Sztuka egejska

Sztuka egejska – termin, który obejmuje twórczość artystyczną basenu Morza Egejskiego w okresie od około 2600 p.n.e. do 1100 p.n.e., czyli w epoce brązu. W tym czasie istniały i oddziaływały na siebie nawzajem:

• sztuka minojska (nazywana też sztuką kreteńską),

• sztuka cykladzka,

• sztuka helladzka, której ostatni okres nazywany jest sztuką mykeńską.

Chronologia względna sztuki egejskiej w najogólniejszych zarysach prezentuje się następująco: okres wczesnoegejski (2600—2001 p.n.e.), średnioegejski (2000—1600 p.n.e.) i późnoegejski (1600—1101 p.n.e.). Sztuka egejska, po najeździe plemion doryckich, dała podwaliny dla rozwoju sztuki starożytnej Grecji.

Tereny Grecji zamieszkiwane były już w VI tysiącleciu p.n.e.. Najstarsze osiedle rolnicze zostało odkryte na wyspie Cypr w miejscowości Chirokitia. Jest ono datowane na ok. 5600 p.n.e. W Atenach i w Troi najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z przełomu IV i III tysiaclecia p.n.e. Najstarsze znaleziska z epoki brązu zostały odkryte na Cykladach, Krecie i wybrzeżu Azji Mniejszej. Tereny położone na lądzie stałym rozwijały się wolniej. Epoka brązu rozpoczęła się na nich w drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e.

Kultura cykladzka

Głowa marmurowej figurki z ok. 3000 p.n.e. znaleziona na wyspie Amorgos (Luwr, Paryż)

Kultura cykladzka to kultura epoki brązu, która występowała w latach 2900–1100 p.n.e. na wyspach archipelagu Cyklady. Jej głównymi ośrodkami były:

• Syros (obecnie Siros)

• Naksos

• Milos

Z wczesnym rozwojem sztuki cykladzkiej, do około 1900 p.n.e., związane są znaleziska w postaci małych (ok. 0,2 - 0,5 m wysokości) figurek wykonanych najczęściej z marmuru. Wyróżnia się dwie tendencje rozwoju tej formy. Jedna, wcześniejsza (3000 – 2500 p.n.e.) to znaczne uproszczenie sylwetki z lekko zaznaczoną głową i ramionami przy pomocy występów pionowego i poziomych. Wykonane w tej manierze figurki nazywane są wiolinowymi (z uwagi na kształt nieco przypominający skrzypce. Druga tendencja, bardziej naturalistyczna, rozwinęła się nieco później (2500 - 1900 p.n.e.). Znaleziska związane z tym nurtem to przeważnie postacie kobiet o mocno uproszczonej formie, głowie osadzonej na nieproporcjonalnie długiej szyi, płaskich twarzach z zaznaczonym nosem i oczami, założonymi rękoma, wyraźnie ukształtowanymi nogami (tzw. idole). Figurki te produkowano masowo. Odnaleziono też nieliczne figurki mężczyzn: wojowników oraz siedzących muzykantów (np. lirnik, flecista z Keos). Zdarzają się też znaleziska rzeźb o większych wymiarach – do ok. 1,5 m wysokości. Na niektórych rzeźbach odnaleziono ślady polichromii w kolorze czerwonym i niebieskim. Przypuszcza się, że pokrywano farbami całą postać z szczególnym uwzględnieniem twarzy (zaznaczano zarys oczu, ust). Małe figurki wkładane były do grobów. Przypuszcza się, że figury dużych rozmiarów były umieszczane w miejscach kultu.

Dalsze dzieje rozwoju sztuki cykladzkiej związane są z silnymi wpływami sztuki mykeńskiej. Odnalezione z tego okresu ufortyfikowane osady na Keos (obecnie Kea) oraz miasta na Syros (Siros) zbudowany były z domów rozplanowanych na kształcie prostokąta. Wpływy sztuki kreteńskiej można odnaleźć w zachowanych licznych przykładach malarstwa ściennego, które wykazują cechy wspólne z freskami odnalezionych na Krecie. Do najciekawszych należą odkryte przez Spirydona Marinatosa w zniszczonym przez wybuch wulkanu mieście Akrotiri na wyspie Thira. Ceramika cykladzka naśladuje wzory spotykane w wyrobach odnalezionych w Jaskini Kamares.

Napotkano na różne rodzaje grobów z tego okresu; są to groby szybowe (odnalezione na Syros), komorowe (Milos, Mykonos) oraz tolosowe (Syros).

Sztuka kreteńska

Sztuka kreteńska, nazwana przez jej odkrywcę Arthura Evansa sztuką minojską od imienia legendarnego Minosa, powstała w epoce brązu, ok. 3000 p.n.e. na Krecie. Czas jej trwania dzielony jest zazwyczaj na trzy okresy:

• wczesnokreteński (wczesnominojski) – od ok. 3000 p.n.e. do ok. 2000 p.n.e.

• średniokreteński (średniominojski) – od ok. 2000 p.n.e. do ok. 1600 p.n.e.

• późnokreteński (późnominojski) – od ok. 1600 p.n.e. do 1100 p.n.e.

Sztuka kreteńska należy do okresu rozwoju kultur egejskich. Cechują ją pewne powiązania z kulturą starożytnego Wschodu (zwłaszcza w pierwszym okresie rozwoju), sztuką starożytnego Egiptu oraz wzajemne powiązania i wpływy innych kultur związanych z terenami położonymi nad Morzem Egejskim. Przez cały okres rozwoju sztuka kreteńska pozostawała na usługach dworu oraz kultu religijnego. Największy jej rozwój miał miejsce w czasie należącym do okresu średniominojskiego, którego początki są wiązane z zachodzącymi zmianami społecznymi, zwłaszcza z jego zróżnicowaniem. Okres późnominojski rozpoczyna się wraz z odbudową pałaców po zniszczeniach powstałych około 1700 p.n.e.. Przyczyna tych zniszczeń nie jest do końca wyjaśniona, mogły być spowodowane najazdem albo trzęsieniem ziemi. Rozwój sztuki w okresie późnominojskim został zahamowany po najeździe Achajów, podbiciu przez nich Krety i ponownym zniszczeniu pałaców w XIV wieku p.n.e.. Sztuka minojska przetrwała w różnych zakątkach wyspy do czasu zdobycia Krety przez Dorów w 1100 p.n.e.

Okres wczesnominojski

Zasięg sztuki kreteńskiej

Najstarsze znaleziska to małe figurki postaci ludzkich wykonywane z gliny, kamienia, czasem kości słoniowej lub muszli. Cechą charakterystyczną tych rzeźb jest dążenie do schematycznego ujęcia postaci. Przypuszcza się, że figurki te były naśladownictwem większych rzeźb wykonywanych z drewna cyprysowego (odnaleziono fragmenty fryzury wykonanej z brązu należące do figury wykonanej z drewna).

Do ciekawych znalezisk tego okresu należy gliniana figurka datowana na ok. 2400 p.n.e., odnaleziona w Myrtos. Jest to naczynie w postaci kobiety dźwigającej dzban. Strój kobiety zdobiony jest motywem geometrycznym przypominającym tkaninę.

Wśród znalezisk z tego okresu znajdują się także cylindryczne pieczęcie oraz ozdoby wykonane ze złotych blaszek. Najstarsze pieczęcie zdobione są wzorami geometrycznymi, najczęściej spiralami. Dekoracja ceramiki tego okresu składała się z malowanych, prostych elementów geometrycznych. Złożona z nich kompozycja zawsze podkreślała kształt naczynia.

Osady składały się z domów wznoszonych na planie prostokąta. Domy budowane były z suszonej cegły na kamiennej podmurówce. Wykształcił się typ budowli zwanej megaronem. W okresie późniejszym budowano domy wieloizbowe ze stałymi paleniskami. Ściany domów pokrywano brązową lub czerwoną farbą.

Zmarłych chowano w grobach tolosowych (najstarsze, z okresu ok. 2300 – 2000 p.n.e., zostały odkryte w dolinie Messara). Z czasem zaczęto stosować groby kopułowe przekryte sklepieniem w kształcie kopuły pozornej. Wejście do grobowca poprzedzone było dromosem z reprezentacyjnym wejściem. Czasem stosowano trójkąt odciążający nad otworem drzwiowym. Grobowce służyły jako miejsce pochówku całych rodzin. Przed nimi stawiano ołtarze, na których były odprawiane ceremonie.

Okres średniominojski i późnominojski

Architektura

Ruiny pałacu w Knossos

Ruiny pałacu w Knossos

Około 2000 p.n.e. powstają miasta i pierwsze budowle pałacowe. Dotychczas odnaleziono cztery pałace: trzy duże w Knossos, Fajstos i Malia, oraz mniejszy w Káto Zákros. Były one ośrodkami władzy i administracji, spełniały funkcje religijne i gospodarcze. Były one wielokrotnie odbudowywane i rozbudowywane. Zachowana jest jednak znaczna jednorodność stylistyczna budowli. Ponadto zabudowania w Knossos i w innych miejscowościach niewiele się różnią pomiędzy sobą. Były to budowle często wielokondygnacyjne, wyposażone w wodociąg i kanalizację. Budowle sytuowane były na zboczach gór, stąd zróżnicowana ilość kondygnacji w kompleksie zabudowań. Wejścia poprzedzano reprezentacyjnymi schodami. Do podtrzymywania płaskich stropów stosowano kolumny.

Układ budowli kształtowany był wokół centralnego dziedzińca umieszczonego wewnątrz kompleksu zabudowań. Dolna część budowli przypominała labirynt. Były to liczne, małe pomieszczenia oddzielone od siebie systemem korytarzy. W nich przechowywano zapasy. Pomieszczenia wyższych poziomów (niezachowane) najprawdopodobniej były bardziej przestronne. Część z nich pełniła funkcję gospodarczo-produkcyjną, o czym świadczą zachowane resztki warsztatów kamieniarskich i garncarskich. Pomieszczenia najbardziej reprezentacyjne i kultowe zgrupowane zostały w pałacu w Knossos przy centralnym dziedzińcu, po jego zachodniej stronie. Cechą charakterystyczna tych budowli jest brak fortyfikacji. Stąd, mimo iż rozplanowane są na rzucie zbliżonym do prostokąta, ich obrys zewnętrzny przedstawia dość nieregularną linię. W zabudowaniach pałacowych tego okresu nie odnaleziono wielkich malowideł na ścianach, przetrwały nieliczne, małe fragmenty. Duże freski pojawiły się w okresie późnominojskim. Do typowych dekoracji dla sztuki minojskiej należą rogi, symbolizujące najprawdopodobniej jakieś bóstwo oraz kamienne skrzyżowane topory.

Wokół pałacu pobudowane były domy wysokich urzędników. Były to budynki na ogół piętrowe, czasem z balkonami, umiejscowione wśród zieleni, najprawdopodobniej w ogrodach. Północno-zachodnia część Knossos miała zabudowę zwartą. W podobny sposób budowane były inne zespoły pałacowe i miasta Krety.

Grobowce

Jednym z rodzajów miejsc pochówku minojskich zmarłych były konstrukcje w kształcie tolosu. Średnica największych dochodziła do 13 m., co tłumaczy się tym, że chowano w nich członków całej rodziny. Prócz głównego pomieszczenia znajdowały się mniejsze, bazujące na planie czworokąta. Przed grobami znajdowały się ołtarze, służące do odprawiania ofiar ku czci zmarłych. Kwestią sporną jest zadaszenie - do dziś elementy takowe nie zachował się, zatem nie wiadomo nawet czy konstrukcja tego typu grobów jakiekolwiek zadaszenie posiadała. Przykładem grobu tolosowego jest grób znaleziony na równinie Mesara na Krecie.
Prócz wymienionych wcześniej grobów stosowano groby izbowe, przypominające kształtem prostokątne izby typowych mieszkań. Niektóre z nich miały nawet brukowane otoczenie. Największe miały wymiary 40 x 30 m i otaczano je kolumnadą, zaś wnętrza dzieliły się na mniejsze pomieszczenia.

Rzeźba

Posążek bogini z wężami z Knossos

W tym okresie rzeźba zaczyna ulegać znacznym zmianom. Nie odnaleziono na Krecie monumentalnych rzeźb z kamienia, ale niektóre z wykopalisk sugerują, że wykonywane były posągi z brązu o wysokości człowieka; np. w Fajos została odnaleziona forma do wykonania odlewu ręki dla takiego posągu. Nie ma jednak żadnych świadectw mówiących o wyglądzie takich rzeźb.

Małe figurki wykonywane już w czasach wcześniejszych ulegają znacznym przeobrażeniom. Następuje znaczne przewężenie talii przy jednocześnie silnie zaakcentowanej dolnej części postaci. Postać nadal jest przedstawiana schematycznie ale coraz bardziej staje się widoczne dążenie do naturalizmu. Objawia się to np. w delikatnym zarysowywaniu mięśni na plecach lub łydkach. Podobnie traktowane jest wyobrażenie postaci ludzkiej na pieczęciach lub naczyniach ceramicznych. W odróżnieniu od figurek pozostających zazwyczaj w postawie statycznej, postacie przedstawiane na pieczęciach lub ceramice na ogół znajdują się w ruchu (np. w tańcu, podczas pracy). Dopiero figurki datowane na XVII wiek p.n.e. przedstawione są w pozach "zatrzymanego ruchu". Cechują się także dalszym złagodzeniem i zaokrągleniem zarysu postaci, powiększeniem głowy i nadaniem jej delikatnego zarysu twarzy. Tendencje te nadal się pogłębiają, Figurki datowane na XVI – XV wiek p.n.e. przedstawiają ruch z coraz większą swobodą. Ekspresja zaznaczona jest przede wszystkim wygięciem ciała, ułożeniem rąk. Artyści potrafią dokładnie oddać anatomię człowieka, szczególnie w przedstawieniu układu mięśni. Tak przedstawiani są najczęściej mężczyźni. Figurki kobiet, typowe dla sztuki minojskiej, przedstawiają postacie ubrane w tzw. stroje dworskie. Ubiór składał się z szerokiej spódnicy i obcisłego kaftanika odsłaniającego piersi. Są to postacie kapłanek lub wyobrażenia boginek. Figurki, najczęściej o charakterze wotywnym były wykonywane z gliny, fajansu (np. boginie z wężami), kości słoniowej oraz brązu. Wyrób figurek wotywnych, jako element tzw. sztuki prymitywnej, przetrwał najdłużej na Krecie, po upadku pałaców i związanej z nimi sztuki dworskiej.

Z kamienia wykonywano także naczynia. Były wśród nich wazy zdobione reliefami oraz tzw. rytony, czyli naczynia libacyjne w kształcie głowy byka. Przykładem jest odnaleziony w pałacu Knossos ryton wyrzeźbiony w serpentynie. Jego powierzchnię zdobią liczne linie i płaski relief ukazujący wizerunek byka. Do naczynia przytwierdzone były rogi wykonane najprawdopodobniej z pozłoconego drewna.

Ceramika

Ciekawym przykładem rozwoju ceramiki początku okresu średniominojskiego jest tzw. ceramika kamaresowa (nazwa pochodzi od groty Kamares niedaleko Fajstos, w której znaleziono pierwsze naczynia tego typu). Produkowane w tym okresie (XIX – XVII wiek p.n.e.) cienkościenne wazy, dzbany i inne naczynia dekorowane są bogatymi ornamentami o żywej kolorystyce. Dekoracje malowane są na ciemnym tle (czarnej polewie lub ciemnej glinie) w kolorze białym, żółtym, czerwonym, brązowym. Artyści chętnie zestawiali kontrastowe kolory dekoracji, a ornamenty budowali z prostych elementów geometrycznych i stylizowanych motywów roślinnych, do wyjątków należą przedstawienia figuralne. Dekoracja była tak komponowana, aby podkreślić kształt naczynia. Inna, nieco mniej liczna grupa naczyń z tego okresu, to ceramika zwana w archeologii egg shell (skorupka jaj). Są to naczynia o bardzo cienkich ściankach w kształcie maleńkich czarek.

Dalszy rozwój ceramiki minojskiej następuje po 1700 p.n.e. Wyrażał się przede wszystkim w zmianie motywów dekoracyjnych. Jako pierwszy pojawił się styl zwany morskim. Jego nazwa pochodzi od często występujących w nim motywów zwierząt (np. ośmiornic) i roślin morskich. Cechuje go naturalizm w przedstawieniu elementów dekoracji. Styl zwany pałacowym pojawił się w drugiej połowie XV wieku p.n.e.. Występujące wcześniej motywy w formie naturalnej ulegają przekształceniu stylistycznemu. Uproszczenia motywów zmierzają do ich geometryzacji, nabierają cech symbolu.

Malarstwo

Malowidło w przedstawieniem akrobatów, Knossos

Malowidło z niebieskimi małpami, Akrotiri

Minojskie malarstwo wiąże się z dekoracją ścian i podłóg w pałacach budowanych na Krecie. Większość malowideł odkrytych w Knossos to niewielkie fragmenty zachowane w nienajlepszym stanie i poddane rekonstrukcji, która budziła i budzi sporo kontrowersji wśród naukowców.

Znacznie lepiej zachowane są freski odkryte w Akrotiri na wyspie Thira (Santoryn). (Akrotiri położone jest około 113 km od Krety, zostało zniszczone podczas wybuchu wulkanu ok. 1500 p.n.e.). Odkryte freski zajmują duże płaszczyzny ścian, mimo wielu podobieństw do sztuki kreteńskiej wykazują pewne cechy szczególne, wyróżniające je. W porównaniu do fragmentów odnalezionych na Krecie malarstwo zdobiące domy w Akrotiri jest bardziej swobodne a układ poszczególnych elementów jest bardziej zróżnicowany w szczegółach.

Malarstwo minojskie znajdowało się pod silnym wpływem malarstwa egipskiego zarówno pod względem tematyki jak i techniki wykonania. Jednak jest to sztuka oryginalna. Artyści minojscy często odtwarzali i przetwarzali otaczającą ich naturę. Okres od ok. 1700 do 1600 p.n.e. to przede wszystkim nurt tzw. malarstwa naturalistycznego. Cechuje go dążenie do w miarę wiernego naśladowania i odtwarzania natury, chociaż nie jest to naturalizm w dzisiejszym rozumieniu, np. stosowanie barw ma charakter często umowny (małpki w kolorze niebieskim). Stopniowo następuje odejście od tych tendencji w kierunku stylizacji, która z czasem prowadzi do usztywnienia formy i schematyzmu charakterystycznego dla malarstwa okresu zwanego pałacowym (ok. 1500 – 1400 p.n.e.)

Tematycznie malarstwo minojskie to przedstawienia otaczającej artystę natury oraz sceny z życia dworu, uroczystości świeckie i religijne. Częstym tematem jest też ukazanie postaci ludzkiej lub zwierzęcej na tle pejzażu. Jednym z najstarszych fragmentów fresku zachowanego w Knossos jest tzw. Zbierający krokusy. Jest to postać niebieskiej małpki poruszającej się wśród skał porośniętych kwiatami (Evans, fresk ten zinterpretował jako chłopca zbierającego krokusy). W Muzeum w Iraklionie znajdują się zrekonstruowane także inne przedstawienia przyrody np. freski przedstawiające kuropatwy lub delfiny. Do grupy fresków o tematach związanych z życiem dworu należą przede wszystkim przedstawienia procesji z darami lub dam dworskich. Do rzadkości należą przedstawienia scen związanych z wojnami. Najbardziej znanym freskiem znalezionym w Knossos jest portret kobiety zwany "Paryżanką". Datowany jest na ok. 1400 p.n.e. Ukazany na nim wizerunek podkreślony jest grubą, konturową linią, która pojawiła się w malarstwie minojskim w okresie późniejszym.

Freski malowane na ścianach pałaców i domostw Krety wykonywane były techniką charakterystyczną dla tej wyspy. Podkład w stiuku modelowany był w płaski relief, a na nim wykonywano malowidło.

Tzw. Paryżanka, fragment fresku z Knossos	Książę wśród lilii, Knossos	Malowidło z delfinami, Knossos	Sala tronowa, Knossos

Gliptyka

Zawieszka z Malia, przedstawiająca pszczoły lub osy trzymające dysk, zdobiony granulacją (1800-1700 p.n.e.)

Innym rodzajem twórczości rozwijającej się na Krecie był wyrób pieczęci. Początkowo stosowane proste wzory geometryczne i spiralne zostają wzbogacone o elementy występujące w malarstwie i w dekoracji ceramiki. Początkowo stosowano kompozycje symetryczne, z czasem sceny stają się coraz swobodniejsze (prowadząc do dominacji linii falistych). Pragniono w ten sposób ukazać trójwymiarowość postaci poprzez przedstawienie jej w ruchu. Oprócz motywów roślinnych i zwierzęcych, przedmiotów wytwarzanych przez człowieka, ukazywane są sceny kultowe i dworskie. Rozwój techniki, dzięki stosowaniu krystalicznego węgla jako podsypki, pozwolił na wykonywanie pieczęci rytych w twardych kamieniach oraz w kształcie złotych sygnetów. Używane były do znakowania wyrobów oraz własności prywatnych posiadacza pieczęci.

Złotnictwo

Początkowo złotnictwo zawierało elementy czerpane z Mezopotamii, Bliskiego Wschodu i Azji Mniejszej. Złotnicy minojscy znali i stosowali różne techniki jubilerskie. Do zdobienia stosowali technikę granulacji, filigranu oraz emaliowanie. Wyroby złotnicze były znane także na lądzie greckim i w Egipcie. O jakości wyrobów świadczą takie znaleziska jak wywieszka przedstawiająca dwie pszczoły (odnaleziona w Malii) oraz kubki ozdobione scenami ujarzmiania byka, znalezione w Wafio w Lakonii. Szczyt rozwoju przeżywało w okresie rozkwitu pałaców.

Sztuka helladzka

Sztuka helladzka rozwijała się na terenach Grecji lądowej od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do 1100 p.n.e., czyli podboju ziem Achajów przez Dorów. Termin sztuka helladzka został wprowadzony przez badaczy Waces’a i Charlesa Blegena. Ostatnia faza rozwoju sztuki helladzkiej, datowana od około 1600 p.n.e. często nazywana jest sztuką mykeńską.

Najstarszymi ośrodkami rozwoju sztuki helladzkiej są osady odkryte w Zygouries, Prosymna, Lerna; groby w Hiagos Kosmas, ceramika z Seklo, Dimini, Orchomemenos, Hagia Marina.

Do najstarszych znalezisk należą wykonane z terakoty figurki postaci kobiet. Ich forma jest mocno zbliżona do figurek odnalezionych na wyspach cykladzkich, tzw. idoli. Są to figurki niewielkich rozmiarów o mocno uproszczonej formie.

Charakterystyczne dla kultury helladzkiej najwcześniejszego okresu są budowle na planie koła wznoszone z gliny na podbudowie z łupanego kamienia.

Ceramika wypalana bez ozdób lub z prostymi ornamentami w kształcie plecionki. (w tym okresie na Cykladach wyrabiano naczynia z kamienia).

Największy rozkwit kultury i sztuki helladzkiej rozpoczął się około 1600 p.n.e. Zbiega się w czasie z ekspansją Achajów na sąsiadujące z nimi tereny. Mykeńczycy podbili Knossos w połowie XV wiek p.n.e.. Najprawdopodobniej tam poznali pismo linearne B, które przystosowali do swoich potrzeb. Zatrudnili artystów kreteńskich. Sztuka tego okresu, mimo silnego wpływu sztuki kreteńskiej zachowała wiele cech indywidualnych.

Sztuka mykeńska

Lwia Brama w Mykenach

Wejście do Skarbca Atreusza

Triada bóstw - terakotowy idol mykeński, XIII wiek p.n.e., zbiory Luwru

Fresk mykeński

Waza Wojowników, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach

Złoty kolczyk mykeński ze zbiorów Luwru

Złota maska z Myken, XVI wiek p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach

Sztuka mykeńska – jest to najpóźniejszy okres rozwoju sztuki helladzkiej, datowany od 1600 p.n.e. do 1100 p.n.e.. Czas trwania sztuki mykeńskiej został zakończony wraz z najazdem plemion doryckich i podbojem przez nich ziem zajmowanych przez Achajów.

Rozkwit sztuki mykeńskiej wiązany jest z ekspansją plemion achajskich na sąsiednie wyspy, zwłaszcza z podbojem Krety i szerszym poznaniem osiągnięć tamtejszych artystów. Najważniejszym elementem rozwoju było pobudowanie obronnych twierdz zwanych obecnie cytadelami. Były one ośrodkami władzy i centralnymi ośrodkami rozwoju sztuki.

Architektura

Do największych odkrytych zamków związanych z sztuką mykeńską należą twierdze w Mykenach, Pylos i Tirynsie. Były to położone najczęściej na pagórkach, otoczone potężnymi murami obronnymi warownie budowane na planie zbliżonym do prostokąta. Czas ich powstania i rozbudowy określany jest na XVI – XI wiek p.n.e.. Mury obronne, ze względu na swoją konstrukcję, zyskały sobie miano murów cyklopowych. Wąskie wejścia uniemożliwiały wtargnięcie większej ilości osób na tereny wewnętrzne, a tajemne przejścia stanowiły dodatkowe zabezpieczenie w przypadku oblężenia. Do wnętrza prowadziła monumentalna brama (np. Lwia Brama w Mykenach). W porównaniu do pałaców kreteńskich zmniejszeniu uległ centralny dziedziniec. Najważniejszym elementem stał się megaron usytuowany na głównej osi założenia cytadeli. Strop megaronu wsparty był na czterech kolumnach, pośrodku umieszczano palenisko. Posadzki pomieszczeń reprezentacyjnych oraz megaronu zostały wyłożone kamiennymi płytami.

Ściany cytadeli w Mykenach i Tirynsu ozdobione były freskami wykonanymi w tej samej technice, co malowidła odkryte w Knossos, podobna jest paleta barw i stroje kobiet, jednak tematyka jest inna. Sceny przedstawiają polowania, wymarsz oddziałów wojsk.

Na terenie cytadeli znajdowały się także wydzielone pomieszczenia dla królowej, łazienki, kapliczki, archiwa z tabliczkami, magazyny, pomieszczenia gospodarcze.

Do architektury sepulkralnej należą:

• groby szybowe, zdobione stelami, odnalezione w Mykenach w obrębie tzw. kręgu grobowego A i B, datowane na XVI – XV wiek p.n.e.),

• groby tolosowe przekryte kopułami ze sklepieniem pozornym, częściowo wbudowane w zbocza gór, poprzedzone długim korytarzem (tzw. dromosem) zakończonym ozdobnym portalem, np. grób Agamemnona zwany też skarbcem Atreusza, czy też grób Klitajmestry).

Rzeźba

Rzeźbiarstwo mykeńskie nie należy do największych osiągnięć sztuki tego okresu. Najczęściej spotykane są małe figurki (od kilkunastu do około 70 cm) przedstawiające postacie kobiet i zwierząt (wyobrażenia mężczyzn należą do rzadkości). Przypominają one znaleziska kreteńskie. Różni je od pierwowzorów układ rąk - opuszczonych ku dołowi (figurki kreteńskie ręce wznosiły ku górze). Największy rozwój rzeźby nastąpił około 1300 – 1200 p.n.e. Związany jest ze znaczną stylizacją i uproszczeniem kształtu (figurki wcześniejsze przedstawiają ciało w sposób naturalny, późniejsze są bardziej schematyczne). Ogromną część figurek stanowią wyroby o charakterze ludowym, produkowane zapewne przez garncarzy.

Nowe światło na osiągnięcia sztuki mykeńskiej rzuciły wykopaliska w Keos, później także w Mykenach. Odnaleziono rzeźby kobiet o wysokości od 1,0 m do wielkości naturalnej. Posągi nosiły stroje kreteńskie. Układ rąk tych postaci jest typowy dla przedstawień mykeńskich.

Malarstwo

Największy rozwój malarstwa nastąpił w okresie od ok. 1400 p.n.e. do 1200 p.n.e. Jak inne rodzaje sztuki, tak i malarstwo rozwijało się przede wszystkim poprzez wzorowanie na osiągnięciach artystów minojskich. Największe różnice zauważalne są w doborze tematyki. Nadal występują sceny obrazujące życie dworu, ceremonie kultowe, ale największy udział w freskach mają sceny myśliwskie i wojenne. Freski zdobią ściany i niekiedy posadzki pomieszczeń władców w cytadelach mykeńskich. Podobnie jak inne dziedziny sztuki, malarstwo uległo stylizacji związanej z usztywnieniem postaci, podkreśleniem jej stateczności. Do najbardziej znanych przykładów odnalezionych malowideł należą:

• procesja tebańska – malowidło odkryte w Mykenach, przedstawia pochód kobiet ubranych w dworskie stroje typowe dla Krety (gorsety odsłaniające piersi) i szerokie, długie spódnice. Postacie różnią się kolorem górnej części stroju, uczesaniem oraz rodzajem niesionych darów.

• kobieta z pyksidą (puzderkiem), zwana też damą ze szkatułą – malowidło odnalezione w Tirynsie, ukazuję z profilu kobietę ubraną w dworski strój. Postać jest jeszcze bardziej usztywniona w porównaniu do przedstawień odnalezionych w Mykenach. W sposób wyraźny podkreślona jest stateczność płaszczyzny po której kroczy.

• procesja z Pylos – fresk odnaleziony w Pylos, w odróżnieniu od malowidła znalezionego w Mykenach w procesji biorą udział także mężczyźni.

• lirnik z Pylos przedstawia z profilu postać mężczyzny grającego na lirze.

Ceramika

Wprowadzenie do użytku szybko obracającego się koła garncarskiego pozwoliło Mykeńczykom na znacznie większą produkcję naczyń ceramicznych. Naczynia produkowane na początku XVI wieku p.n.e. często naśladują wzory ceramiki minojskiej (naśladownictwo motywów morskich, motywy roślinne), wprowadzając na znacznie większą skalę przedstawienia postaci ludzkich i zwierzęcych. Zwiększenie produkcji wiąże się ze znaczną stylizacją wzorów i ich uproszczeniem prowadzącym do geometryzacji oraz przedstawiania wyobrażeń zwierząt i ludzi w schematycznej formie (tzw. styl spichrzowy, nazwa pochodzi od miejsca znalezienia, w spichrzu w Mykenach, znacznej ilości ceramiki ozdobionej układem prostych kresek). Ograniczenia dotyczyły także palety barw. Na żółtym tle występują zazwyczaj dwa kolory: czerwony i brązowy.

Do najciekawszych zabytków mykeńskiej ceramiki należy tzw. Waza Wojowników. Naczynie to zostało odnalezione w Mykenach przez Heinricha Schliemanna. Czas jego powstania określany jest na ok. 1200-1150 p.n.e. Jego ozdobą jest namalowany szereg wojowników uzbrojonych we włócznie i tarcze, z głowami okrytymi hełmami z rogami. Naczynie to jest dobrym przykładem wprowadzania nowych motywów (postacie ludzkie) do malowideł zdobiących ceramikę mykeńską, a także wprowadzania całych kompozycji obrazowych zamiast pojedynczych motywów. Jest to także przykład późnego stylu mykeńskiego malarstwa wazowego.

Innym rodzajem ceramiki mykeńskiej są wykonywane z gliny i zdobione malowidłami sarkofagi. Liczne sarkofagi w kształcie wanien i skrzyń zostały odnalezione na Krecie. Datowane są zazwyczaj na XIV – XIII wiek p.n.e.. Boki sarkofagów zdobione są malowidłami, najczęściej spotykanym motywem jest pochód płaczek.

Gliptyka

Związana jest przede wszystkim z odnalezionymi pierścieniami służącymi jako pieczęcie. Wykonywano je zazwyczaj ze złota. Podobnie jak w malarstwie, dominują na nich sceny związane z polowaniami i wojną, choć pojawiają się także sceny kultowe oraz wyobrażenia demonów, zwierząt i roślin. W późniejszych pieczęciach (datowanych po 1500 p.n.e.) coraz wyraźniej dochodzi do uproszczeń postaci, schematyzmu w przedstawianiu krajobrazu i sylwetek ludzkich oraz zwierzęcych aż do oddawania ich w końcowej fazie za pomocą kilku kresek i punktów.

Złotnictwo

Należy do ciekawszych osiągnięć sztuki mykeńskiej. Oprócz licznych przykładów naśladownictwa wyrobów jubilerskich (biżuterii, naczyń) odnaleziono zdobioną złotem i kamieniami szlachetnymi broń oraz maski pośmiertne. Złotnicy stosowali znane wcześniej techniki granulacyjną oraz filigranową. Około 1400 p.n.e. upowszechniła się technika emaliowania wyrobów złotniczych oraz inkrustowania ich kamieniami półszlachetnymi oraz szkłem. Do zdobienia broni mykeńczycy wprowadzili nową technikę zwaną niello. Polega ona na wypełnianiu specjalną pastą wcześniej wyrytych dekoracji. Pasta sporządzana jest z siarczków srebra, miedzi i ołowiu. Wypolerowana powierzchnia tworzy wzory w kolorze od ciemnego granatu do czarnego.

Wśród biżuterii spotykane były znaleziska w postaci szpil z ozdobnymi główkami, sygnetów oraz metalowych blaszek ozdobionych ornamentami. Blaszki te najprawdopodobniej były naszywane na odzież.

W warsztatach złotniczych produkowano także bogato zdobione naczynia: rytony, kubki, puchary. Najbardziej znanym znaleziskiem jest tzw. puchar Nestora.

Do oryginalnych osiągnięć sztuki złotniczej należą maski pośmiertne. Wykonywano je ze złotej blachy metodą młotkowania i układano na twarzach zmarłych. Maski są najprawdopodobniej wiernym odwzorowaniem rysów zmarłego. Najbardziej znaną maską jest odnaleziona przez Heinricha Schliemanna w grobie szybowym w Mykenach tzw. maska Agamemnona. Czas jej powstania określany jest na około 1500 p.n.e. Maska znajduje się w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach.

Z ostatniej fazy sztuki mykeńskiej (1350-1200 p.n.e.) pochodzą liczne ozdoby z kości słoniowej, służące głównie do wykładania skrzynek i mebli, łączące formy charakterystyczne dla sztuki egejskiej i sztuki Bliskiego Wschodu.