Forma: dzieje jednego wyrazu i pięciu pojęć
Forma w swoim założeniu dwoistą naturę. U swego zarania w greckim ujęciu oznaczała formę widzialną i pojęciową. Konsekwencją tej dwoistej natury jest dalszy podział formy na 5 pojęć:
Forma jako układ części: projekt abstrakcyjny, ponieważ dzieło sztuki nie jest nigdy samym układem. Lecz zawsze częściami w pewnym układzie; przeciwieństwem czy korelatem formy są w tym przypadku elementy, składniki. Wywodzi się z antycznej Wielkiej Teorii estetycznej, gdzie nadrzędna miała być proporcja i dobór części dzieła sztuki - piękno polega na harmonii części.
Forma to coś, co jest bezpośrednio dane zmysłom: jej przeciwieństwem i korelatem jest treść, prościej mówiąc- wygląd rzeczy; znaczenie terminu upowszechnione przez sofistów oddzielających materii poetyckiej ,,dźwięk słów'' od ,,ważkiej treści''. Forma i treść były tak wyraźnie oddzielane w sztuce słowa, bo tylko w niej stanowią dwie różne warstwy wyraźnie rozgraniczone, wzajemnie niepodobne; ten sposób tłumaczenia ,,formy'' charakterystyczny jest dla XX wieku
Forma jako granica czy kontur przedmiotu: jej przeciwieństwem i korelatem jest materiał, materia; jest najbardziej pierwotnym i potocznym tłumaczeniem słowa ,,forma'', ma zastosowanie we wszystkich sztukach, znaczenie to wykorzystywano zwłaszcza w oświeceniu
Forma jako istota pojęciowa przedmiotu, czyli substancjalna (pomysł Arystotelesa): przeciwieństwem i korelatem jej są przypadkowe cechy przedmiotu; w tym znaczeniu forma to istota danej rzeczy, jej konieczny i nieprzypadkowy składnik. Forma była przez Arystotelesa utożsamiania z aktem, energią, celem, czynnym pierwiastkiem bytu. To rozumienie było podstawowym pojęciem metafizyki Arystotelesa, jednak nie było używane w estetyce. Zmienili to później scholastycy, którzy utożsamili proporcję i blask - składniki piękna, również z formą i nadali jej wymiar estetyczny.
Forma jako wkład umysłu do poznawanego przedmiotu, czyli aprioryczna (pomysł Kanta): przeciwieństwem i korelatem jest to, co nie jest wyprodukowane i wniesione przez umysł, lecz dane mu z zewnątrz przez doświadczenie; znajdujemy tę formę w przedmiotach, ale dlatego, że została im narzucona przez podmiot. Swemu podmiotowemu pochodzeniu zawdzięcza szczególne własności: powszechność i konieczność.
Twórczość: dzieje pojęcia
przez tysiąc lat nazwy ,,twórczość'' nie było ani w filozofii, ani w teologii ani sztuce europejskiej. Grecy nie posiadali odpowiedniego wyrazu; Rzymianie posiadali, ale używali go w specyficznej formie jako ,,ojciec'' lub ,,założyciel miasta''. Starożytność: działanie artystyczne nie ma w sobie nic z twórczości, ponieważ twórczość zakłada swobodę. Tymczasem malowanie czy pisanie jest odtwórcze wobec świata, natury, która jest doskonała. Pojęcie poety pochodziło od poien - robić. Poeta to ten, który robi, nie łączono go więc z artystą ani jego wytworu ze sztuką. Poeta wytwarza jednak nowe światy, które artysta jedynie odwzorowuje
Średniowiecze: twórczość atrybutem Boga. Bóg jako stwórca; twórczość istnieje, ale ludzie nie są do niej zdolni (ojcowie kościoła)
Przez następne tysiąc lat nazwa używana była wyłącznie w teologii: kreator synonimem Boga (Odrodzenie)
XIX wiek: termin ,,twórca'' wchodzi do języka sztuki, twórca synonimem artysty. Twórczość to robienie rzeczy nowych, ale nie tak jak wcześniej z niczego. Nowość definiuje twórczość. Twórczość jest wyłącznym atrybutem artysty.
XX wiek wyraz ,,twórca'' używany w odniesieniu do całej kultury ludzkiej, twórczość w nauce, powszechność użycia; Twórczość jest możliwa we wszystkich dziedzinach. Obecnie używamy go w sposób dwuznaczny: na określenie procesu w umyśle twórcy jak i określenia wytworów tego procesu
Przeżycie estetyczne
Cognithio aesthetica: najstarsze określenie spostrzeżenia piękna
Skupienie: przeżywanie piękna jako jego oglądanie (pitagorejczycy), aby dostrzec piękno należy na nim skupić wzrok (lub słuch)
Oczarowanie: przedstawiony przez Arystotelesa model przeżycia estetycznego właściwego widzowi:
przeżycie intensywnej przyjemności czerpanej z patrzenia lub słuchania
przeżycie to powoduje zawieszenie działania woli (oczarowanie)
ma ono różne stopnie natężenia
jest właściwe człowiekowi i tylko jemu
przeżycie to pochodzi od zmysłów
przyjemność ta pochodzi od samych wrażeń
Idea: W koncepcji Platona piękno w świecie dojrzy tylko ten, kto ma piękno w sobie. Warunek doznań estetycznych widział on nie tylko w posiadaniu szczególnego zmysłu piękna, ale także w kwalifikacjach moralnych, we wzniosłości umysłu.
Sensus animi: średniowieczna teoria zakładająca, że człowiek doznaje upodobania dzięki zmysłom z powodu zgodności ich wrażeń.
Lentezza: odrodzeniowa teoria, że do przeżycia piękna potrzebne jest nie tylko piękno przedmiotu, ale także szczególna zdolność, w jaką wyposażony jest umysł, potrzebna jest właściwa postawa podmiotu.
Delirio: Barokowa koncepcja zakładająca, że przeżycia wobec piękna i sztuki tym się wyróżniają, iż irracjonalne uczucia opanowują w nich umysł, wprowadzając go w stan uniesienia, wytrącając go e zwykłego biegu.
Teoria kontemplacji: (Schopenhauer) przeżycie estetyczne to kontemplacja, można go doznać przyjmując postawę widza, podmiot staje się zwierciadłem przedmiotu, umysł wszystkie siły wkłada w oglądanie rzeczy, zatapia się w nich
Teorie kognitywne: przeżycie estetyczne to rodzaj poznania
Teoria aktywnej natury przeżyć estetycznych: wczuwanie się, przeżycie est. Dochodzi do skutku tylko wtedy, gdy podmiot własna aktywność przerzuca na przedmiot; przez to przypisuje przedmiotowi własności, których ten sam przez się nie posiada
Teoria upojenia: emocjonalna, antyintelektualna koncepcja przeżyć estetycznych