Oralność i piśmienność Walter Ong
-pierwotne kultury oralne- kultury nie znające pisma
-kultury cyrograficzne- bazujące na piśmie-z zasady wdraża do tego, by nigdy nie używać klisz
-kultura typograficnza- druk
-wiek elektroniki - „epoka oralności wtórnej
-GRAFOLEKT- język międzydialektowy, stworzony dzięki głębokiemu związkowi z pismem np. Standard English (1.5 mln słów +słowa używane dawniej)
-pismo nigdy nie może się oderwać od oralności
-piśmienność jest niezbędna do rozwoju nauki, historii, filozofii
2/ Odkrycie pierwotnych kultur oralnych
Początki poznawania tradycji oralnej
Dawniejsi językoznawcy utożsamiali język mówiony z pisanym ( także de Saussure, Sapir), choc już od XVIIIw. Zbieracze (James McPherson, bracia Grimm, T.J. Percy, F.J. Child) pracują nad tardycja oralną.
Kwestia Homerycka
Wyrasta z xix-wiecznej krytyki Homera i Biblii (mające swoje źródła w starożytności)
Homer, był niepiśmienny, stworzył swoją poezję dzięki doskonałej pamięci. Iliada i Odyseja powstały w grece specjalnie wykształconej przez poetów oralnych a zapisane dopiero w 700-650 r. p.n.e. (Robert Wood XVIIIw.)
Odkrycie Milmana Perry'ego
Poeci oralni - nie zapamiętywali dosłownie swoich wierszy, mieli w głowie fragmenty, które podczas opowiadania zszywali (rhapsoiden- „zszywać pieśni”) w całość. Wykorzystywali oni gotowe formuły, które były standardowe i zgrupowane wokół tematów np. opis tarczy wojownika, opis walki. Koncepcja formuł wyrosła z badań nad greckim heksametrem.
-formuły- zbiór zwrotów albo wyrażeń ( w rodzaju przysłów) wierszem lub prozą
Słuchacze w kulturze oralnej nie mieli nic przeciwko takim „kliszom”, ponieważ były one zgodne z ówczesnym sposobem myślenia. Kultura oralna musi wciąż powtarzać raz zdobyta wiedzę, inaczej ulegnie ona zapomnieniu. *w czasach Platona (427-347BC) nastąpiło przesilenie: Grecy ostatecznie zinterioryzowali pismo, Platon miał poważne zastrzeżenia do pisma, jako mechanicznego, nieludzkiego sposobu zdobywania wiedzy, niewrażliwego na pytania, zgubnego dla pamięci (Fajdros, Siódmy List)
Wzór Dwóch Drzew (David E. Bynum):
-pojęcia rozdzielenia, wynagrodzenia nieprzewidzianego niebezpieczeństwa grupują się wokół drzewa zielonego
-idee upodobnienia, rekompensaty, wzajemności wokół drzewa porąbanego, uschłego
Dwuelementowść- pierwotne stadium świadomości, w którym mózg pozostawał silnie „dwuelemntowy”- prawa półkula wytwarzała niekontrolowane „głosy”, przypisywane bogom, a lewa półkula przetwarzała je na mowę. Wyrazistość głosów malała stopniowo w okresie od 2000 do 1000 BC. Odyseja jest młodsza o sto lat od Iliady, gdyż chytry Odys reprezentuje moment przełomowy na drodze do nowoczesniej świadomości. Cechy wczesnej (dwudzielnej) psychiki: brak: introspekcji, sprawności analitycznej, zainteresowania wolą jako taką, poczucia różnicy między przszłością, a przyszłością. Dwuelemntowść = oralność.
3/ Nieco o psychodynamice oralności
Siła i działanie słowa dźwiękowego
Słowa w k. oralnej są dźwiękami, można je przywołać, przypomnieć, nie mają siedliska ani śladu, są zdarzeniami.
- nie znane jest jej pismo, a nawet możliwość pisania
- prawo - przechowywane w formie przysłów
-dominacja wzorców oraz utrwalonych społecznie formuł spełnia w k.o. niektóre funkcje pisma w k.c.
Cechy:
addytywność zamiast upodrzędnienia
Kultury oralne są nastawione na wygodę mówiącego, charakterystyczne są nieskomplikowane zdania, czasem wielokrotnie złożone równorzędnie, bez podrzędnych. Addytywność polega na dodawaniu kolejnych myśli po spójnikach (i, oraz). Kultury cyrograficzne zwracają uwagę na składnię i organizację języka - wygoda czytającego.
nagromadzenia zamiast analizy
Elementy myśli w kulturze oralnej to związki epitetów np. dzielny żołnierz, piękne królewna. Dzięki temu łatwiej jest zapamiętać, ale prowadzi to do rozrastania się języka.
(mądry Nestor, pozostałości oralne: Wielka Rewolucja Październikowa, Wielki Czwarty Lipca- the glorious Fourth of July). Levi-Strauss: umysł dziki totalizuje
redundancja lub obfitość
Myśl wymaga ciągłości - pismo ustanawia linię ciągłości w tekście, poza umysłem.
W kulturze oralnej występuje redundancja - czyli powtarzanie tego, co się dopiero powiedziało. Ma ona dwa cele, poprawia komunikację między nadawcą a odbiorcą (w przypadku gdyby odbiorca nie dosłyszał, nie zrozumiał lub stracił wątek). Pozwala na upłynnienie wypowiedzi nadawcy, ma on czas na „poukładanie” myśli.
Myśli i mowa analityczna została wytworzona dzięki pismu.
zachowawczość, tradycjonalizm
Przedstawiciele kultury oralnej kładą duży nacisk na powtarzanie tego, czego nauczono ich przez wieki, inaczej wiedza zgromadzona przez przodków - zaginie. Zachowawcze myślenie wzbrania się przed eksperymentem intelektualnym. Wraz z pismem maleje waga mądrego starca - piewcy przeszłości :). K.o. nie brak oryginalności, zasadza się ona jednak nie na wymyślaniu nowych fabuł, lecz na uzyskaniu specyficznej interakcji z konkretnym audytorium.
blisko ludzkiego świata
Kultura typograficzna (druk) oraz cyrograficzna (pismo) są zdystansowane wobec ludzkiej wiedzy. Kultura oralna nie ma żadnego neutralnego nośnika informacji, nie ma podręczników - doświadczenie i umiejętności przekazywane są ustnie.
zabarwienie agonistyczne
Pismo służy oderwaniu wiedzy od obszarów, w których toczy się dramat ludzkiego bytowania. Oddziela ono poznającego od poznawanego.
W kulturze oralnej - często występują zagadki, słowne potyczki, stosowanie przesadnych pochwał i soczystych obelg.
W opowieści oralnej nie brakuje entuzjastycznych opisów bardzo drastycznych scen - np. walk. (to te ciągnące się jelita itd…:)
empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego
W kulturze oralnej - silne utożsamienie opowiadającego i słuchaczy bohaterami opowieści.
homeostaza
Społeczność oralna żyje w swoistym czasie pozbawiając się wspomnień, które nie mają znaczenia dla teraźniejszości. Słowa mają tylko jedno znaczenie, po prostu nie pamięta się ich poprzednich znaczeń, tych, które wyszły z użycia, a nigdzie nie są zapisane :)
Tryb oralny pozwala na zapominanie niewygodnych faktów z przeszłości.
Biegłość opowiadającego - to umiejętność dostosowania się do zmiennego audytorium.
sytuacja zamiast abstrakcji
W kulturze oral. - pojęcia są minimalnie abstrakcyjne. Np. „sprawiedliwość” jest rozumiana funkcjonalnie. Myślenie sytuacyjne - nie kategorialne.
Nie uwzględnia figur geometrycznych, abstrakcyjnych kategorii, formalnych rozumowań logicznych, definicji, autoanalizy.
ZAPAMIĘTYWANIE:
W kulturze oralnej nie zapamiętuje się niczego dosłownie, jedynie sens wypowiedzi. Odtwarzana historia jest za każdym razem nieco przekształcana przez opowiadającego. Cała wiedza musi być zgromadzona w umyśle mędrca.
W kulturze piśmiennej, tekst jest obiektywny, zapamiętujemy go dokładnie lub uczymy się „ścieżek dostępu” a nie informacji.
4/ Pismo przekształca świadomość
Nowy świat dyskursu autonomicznego
Pismo przekształciło ludzką świadomość znacznie bardziej niż jakikolwiek inny wynalazek.
Stworzyło język „uwolniony od-kontekstu” (Hirsch), dyskurs „autonomiczny” (Olson), dyskurs, którego nie można kwestionować lub poddawać bezpośredniemu sprawdzeniu, jak mowę oralną, ponieważ dyskurs ten jest oderwany od autora.
~swoisty dyskurs autonomiczny w k.o.- utrwalone formuły rytualne, wypowiedzi prorockie- mówiący jest tylko kanałem przekazu, nie jest odpowiedzialny za treść.
Platon, pismo i komputery
Platon wysunął te same zarzuty przeciw pismu, które teraz wysuwa się przeciw komputerom:
-stwarzanie pozorów istnienia poza umysłem, tego, co może istnieć tylko w umyśle- jest nieludzkie, jest rzeczą tworzonym ręcznie produktem
-pismo rujnuje pamięć, osłabia umysł (dziś. Kalkulator zamiast opanowania tabliczki mnożenia)
-tekst pisany nie reaguje
-słowo pisanie nie może się samo obronić. Pismo jest bierne, wyobcowane, w nierzeczywistym, nienaturalnym świecie.
~ jedna ze słabości platońskiego stanowiska- zostało wyrażone w piśmie
Pismo, druk, komputer to wszystko odmiany technologii słowa.
Paradoks: Martwota tekstu, jego oderwanie od żywego świata ludzi zapewnia mu przetrwanie.
Pismo jest technologią
Pismo sprowadziło dynamiczny dźwięk do bezdźwięcznej przestrzeni, oddzielenie słowa od żywej teraźniejszości, w jakiej jedynie może istnieć słowo mówione.
Mowa oralna jest dla człowieka całkowicie naturalna ( reguły gramatyczne tkwią w nieświadomości- wiemy, jaką regułę zastosować, nie będąc w stanie jej wysłowić) pismo jest w pełni sztuczne ( to pochwała! Jest zasadnicze dla pełniejszej realizacji potencjałów człowieka. Technologie nie sa tylko wsparciem zewnętrznym, są także czynnikiem przekształcającym świadomość wewnętrznie)
Czym jest „pismo” lub „zapis” ?
Pierwsze pismo 3500 BC -Sumerowie; wcześniej obrazki, liczydła, quipu (laska obwieszona sznurkami)..
Pismo/zapis- widzialne zakodowane znaczki, ujmuje słowo w całości pozwalając na widzialne utrwalanie zanurzonych dźwięków. Nie jest to jedynie zwykły dodatek do mowy; przeniesienie mowy ze świata oralno-audialnego w nowe sensorium widzenia, przekształciło mowę jak i myślenie.
Wiele zapisów i tylko jeden alfabet
Na całym świecie powstawały niezależnie liczne zapisy:
-mezopotamski klionowy-3500r. BC
-egipskie hieroglify-3000r. BC
-minojskie „linearne B”-1200r BC
-zapis z Doliny Indusu 3000-2400r. BC
-zapis chiński 1500r. BC (słownik K'anhsi z 1716r. zestawia 40 545 znaków!), 20 lat nauki
-zapis Majów 50AC
-zapis Azteków 1400 AC
piktografy- (obraz drzewa przedstawia słowo „drzewo”), wymagają ogromnej liczby symboli ich odmiany :
-ideograf- znaczenie jest pojęciem przedstawionym nie bezpośrednio przez obrazek ale ustalonym dzięki kodowi (chińskie idografy), etymologia obrazkowa nie musi mieć żadnych związków z etymologia fonemiczną
-pismo rebusowe , ma charakter fonogramu- obrazek młyna (mill), spacery (walk) i klucza (key) mogą przedstawiać słowo Meilwaukee.
Sylabariusz0 każdy znak przedstawia spółgłoskę i następującą po niej samogłoskę: ma, me, mo, mi, mu, ka, ke..(japoński sylabariusz Katakana); także sylabariusz Vai w Liberii.
Hybrydy
-system japoński wykorzystuje sylabariusze i znaki chińskie
-system koreański oprócz hangul, prawdziwego także wykorzystuje znaki chińskie
-staroegipski system hieroglifów- niektóre symbole były piktografami, niektóre ideografami, inne rebusami
-podobnie pismo chińskie
Alfabet opiera się na dźwięku,
został wynaleziony tylko raz, ok. 1500r. BC przez ludy semickie. Każdy alfabet na świecie( hebrajski, ugarycki, grecki rzymski, cyrylica, arabski, tamilski, malajalam, koreański) pochodzi od oryginalnego tworu semickiego.
Do dziś języki semickie nie posiadają samogłosek, pierwszym pełnym alfabetem jest a. grecki. Pismo semickie pozostawało silnie zanurzone w pozatekstowym świecie człowieka- czytelnik musiał odwoływać się do danych pozatekstowych i tekstowych, musiał znać język, który czytał, aby wiedzieć jakie wstawić samogłoski między spółgłoski. Wokaliczny a. grecki znacznie oddalał się od tego świata.- bardziej abstrakcyjna analiza dźwięku; wprowadzanie elementów przestrzennych.
Kerckhove: alfabet całkowicie fonetyczny uprzywilejowuje, wyraźniej aniżeli inne systemy pisma, aktywność lewej półkuli mózgowej, sprzyja myśleniu abstrakcyjnemu, analitycznemu (stąd wg badaczy właśnie w Grecji narodziła się filozofia).
Alfabet implikuje, że słowo jest rzeczą nie zdarzeniem.
Alfabet:
-przewyższa zdolnością, adapatcji wszelkie inne systemy pisania redukujące dźwięk do form widzialnych
-najmniej estetyczny ze wszystkich systemów pisania (subtelna elegancja znaków chińskich;)
-jest zapisem demokratycznym, łatwym do nauczenia się
Narodziny piśmienności
Pismo jest często uznawane najpierw za instrument tajemnej i magicznej władzy (etymologia: średnioangielskie grammarye [gramatyka] zaczęła oznaczać okultyzm, szkockie- glamor- moc rzucania czarów (glamor girls- dziewczyny budzące zachwyt;), z magia wiązano futhark- alfabet runiczny średniowiecznej Europy Płn.
Niektóre społeczności o niskim stopniu piśmienności uważały, że pismo jest niebezpieczne dla nieroztropnego czytelnika- ograniczanie piśmienności do specjalnych grup np. kleru.