SZTUKA EGEJSKA

Sztuka egejska (epoka brązu, 3000 - 1100 r. p.n.e.) obejmowała obszar Morza Egejskiego, wybrzeża Azji Mniejszej i Peloponezu. Podzielona została na kulturę kreteńską, cykladzką i helladzką. Pierwsza z nich obejmowała miasta Krety, sztuka cykladzka koncentrowała się na wyspach cykladzkich, sztuka helladzka skupiona była w Grecji lądowej. Około 1200 p.n.e. Dorowie, plemiona dzisiejszej Dalmacji i Albanii, zdobyli Kretę, Peloponez i północne wybrzeża Azji Mniejszej. Tym samym kończy się kultura egejska, a rozpoczyna się kultura grecka.

Sztuka kreteńska

Sztuka kreteńska (szczytowy rozwój około II tysiąclecia p.n.e.) zwana jest także minojską - od imienia legendarnego króla Minosa, władcy Krety, a tworzona była przez społeczeństwo prawdopodobnie pochodzenia wschodniego, stąd też wykazuje pewne powiązania stylistyczne z kulturą Azji Mniejszej. Wyłonić można dwa nurty owej sztuki: dworski, prezentowany przez niezwykłe pałace i malarstwo ścienne oraz ludowy, prezentowany przez drobną rzeźbę figuralną.

Architektura kreteńska

Pałac w Knossos

Architektura kreteńska prezentowana jest przez budownictwo mieszkalne, miejsca kultu bowiem znajdowały się w pałacach. Domy Kreteńczyków, jednoizbowe, stawiane bez fundamentów, oparte na planie koła, kwadratu lub prostokąta budowano z kamieni, gliny oraz drewna, później także z cegły. Przykrywano je płaskim dachem z gałęzi i gliny. Pośrodku izby umieszczano palenisko, wyposażenie domu było nader skromne. Zaś ogromne pałace władców w Knossos czy w Fajstos pełniły funkcję mieszkalną, reprezentacyjną i kultową. Wokół nich koncentrowało się całe życie polityczne i społeczne.

Rzeźba kreteńska

Bogini z wężami

Rzeźba kreteńska to niewielkie figurki wotywne i kultowe wykonywane z fajansu, gliny, kamienia, brązu i kości słoniowej oraz złotnictwo i gliptyki (czyli pieczęcie). Rzeźba antropomorficzna jest niewielka, osiąga około 20 cm wysokości. Artysta stylizuje postać, sylwetka jest szczupła, zwłaszcza w talii, choć nie znaczy to, że brak tu pewnego naturalizmu w proporcjach, ruchu i w szczegółach anatomicznych. W XVI-XV w. p.n.e. kształt figur zmienia się, staje się bardziej wyszukany, zaakcentowana zostaje muskulatura ciała.

Malarstwo kreteńskie

Fresk z delfinami

Na Krecie freskowe malarstwo pałacowe i ceramiczne odgrywało istotną rolę w rozwoju sztuki minojskiej. Wnętrza pałaców bogato dekorowano fryzowymi malowidłami, szczegółowo przedstawiającymi dworskie życie, sceny rodzajowe, uroczystości i ceremonie oraz różnorodność fauny i flory Krety, malowane z dużą umiejętnością. Bogactwo kolorystyczne fresków uzyskiwano dzięki składnikom organicznym. Natomiast ceramika zdobiona była motywami abstrakcyjnymi, roślinnymi i zwierzęcymi, szczególnie motywem fauny morskiej.

Sztuka helladzka (mykeńska)

Sztuka helladzka (2600 - 1150) skupiona była w Grecji lądowej (Półwysep Peloponeski), a nazwę swą zyskała od słowa greckiego "hellen", co oznacza Grek. W swej ostatniej i zarazem najważniejszej fazie (1600 - 1100), rozwijając się w Mykenach i w sąsiednim Tyrynsie, otrzymała miano kultury mykeńskiej. Ukazywała wojowniczą naturę Achajów, którzy w pierwszej połowie II tys. p.n.e. zajęli Peloponez, a około 1400 p.n.e. podbili Kretę i kolejne terytoria. Ich twórczość to przede wszystkim potężne warownie - grody i mury obronne.

Architektura helladzka

Brama Lwic

Architektura helladzka prezentowana jest przez monumentalne warownie budowane na wzgórzach. Centralnym, reprezentacyjnym miejscem zamku był megaron, prostokątna sala z paleniskiem pośrodku, z wejściem na krótszym boku, ze stropem dźwiganym przez kolumny. Megaron uważany jest za zalążek wolnostojącej świątyni greckiej. Mury obronne z potężnych głazów układanych bez zaprawy, skutecznie broniły przed najazdami. Architektura grobowa to często duże grobowce kopułowe o planie koła przesklepione kopuła pozorną. Do wnętrza prowadził długi korytarz zakończony portalem zamkniętym od góry trójkątnym głazem odciążonym poziomą belką kamienną.

Rzeźba helladzka

Złota maska

Rzeźba mykeńska jest mało zbadana, bardziej reprezentatywne jest rzemiosło artystyczne np. broń z brązu inkrustowana złotem i srebrem, biżuteria i złote puchary. Forma tych dzieł i ich wykonanie zdradzają wpływy kultury kreteńskiej. Natomiast maski ze złotej blachy, oddające z dużym realizmem wizerunek portretowanego nakładane zmarłym władcom i płaskorzeźba z Bramy Lwic wykazują duże zainteresowanie problemem naturalizmu w sztuce i mają charakter sztuki rodzimej.

Malarstwo helladzkie

Dama z pyksidą

Malarstwo mykeńskie to fresk i dekoracja ceramiczna, formalnie ulega Krecie, lecz różni się znacznie w doborze tematycznym. Sceny rodzajowe i kultowe schodzą na plan dalszy, a pojawiają się tematy myśliwskie i wojenne, bardziej odpowiadające temperamentowi Achajów. Szczytowy rozkwit tego malarstwa przypada na 1400-1200 p.n.e., wówczas malowidła pojawiają się nie tylko na ścianach, ale na podłogach, sufitach, belkach stropowych, a szczególnie w megaronach. Naczynia zaś zdobione są uproszczonymi motywami animalistycznymi i sylwetkami ludzi, szczególnie wojowników.

---