocznie BŚ przeprowadza 150-200
misji oceniających na miejscu warunki realizacji projektu (istnieją także Stałe Misje, np.
Misja BŚ w Polsce);

4. negocjacje i przedłożenie Radzie - BŚ przedstawia raport, który staje się podstawą do

negocjacji z pożyczkobiorcą. Po negocjacjach, z uwzględnionymi poprawkami, raport
oraz dokumenty pożyczkowe przedstawiane są do zaakceptowania Radzie Dyrektorów
Wykonawczych;

5. realizacja i nadzór - BŚ sprawdza przebieg realizacji projektu, sposoby wykorzystania

uzyskanych środków;

6. ocena- po zakończeniu realizacji projektu Departament Oceny Operacji BŚ dokonuje

porównania kosztów, korzyści i efektywności projektu.

Nie tylko Bank

Termin Bank Światowy odnosi się również do trzech instytucji, które są powiązane ze sobą
pod względem organizacyjnym, ale są niezależne finansowo. Łącznie określa się je mianem
Grupy Banku Światowego

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

3

•

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association, IDA

http://www.worldbank.org/ida/

), powstała w 1960 roku, skupia obecnie 161 państw. IDA

udziela niskoprocentowych pożyczek najuboższym krajom świata (okres spłat pożyczek
wynosi 30-40 lat z dziesięcioletnim okresem karencji). Środki IDA pochodzą z dywidend
BŚ i spłat kredytów IDA.

•

Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral lnvestment

Guarantee Agency, MIGA

http://www.miga.org

), powstała w 1988 roku, skupia 152

państwa. Wspiera inwestycje prywatne w krajach rozwijających się oraz ubezpieczenia
inwestycji od ryzyka ekonomicznego Wspiera doradztwem rządy zabiegające o
inwestycje prywatne. Rocznie gwarancje MIGA sięgają 2 mld USD.

•

Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Finance Corporation, IFC

http://www.ifc.org

), powstała w 1956 roku, skupia 174 państwa. Wspiera rozwój gospo-

darczy państw rozwijających się poprzez udzielanie bezpośrednich pożyczek dla sektora
prywatnego. Nie są wymagane gwarancje rządowe (w przeciwieństwie do pożyczek BŚ).
Rocznie Korporacja udziela pożyczek o wartości 2 mld USD. IFC ma także prawo do
udziałów kapitałowych (do 30%) w przedsiębiorstwach, którym udziela pożyczek. IFC
tworzy także konsorcja udzielające pożyczek.

Polska w Banku Światowym

Polska przystąpiła ponownie do BŚ (i MFW) w 1986 roku. Gubernatorem Polski w BŚ jest
Prezes Narodowego Banku Polskiego. Obowiązek wykonywania warunków umów (spłat rat i
odsetek) spoczywa na Skarbie Państwa. W latach 1990-1996 Polska otrzymała od BŚ
kredyty o wartości 3.374 mld USD, z czego 46% stanowią pożyczki na dostosowania
strukturalne. Mogą one zasilać budżet. Natomiast pożyczki na rozwój instytucjonalny sektora
finansowego oraz dostosowania w rolnictwie mogą być skierowane na spłaty zadłużenia w
Klubie Londyńskim (Polska wykorzystała tę możliwość w 1994 roku). Środki przeznaczone
do wykorzystania sektorowego są wykorzystywane w Polsce przez sektor energetyczny,
transportowy, rolniczy, ochrony środowiska (w ramach Światowego Funduszu Ochrony
Środowiska ) i administracji.
W roku 1997 opracowana została trzyletnia strategia pomocy BŚ dla Polski. BŚ uwzględnił v
niej dążenia naszego kraju do struktur europejskich (podobnie czynił już od roku
1990).Stwierdzono, że dostęp Polski do międzynarodowych rynków kapitałowych polepsza
się. Zaangażowanie BŚ będzie się zmniejszać także na rzecz instytucji związanych z Unią
Europejską (np. Europejski Bank Inwestycyjny), a później (po uzyskaniu członkostwa w UE)
funduszy strukturalnych. BŚ będzie coraz słabiej zaangażowany finansowo, ale pozostanie
ważnym doradcą gospodarczym. Do 2000 r. BŚ będzie skupiał swoje wysiłki na wsparciu
wzrostu gospodarczego, rozwoju sektora prywatnego i ochronie środowiska. Nowe projekty
obejmują także modernizację kopalń, rozwój regionalny, rozwój autostrad. BŚ swoją
obecność w Polsce łączy z pracą innych instytucji. W ramach Grupy BŚ z IFC. Polska jest
największym partnerem IFC w Europie Środkowej i Wschodniej. Dotychczas wsparcie
finansowe i pomoc techniczną otrzymywały projekty w sektorze telekomunikacji, handlu,
gazownictwa i hutnictwa, min. projekt modernizacji Fabryk Papieru w Kwidzynie, plan
rozbudowy sieci dużych sklepów Globi. Plany IFC w Polsce do roku 2000 zawierają
realizację strategii BŚ (IFC jest jej współautorką). Istotnym elementem jest wsparcie
sektorów wymagających dostosowań do wymogów UE. Plany obejmują wsparcie prywatnych
funduszy emerytalnych, prywatyzację i modernizację sektora stołowego oraz rozwój
przemysłu rolno-spożywczego.
Współpraca z MFW jest bardzo bliska (np. organy tych instytucji odbywają regularne spo-
tkania). BŚ realizuje projekty wspólnie z EBI i EBOiR. Współpracuje także z funduszem
PHARE (np. współpraca przy realizacji programów pomocowych dla regionów dotkniętych
powodzią), USAid, brytyjskim Know How Fund.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

4

Organy:

•

Prezes Banku - stoi na czele BŚ, jest także przewodniczącym Zarządu Dyrektorów Wy-

konawczych,

•

Rada Gubernatorów- reprezentacja państw członkowskich,

•

Rada Dyrektorów Wykonawczych- organ wykonawczy.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, MFW (International Monetary Fund)

http://www.imf.org

Został powołany w grudniu w 1945 r. na mocy porozumienia na Konferencji Walutowej i Fi-
nansowej Narodów Zjednoczonych w 1944 r. (podobnie jak Bank Światowy).Rozpoczął
działalność w 1947. MFW jest wyspecjalizowaną agendą ONZ, organizacją międzyrządową.
Obecnie posiada 182 członków. Siedziba MFW znajduje się w Waszyngtonie. Celem MFW
jest:

•

rozwój

międzynarodowej współpracy walutowej,

•

ochrona stabilnych kursów walutowych,

•

monitoring

zadłużenia międzynarodowego.

Działalność MFW wpływa także na poszerzenie zakresu międzynarodowej współpracy
gospodarczej i rozwoju handlu światowego. Wkłady państw członkowskich są głównym
źródłem puli pożyczkowej. W 1996 roku wynosiła 143.3 mld SDR (Od 1969 roku MFW
posiada swoją jednostkę rozrachunkową SDR Special Drawing Rights). Skład koszyka SDR
to obecnie: dolar amerykański, euro (Niemcy), jen, euro (Francja), funt brytyjski. Państwo
dysponuje w MFW tzw. „głosem ważonym". Członek ma przypisanych 250 głosów, a za
każde 100 tyś. SDR wnoszone do kapitału zakładowego Funduszu, otrzymuje dodatkowy
głos. Wysokość kwoty jest ustalana w oparciu o wskaźniki importu, eksportu, rezerwy złota,
walut wymienialnych, wartość bilansu obrotów bieżących i inne. Najwięcej wnoszą Stany
Zjednoczone, co daje im około 18% głosów. MFW czerpie środki także z Rachunku
Wydatków Specjalnych, który powstał w oparciu o sprzedaż rezerw złota MFW oraz ESAF
Trust administrowanego przez Fundusz.
Znaczenie pomocy udzielanej przez MFW wykracza poza jej bezpośredni wymiar.
Porozumienia zawierane przez państwa z MFW zwiększają ich wiarygodność na rynkach
międzynarodowych. Dobre stosunki z Funduszem „otwierają" wiele możliwości kredytowych,
min. w BŚ, EBOiR, EBI.
Renoma MFW i znaczenie jego raportów oraz zaleceń są bardzo duże. Dyrektor
Wykonawczy jest stałym uczestnikiem spotkań ministrów i szefów banków centralnych
państw grupy
G-7/G-8.

Polska w Funduszu

Polska powróciła do MFW w 1986 roku (była członkiem założycielem, ale pod presją Związku
Radzieckiego opuściła go w 1950 roku). Pierwsze porozumienia kredytowe stand-by zostały
zrealizowane w okresie 1990-1991. W ramach kolejnego porozumienia dotyczącego pro-
gramu dostosowawczego (Extended Fund Facility) środki udostępnione Polsce wynosiły 1.8
mld SDR. Jednocześnie to porozumienie ułatwiło dostęp do pożyczek BŚ, Międzynarodowej
Korporacji Finansowej, EBOiR oraz umożliwiło zawarcie umowy z Klubem Paryskim,
dotyczącej reorganizacji polskiego zadłużenia (1 etap redukcji). Następne porozumienia (lata

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

5

1993-1994) pozwoliły na częściową redukcję zadłużeń w Klubie Londyńskim. Dodatkowo
rozpoczął się II etap redukcji zadłużenia w Klubie Paryskim. W 1995 roku Polska spłaciła
zaciągnięte wcześniej długi, a 1 czerwca 1996 roku mogła przyjąć zobowiązania, wynikające
z art. 8 statutu MFW, dotyczące wymienialności waluty w zakresie obrotów bieżących.
MFW ściśle monitoruje przebieg przemian w Polsce w dziedzinach liberalizacji międzynaro-
dowych stosunków handlowych , liberalizacji przepływu kapitału, a także reform związanych
z administracją centralną czy reforma ubezpieczeń społecznych. Działania MFW wobec Pol-
ski są realizowane zgodnie z dążeniami integracyjnymi naszego kraju do Unii Europejskiej.
Władze Funduszu pozytywnie przyjęły przystąpienie Polski do WTO i OECD jako wyraz
adoptowania przez Polskę zasad współpracy międzynarodowej. Oddziaływanie stosunków
MFW - Polska miało jednocześnie silny wpływ na pozytywne rozpatrzenie wniosków o
członkostwo w tych organizacjach. Obecnie stosunki Polski z MFW są regulowane art.4
Statutu MFW. Dotyczy on państw, które nie korzystają z kredytów (jak obecnie Polska) lub
korzystają z niewielkiej pomocy (mniejszej niż 25%kwoty danego państwa w MFW). Przegląd
stanu polskiej gospodarki odbywa się dwa razy do roku i pozbawiony jest kryteriów
wykonawczych. Organy:

•

Dyrektor Zarządzający -jest jednocześnie prezesem Rady Wykonawczej, która go

wybiera.

•

Rada Gubernatorów - najwyższy organ zarządzający, składa się z reprezentantów mini-

strów finansów i prezesów banków centralnych

•

Komitet Wykonawczy - organ zarządzający, w jej stad wchodzi 24 członków

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, EBOiR, (European Bank for
Reconstaction and Developmenf)

http://www.ebrd.org/

Powstał w 1991 roku z inicjatywy Francpis Mitteranda. 39 państw (w tym kraje Europy Środ-
kowej i Wschodniej min. Polska, kraje b. Związku Radzieckiego), Wspólnota Europejska i
Europejski Bank Inwestycyjny są jego założycielami. Obecnie udziałowcami jest 60 państw.
Siedzibą Banku jest Londyn.
EBOiR miał stać się dla Europy Środkowej i Wschodniej tym, czym Bank Światowy był po II
wojnie światowej dla państw Europy Zachodniej. Dla realizacji tego celu Bank funkcjonuje
jako połączenie banku komercyjnego i banku rozwoju. Cele EBOiR:

•

wsparcie dla działań na rzecz rozwoju gospodarczego i odbudowy państw Europy Środ-

kowej i Wschodniej,

•

rozwój gospodarki rynkowej w regionie,

•

propagowanie

prywatyzacji,

•

ochrona

środowiska naturalnego.

Kapitał założycielski EBOiR wynosił jedynie 10 mld ECU. Został zwiększony dopiero w 1996
roku do 20 mld ECU. Największymi udziałowcami są państwa UE. Polski udział wynosi 256
mln ECU (dane z 31 grudnia 1999 roku)
Oferta Banku jest szeroka, co wynika z jego złożonego charakteru. EBOiR:

•

udziela

pożyczek współ finansujących projekty w sektorze prywatnym (do 45% ich warto-

ści) i w sektorze państwowym (do 35% ich wartości),

•

wykupuje

udziały w przedsiębiorstwach prywatnych i państwowych,

•

udziela gwarancji, które zapewniają dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych,

•

tworzy fundusze celowe.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

6

Nacisk kładziony jest na inicjatywy w sektorze prywatnym. 60% pożyczek, inwestycji,
gwarancji, eto. jest dla niego przeznaczone. Środki dostępne z EBOiR są oprocentowane
podobnie jak w banku komercyjnym. Wysokość oprocentowania jest ustalana w oparciu o
LIBORiv. Okres spłat pożyczek wynosi 10 lat dla przedsiębiorstw, 15 lat dla projektów
infrastruktury. Preferencje wobec projektów infrastruktury są jedną z podstawowych zasad
EBOiR. Głównym odbiorcą pożyczek są podmioty z państw Europy Środkowej i Wschodniej,
ale także mogą z nich skorzystać inne podmioty inwestujące w tym regionie. Szeroki adresat
pozwala na przyciągnięcie dużej ilości inwestorów. Promocja inwestycji jest wspierana przez
EBOiR, choćby przez udział w realizacji projektu, który w ten sposób zyskuje dużą renomę.
Do końca 1996 roku Bank zainwestował jedynie 790 min ECU, ale przyciągnął dodatkowe
inwestycje warte 3 mld ECU.
EBOiR może także być stroną przy tworzeniu joint venture z udziałem kapitału z państw Eu-
ropy Środkowej i Wschodniej i przedsiębiorstw zachodnich. W Polsce Bank jest
współzałożycielem joint venture z „Hutą Warszawa-Luccini" oraz „Hutą Szkła-Sandomierz",
która jest także wspierana przez Bank Światowy. EBOiR i BŚ współpracowały także przy
dużych projektach dla sektora publicznego w Polsce. Były to środki na dofinansowanie
autostrady A-4 (Katowice-Kraków) oraz na modernizację sieci kolejowych. W tych
przypadkach wyjątkowo, ze względu na rozmiar przedsięwzięć wymagane były gwarancje
państwowe.
W Polsce najlepiej wykorzystywane są środki z EBOiR przez sektor prywatny. Przykładem
jest „Fiat Auto Poland", któremu Bank udzielił pożyczki oraz nabył udziały kapitałowe. Spółka
„Netia" działająca w sektorze telekomunikacyjnym uzyskała środki na rozwój lokalnych sieci
telekomunikacyjnych konkurencyjne dla TP S.A.
Walne Zgromadzenie EBOiR w 1997 roku przyniosło postanowienia, dotyczące dalszego
finansowania w regionie. Państwa lepiej i szybciej realizujące transformację systemową
(Polska, Węgry Czechy, Słowenia) będą miały ograniczony dostęp do środków EBOiR.
Uznano, że państwa tej grupy potrafią uzyskać środki na międzynarodowych rynkach
kapitałowych. Polska może liczyć ze strony EBOiR na dalsze wsparcie rozwoju infrastruktury
i restrukturyzacji przedsiębiorstw. Bank chce brać udział w rozwoju usług finansowych
zwłaszcza pośrednictwa kredytowego, udzielania gwarancji, prowadzenia analiz i doradztwa.
EBOiR kładzie nacisk na rozwój małej i średniej przedsiębiorczości. Bierze udział w
usprawnianiu dostępu tych podmiotów do linii kredytowych, które są pomocne w rozwoju i
restrukturyzacji, pobudzających wykorzystanie popytu wewnętrznego i możliwości
eksportowych. EBOiR udziela wsparcia Powszechnemu Programowi Prywatyzacji
bezpośrednio poprzez finansowanie w ramach Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
pośrednio przez inne fundusze, linie kredytowe, udział kapitałowy w przedsiębiorstwach.
Organy:

•

Rada Gubernatorów - zarządza Bankiem, w jej skład wchodzą szefowie banków central-

nych, przedstawiciele WE i EBI. Polskę reprezentuje Prezes NBP

•

Rada Dyrektorów - wybiera ją Rada Gubernatorów. W jej skład wschodzi 23 dyrektorów

wykonawczych, 4 z nich reprezentuje kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz kraje b.
Zw. Radzieckiego. Obecnie jednym z nich jest przedstawiciel Polski, który jednocześnie
reprezentuje Bułgarię i Albanię.

Europejski Bank Inwestycyjny

http://www.eib.org

EIB (European lnvestment Bank) powołany do życia w 1958 roku na mocy Traktatu Rzym-
skiego. Siedzibą EBI jest Luksemburg. Jako instytucja finansowa WE, realizuje politykę UE,
jako bank ściśle współpracuje z bankami państw UE oraz międzynarodowymi organizacjami
finansowymi. Posiada osobowość prawną oraz finansową autonomię w ramach systemu

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

7

organów wspólnotowych. Na czele EBI stoi jego Prezes, który zarządza Bankiem, dokonuje
oceny jego działalności. Organy Banku ściśle współpracują z instytucjami wspólnotowymi dla
lepszej realizacji zadań, m.in.:

•

przewodniczący Banku ma prawo od uczestniczenia w posiedzeniach Komisji Europej-

skiej jako ekspert zabierający głos w dyskusji,

•

organy Banku pomagają Radzie Unii Europejskie oraz Komisji Europejskiej w opracowa-

niu odpowiedzi na zapytania posłów Parlamentu Europejskiego,

•

przedstawiciele

Banku

mogą brać udział w pracach komitetów Parlamentu Europejskie-

go, które zajmują się polityką finansową.

Kapitał EBI pochodzi z subskrypcji w krajach członkowskich i wynosi obecnie 57.6 mld ECU.
Bank zaciąga pożyczki na światowych rynkach kapitałowych, jednakże wartość udzielanych
pożyczek i gwarancji nie może przekroczyć 250% wartości kapitału EBI.
EBI jest uznawany za jednego z potentatów na światowym rynku kapitałowym . W roku 1997
Bank zaciągnął pożyczki w wysokości 23.3 mld ECU . Taki wynik jest możliwy dzięki posia-
danej renomie, silnej pozycji światowej jego udziałowców oraz płynności jego aktywów.
Dzięki temu Bank już od wielu lat posiada „AAA"- najwyższą ocenę wiarygodności
funkcjonującą na światowych rynkach kapitałowych. Drugim ważnym czynnikiem, czyniącym
z EBI wiarygodny podmiot obrotów kapitałowych jest ukierunkowanie środków na cel a nie
na bezpośrednie zyski Banku, tzn. Bank oferuje najkorzystniejsze warunki pożyczek i
kredytów dla ich odbiorców, jednocześnie mając w swojej ofercie kredyty non-profit.
Otrzymanie pożyczki wymaga posiadania gwarancji państwowych (wyjątek od tej reguły
stanowią pożyczki zaciągane przez rząd). Stawka oprocentowania kredytów jest płynna, tzn.
jest ustalana raz na kwartał w oparciu o koszty uzyskania środków przez EBI w poprzednim
okresie.

Oferta EBI jest skierowana zarówno do podmiotów państwowych jak i prywatnych, jako
wsparcie projektów z różnych sektorów gospodarki, np. telekomunikacji, ochrony środowiska,
rolnictwa. EIB wspiera duże projekty- pożyczka, tzw. Indvidual loan, maksymalnie wynosi
ECU 25 min, (może pochodzić z zasobów EIB lub kilku źródeł). Projekty małe i średnie są fi-
nansowane przez EIB, ale dostępne poprzez banki, organizacje finansowe działające na
poziomie krajowym lub regionalnym, tzw. global loans. W oparciu o nie, tworzone są linie
kredytowe dostępne dla mniejszych podmiotów. EIB udziela przede wszystkim kredytów
długoterminowych, zazwyczaj na 10-12 lat dla projektów w sektorze przemysłowym oraz 12-
15 lat (maksymalnie w wyjątkowych sytuacjach 20 lat) na inwestycje infrastrukturalne.
Procedura otrzymania kredytu obejmuje:

•

ocenę wstępną, sprawdzającą czy dany projekt jest zgodny z celami i zasadami UE

•

ocenę ekspertów zawierającą weryfikację techniczną i finansową

Decyzję o przyznaniu pożyczki czy kredytu podejmuje Rada Dyrektorów po konsultacjach z
Komitetem Zarządzającym. Finansowany projekt podlega systematycznej kontroli w czasie
realizacji. Jeśli okaże się, że środki nie są właściwie wykorzystywane, wówczas mogą być
cofnięte. Środki uzyskiwane z EIB nie mogą być jedynym źródłem finansowania projektu.
Zazwyczaj (wyjątki od tej reguły są rzadkie) wkład EBI nie przekracza 50 % kosztów całkowi-
tych. Pożyczki mogą być uzyskane w walucie jednego z państw członkowskich, ECU, bądź
innej, którą dysponuje EBI.
Najważniejszym kryterium uzyskania środków jest zgodność z działaniami UE i jej celami,
które EBI ma obowiązek promować poprzez odpowiednie rozdysponowanie środków. W
początkach swojej działalności EBI koncentrował się na projektach w ramach WE. Później
udział w finansowanych projektach poza UE wzrósł. W 1997 roku Bank udostępnił środki
wartości ECU 26.2 mld (tj. 13% wzrost w porównaniu z rokiem 1996), z czego ECU 22.958

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

8

mld przeznaczono na projekty realizowane w krajach UE. Sumę ECU 3.244 mld (w tym ECU
3.190 mld pochodziło z własnych źródeł EBI, ECU 55 min z środków budżetowych UE i
państw członkowskich) przyznano projektom spoza UE.
Środki pozostające w państwach UE są zazwyczaj przeznaczane na:

•

wsparcie projektów regionalnych dla słabiej rozwiniętych obszarów,

•

rozwój

przedsiębiorstw transeuropejskich,

•

współpracę sektora publicznego z prywatnym,

•

programy zapobiegania bezrobociu,

•

rozwój

ochrony

środowiska.

Największymi kredytobiorcami EIB spośród państw UE w latach 1993-1997 byty: Włochy
(17.9% wszystkich środków rozdysponowanych przez EBI pośród państw UE), Hiszpania
(15.4%), Niemcy (14.1%), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
(13.1%), Portugalia (6.6%). Środki kredytowe przeznaczone na projekty poza UE zostały w
1997 roku skierowane do 41 państw. Najwięcej środków (podobnie jak w ciągu ostatnich lat)
otrzymują państwa Europy Środkowej i Wschodniej ECU 1.116 mld ( z ECU 3.244 mld).
Rosnące zaangażowanie w tym rejonie świata jest związane z przemianami
zapoczątkowanymi pod koniec lat 80-tych, ale przede wszystkim z dążeniami tych państw do
członkostwa w strukturach europejskich.

EBI dla Polski.

Współpraca Polski z EBI rozpoczęła się w 1990 roku. Wówczas Rada Gubernatorów po-
stanowiła o utworzeniu funduszu (ECU 1 mld). Środki pochodzące z niego były prze-
znaczone na wspieranie projektów inwestycyjnych w Polsce i na Węgrzech w latach 1990-
1993. W 1993 fundusze przeznaczone dla państw Europy Środkowej i Wschodniej
zwiększono do ECU 3 mld, z czego Polska otrzymała ECU 1.2 mld. Dotychczas Polska
uzyskała 29.4% wszystkich otrzymanych dotychczas środków przez te państwa. Daje to
pierwsze miejsce w grupie. Projekty, które wymagają oceny ekspertów są w Polsce
poddawane analizie Narodowego Banku Polskiego lub Ministerstwa Finansów na zlecenie
EBI (EBI pokrywa koszty takich badań). W 1997 roku został przyjęty budżet EBI na trzy lata.
Ustalono, że w tym czasie (do roku 2000) Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Rumunia, Litwa,
Słowenia, Łotwa, Estonia oraz Cypr otrzymają pożyczki i kredyty o wartości ECU 3,5 mld.
Dotychczas środki przyznane Polsce zostały przeznaczone, min. na:

•

modernizację kolei (min. linii Warszawa - Berlin),

•

modernizację wydobycia gazu ziemnego,

•

kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw (w sektorze przetwórstwa rolno -spożyw-

czego, turystyki i ochrony środowiska),

•

modernizację portu lotniczego ,

•

rozwój

leśnictwa,

•

rozbudowę autostrady E-40.

Czynnikiem, który ma bardzo duży wpływ na powodzenie uzyskania środków z EBI jest stan
stosunków ubiegającego się państwa z Bankiem Światowym. Dobra ocena ze strony BŚ
oznacza w praktyce zwiększone możliwości przy uzyskiwaniu wsparcia z EBI. Często
projekty są współ finansowane przez Banki (BŚ i EBI). W Polsce takim „wspólnym"
projektem jest wsparcie rozwoju sieci telekomunikacyjnych.
Obok projektów wymagających gwarancji państwa (wymienione wyżej) w 1995 roku rozpo-
częto realizację linii kredytowej, która ich nie wymaga. Jest to linia global loan, realizowana

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

9

przez banki mające swoje przedstawicielstwa w Polsce. Adresatem tej oferty są małe i
średnie projekty realizowane w sektorze przemysłowym i turystycznym.
Kontakty EBI z innymi organizacjami finansowymi nie ograniczają się do wspólnego
finansowania projektów i konsultacji (jak w przypadku współpracy z Bankiem Światowym),
ale mają także wymiar instytucjonalny. EBI był, obok Wspólnoty Europejskiej,
współzałożycielem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Prezes EBI jest
Gubernatorem EBOiR, a jego zastępca z EBI jest także jego zastępcą w EBOiR. EBI jest
także głównym udziałowcem w Europejskim Funduszu Inwestycyjnym. Posiada 40%
udziałów, resztę dzieli między siebie 80 banków mających swoją siedzibę w państwach UE.
Aktywność EBI w ramach UE oraz poza nią, zwłaszcza na rzecz rozwoju regionalnego oraz
rozwoju przedsięwzięć transatlantyckich, wnoszą wiele do rozwoju integracji europejskiej.
EBI jako instytucja finansowa bardzo silnie oddziałuje na promocję i rozwój, zwłaszcza na
rzecz Unii Gospodarczej i Walutowej. EBI jest jak dotychczas jedynym pożyczkodawcą ,
który konwertował swoje należności z ECU na euro. Już na początku 1997 roku EBI
zaprezentowało pożyczkę nominowaną we wspólnej walucie ( euro 1.3 mld). EBI dzięki
dużym pożyczkom, które zaciąga na światowych rynkach (ECU 20-25 mld) ma szansę silnie
oddziaływać na pozycję euro na międzynarodowych rynkach kapitałowych.

Organy EBI

•

RADA GUBERNATORÓW, w jej skład wchodzą oddelegowani ministrowie finansów

państw członkowskich UE oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej. Głównymi zadaniami
Rady jest formułowanie celów polityki kredytowej EBI, zatwierdzanie rocznych raportów z
działalności EBI oraz bilansów rocznych. Od Rady zależy także przebieg realizacji
projektów poza państwami UE. Rada mianuje także członków Rady Dyrektorów, Komi-
tetu Zarządzającego oraz Komitetu Audytu.

•

RADA DYREKTORÓW, ma 25 członków, w tym nominowanych przez kraje członkowskie

oraz jednego kandydata Komisji Europejskiej. Rada czuwa nad zgodnością realizo-
wanych zadań z postanowieniami Rady Gubernatorów, statutem Banku oraz Traktatami.
Rada decyduje o podejmowanych przez Bank operacjach pożyczkowych i kredytowych.
Przewodniczącym Rady jest Prezes EBI.

•

KOMITET ZARZĄDZAJĄCY, kolegialne ciało, które jest głównym organem

wykonawczym nadzorującym przebieg operacji. Pełni także funkcje konsultacyjne
względem Rady Dyrektorów oraz szefa Banku.

•

KOMITET AUDYTU, jest organem monitorującym prawidłowy przebieg operacji prowa-

dzonych przez Bank.

Układ ogólny w sprawie ceł i handlu (General Agreement on Tariffs and Trade))
Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organisałion)

http://www.wto.org

GATT: 20 października 1947 roku został podpisany Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu,
który mimo tymczasowego charakteru przez 50 lat wyznaczał przebieg rozwoju handlu
międzynarodowego. Układ podpisało 23 sygnatariuszy, wszedł w życie po ratyfikowaniu go
przez 8 z nich. GATT to umowa wielostronna, posiadająca także cechy instytucji
międzynarodowej. Zasady GATT przyjmuje każdy przystępujący członek (nowa strona
Układu). Zasięg Układu rósł bardzo wyraźnie od 23 sygnatariuszy w 1947 do 103 członków
zwyczajnych i 29 de facto w latach dziewięćdziesiątych.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

10

Tabela: Rundy GATT

RUNDA NEGOCJACJI

REDUKCJA

CEŁ W

PROCENTACH

STOPA

REDUKCJI CEŁ

W

PROCENTACH

LICZBA

UCZESTNICZĄCYCH

PAŃSTW

WARTOŚĆ

OBROTÓW

HANDLOWYCH

OBJĘTYCH

LIBERALIZACJA W

MLD USD

GENEWA (1947)

44

30

40

117

ANNEY (1949)

3

35

23

10

TORQUAY (1951 -1952)

9

35

33

GENEWA (1955-1956)

11

27

34

RUNDA DILLONA

(1961-1962)

14

15

22

2,5

RUNDA KENNDYEGO

(1963-1967)

64

20

45

4,9

RUNDA TOKIJSKA

33 towary

przem.

33

48

40,0

RUNDA URUGWAJSAK

30 produkty

rolne

38

99

155,0

Źródło: US Tarriff Commiss/on, L/S Department of Commerce, Office of the Special Representatiye for
Trade Negotiations, GATT, The Tokyo Round of Multilateral Trade Negotiations, Repon by the
Director General of GATT, Geneva 7979; /.H. lackson, The World Trading System, 7986, s 37 ZA:
Współczesna Gospodarka Światowa, Gdańsk 7995, s.277

Najwyższym organem GATT była Konferencja Układających się Stron, od 1961 działała
Rada Przedstawicieli. Oba organy byty obsługiwane przez Sekretariat Głównym celem
stopniowej redukcji ceł i innych ograniczeń wymiany handlowej było pobudzenie lepszego
rozwoju zasobów produkcyjnych, zwiększenie wymiany międzynarodowej poprzez
wyeliminowanie dyskryminacji oraz barier swobodnej obrotu na rynkach światowych. Układ
zawiera postanowienia dotyczące redukcji ceł, ale także przepisy dotyczące ograniczeń poza
taryfowych, np. ograniczenia ilościowe, opłaty importowe i eksportowe, wycena wartości dla
ustalenia wysokości cła; środki zwalczania nieuczciwej konkurencji, np. antydumping, cła
antysubwencyjne.

Istotną cechą wyróżniającą przepisy GATT, część druga, art.3-23, była zarysowana w nich
możliwość zastąpienia (odstąpienia) od postanowień Układu i zastąpienie ich prawem
krajowym, jeśli tego wymaga interes państwa. Ta elastyczność pozwoliła na zróżnicowanie
przepisów krajowych. W części drugiej, obowiązującej w pełni, znalazły się przepisy
dotyczące warunków koncesji, spraw proceduralnych oraz podstawy dla preferencyjnych
porozumień handlowych - strefa wolnego handlu, unia celna.
Rok 1965 przyniósł jeszcze jedną, czwartą, część poświęconą krajom rozwijającym (odrębny
zapis był wyrazem rosnącej wówczas aktywności politycznej tej grupy). Do Układu GATT
dołączone zostały, uzgodnione w toku negocjacji, listy koncesji taryfowych
Zasady funkcjonowania GATT zaczerpnięto ze sformułowanego w latach 30-tych modelu
Heckhera-Ohlina, który wskazywał na wyższość mechanizmów wolnego handlu nad
gospodarką kontrolowaną przez regulacje krajowe, jednakże trudna sytuacja gospodarcza
państw w okresie powojennym znacząco wpłynęła na stworzenie modelu stopniowego
dochodzenia do liberalnego rynku wymiany międzynarodowej. W Układzie zapisano
podstawowe zasady, swego rodzaju kodeks handlu zagranicznego. Najważniejsze z nich:

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

11

•

Klauzula największego uprzywilejowania, zasada niedyskryminacji (art. l Układu

Ogólnego GATT). Strony GATT w myśl tej zasady muszą być traktowane jednakowo.
Każdy przywilej przyznany jednemu państwu musi być także przyznany wszystkim
pozostałym stronom Układu. Klauzula dotyczy opłat celnych, częściowo podatków oraz
opłat wewnętrznych. Zasada ta odzwierciedla dążenia do stworzenia idealnego modelu
wymiany międzynarodowej. Praktyczny wymiar klauzuli oznaczał jednak brak możliwości
małych podmiotów ( państw rozwijających się) na dotarcie do dużych rynków (państw
wysoko rozwiniętych). Jednocześnie klauzula wyposaża małe państwa w przywileje,
których nie uzyskałyby od wielkich partnerów, np. w drodze negocjacji bilateralnych.

•

Klauzula narodowa (art. III Układu Ogólnego GATT) zobowiązuje strony Układu GATT,

aby towary importowane po przekroczeniu granicy byty traktowane tak samo jak towary
krajowe.

•

Układ zobowiązał strony także do przestrzegania zasady wzajemności ustępstw ii

korzyści, sam nie zawiera jednak ścisłego rozwinięcia tej zasady. Państwo nie ma
obowiązku udzielania koncesji handlowych jeśli samo nie otrzymało od ubiegającej się
strony porównywalnych przywilejów. Działalność UNCTAD w latach siedemdziesiątych
przyczyniła się do dopuszczenia odstępstw w postaci preferencji na rzecz państw
rozwijających się, zwłaszcza systemu Ujednoliconych Preferencji Celnych (Generalised
System of Preferences)

Za zasadę GATT przyjmuje się także uznanie taryf celnych i opłat o podobnym charakterze
jako jedyny dozwolony mechanizm polityki handlowej.
Zasady zostały częściowo przekształcone (uściślone) podczas Rundy Urugwajskiej, a od 1
stycznia 1995 roku stały się zasadami Światowej Organizacji Handlu. Znaczenie osiągnięć
działalności GATT jest ogromne dla pogłębiania liberalizacji handlu światowego. Rundy
negocjacji (dotychczas było ich osiem) przyniosły porozumienia umożliwiające obniżenie ceł
w państwach wysoko uprzemysłowionych z 40% w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, do
około 6% w latach osiemdziesiątych. Działania w ramach GATT skłaniały do coraz niższego
poziomu stawek celnych, co z kolei wywołało zjawisko wykorzystania przez państwa środków
pozataryfowych dla ochrony własnego rynku (w latach siedemdziesiątych zjawisko
neoprotekcjonizmu wystąpiło najsilniej w związku z ogólnoświatowym kryzysem energe-
tycznym, który z kolei przyniósł falę inflacji), mimo kryzysu przejściowego.
Dorobek GATT rozwijał się także w zakresie przedmiotowym. Rundy negocjacji dotyczyły
obniżania stawek celnych , zmniejszania działań ochrony pozataryfowej rynków krajowych,
pojawiły się porozumienia sektorowe (np. dotyczące produktów rolnych). Runda Urugwajska
przyniosła także postanowienia dotyczące rynku usług, inwestycji zagranicznych, a nawet
handlowych aspektów prawa ochrony własności intelektualnej. Jednakże realizacja tych po-
stanowień jest realizowana przez Światową Organizację Handlu.

WTO

http://www.wto.org

15 kwietnia 1994 roku na spotkaniu (Marakesz) kończącym Rundę Urugwajską, podpisano
Akt Końcowy a wraz z nim przyjęto Porozumienie, ustanawiające Światową Organizację
Handlu (World Trade Organisation - WTO). Członkami pierwotnymi WTO stały się strony
Układu Ogólnego GATT, podpisały Porozumienie ustanawiające WTO, dołączyły listę swoich
koncesji i ratyfikowały go do końca 1996 roku. Członkostwo innych państw będzie
rozstrzygane w drodze negocjacji i akceptacji kandydatury przez dwie trzecie wszystkich
członków organizacji. Polska była jednym ze 124 sygnatariuszy Porozumienia, przystąpiła do
WTO 1 stycznia 1995, a od 1 lipca 1995 po zakończeniu procesu ratyfikacyjnego stała się
członkiem WTO.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

12

WTO jest organizacją nie wchodzącą w skład systemu Narodów Zjednoczonych, posiada
osobowość prawną. Dysponuje własnym budżetem. Decyzje w ramach WTO są podej-
mowane w oparciu o zasadę konsensusu. Głównym celem WTO jest:

•

kontrola

działań związanych z wprowadzaniem w życie postanowień Rundy Urugwajskiej,

•

działania na rzecz podnoszenia efektywności wykonywania postanowień Rundy Uru-

gwajskiej przez państwa.

Podczas Rundy Urugwajskiej dyskutowano nad:

•

dalszą liberalizacja handlu, szczególne miejsce zajęły dyskusje nad sektorem produktów

rolnych i sektorem produktów tekstylnych,

•

umocnieniem roli zasad wymiany międzynarodowej (zmiany w zapisie GATT),

•

stworzeniem zapisu wielostronnego dotyczącego zasad obrotu międzynarodowego

usługami,

•

handlowym aspektem praw własności intelektualnej.

Wraz z Aktem Końcowym w 1994 roku zostały przyjęte załączniki :

•

wielostronne porozumienie w sprawie handlu towarami,

•

Układ Ogólny w sprawie handlu usługami zw. GATS,

•

Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej zw. TRIPS

(dotyczy ono rozwiązywania kwestii naruszania praw autorskich i ochrony znaków
towarowych),

•

Postanowienia

dotyczące zasad regulujących rozstrzyganie sporów.

Państwa przystępujące do WTO muszą przyjąć wszystkie Postanowienia (z wyjątkiem fakul-
tatywnych ). Dodatkowo każdy członek Organizacji musi sprawdzić i ewentualnie dostosować
swoje regulacje do zobowiązań płynących z końcowych uzgodnień Rundy Urugwajskiej.

Porozumienie tekstylne dotyczy produktów przemysłu włókienniczego i odzieżowego.
Układ Ogólny zaadoptował postanowienia Wielostronnego Porozumienia Tekstylnego
(Multifibre Arrangement) przy jednoczesnym uwzględnieniu podstaw jakie dają ogólne
zasady funkcjonowania GATT. Przeprowadzenie integracji tego sektora przemysłu zostało
podzielone na cztery etapy. Realizację pierwszego etapu rozpoczęto w styczniu 1995 roku.
Wówczas państwa zaczęło obowiązywać prawo do pełnej liberalizacji 16% z ogólnej wartości
swojego importu. Kolejny etap został rozpoczęty w styczniu 1998 roku. Koniec oznaczający
pełna liberalizację przewidziano na rok 2005. Do tego czasu państwa mają możliwość
wykorzystania środków, które uchronią rynek wewnętrzny przed importem stwarzającym
zagrożenia dla równowagi przemysłu krajowego. Organem nadzorującym przebieg procesów
liberalizacyjnych jest Organ Nadzoru Tekstylnego (Textiles Monitoring Body)

Porozumienie rolne. Kwestie związane z ustanowieniem reguł liberalizacji obrotów
towarami rolnymi były wyjątkowo trudne zwłaszcza ze względu na silny opór strony UE.
Dopiero podczas Rundy Urugwajskiej strona UE zgodziła się na prowadzenie rozmów na ten
temat. Tak silny opór wynika ze szczególnej wrażliwości części członków UE. Zmiana
stanowiska była związana z rosnącymi trudnościami w finansowaniu Wspólnej Polityki
Rolnej. Ostatecznie po bardzo żmudnych negocjacjach doprowadzono do Porozumienia,
które zawiera:

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

13

•

ogólne Porozumienie Rolne,

•

uzgodnienia

dotyczące koncesji, dostępu do rynku, subsydiów,

•

postanowienia

dotyczące środków fitosanitarnych.

Największym sukcesem Porozumienia było umieszczenie ograniczeń poza taryfowych w ra-
mach koncesji (środki te zostały przeliczone na stawki celne jako tzw. cła związane). Po-
stanowiono, że cła na produkty rolne zostaną zredukowane w okresie 6 lat o średnio 36%
(poczyniono odstępstwo dla krajów rozwijających się - redukcja 24% w okresie 10 lat).
Członkowie WTO zostali zobowiązani do zapewnienia minimalnego dostępu do rynku ( w
sytuacji kiedy import jest znikomy) na poziomie 3%, a od 1999 roku 5%. Ograniczenia w
obrocie towarami rolnymi muszą być niwelowane. Dodatkowo państwa zobowiązano do
redukcji subsydiów eksportowych o 36% w ciągu 6 lat oraz zmniejszenia ilości towarów
objętych nimi o 21%.

Porozumienie usługowe (General Agreement on Trade m Services, CATS). Jest to
pierwsza regulacja GATT/WTO dotyczącą usług. W ramach tego porozumienia ustalono
zobowiązania dotyczące wszystkich członków oraz listy koncesyjne zawierające dodatkowe
zobowiązania przygotowane w ramach porozumień dwustronnych. Porozumienie zawiera
podział usług na grupy za względu na dostęp do nich.
Główną zasadą Porozumienia jest klauzula najwyższego uprzywilejowania. Określone
zostały także dalsze etapy liberalizacji usług. Odrębne negocjacje w wąskim gronie (77
państw, Stany Zjednoczone wycofały się z nich w toku) toczyły się nad usługami
finansowymi. Zostały one zapisane w Drugim Załączniku doGATS. Po długich negocjacjach
Polska stała się członkiem WTO przyjmując postanowienia Rundy Urugwajskiej. Oznaczało
to konieczność zredukowania stawek celnych dla towarów przemysłowych o 1/3 do końca
1997 roku. To dostosowanie polskiego prawa do norm i zasad WTO jest zgodne z
wymogami UE i znalazło odzwierciedlenie w nowym kodeksie celnym.

Struktura Światowej Organizacji Handlu

•

Konferencja Ministerialna - najwyższy organ, zbierający się przynajmniej raz na dwa lata.

Konferencja podejmuje decyzje dotyczące wielostronnych porozumień handlowych.

•

Rada generalna WTO - organ wykonawczy, obradujący regularnie jako:

−

Organ Rozstrzygania Sporów - nadzorujący mechanizmy rozwiązywania sporów.

−

Organ

Przeglądu Polityki Handlowej - analizujący stan polityki ekonomicznej państw.

Radzie podlegają także:

•

Rada Handlu Towarami

•

Rada Handlu Usługami

•

Rada Handlowych Aspektów Ochrony Własności Intelektualnej (TRIPS)

•

Rady

posiadają wyspecjalizowane Komitety zajmujące się porozumieniami zawartymi w

ramach WTO (np. Komitet ds. Rolnictwa)

•

Sekretariat

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

14

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic
Cooperation and Development, OECD)

http://www.oecd.org

W 1960 roku w Paryżu szefowie rządów: Austrii, Belgii, Kanady, Danii, Francji, Niemiec,
Grecji, Islandii, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii,
Szwecji, Szwajcarii, Turcji, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
oraz Stanów Zjednoczonych podpisali Konwencję o OECD, która weszła w życie w 1961
roku. Wspólnoty Europejskie na mocy Protokołu Dodatkowego do Konwencji uczestniczą w
pracach Organizacji. Siedzibą OECD jest Paryż.
Funkcjonowanie OECD jest finansowane przez państwa członkowskie. Rada podejmuje de-
cyzje o rozdysponowaniu środków. Wysokość kontrybucji państwa zależy od wielkości i sta-
nu gospodarki. Członkowie mogą wnosić dodatkowo środki celowe, przeznaczone na
realizację danego projektu. Celem OECD jest udzielanie poparcia dla:

•

dążeń do trwałego wzrostu gospodarczego, wzrostu zatrudnienia,

•

rozwoju ekspansji gospodarczej członków (przy zachowaniu zasad konkurencji),

•

rozwoju

handlu

światowego. Jednocześnie państwa członkowskie zobowiązały się do:

•

ograniczania i znoszenia przeszkód w wymianie towarów, usług, płatności bieżących, li-

beralizacji przepływów kapitałowych,

•

podejmowania

działań na rzecz rozwoju gospodarczego członków OECD oraz państw

nie członkowskich.

W związku z dążeniami do stabilizacji finansowej i rozwoju gospodarki światowej członkowie
prowadzą regularne konsultacje za sobą, ściśle współpracują, podejmują skoordynowane
działania, Państwa członkowskie, obecnie 29, mogą skorzystać z rekomendacji OECD, które
pozwalają na lepsze ukierunkowanie rozwoju gospodarek narodowych. Organizacja może
także służyć pomocą prawną oraz arbitrażem przy negocjacjach wielostronnych porozumień.
OECD jest wielostronnym forum, na którym pojawiają się zagadnienia z każdej dziedziny
działalności gospodarczej państwa. Prezentacje są oparte o własne analizy Organizacji,
które mają bardzo dużą renomę. Główną formą działania OECD jest koordynacja prac nad
regularnymi przeglądami analiz, dotyczących wszystkich aspektów ekonomicznych i
społecznych rozwoju gospodarczego.
W posiadaniu OECD jest niezwykle bogata baza informacji, analiz porównawczych,
statystyk. OECD zapewnia także mikro i makroekonomiczne badania oraz doradztwo w
poszczególnych sektorach dla swoich członków, ale także innych państw. Brak ograniczeń w
udzielaniu pomocy wyłącznie dla członków jest wyrazem dążeń OECD do rozwoju światowej
gospodarki, a nie jedynie gospodarek narodowych członków OECD. Stąd także nacisk na
rozwój stosunków OECD z innymi państwami. Przy OECD działa Centrum na Rzecz
Współpracy z Państwami Nie Członkowskimi. Centrum zarządza programami wsparcia.
Prognozy sektorowe dla gospodarek słabiej rozwiniętych koncentrują się na realizacji
projektów dostosowawczych do reguł wolnego handlu.
Programy wsparcia są przeznaczone dla poszczególnych państw, mają służyć rozwojowi
gospodarczemu , a także współpracy z OECD. Obecnie istnieją także programy dla krajów
ubiegających się o członkostwo. Dodatkowo, obok programów krajowych, OECD stworzyło
na swoich łamach organy konsultacyjne dla krajów rozwijających się, np. Klub Sahelu dla
państw Afryki Zachodniej. Dyskusje prowadzone w Komitetach mogą prowadzić do zawarcia
wiążących porozumień bądź do ustanowienia reguł, których członkowie zobowiązują się
dobrowolnie przestrzegać. Wraz z rozwojem Organizacji zwiększała się liczba członków - w
1964 r. przystąpiła Japonia, 1969 - Finlandia, 1973- Nowa Zelandia, 1979 - Australia, 1994 -
Meksyk, 1995 -Czechy i w roku 1996 - Korea, Polska, Węgry i Czechy.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

15

Polska w OECD

Ścisła współpraca Polski, Czech i Węgier z OECD rozpoczęła się w 1990 roku programem
Partners in Transition w ramach Centrum Współpracy z Gospodarkami w Procesie Transfor-
macji. Centrum przede wszystkim wspierało proces transformacji, rozwój warunków dla
gospodarki rynkowej w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. W jego działalności
wpisane była wsparcie, udzielane regionowi przez inne organizacje międzynarodowe.
Czechy jako pierwsze stały się członkami OECD (1995). Uzyskanie przez Polskę
członkostwa było możliwe po stworzeniu warunków przestrzegania reguł międzynarodowych
otwartego rynku dla inwestycji zagranicznych i handlu międzynarodowego. OECD równie
kładła także duży nacisk na rozwój przemian demokratycznych w tym regionie jako element
stabilizujący go.

Obecnie jako członek OECD Polska (podobnie jak pozostali) jest zobowiązana wypełniać
postanowienia Konwencji oraz przyjmować decyzje Rady OECD. Mają one moc wiążącą
członków, wyjątek stanowi możliwość uzasadnionego (i uzgodnionego z Radą) zawieszenia
wypełniania postanowień decyzji. Oprócz Decyzji Rada wydaje Zalecenia, które nie mają
mocy wiążącej. Mimo to wywierają silny wpływ na prawodawstwo krajowe. Obecnie 30
Decyzji i 110 Zaleceń jest stosowanych przez kraje OECD, dotyczą one min.
międzynarodowego prawa gospodarczego (liberalizacji przepływów kapitałowych, inwestycji
międzynarodowych, prawa konkurencji, ochrona środowiska).
Oprócz instrumentów prawnych bardzo duże znaczenie wywiera OECD poprzez oddzia-
ływanie, np. wpływ Deklaracji Rady (przyjętej na szczeblu ministerialnym) dotyczącej
przedsiębiorstw trans narodowych.
Starania Polski o członkostwo w OECD miało także wpływ na przebieg przygotowań do
członkostwa w Unii Europejskiej. Wymogi OECD oraz uzyskanie członkostwa w 1996 roku
wpłynęły na przyśpieszenie procesu liberalizacji przepływu kapitału w stosunku do
postanowień Układu Europejskiego. Szybciej zostały wprowadzone zmiany w prawie
dewizowym i regulacjach dotyczących inwestycji zagranicznych. Organy:

•

Sekretarz Generalny - jest wybierany przez Radę na 5-letnią kadencję, jest także

przewodniczącym Rady na szczeblu stałych przedstawicieli. Może wysuwać swoje
propozycje Radzie i innym organom. Zapewnia dobre stosunki pomiędzy członkami a
organami.

•

Sekretariat - zapewnia i dostarcza członkom informacje, wyniki badań, prognoz, które są

realizowane przez ekspertów Organizacji.

•

Rada - jest najwyższym organem decyzyjnym, tworzącym akty prawne OECD, składa się

z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich w randze ambasadora. Dodatkowo
Wspólnoty Europejskie są reprezentowane przez przedstawicieli Komisji Europejskiej.
Może obradować na szczeblu ministrów państw członkowskich lub na szczeblu stałych
przedstawicieli. Każdy członek, strona Konwencji, posiada jeden głos.

•

Komitet (Komitet Wykonawczy) - organ doradczy, powoływany dla lepszego monitoringu

realizacji celów Organizacji w danej dziedzinie (np. Komitet ds. Edukacji, Komitet ds.
Handlu, Komitet ds. Ochrony Środowiska). Spotkania odbywają się regularnie, czasami
na szczeblu ministerialnym. W skład wchodzą eksperci, doradcy rządowi.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

16

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade
Association, EFTA)

http://www.efta.int/structure/main/index.html

W 1960 Austria Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Zjednoczone Królestwo
Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej zawarto w Sztokholmie porozumienie o utworzeniu
EFTA. W 1961 r. EFTA zyskała nowego członka Finlandię, a w r. 1970 - Islandię. Jednak w
roku 1972 grono zostało pomniejszone o Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej oraz Danię, ponieważ dobiegał końca proces wstępowania tych państw do struktur
wspólnotowych (zwieńczony uzyskaniem członkostwa przez nie we WE w 1973 roku) . Z tych
samych powodów wystąpiła Portugalia w 1985 roku. Początek lat dziewięćdziesiątych (1991
r.) przyniósł EFTA nowego członka - Lichtenstein. W 1995 roku wystąpiły kolejne państwa -
Austria, Finlandia, Szwecja, które uzyskały członkostwo w UE. Obecnie EFTA ma czterech
członków: Norwegię, Szwajcarię, Islandię, Lichtenstein. Konwencja weszła w życie w1967
roku. Cele EFTA określone w Konwencji Sztokholmskiej to:

•

podnoszenie rozwoju gospodarczego i warunków życia państw członkowskich,

•

wzrost

gospodarczy.

Głównym sposobem realizacji jest czynny udział państw EFTA w procesie światowej libera-
lizacji handlu. W praktyce taki zapis oznaczał, że EFTA będzie strefą wolnego handlu.
Przeprowadzana liberalizacja była analogiczna do procesów we Wspólnotach Europejskich.
Zresztą związki ze Wspólnotami są niezwykle silne, czego dowodem jest choćby przyjęcie
przez EFTA takich samych trans rocznych, umożliwiających stopniowe wprowadzenie strefy
wolnego handlu. Taka kompatybilność obu systemów miała na celu ułatwianie państwom
EFTA procesu ewentualnej akcesji do struktur wspólnotowych. Należy jednocześnie
podkreślić, że mimo ścisłej współpracy (obecnie poprzez istnienie Europejskiego Obszaru
Gospodarczego) są elementy wyraźnie odróżniające od siebie WE i EFTA:

•

państwa EFTA nie prowadzą wspólnych polityk, np. rolnej czy handlowej jak czynią to

WE i ich państwa członkowskie,

•

EFTA nie posiada wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.

Wynika z tego, że postanowienia Układu EFTA nie wykraczają poza kwestie handlu. Jednak
to także wymiana międzynarodowa wskazuje na silne związki EFTA ze WE. Ponad 80%
wymiany importowej i eksportowej państw EFTA jest związane z rynkiem „15". Rozwój
współpracy z zakresie liberalizacji handlu w ramach EFTA przewiduje po zniesieniu
ograniczeń o charakterze celnym, skupienie uwagi i ograniczenie barier poza taryfowych. To
co odróżnia EFTA od innych organizacji, np. OECD to jego wąski charakter. EFTA nie
prowadzi badań, konsultacji, etc. służących rozwiązywaniu problemów jej członków.
Dodatkowe postanowienia dotyczące liberalizacji wymiany towarów rolnych zostały
uregulowane w oparciu o dwustronne porozumienia. Świadczy to o dużym stopniu
wrażliwości tej grupy towarowej i wyjątkowym traktowaniu.
W latach 90-tych najsilniej zarysowała się podział kręgów zainteresowań EFTA. Kryterium
podziału jest zasięg i stopień powiązań. Kręgi działalności EFTA:

•

stosunki

pomiędzy państwami tworzącymi stowarzyszenie,

•

stosunki w ramach EOG,

•

stosunki z państwami trzecimi (wszystkie pozostałe).

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

17

Relacje w ramach pierwszego i drugiego kręgu są ścisłe i silnie zinstytucjonalizowane. EFTA
kładzie także nacisk na rozwój stosunków z innymi państwami. W ramach organów EFTA
jest Komitet Do Spraw Stosunków z Krajami Trzecimi, który tę politykę koordynuje. Działania
EFTA wykraczają poza kontynent europejski. Obecnie EFTA podpisała 7 deklaracji
współpracy oraz 17 umów o utworzeniu stref wolnego handlu. Deklaracja współpracy jest
pierwszym krokiem do wolnego handlu, zawiera zobowiązanie woli współpracy, propaguje
harmonijny rozwój stosunków miedzy stronami. Natomiast umowa o strefie wolnego handlu
ma podobny charakter jak umowa EFTA. Strefa jest tworzona w oparciu o aktualne
dokonania WTO, zgodnie z postępującą integracją europejską. Dotychczas EFTA podpisała
deklaracje współpracy min. z Macedonią, Egiptem, Tunezją, Organizacją Wyzwolenia
Palestyny, Albanią, Jordanią. Umowy o strefie wolnego handlu podpisano min. z Marokiem,
Izraelem, Turcją. Odrębną grupę zainteresowań stanowią państwa Europy Środkowej i
Wschodniej. Obecnie umowy o strefie wolnego handlu z EFTA posiadają Polska, Bułgaria,
Estonia, Czechy, Węgry, Litwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia.

Stosunki Polska - EFTA.

W 1990 roku Polska i państwa EFTA podpisały w Gothenburgu deklarację współpracy. Od
końca tego roku pracował Wspólny Komitet przygotowujący projekt umowy o otworzeniu
strefy wolnego handlu. Umowa o utworzeniu strefy wolnego handlu między Polską a pań-
stwami EFTA(wówczas było ich siedem) została podpisana w 1992 roku w Genewie, weszła
w życie rok później. Przynajmniej raz w roku odbywa się spotkanie Wspólnego Komitetu
oceniające realizację postanowień umowy.

Zakres przedmiotowy obejmuje towary przemysłowe. Liberalizacja obrotów towarami rolnymi
jest regulowana przez odrębne postanowienia zawarte w umowach dwustronnych. W chwili
wejścia umowy w życie, cła na polski eksport towarów przemysłowych z państw EFTA
zostały zmniejszone o 80%, a import tych towarów, produkcji polskiej, do państw EFTA
zostanie zredukowany o 25%( umowa o charakterze asymetrycznym). Pozostałe redukcje są
prowadzone sukcesywnie, zgodnie z postanowieniami umowy stowarzyszeniowej ze WE
(Układu Europejskiego). Oznacza to, że od chwili wejścia umowy EFTA podpisanej z Polską,
państwa EFTA nie stosują kontyngentów importowych na towary pochodzące z Polski.
Dodatkowo umowa określa (wykraczając poza klasyczne pojęcie strefy wolnego handlu, ale
uwzględniając ogólnoświatowe tendencje) podstawy dla ochrony własności intelektualnej
oraz zasady konkurencji dla przedsiębiorstw czy zakres pomocy udzielanej przez EFTA
Polsce. Pomoc realizowana przez EFTA (nie tylko dla Polski) jest realizowana w ścisłej
współpracy z UE. EFTA uczestniczy w realizacji programów unijnych poprzez kontrybucje
finansowe i wsparcie techniczne. W ramach PHARE programy PRAQ l, II i obecnie
realizowany PRAQ III są przykładem takiej pomocy. Program służy wsparciem przy
dostosowywaniu systemów prawa krajowego państw Europy Środkowej i Wschodniej do
prawa europejskiego oraz dostosowywaniu standardów technicznych do wymogów
wspólnotowych. EFTA wniosła w latach 1995-1996 ok. 5% budżetu PHARE.
EFTA samodzielnie realizuje pomoc poprzez organizowanie spotkań, seminariów min. z za-
kresu zasad liberalizacji handlu, zasad konkurencji, ochrony własności intelektualnej. W wą-
skim zakresie EFTA przyznaje także małe granty stypendialne, są one skierowane przede
wszystkim do studentów Albanii, Macedonii czy Słowenii.
Proces tworzenia strefy wolnego handlu miedzy EFTA a Polską powinien zakończyć się w
2001 roku. Do tego czasu Polska winna dokończyć przekształcenia strukturalne i
systemowe, które wzmocnią pozycję kraju w dalszym zdobywaniu rynków, min.
Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

18

Organy:

•

Sekretarz Generalny EFTA

•

Rada EFTA, zbiera się dwa razy w miesiącu na szczeblu stałych przedstawicieli, jest

organem czuwającym nad realizacją Konwencji Sztokholmskiej; służy jako forum
konsultacyjne. Decyzje zapadają w drodze konsensusu.

•

Sekretariat jest organem, który odzwierciedla podział głównych zainteresowań EFTA: w

Genewie jest wydział zajmujący się realizacją postanowień Konwencji i jednocześnie
obsługuje Radę, w Brukseli znajduje się wydział Sekretariatu zajmujący się koordynacją
działań w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w Luksemburgu znajduje się
wydział w Biurze Doradztwa Statystycznego (na mocy postanowień o EOG).

Europejski Obszar Gospodarczy, EOG
(European Economic Area)

2 maja 1992 roku dwanaście państw Wspólnot Europejskich oraz siedem państw EFTA
(Austria, Finlandia, Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria) podpisało w
Oporto Układ w sprawie utworzenia Europejskiego Obszaru Gospodarczego (The
Agreement on the European Economic Area). Wszedł w życie po zakończeniu procesu
ratyfikacyjnego 1 stycznia 1994 roku. Austria, Finlandia, Szwecja stały się członkami Unii
Europejskiej w 1995 i od tego roku uczestniczą w EOG jako członkowie UE. Głównym celem
Układu jest pogłębianie i rozszerzanie dotychczas istniejących powiązań pomiędzy
Wspólnotami Europejskimi a EFTA (była to strefa wolnego handlu na towary przemysłowe
pomiędzy stronami istniejąca od 1 stycznia 1977 roku). Na mocy postanowień Układu o EOG
państwa EFTA zostały objęte programem wprowadzania Wspólnego Rynku - swobody prze-
pływu osób, towarów, usług i kapitału zostały rozciągnięte na kraje EFTA.

EOG nie jest unią celną, nie posiada wspólnej zewnętrznej taryfy celnej. Przepływ towarów
pomiędzy państwami EOG może być poddany kontroli ze względu na ochronę zdrowia i
bezpieczeństwo obywateli. Państwa Wspólnot przyjęły zobowiązanie do zmniejszenia
ograniczeń w handlu z państwami EFTA, a te ze swej strony zobowiązały się nie ograniczać
wymiany z państwami trzecimi poprzez podnoszenie barier. Ten zapis pozostaje w silnym
związku z postanowieniami Układu o EOG, które zobowiązują kraje EFTA do przyjęcia
wspólnotowych zasad konkurencji. Ponadto przyjęły także zasady współpracy gospodarczej
dotyczące przedsiębiorstw, ochrony konsumenta, oświaty i ochrony środowiska.
Polityka rolna pozostała w gestii państw EFTA, tym samym nie zostały one zobowiązane do
przyjęcia Wspólnej Polityki Rolnej. Przyjęły natomiast zobowiązanie do stopniowej
liberalizacji handlu tymi towarami. Układ nie zobowiązuje krajów EFTA do przyjęcia Wspólnej
Polityki Rybołówstwa. Norwegia, Szwecja i Islandia podpisały porozumienia bilateralne ze
Wspólnotami, które pozwalają Hiszpanii i Portugalii korzystać z łowisk na Morzu Północnym.
EFTA nie przyjęła także postanowień wspólnotowych dotyczących wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Układ
przewiduje jednak środki, wykorzystanie których będzie wymogiem koniecznym dla
utrzymania międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju (art. 123 Układu o EOG).
Wspólnoty Europejskie podpisały także w ramach EOG porozumienia dwustronne dotyczące
transportu drogowego m.in. ze Szwajcarią, w sprawie tranzytu.
Wraz ze stworzeniem EOG powstał mechanizm finansowy, który miał stworzyć zabezpie-
czenie, mechanizm osłonowy dla słabiej rozwiniętych regionów i państw WE (Grecja,
Irlandia, Portugalia, Hiszpania). Tym samym ograniczono obawy związane z utworzeniem
EOG. Państwa EFTA zobowiązały się do przekazania 500 min ECU na Fundusz Rozwoju,
udzieliły także WE pożyczki 1.5 mld ECU (bardzo korzystnie oprocentowanej - 3%) w
przedstawionym wyżej celu. Europejski Bank Inwestycyjny, zarządza mechanizmem

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

19

finansowym w oparciu o Porozumienie Współpracy. Bieżącą obsługą mechanizmu
finansowego zajmuje się Sekretariat EFTA w Brukseli.

EFTA wnosi także kontrybucje do innych, ogólnodostępnych programów wspólnotowych
(niektóre z nich są skierowane także do państw spoza EOG), min.:

•

INFO 2000, program wspierający rozwój rynku informacji w Europie

•

Sokrates, Leonardo da Vinci, Youth for Europę - programy edukacyjne

•

Program Walki Przeciwko Nowotworom- program badawczo-informacyjny

•

Media II- program wspierający rozwój sektora audiowizualnego

EFTA partycypuje także w finansowaniu wsparcia (w latach 1995-1996 państwa EFTA
wniosły ok. 5% ) dla państw Europy Środkowej i Wschodniej w ramach PHARE (programy
PRAQ l,ll, III). Odrębne programy posiadają także państwa z rejonu basenu Morza
Śródziemnego (np. MED-STAT). Udział EOG w handlu światowym jest ogromny, wynosi ok.
47.2 % światowego eksportu i 46.7% światowego importu. Takie wyniki EOG stwarzają
jeszcze trudniejsze warunki dostępu dla innych państw do tego rynku. Efektem łagodzącym
są umowy o stowarzyszeniu (ze WE) i strefie wolnego handlu (z EFTA). Organy:

•

Rada EOG - składa się z członków Rady Ministrów i członków Komisji Wspólnot

Europejskich oraz jednego członka rządu każdego państwa EFTA (art. 90 pkt. 1 Układu o
EOG). Spotkania Rady EOG zarządza jej Przewodniczący przynajmniej dwa razy w roku.
Przewodnictwo jest sprawowane przez sześć miesięcy rotacyjnie przez członka Rady
WE. i członka rządu państwa EFTA. Na mocy przyjętego regulaminu Rada EOG
podejmuje decyzje w trybie uzgodnień pomiędzy WE. a państwami EFTA. Ministrowie
państw EFTA wchodzący w skład Rady EOG mają po jednym głosie, jednocześnie EFTA
jako całość ma prawo zablokować decyzję, czego nie może dokonać jedno państwo.
Rada EOG jest odpowiedzialna za polityczną realizację Układu o EOG oraz
przedstawianie ogólnych wytycznych dla Wspólnego Komitetu EOG (art. 89 Układu o
EOG). Zadania Rady EOG są porównywalne z zadaniami Rady Europejskiej (art. 4 TUE,
dawny art. D TUE).

•

Wspólny Komitet EOG - składa się z reprezentacji Komisji Europejskiej oraz państw

EFTA. Państwa członkowskie UE mogą posiadać własnych przedstawicieli, jeśli
omawiana sprawa wykracza poza kompetencje WE, bądź jest bardzo istotne dla danego
państwa. Wspólny Komitet EOG powinien spotykać się przynajmniej raz w miesiącu.
Może to nastąpić z inicjatywy Przewodniczącego Wspólnego Komitetu EOG lub na
żądanie każdego członka. Przewodnictwo jest sprawowane przez sześć miesięcy ro-
tacyjnie przez przedstawiciela UE i państw EFTA. Wspólny Komitet EOG może
powoływać podkomisje i grupy robocze (podobnie jak Komisja Europejska ), które są
konieczne do realizacji celów Układu o EOG. Powołanie Wspólnego Komitetu EOG ma
służyć zapewnieniu efektywnego stosowania i realizacji postanowień Układu o EOG (art.
92 Układu o EOG). Wspólny Komitet EOG, w zakresie swoich kompetencji, posiada
konsultacje na temat każdej sprawy ważnej dla realizacji Układu o EOG a wnoszonej
przez jedną ze stron umowy. Na mocy Układu o EOG Wspólny Komitet EOG podejmuje
decyzje na zasadzie konsensusu. Strony Układu o EOG są zobowiązane do zapewnienia
umieszczenia przyjętych decyzji w wewnętrznych porządkach prawnych. Wspólny
Komitet EOG wydaje roczne raporty na temat realizacji i rozwoju Układu o EOG.

•

Połączony Komitet Parlamentarny EOG składa się z jednakowej liczby deputowanych do

Parlamentu Europejskiego oraz członków parlamentów państw członkowskich EFTA,
łącznie 66 członków (liczbę reguluje Protokół 36, zawierający statut Komitetu, Układu
EOG). Komitet nie jest organem decyzyjnym, służy dialogowi pomiędzy Unią a EFTA.
Swoje opinie ogłasza w formie sprawozdań lub uchwał. Parlament Europejski na mocy

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

20

przysługujących mu uprawnień może zapewnić sobie udział w procesie decyzyjnym
EOG.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Central European Tree
Trade Agreement, CEFTA)

http://www.cefta.org

21 grudnia 1992 roku w Krakowie, Polska, Węgry i (wówczas) Czecho-Słowacja podpisały
porozumienie o utworzeniu strefy wolnego handlu. Postanowienia liberalizacyjne nie objęły
późniejszych stosunków Czech ze Słowacją , ponieważ państwa zachowały unię celną i
walutową. Porozumienie weszło w życie 1 marca 1993 roku. W listopadzie 1996 roku do
CEFTA przystąpiła Słowenia. Obecnie CEFTA to siedem państw: Polska, Czechy, Słowacja,
Węgry, Słowenia, Rumunia i Bułgaria. Organy instytucjonalne są słabo rozwinięte. CEFTA
posiada Wspólny Komitet składający się z przedstawicieli stron, nadzoruje i zarządza
realizację postanowień Porozumienia. Komitet pełni także rolę forum konsultacyjnego stron,
zbiera się raz na rok. Podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu. Decyzje Komitetu są
wiążące dla stron. Zalecenia mają charakter propozycji, bez mocy wiążącej.
CEFTA została zbudowana w oparciu o wzory współpracy w ramach EFTA i Wspólnoty
Europejskiej. Strony zobowiązały się do stopniowego tworzenia strefy wolnego handlu
odwołując się do postanowień GATT (art. 1 ust.1 Porozumienia ). Cele CEFTA:

•

popieranie i wzrost wymiany światowej wymiany handlowej,

•

rozwój wzajemnych stosunków gospodarczych,

•

poprawa

warunków

życia i pracy,

•

stabilizacja

finansowa

•

handel

pomiędzy stronami Porozumienia w warunkach konkurencji.

Porozumienie swoim zasięgiem obejmuje towary przemysłowe. Artykuły objęte Porozumie-
niem zostały podzielone na trzy grupy (A,B,C):

•

grupa A - obejmuje surowce, towary nisko przetworzone, część maszyn i urządzeń. Cła

obejmujące tę grupę zostały zniesione w momencie wejścia w życie CEFTA tj. 1 stycznia
1994 roku;

•

grupa B - obejmuje pozostałe towary przemysłowe, wysoko przetworzone. Redukcja ceł

dla tej grupy została przewidziana w trzech transach:

- redukcja

ceł o 2/3 ich wartości w stosunku do stawki podstawowej (czyli z roku

wyjściowego 1992),

- redukcja

o

1/3 wartości, wprowadzona od stycznia 1996,

- stawka

O

od

1997 roku

•

grupa C - w niej znalazły się tzw. towary wrażliwe. Zawartość tej grupy została ustalona

w drodze negocjacji dwustronnych. Znalazły się tutaj min. wyroby tekstylne, hutnicze i
motoryzacyjne. Przebieg liberalizacji przewidziano w siedmiu etapach. W roku 1995 -
10% stawki wyjściowej, 1996 -15%, 1997 - 40%, 1998 - 55%, 1999 - 70%, 2000 - 85%, i
w roku 2002 - 0%. Dodatkowo w grupie C są towary objęte szczególną ochrona celną.
Strona polska umieściła w tej grupie 26 artykułów motoryzacyjnych, 500 tekstylnych i
hutniczych, na które cła zostaną zniesione w latach 2000 - 2002 (są to towary
przewidziane w wymianie z Węgrami).

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

21

Bariery pozacelne są dużo trudniejsze do wyeliminowania, zwłaszcza w wymianie między
państwami CEFTA. Porozumienie przewiduje ograniczenie nakładania nowych barier tego
typu oraz ograniczanie już istniejących, zgodnie z umowami stowarzyszeniowymi Polski,
Czech, Węgier, Słowacji ze Wspólnotami Europejskimi, jednakże stosowanie tych
postanowień napotyka na trudności. Czechy, Słowacja, Węgry stosują wiele z tych
ograniczeń, min. licencjonowanie eksportu, kontyngenty importowe. Szansę ich przełamania
niosą jedynie wymogi harmonogramów dostosowawczych dla państw CEFTA w związku z
ich staraniami o członkostwo w Unii Europejskiej.
Porozumienie zawiera dodatkowo postanowienia, dotyczące ochrony własności
intelektualnej (art.25). Zawarte Porozumienie ma charakter rozwijającej się umowy (interim
agreement). Przewidziana data końcowa to 1 stycznia 2001 rok.
Towary rolno-spożywcze podlegają specjalnemu traktowaniu, podobnie jak w umowach l
stowarzyszeniowych ze WE, państwa przyznają sobie kontyngenty ilościowe.. Liberalizacja
handlu artykułami rolno - spożywczymi odbywa się według odrębnego kalendarium i ma
charakter selektywny tzn. obejmuje tylko wybrane towary. Protokół dodatkowy z 1995 roku
do Porozumienia przewiduje podział towarów na trzy grupy. Kryterium klasyfikującym do
danej grupy był stopień wrażliwości. Podobnie jak klasyfikacja przemysłowa dwie pierwsze
grupy (A,B) zostały uzgodnione dla wszystkich stron, a zawartość grupy C w drodze rozmów
bilateralnych.

•

grupa A - zawiera artykuły o niskim stopniu wrażliwości, cła dla tej grupy zostały

zniesione z początkiem 1996 roku;

•

grupa B - zawiera artykuły średnio wrażliwe objęte ochroną celną do 1997 roku;

•

grupa C - zawiera artykuły wrażliwe.

Odrębną podgrupę stanowią artykuły szczególnie wrażliwe, np. piwo, wino, tytoń. Dla nich
stawki celne są przewidziane jedynie w kontyngentach ilościowych.

Znaczenie CEFTA jest podwójne dla stron Porozumienia

Inicjatywa państw CEFTA ma duże znaczenie w perspektywie członkostwa Polski, Czech,
Węgier, Słowacji w UE mimo, że stosunki ekonomiczne nie rozwijają się dynamicznie, a
wymiana handlowa jest bardzo niska. Wymiana handlowa państw CEFTA nie spełnia
rzeczywistych możliwości partnerów. Udział exportu do państw CEFTA w ogólnej wartości
polskiego eksportu to 5 - 6%, importu 4.1 - 5.7%. Saldo wymiany w tej grupie jest dla Polski
niekorzystne. Bardzo słabo jest rozwinięta inicjatywa wspólnych przedsięwzięć. Sektor
kapitałowy wykazuje to najlepiej. Polskich firm z udziałem węgierskim jest ok.20. Sytuacja
wygląda trochę lepiej w przedsięwzięciach czesko - polskich i słowacko - polskich (powyżej
100 z każdym z tych partnerów).
Wspólne przedsięwzięcie, nawet bez realnych korzyści, wiąże strony wpływając na
utrzymanie stabilności regionu. Ma to niezwykle duże znaczenie zwłaszcza w stosunkach
węgiersko - słowackich, które są dotknięte sporem o mniejszości narodowe.
Znaczenie CEFTA w regionie jest tym większe, że inne kraje zgłosiły chęć przystąpienia. W
1998 roku stroną umowy została Bułgaria. W praktyce oznacza to więcej korzyści dla
nowego członka zarówno ekonomicznych (korzystniejsze warunki wymiany), jak też
politycznych. Dla Bułgarii jest to krok wzmacniający jej szansę w drodze do UE.
Należy jednocześnie pamiętać, że współpraca państw CEFTA po ich przystąpieniu do UE
będzie podlegała regulacjom wspólnotowym w ramach Wspólnego Rynku.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

22

Przedsiębiorca w wielkim świecie

Wydawałoby się, że te wielkie międzynarodowe organizacje finansowe, wielostronne
porozumienia, traktaty, umowy, są tak odległe od codziennej praktyki gospodarczej,
szczególnie małego i średniego przedsiębiorcy, działającego na szczeblu nierzadko bardzo
lokalnym, że w pogoni za czasem i w codziennym zmaganiu się z rzeczywistością nie warto
się nim zajmować. Nic bardziej błędnego. Chcemy, czy nie, Polska gospodarka będzie
podlegała globalizacji. Jeśli tak, to postanowienia wszystkich tych organizacji dotkną
każdego, kto chce mieć swoje miejsce na rynku. Bezpośrednio, bo w najbliższym banku,
można otrzymać linię kredytową z funduszy Banku Światowego bądź Europejskiego Banku
Odbudowy i Rozwoju. Pośrednio, ponieważ jeśli członkowie UE zdecydują o określonych
normach produkcyjnych, to inni nie będą mogli handlować. Można się zżymać na taki dyktat,
jednak trudno z tym walczyć, szczególnie post factum. Jeśli jednak, chcielibyśmy mieć wpływ
na podejmowane decyzje, wówczas powinniśmy zadbać o właściwą reprezentację interesów
przedsiębiorców wobec władz tych organizacji. To ważny wniosek. Z drugiej strony,
znajomość reguł gry na rynkach międzynarodowych, znajomość kalendarza wdrażania
poszczególnych zmian, obniżania stawek celnych, liberalizacji handlu pozwala na szybsze i
efektywniejsze dostosowanie się do projektowanych zmian, bez zbędnych kosztów i bez
elementu zaskoczenia. Presja na uwolnienie rynku w świecie jest tak duża, że nie można
specjalnie liczyć i zabiegać o długie okresy dostosowawcze, o wprowadzenie barier
ochronnych, o politykę protekcjonistyczną rządów krajowych. To jest gra na krótką metę. Co
z tego, że przez jakiś czas uda nam się oderwać nasze gospodarcze realia od realiów
światowych czy europejskich, jeśli świat i Europa za parę lat będą już znacznie dalej, a my
dopiero wówczas stwierdzimy, że jesteśmy gotowi na ustępstwa. Tak więc nie pora
zastanawiać się, jak oddzielać świat od nas, lecz jak sprostać jego wymaganiom.
Z pewnością znajdą się i tacy, którzy uznają, że podporządkowanie się decyzjom
międzynarodowych banków, funduszy, wspólnot ogranicza suwerenność kraju, że dość
przerażająca jest wizja świata kierowanego przez ponad narodowe komitety. To prawda.
Jednak taka jest cena za uczestniczenie w międzynarodowym podziale pracy, w
międzynarodowym rynku. Taka jest cena za swobodny przepływ towarów, kapitału, ludzi i
technologii. Taka jest cena za rozwój gospodarczy, który nie jest możliwy w izolacji.
Globalizacja gospodarki ma także skutki negatywne. Świat, przynajmniej ta rozwinięta jego
część, działa w systemie naczyń połączonych. Kryzysy w jednym zakątku natychmiast
odbijają się echem wszędzie indziej. Bez wielkich międzynarodowych instytucji, regulujących
ten system, świat byłby wstrząsany kolejnymi giełdowymi i gospodarczymi katastrofami, a
zamiast rozwoju dotykałaby nas recesja.
Znajomość międzynarodowych instytucji finansowych, porozumień i umów ma dla
przedsiębiorców także znaczenie edukacyjne. Wszystkie one bowiem rządzą się bardzo
precyzyjnymi procedurami, które w przypadku konkretnych projektów przenoszone są do
Polski i w końcowym etapie dotykają przedsiębiorców. Dziś ciągle jeszcze zbyt często
rezygnują oni z pomocy instytucji międzynarodowych, właśnie z uwagi na konieczność
poddania się określonemu trybowi postępowania. Trzeba się jednak z nim oswoić, trzeba
przygotować firmowe służby do sprostania wymaganiom stawianym przez
międzynarodowych kontrahentów.

Biblioteczka przedsiębiorcy:
Międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje gospodarcze
Leksykon integracji gospodarczej

23

SKRÓTY:

•

WE

-Wspólnoty

Europejskie

•

UE - Unia Europejska

•

EOG - Europejski Obszar Gospodarczy

•

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

•

CEFTA

-

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

•

BŚ - Bank Światowy

•

MFW

-

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

•

EBOiR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

•

EBI - Europejski Bank Inwestycyjny

•

WTO

-

Światowa Organizacja Handlu

•

GATT

-

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu

•

IFC - Międzynarodowa Korporacja Finansowa

•

I

IDĄ udziela pożyczek krajom najbiedniejszym bez oprocentowania jedynie z niewielką

opłatą usługową.

•

II Klub Londyński jest nieformalnym stowarzyszeniem banków komercyjnych z różnych

państw. Udziela pożyczek rządom.

•

III Klub Paryski jest nieformalnym stowarzyszeniem państw-wierzycieli powoływanym

celem restrukturyzacji kredytów gwarantowanych.

•

IV LIBOR (London Interbank Offered Rate)jest to stopa procentowa stosowana przez

największe londyńskie banki.