A.KLAFKOWSKI,GRANICA POLSKO-NIEMIECKA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ, POZNAŃ 1970

wszystkie zagadnienia prawne i polityczne związane z tą granicą państwową. i

Stanowisko skrajnie pizccftrae zajmuje drugie państwo niemieckie. Rząd NRF nie wystąpił dotąd bezpośrednio przeciwko Ustawie Nr 46, mimo że zorganizował już tzw. uchylenie wielu aktów prawnych wydanych przez Sojuszniczą Radę Kontroli nad Niemcami. W tym za­kresie działanie rządu NRF ma charakter walki pośred­niej, której wyrazem jest jeden z podstawowych dogma­tów polityki rządu NRF, zawarty w formule „granic Nie­miec z dnia 31 XII 1937 r.^w, uznanej za podstawę zarówno polityki zagranicznej jak i polityki wewnętrznej NRF. W polityce zagranicznej rządu NRF formuła o „gra­nicach Niemiec z 1937 r.^M stanowi podstawę całej doku­mentacji dyplomatycznej, którą rząd NRF operuje. Ta formuła jest jednocześnie elementem ciągłości, występu­jącym we wszystkich programowych przemówieniach do­tychczasowych kanclerzy NRF. Została ona sprecyzowana przez pierwszego kanclerza NRF, K. Adenauera, i wie­lokrotnie przez niego powtarzana we wszystkich aspek­tach działalności dyplomatycznej naczelnych organów NRF. Dopiero po opuszczeniu urzędu kanclerskiego Ade-nauer w wywiadzie na temat granicy polsko-niemieckiej, udzielonym jednemu z dziennikarzy, oświadczył: „Nigdy [...] nie żądałem przywrócenia granic z r. 1937. Nigdy tego nie czyniłem. Nie jestem wariatem. Przyjdziemy do stołu i wówczas zobaczymy jakie koncesje uczynić może druga strona". Drugi kanclerz NRF, L. Erhard, w ostat­nich miesiącach pełnienia swych funkcji kanclerskich oświadczył, że to nie rząd NRF₃ lecz „... cztery wielkie mocarstwa w układzie poczdamskim wprowadziły defini­cję granic Niemiec z 1937 r.^M Jest to oświadczenie sprze­czne z aktami prawa międzynarodowego, które w ogóle nie znają takiej formuły, jak „granice Niemiec z 1937 r.* —

37

I.1.3

odpowiedzialności narodu niemieckiego wobec prawa i historii z obszarów, będących ojczyzną tak wielu naszych braci i sióstr niemieckich, do których to obszarów zgodnie z prawem międzynarodowym podnosimy uprawnione roszczenia..." Na to przemówienie kanclerza NRF od­powiedział dnia 15 IV 1964 r. Władysław Gomułka na wielkim wiecu przyjaźni polsko-radzieckiej w Moskwie. W przemówieniu tym stwierdził Władysław Gomułka m.in: „...Zachodnioniemiecki imperializm, któremu przy pomo­cy jego sojuszników z NATO odrosły agresywne pazury, głosi otwarcie przez usta kanclerza rządu bońskiego swoje »prawo« do aneksji i zaboru, swoje nieuprawnione roszcze­nia do prastarych ziem polskich, przywróconych Polsce Ludowej za zgodą wszystkich zwycięskich mocarstw ko­alicji antyhitlerowskiej, do ziem, które trud 8 milionów ich polskich mieszkańców odbudował, rozwinął i uczynił integralną częścią naszej ojczyzny, naszej gospodarki, naszej kultury..." W tym przemówieniu zawarta jest cała argumentacja polska przeciwko rewizjonizmowi rzą­du NRF.

73

I.1.3

Setki not dyplomatycznych i oświadczeń rządu pol­skiego zawierają katalog działalności rządu NRF w dzie­dzinie pośpiesznej remilitaryzacji, która przekreśla wszyst­kie akty prawa międzynarodowego, regulujące położenie „Niemiec jako całości". Protesty rządu polskiego przeciwko remilitaryzacji NRF są uzasadnione nie tylko faktem łama­nia przez rząd NRF aktów prawa międzynarodowego i nie tylko zagrożeniem Polski, jakie z tej remilitaryzacji płynie. Polska zgłasza również w tej dziedzinie roszczenia w stosunku do wszystkich państw sąsiadujących z Niem­cami i podkreśla zagrożenie pokoju międzynarodowego i bezpieczeństwa, wynikające z szybkiego odradzania się imperializmu i militaryzmu niemieckiego. Dokumentacja przedstawiana przez rząd polski wykazuje ścisłe współ­czesne związki, jakie istnieją między wskrzeszanym w NRF militaryzmem a programem rewizjonistycznej polityki tego państwa niemieckiego. Syntezę polskiej dokumentacji w tym zakresie stanowi oświadczenie przewodniczącego delegacji polskiej na XV sesję Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Władysława Gomułki. Oświadczenie to przedsta­wia wszystkie motywy polityczne stanowiska Polski w za­kresie potępienia pośpiesznej remilitaryzacji NRF oraz w dziedzinie związków, jakie istnieją między odradza­niem potencjału zbrojeniowego NRF a jej polityką za­graniczną. W części analizującej argumentację prawną tego zagadnienia oświadczenie Władysława Gomułki po­wołuje się wielokrotnie na akty prawne czterech moca­rstw, regulujące położenie „Niemiec jako całości". Umowa poczdamska jest w tej części kilkakrotnie przytoczona jako

89

I.1.2.3

Rozdział tego memorandum pt. NATO stanowi wykład istotnych założeń polityki zbrojeniowej NRF oraz związ­ków, jakie istnieją między militaryzacją NRF a polityką odwetową tego państwa niemieckiego. Należy podkreślić, że NRF jest jedynym członkiem NATO, które oddało do dyspozycji tego bloku wojskowego całość swoich sił zbrojnych. Ma to zasadnicze znaczenie z uwagi na poło­żenie geograficzne NRF, mającej długie granice z 9 pań­stwami. Rola NRF w NATO jest określona w ogromnej dokumentacji politycznej, szczególnie zaś w licznych no­tach dyplomatycznych, wymienianych między mocar­stwami zachodnimi a ZSRR. Na podstawie tej dokumenta­cji politycznej można stwierdzić, że rola NRF w NATO jest wieloraka.

Po pierwsze — siły zbrojne NRF są uważane przez państwa NATO za główny czynnik nadający ton polityce zagranicznej NRF. Rząd Stanów Zjednoczonych w prze­widywaniu militaryzacji NRF oddał archiwa wojskowe b. Rzeszy Niemieckiej już w 1953 r. do dyspozycji rządu NRF. Akty prawne poprzedzające układy paryskie z 1954 r. przygotowały całkowitą militaryzację produkcji przemys­łowej NRF oraz określiły zasady współpracy NRF z po­zostałymi państwami NATO w zakresie produkcji zbro­jeniowej. Militaryzacja NRF jest głównym problemem całej gospodarki tego państwa, co znajduje swój wyraz szczególnie w budżecie państwowym NRF. Na tych prze­słankach oparta jest podstawowa rola NRF w NATO wyrażona w tzw. idei straży pożarnej NATO jako kon­cepcji tej roli, którą ma odegrać Bundeswehra w planach zachodniego sojuszu wojskowego.

Po drugie — terytorium NRF ze względu na niezwykle dogodne położenie geograficzne stanowi główną bazę wyjściową planów strategicznych NATO w Europie. Ma to szczególne znaczenie z uwagi na broń rakietową i ato-

91

I.1.2.3

Szczególne znaczenie ma nota rządu polskiego doręczo­na w dniach 19—25 VII 1960 r. rządom 13 państw, wchodzących w skład NATO. Rząd polski zwraca w tej no­cie uwagę na niebezpieczeństwo, którym grozi polityka mili­taryzacji NRF, i przestrzega przed niebezpieczeństwem dal­szych zbrojeń, szczególnie zaś przed niebezpieczeństwem udostępnienia NRF broni rakietowej i atomowej. Rząd polski zwraca uwagę wszystkich państw NATO na mowę kanclerza NRF, wygłoszoną dnia 10 VII 1960 r., a zawie­rającą zapowiedź akcji odwetowej przeciwko Polsce, organizowanej przez NRF w oparciu o związki tego pań­stwa niemieckiego z NATO. Powyższa nota rządu polskie­go stanowi pewien rodzaj kluczowego dokumentu, gdyż formułuje w zakończeniu cztery pytania, skierowane do rządów państw NATO. Oto te pytania:

Po pierwsze — czy istnieją w ramach NATO jakie­kolwiek zobowiązania do udzielenia pomocy NRF w jej roszczeniach terytorialnych wobec Polski?

Po drugie — czy istnieją między USA a NRF jakie­kolwiek inne podstawy, które mogłyby upoważnić kan­clerza NRF do działalności odwetowej w stosunku do czę­ści terytorium Polski?

Po trzecie — czy oświadczenie kanclerza NRF, do­tyczące części terytorium Polski, zostało dokonane za wie­dzą lub aprobatą rządów państw NATO?

Po czwarte — w jaki sposób państwa NATO ustosun­kowują się do akcji odwetowej NRF w stosunku do tery­torium Polski wobec stanowiska rządu polskiego, wie­lokrotnie powtarzanego, iż wszelkie próby zmiany granic Polski oznaczają konflikt zbrojny?

Państwa NATO przeprowadziły konsultację nad tą

93

I.1.2.3

rozdział v

UMOWA POCZDAMSKA ZASTĘPUJE TRAKTAT POKOJU Z NIEMCAMI

W rozdziale umowy poczdamskiej, zawierającym pos­tanowienia o delimitacji granicy polsko-niemieckiej, znaj­duje się w ostatnich zdaniach zwrot, że z ostateczną delimitacją tej granicy „trzeba by zaczekać aż do zawarcia pokoju". Zwrot ten mówi o „zawarciu pokoju", a ściśle p „ustaleniu pokoju". Nie ma w tym zwrocie mowy, że os­tateczna delimitacją granicy polsko-niemieckiej ma nas­tąpić w traktacie pokoju. Praktyka międzynarodowa wy­pracowała różne sposoby ostatecznego ustalenia pokoju i przejścia ze stanu wojennego do stanu reorganizacji pokojowej. Traktat pokoju jest tylko jedną z form zakoń­czenia stanu wojny, nie jest jedyną taką formą.

Traktat pokoju z Niemcami jest ostatnim traktatem, na którego zawarcie wszystkie państwa wchodzące w skład Narodów Zjednoczonych czekają od dnia bezwarunkowej kapitulacji Rzeszy Niemieckiej. Z prawnego punktu wi­dzenia należy podkreślić, że nie istnieje układ rozejmowy między Narodami Zjednoczonymi a Rzeszą Niemiecką i nie istnieje dotąd traktat pokoju z Niemcami. Wszyst­kie rozwiązania prawne w stosunkach między Narodami

95

I.1.2.3

że wykonanie umowy poczdamskiej jest równoznaczne z traktatem pokoju z Niemcami.

3. DWA PAŃSTWA NIEMIECKIE A PRZYGOTOWANIE TRAKTATU POKOJU Z NIEMCAMI

Umowa poczdamska postanawia, że „Niemcy* należy traktować jako stronę przyszłego traktatu pokoju. Ten traktat ma być przyjęty przez rząd niemiecki — jak mówi umowa poczdamska — „gdy powstanie rząd zdatny do te­go". Otwarte są takie zagadnienia, jak: sposób powstania rządu niemieckiego, technika współpracy tego rządu z Radą MSZ, określenie warunków dopuszczenia rządu niemieckiego do udziału w pracach traktatowych itd. Umowa poczdamska nie przesądza tych zagadnień i nie zawiera dyrektyw odnośnie do tego, w jakim stadium prac traktatowych rząd niemiecki winien wziąć udział jako strona. Ewolucja w zakresie tych zagadnień jest oczywiście ściśle związana z rozwojem położenia prawnego „Niemiec jako całości". Powstanie dwóch państw nie­mieckich w 1949 r. wprowadziło nowe elementy do tej sytuacji, nie przewidziane i nie uregulowane przez umowę poczdamską.

Problem prawny zawarcia traktatu pokoju z „Niem­cami jako całością" sprowadza się do tego, ażeby traktaty pokoju z dwoma państwami niemieckimi były oparte na jednej, wspólnej podstawie. Tym aktem prawnym jest umowa poczdamska, która jako umowa bezterminowa, obowiązująca „Niemcy jako całość", daje prawa i nakłada obowiązki zarówno na NRD, jak i na NRF. Umowa pocz­damska jest i pozostaje wspólną podstawą prawną dla przyszłego traktatu pokoju w każdym układzie państw-stron tego traktatu.

110

Dowodem tej mocy prawnej umowy poczdamskiej są wszystkie traktaty pokoju, mające charakter powszech­nych umów międzynarodowych a zawarte po II wojnie światowej. Ta grupa traktatów pokoju przejmuje posta­nowienia umowy poczdamskiej wraz ze wszystkimi kon­sekwencjami, jakie z tych postanowień wynikają. Wśród tych konsekwencji traktaty pokoju zawarte po I wojnie światowej przejmują również określone działy ustawo­dawstwa okupacyjnego.

Problem umowy poczdamskiej jako wspólnej podstawy prawnej traktatu pokoju z NRD i NRF wymaga szcze­gółowych analiz.

Dla NRD jest to zagadnienie proste z tego względu, że rząd NRD uznaje umowę poczdamską za jeden z pod­stawowych elementów programu państwowego NRD. Z tego względu rząd ZSRR zwracając się w 1959 r. do rzą­du NRD z propozycją przyśpieszenia prac nad traktatem pokojowym z Niemcami mógł podkreślić, że dla NRD traktat pokoju stanowi „...tylko zarejestrowanie i pot­wierdzenie tego, co już zostało zdobyte i wywalczone w wyniku konsekwentnego wprowadzenia w życie zasad umowy poczdamskiej...^M

Rząd NRD, uznając wszystkie akty prawa międzyna­rodowego, regulującego położenie „Niemiec jako całości", reprezentuje pogląd, że pokój jest niepodzielny i że pokój musi być zagwarantowany całemu narodowi niemieckiemu przez wszystkie państwa, które brały udział w wojnie. Ta formuła stanowi podstawę wyjściową wszystkich wysił­ków rządu NRD zmierzających do zawarcia traktatu poko­ju, opartego na umowie poczdamskie j. Wychodząc z takich założeń, rząd NRD uważa się za rzecznika całego narodu niemieckiego, pragnącego traktatu pokoju. W takim cha­rakterze rząd NRD zwraca się do wszystkich zaintereso­wanych stron, domagając się przyśpieszenia prac zwią-

111

I.1.2.3

---