Forma - Tatarkiewicz

- utrzymał się on od czasów rzymskich

- łaciński wyraz „ forma” zastępowała 2 greckie wyrazy : „morfe” [ oznaczał formy widzialne] i „eidos” [ formy pojęciowe] przyjęło wiele nowożytnych języków

- bywa rozumiana wyłącznie jako forma widzialna, czasem obejmuje także formy literackie

4 przeciwieństwa formy:

1) treść; forma rozumiana jest jako wygląd rzeczy

2) materia; forma rozumiana jako kształt

3) rzecz przedstawiona; forma jest równoznaczna z układem

4) temat

V różnych pojęć oznaczających tą samą nazwę Forma:

Forma A; to tyle co układ rzeczy

- przeciwieństwem, czy odpowiednikiem formy są w tym przypadku; elementy, składniki, części, które Forma A łączy, zespala w całość np. forma portyku jest układem kolumn, melodia - układem dźwięków

- forma A jest abstrakcją; dzieło sztuki nigdy nie jest samym układem, lecz zawsze częściami w pewnym układzie

- piękno, czyli dobór, układ, proporcja części, symetria, harmonia, ład - synonimy Formy A

- grecy byli przekonani, że piękno polega na układzie, proporcji części na formie

- Pitagorejczycy, Platon, Arystoteles,

- uwagi Plotyna; nie zaprzeczał, że piękno ma podstawę w proporcji części, natomiast zaprzeczał jakoby tylko w niej, gdyby tak było to piękne były by tylko rzeczy złożone, a tymczasem bywają rzeczy proste piękne ; słońce, światło. Wniosek; piękno leży nie tylko w proporcji, ale także w blasku rzeczy

Średniowiecze:

- synonimem Formy A była figura

- forma w postaci przymiotnikowej „ formosus”; foremny, kształtny, piękny,

- Św. Augustyn; piękno i sztuka polegają na formie

- nawiązania do Plotyna, Pseudo Dionizy „ proporcja i blask”

- Tomasz z Akwinu; rzecz jest piękna, gdy posiada blask duchowy lub cielesny, gdy jest zbudowana w należytej proporcji,

Odrodzenie:

- linia Plotyna, Pseudo-Dionizego popiera Akademia Platońska we Florencji; byli jednak w mniejszości w stosunku do wiodącego poglądu klasycznego

Forma B; to co bezpośrednio jest zmysłom dane; jej przeciwieństwem i odpowiednikiem jest treść np. w tym sensie w poezji dźwięk słów należy do formy a sens słów do treści

- znaczy tyle co wygląd rzeczy

- odpowiedniki to; treść ,sens, znaczenie

- „głowa kapusty może być równie piękna jak głowa świętego”

- pierwsi wyodrębnili formę B Sofiści; oddzielili dźwięk słów od treści

W XIX w .

- od tego czasu forma B byłą obecna nie tylko w poetyce, ale także w teoriach wszystkich sztuk: w teorii muzyki, w teorii sztuk pięknych,

- teza formalizmu; w prawdziwym dziele sztuki najważniejsza jest forma, deprecjonując w domyśle treść

Forma C; to granica, lub kontur przedmiotu, ale także figura i kształt, jest bliskoznaczna z powierzchnią , a także z bryłą, jej przeciwieństwem lub korelatem jest materia, materiał

- jest nie tylko wyrażeniem mowy potocznej, ale także ma zastosowanie w sztukach plastycznych, w dziełach architektury, rzeźbie, malarstwie,

- jest formą przestrzenną

- w XV - XVIII występowała pod nazwą figury albo rysunku,

Forma D - substancjalna; była pomysłem Arystotelesa, tu forma oznacza tyle co istota pojęciowa przedmiotu, inną nazwą tak ujmowanej formy była „ entele-chia” ; przeciwieństwem i korelatem są przypadkowe cechy przedmiotu

- to co w każdej rzeczy stanowi jej istotę, co należy do jej pojęcia, do jej definicji, co obejmuje jej własności istotne, wspólne z innymi rzeczami tego samego gatunku,

- widział w formie istotę danej rzeczy, jej składnik konieczny, nieprzypadkowy, utożsamiał formę z aktem, energią, celem, czynnym pierwiastkiem bytu,

- formami bywały nazywane także Platońskie idee; w potocznym rozumieniu Greków oznaczała bowiem tyle co: wygląd, kształt,

Forma E - aprioryczna; została użyta przez Kanta, oznacza tyle co wkład umysłu do poznawanego przedmiotu; przeciwieństwem i korelatem formy E jest to co nie jest wyprodukowane i wzniesione przez umysł, lecz dane mu z zewnątrz przez doświadczenie

- forma, czyli właściwość umysłu powodująca, że umysł w ten i tylko w ten sposób, czyli w tej formie, może postrzegać i rozumieć dane doświadczenia i że przeto doświadczenie ma z konieczności tę i tylko tę formę

- ten rodzaj formy znajdujemy w przedmiotach, ale dlatego, że została im narzucona przez podmiot, swemu podmiotowemu pochodzeniu zawdzięcza ona swe szczególne własności powszechność i konieczność

Historia innych forma:

Forma F; nazwę „ Form” daje się także narzędziom służącym do produkowania form

- takie są formy rzeźbiarskie, garncarskie

Forma G; ujmowanie form jako stałych, przyjętych, konwencjonalnych, obowiązujących,

- są gotowe i czekają na pisarzy, artystów, by się nimi posługiwali w swej twórczości,

Np. forma sonetu, tragedii w literaturze, w muzyce forma fugi, sonaty, w architekturze, forma porządku jońskiego,

- są formami częściowo konstrukcyjnymi a częściowo zdobniczymi,

Forma H; forma sztuki w sensie jej rodzajów, czy odmian,

- nie jest własnym terminem teorii sztuki, ale jest w niej używana,

- jest wyrażeniem wygodnym wobec wielorakości sztuki

Forma I; znaczy tyle co duchowy składnik dzieła sztuki,

Nowe pojęcia formy:

Zbiegniesz Pronaszko: Forma System i Forma Konwencja;

Forma System; da się sprowadzić do formy w sensie A

Forma K - Forma Konwencja; obejmuje kształty utworzone świadomie, obejmuje tylko twory człowieka,

- jest objawem upodobania człowieka do tego co jest jego własnym dziełem, co jest dobrane wedle jego własnych potrzeb i upodobań

Forma L; jako obowiązująca reguła, jako prawo kierujące człowiekiem, ciążące nad nim - jej przeciwieństwem jest wolność, indywidualność, zmienność, twórczość,

XX wiek, formy psychologiczne i epistemologiczne:

1. psychologia postaci/ konfiguracjonizmu; formy są przez nas postrzegane w pierwszym kontakcie jako całość np. postrzeganie człowieka, czy utworu muzycznego,

- elementy formy są abstrakcjami, a tylko całości, postacie, tylko formy są realne

2. w sztuce XIX w. teoretycy odróżnili formy posiadane przez rzecz, od tych jakie my w tych rzeczach widzimy; czyli formy istnienia odróżnia od form oddziaływania,

- rzeczy ukazują się widzowi nie w formie w jakiej istnieją, lecz w zmienionej przez różne czynniki, takie jak otoczenie, oświetlenie,

- realne są dla nas jedynie formy oddziaływania

3) Nie ma form gotowych, które moglibyśmy po prostu postrzegać, musimy brać udział w ich wyodrębnianiu, czy nawet w ich wytwarzaniu,

- stosunek odbiorcy do formy jest aktywny

FORMA TATARKIEWICZ

3

---