W. J. Ong: Oralność i piśmienność

• kultura oralna - kultura, w której nie jest znane pismo ani możliwość pisania. Słowa to dźwięki. Słowa są zdarzeniami. Nie można ich zatrzymać;

• hebrajskie dabar znaczy „słowo” i „zdarzenie”;

• według Malinowskiego - dla ludów prymitywnych (oralnych) język to sposób działania, a nie odpowiednik myśli;

• słowa mają wielką moc - każdy dźwięk i wypowiedź oralna są dynamiczne;

• u ludów oralnych - słowo ma moc magiczną. Imiona - mają władzę nad rzeczami. Nazwy dają ludziom władzę nad rzeczami nazwanymi. Człowiek oralny nie ma koncepcji nazwy jako czegoś, co można zobaczyć. Człowiek cyrograficzny i typograficzny - ma;

• podtrzymywanie myśli wiąże się w kulturze oralnej z komunikowaniem;

• trzeba wypowiadać myśli łatwe do zapamiętania - w kształcie silnie zrytmizowanych jednostek, powtórzeń, antytez, aliteracji, asonansów, epitetycznych i formułowanych wyrażeń, przysłów. Dłuższa myśl posiada silny rytm. Formuły organizują zrytmizowanie, pomagają zapamiętać. Myślenie bez formuł byłoby w kulturze oralnej stratą czasu. Doświadczenie jest intelektualizowane mnemonicznie. Każde słowo jest rodzajem formuły, ale w kulturze oralnej formuły są przeważnie bardziej skomplikowane.

Charakterystyczne dla pierwotnej kultury oralnej odmiany myśli:

1. addytywność zamiast upodrzędnienia. Cyrograficzne struktury - nastawione są na składnię. Oralne - na pragmatykę;

2. nagromadzenie zamiast analizy - związki całości, ładunki epitetów. Nie powinno się demontować tradycyjnych struktur oralnych;

3. redundancja lub obfitość - myśl wymaga ciągłości. A skoro wypowiedź oralna znika, gdy zostanie wypowiedziana, powtarzanie gwarantuje porozumienie między nadawcą i odbiorcą. Myśl i mowa analityczna, linearna - to twór sztuczny, charakteryzujący kulturę piśmienną. Przy wystąpieniach publicznych - powtarzanie, by zastanowić się, co powiedzieć;

4. zachowawczość czy tradycjonalizm - tekst uwalnia od zapamiętywania umysł (przejmuje funkcje zachowawcze), a pozwala mu zwrócić się ku nowym myślom. W tradycji oralnej musi być tyle wariantów (…) danego mitu, ile było jego powtórzeń, a liczba powtórzeń może rosnąć nieskończenie;

5. blisko ludzkiego świata - kultura cyrograficzna (pismo) i typograficzna (druk) - może odnaturalniać to, co ludzkie, może robić statystyki, mówić o faktach oderwanych od działań;

6. zabarwienie agonistyczne - w kulturach oralnych. Pismo oddziela poznającego od poznawanego. Oralność jest zanurzona w życiu. Przezywanie się jest typowe w społeczeństwach oralnych. Pokonywanie przeciwnika przez słowne poniżenie jego matki. W kulturach oralnych istnieje też stosowanie przesadnych pochwał;

7. empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego - nauczyć się, poznać - to w kulturze oralnej utożsamienie z poznawanym;

8. homeostaza - oralne społeczeństwa pozbywają się wspomnień, które nie mają znaczenia dla teraźniejszości. Znaczenie każdego słowa jest regulowane sytuacjami życiowymi, w jakich używa się słowa. Tradycja oralna odzwierciedla raczej aktualne wartości kultury danej społeczności, a nie czcze zaciekawienie przeszłością;

9. sytuacja zamiast abstrakcji - używanie pojęć sytuacyjnie ( w kulturze oralnej), pojęcia są minimalnie abstrakcyjne, pozostają blisko realnego życia człowieka. Levy-Bruhl myślał, że myśl prymitywna oparta była o system wierzeń, nie o rzeczywistość. Nie miał racji.

Badania A. R. Łurii (dotyczące oralnych):

• figury geometryczne są dla nich nazwami przedmiotów, nie abstraktów (wiadro a nie koło);

• przedmioty nie są klasyfikowane przez kategorie a przez sytuacje praktyczne;

• myślenie nie ma charakteru działań logicznych;

• nie tworzą definicji. Nie ma sposobu obalenia świata oralności pierwotnej;

• trudności z artykulacją autoanalizy, bo autoanaliza wymaga przełamania myślenia sytuacyjnego;

• s. 84 kultura oralna nie uwzględnia takich spraw, jak figury geometryczne, abstrakcyjne kategorie, procesy formalnych rozumowań logicznych, definicje czy choćby wyczerpujące opisy, albo artykułowana autoanaliza; wszystkie one wywodzą się nie z samego myślenia, lecz z myślenia wykształconego na tekście;

• nie da się zrobić testu, który by określał zdolności intelektualne osób z kultury oralnej;

• osoby piśmienne nawet swoje wypowiedzi ustne kształtują według wzorów „piśmiennych”.

1

---