ANALIZA DZIEŁA SZTUKI
1. Przedmiot i podmiot
Historyk rekonstruuje obiekt swoich badań.
Historyk sztuki ma do czynienia z przedmiotami istniejącymi i dostępnymi zmysłowo.
Przedmiot badany i podmiot badań.
Dla historyka sztuki przedmiotem badanym są dzieła, ale ostatecznym podmiotem badań jest człowiek.
2. Teorie dzieła sztuki
Główny wyznacznik - obiektywizm - subiektywizm
Teoria mimetyczna - dz.szt. pełni funkcje naśladowczą (naturalizm, weryzm).
Teoria fenomenologiczna- dz. szt. jako byt intencjonalny (Ingarden), mający swoją podstawę zarówno w fizyczności, jak i aktach percepcji dzieła.
Teoria socjologizmu estetycznego - dz.szt. jako szczególnego rodzaju twór kultury wynikający z procesu ewolucji społ.
Teoria psychologizmu - dz.szt. jako fakt psychologiczny.
Teoria idealizmu obiektywnego - dz.szt. jako byt idealny, odzwierciedla (Plotyn) lub wyraża (Hegel) piękno idealne przynależne Absolutowi; jako byt duchowy (Croce).
Teoria komunikacji - dz.szt. jako informacja, komunikat/język; dz.szt. = obiekt zawierający przekaz.
Teoria organicystyczna - dz.szt. jako unikalny zespół powiązanych wzajemnie i oddziałujących na siebie elementów: linii, barw, mas, przedmiotów...
3. Rodzaje analiz
Analiza pointylistyczna (XVIII, XIX w.) - pierwsi krytycy sztuki.
Analiza ikonograficzna/ikonologiczna -rozpoznanie, opis i klasyfikacja pewnych stałych tematów i motywów, zwłaszcza symboli, atrybutów, emblematów, personifikacji, alegorii - Cesare Ripa (Iconologia, 1593); Erwin Panofsky, poł. XX w. - wskazanie kontekstu kulturowego, politycznego, religijnego, w którym dzieło powstało i funkcjonowało.
Analiza systemowa - 2 poł. XX w. - Maria Gołaszewska; dzieło sztuki jako system dynamiczny = dzieło sztuki jako element sytuacji estetycznej budowanej przez relacje: dzieło sztuki - artysta - odbiorca - świat człowieka - system wartości
4. Pożądane elementy analizy dzieła sztuki
Opis
Analiza
a.)Formalna
b.)Treściowa
Interpretacja
5. Opis cz.I
I. Metryczka
1/ Określenie obiektu (nazwanie obiektu)
2/ Określenie stylu (mail art, neokoloryzm, neorealizm, abstrakcja liryczna, abstrakcja geometryczna, poezja konkretna, obiekt artystyczny/konceptualizm, kontekstualizm, minimal art, land art, op art, sztuka kinetyczna, obiekt eklektyczny, bezstylowy, w redakcji ludowej, w duchu dada, figuratywny, abstrakcyjny, w duchu abstrakcji ekspresjonistycznej, kubistyczny, realistyczny, iluzjonistyczny, idealizowany, karykaturalny; figuralny, bezprzedmiotowy, style retro, happening, performance, wideo-softweare, projekt multimedialny, virtual art, digital art, asci art, book art, spacial art, street art., sztuka krytyczna ...).
3/ Wymiary (całości, poszczególnych części jeśli dzieło wieloelementowe)
4/ Datowanie (konieczność określenia daty powstania pierwowzoru/oryginału i kopii.)
5/ Autorstwo (imię i nazwisko np. Jan Cybis, Wilhelm Sasnal, Dominik Lejman, artysta z kręgu Ecole de Paris, Pracownia Grzegorza Kowalskiego, Grzegorza Klamana, szkoła krakowska, Georges Vantongerloo, krąg De Stijl)
6/ Materiał i technika/osprzęt, np. ol./pł., combine painting, wideo art., wideo fresk, instalacja multimedialna, fotografia cyfrowa, light box, wydruk komputerowy na dibondzie/piance poliuretanowej, film 8; 16 mm, ujęcie dokamerowe, VHS, CD, DVD 00:07:12, loop...
7/ Historia (projekt, praca powstała podczas stypendium, właściciele, ew. konserwacje, odnowienia, przenosiny, daty uszkodzeń, okoliczności powstania, przyczyny, motywacje, itp.)
8/ Stan zachowania, bibliografia, literatura.
6. Opis cz.II
II. Opis szczegółowy
1/ Analiza formalna (kompozycja, konstrukcja, struktura, poszczególne elementy, przestrzeń, poszczególne sekwencje, kadry, ujęcia, rysunek, modelunek, światłocień, kolorystyka, faktura. Podajemy wszystkie inskrypcje w pełnym brzmieniu z zachowaniem układu wersów, jeśli rozpoznajemy np. cytat z Biblii podajemy w nawiasie np. "poniżej inskrypcja (Mt 2.2-15)),
2/ Analiza ikonograficzna (rozpoznanie postaci, np. świętych, określenie alegorii, personifikacji, symboli, przedmiotów, gdy nie jesteśmy w stanie rozpoznać przedstawienia zaznaczamy "nierozpoznana postać z atrybutem w postaci, przedmiot w kształcie...)
3/ Stan zachowania obiektu (b. dobry, dobry, zły, obiekt uszkodzony - wyliczamy brakujące części, ubytki substancji malarskiej, pofałdowanie powierzchni, odpryski, złuszczenia, korekty, ubytki podobrazia, pęknięcia, krakelury, nieczytelny zapis, ubytki elementów trwałych, płyta DVD uszkodzona).
Obowiązuje zasada od ogółu do szczegółu, unikamy powtórzeń.
7. ELEMENTY ANALIZY FORMALNEJ
I. Kompozycja
1/ Studium z natury (osobisty filtr postrzegania wybranego zbioru), kompozycja (zbiór założony, osobisty system organizacji)
2/ Rodzaj przestrzeni, format (przestrzeń zunifikowana, autonomiczna, przenikanie, format poziomy, pionowy, kwadratowy, owalny, okrągły)
3/ Rodzaj kompozycji: otwarta = atektoniczna; zamknięta = tektoniczna (tu dawniej często figura planimetryczna);
4/ Wydzielone przestrzenie, płaszczyzny (górna, dolna, lewo-, prawostronna); dynamika płaszczyzn, gradient, kierunki (diagonala, oś symetrii, oś kompozycyjna, linia horyzontu...)
5/ Związki form: podobieństwo, analogia, kontrast, harmonia, alternacja, gradacja...)
6/ Sposób porządkowania form: rytmiczne, hierarchiczne (kompozycje z gradientem hierarchicznym), bez akcentu hierarchicznego.
7/ Dynamika: układ statyczny (formy regularne, stabilne, nieruchome, ale i koncentryczne, symetryczne, horyzontalne, wertykalne; układ dynamiczny (posiada swoje gradacje: subtelne drganie form, ruch, chaotyczna plątanina; formy: zróżnicowane, nieregularne, niesymetryczne, rozczłonkowane, ukośne kierunki, wewnętrzne napięcie między formami)
8/ Schematy kompozycyjne: perspektywa topograficzna (pokazanie obiektów przestrzennych widzianych z góry i położonych na płaszczyźnie); rzędowa (układ wstęgowy = jedno nad drugim, w niższych rzędach obiekty najbliższe); równoległo-ukośna = aksonometria (linie pokazujące głębię, odpowiednie pary równoległe do siebie); naiwna (pierwsza perspektywa, w której zastosowano punkty zbiegu na kilku liniach horyzontów); zbieżna = malarska = geometryczna (wycinek rzeczywistości z jedna linią horyzontu, obraz najbardziej zbliżony do realnego; odmiany: czołowa (linie głębi zbiegają się w jednym punkcie na linii horyzontu leżącej na wysokości oczu obserwatora, szerokości i wysokości są parami równoległe do siebie), dwuzbiegowa = ukośna (przedmioty i obiekty ustawione w stosunku do obserwatora pod pewnym kątem, który wyznacza dwa punkty zbiegu, obiekty widziane z zewnątrz, wnętrza w ujęciu narożnikowym), trójzbiegowa (dla bardzo wysokich obiektów widzianych z góry, żabia dla obiektów widzianych z dołu; trzeci zbieg dla linii wysokości powyżej lub poniżej linii horyzontu); powietrzna (przedmioty oddalające się maleją, zmieniają barwę i kontrastowość); barwna (jedne barwy wypełniając formę oddalają ją, inne przybliżają)
9/ Sposób łączenia elementów formalnych i treściowych: kompozycja strefowa (szt. egipska), spiętrzenie, plany równorzędne, swobodna organizacja elementów, purystyczne zestawienie, perspektywa odwrócona (wielkość postaci wynika z jej ważności a nie z głębi perspektywicznej); izokefalizm (głowy na jednym poziomie, niezależnie od ich ruchu i ułożenia; szt. babilońska, egipska, grecka, strarochrześcijańska), symultaneizm (przedstawianie scen z życia np. świętych w zastępstwie słowa pisanego, zachowany ciąg przyczynowo-skutkowy, nieważne gdzie i kiedy = biblia pauperum), figura piramidalna (regularny trójkąt, szt. renes.), horyzontalizm (rozbudowanie kompozycji wszerz, podporządkowanie pionów i kierunków poziomowi), wertykalizm, diagonalizm (akcentowanie przekątnych jak w szt. barok.), kompozycja kulisowa (podkreślenie sugestii głębi, swoiste "obramowanie" planu stanowiącego istotę kompozycji, kulisa = repoussoir - przedmiot lub fragment terenu umieszczany w jednym z rogów kompozycji, chęć stworzenia iluzji głębi, dawniej np. w kompozycjach pejzaż.)
II. Rysunek
linearny ciągły,
linia giętka,
falująca,
przerywana,
gruba krecha,
z wykorzystaniem światłocienia, waloru (bardziej zróżnicowany światłocień),
brak rysunku, formy budowane plamą monochromatyczną, barwną
wzorowany na fotografii cyfrowej (piksele)...
III. Modelunek
miękki
twardy
wzorowany na zdjęciu digitalnym
IV. Kolorystyka
gama barwna
kompozycja ciepła, zimna,
rozbielona,
barw czystych,
z dominantą barwną,
sczerniona,
dywizjonistyczna, postimpresjonistyczna,
nasycenie barw,
kolorystyka złamana,
spokojna,
budująca napięcie,
kontrastowa,
przytłumiona gama,
żywa kolorystyka,
laserunki, impasty, werniks;
sjeny, ugry, karmin, biel ołowiowa, błękit paryski, cynober...
V. Faktura
powierzchnia płaska,
cienko pokryta farbą,
gruzełkowa,
bogata,
wyraźne pociągnięcia pędzla,
maźnięcia,
Impasty
reilief
obiekt trójwymiarowy
VI. Inne
Kształty, wielkości, proporcje, kierunki, plamy, kolor, faktura, porządek, harmonia, równowaga, rytmy, napięcia, dopełnienia
Problemy z interpretacją
wyjaśnianie≠rozumienie
Należy rozróżnić (jak to czyni hermeneutyka), sztukę rozumienia subtilitas intelligendi od sztuki wyjaśniania subtilitas explicandi.
W potocznym języku obie te umiejętności określa się jednym terminem - interpretacji.
Uczynienie znaczenia dzieła powszechnie zrozumiałym nie zawsze jest celem głównym, częściej jest nim wykazanie wartości dzieła, ocena jego znaczenia, ukazanie jego związków z sytuacją aktualną, lub dawną, czasem wykorzystanie go jako źródła wiedzy.