P. Bagby „Kultura i historia” 1958
Historia słowa cywilizacja przebiegała paralelnie do historii słowa k.
- z początku oznaczała proces kształcenia się jednostki, z silniejszym akcentem na umiejętności towarzyskiego obcowania -> Kant „ludźmi kulturalnymi stajemy się poprzez sztukę i naukę a ludźmi cywilizowanymi nabywając towarzyskiej ogłady”
- W drugiej połowie XVIII wieku c. tak jak k. zaczęła oznaczać stan, a nie proces doskonalenia się , a także wyróżnione sposoby zachowania.
-Johnson - civility (ogłada) przeciw barbarity
- W języku francuskim to samo znaczenie przybrała zarówno c. jak k.
-We Francji k. zachowała swoje konotacje wartościujące za to c. zaczęła być w XIX w. używana w szerszym sensie niż jak używano jej w Niemczech.
- Ostatnio w angielskiej i we francuskiej antropologii k. wypiera c. , a ta zaczęła odnosić się przeważnie do wyższej lub bardziej rozwiniętej formy kultury.
Antropologiczne znaczenie słowa k. nigdy nie było do końca jasne
- Kroeber i Kluckholn , 160 definicji słowa k.
Pytanie: jak wydzielić rdzeń znaczeniowy z gęstwiny definicji?
Odpowiedź: analiza przedmiotów i zdarzeń , które są opisywane jako kultura.
Będzie to zatem: religia, polityka, gospodarka, sztuka, nauka, technologia, wychowanie, język, obyczaje itd. -> chodzi więc przede wszystkim o sposoby ludzkiego działania i zachowania się. -> ale ważne są też niebehawioralne elementy takie jak : idee, wiedza, wierzenia, normy, wartości! Czyli sposoby myślenia i odczuwania, cechy wewnętrznej „psychicznej aktywności”. Myśli i uczucia to szczególny rodzaj aktywności niepodzielnej istoty ludzkiej. A zatem kultura to sposoby zachowania fizycznego i psychicznego/ wewnętrznego i zewnętrznego/ obserwowalnego i nieobserwowalnego.
Istnieje jeszcze kategoria zwana kulturą materialną, są to wytwory ludzkiej działalności, artefakty kultury, są one włączone do wyrażenie sposobów zachowania wew. i zew. Ze względu na działalność ludzi ,którzy je wytworzyli .
Nie da się określić łatwo przyczyny powstania zjawisk kult. Antropolodzy chcą włączyć nie tylko wyuczone style zachowania ,ale i nowo wynalezione. Jak Odróżnić kulturę od psychologii ogólnej i fizjologii? Lepiej zrezygnować z genezy przyczynowej przez użycie zwrotu negatywnego tj. do kultury należą takie sposoby zachowania wewnętrznego i zewnętrznego, których geneza nie jest na pewno dziedziczna. A zatem:
Kultura jest szczególną klasą regularności zachowań. Obejmuje zachowania zewnętrzne i wewnętrzne , wyłącza zachowania odziedziczone biologiczne. Regularności kult. mogą, ale nie muszą występować w zachowaniu jednostkowym, natomiast ich obecność bądź też nieobecność w zachowaniu większości członków danego społeczeństw musi tworzyć pewien wzór.
Kultura indywidualna - agregat regularności kulturowych cechujących grupę społeczności lokalnych; z tym ze wielkość tej grupy i jej skład będą wyznaczone przez fakt posiadania pewnej liczby wspólnych cech kulturowych, obcym innym społeczeństwom sąsiadującym.
Kultury są bardziej zróżnicowane pomiędzy grupami społeczności lokalnych, a mniej pomiędzy poszczególnymi społecznościami. Na poziomie pierwotnym kult. Są zazwyczaj atrybutem grup społeczności lokalnych. Plemię i naród jest formą pochodną integracji społecznej, ale formą podstawową integracji kulturowej.
Naród - najwyrazistsze zróżnicowanie kult.
W warunkach cywilizowanych odrębne kultury plemienne redukują się do lokalnych lub regionalnych odmian jednej kult. narodowej.
Jak różnicować kultury? Czy jedna wspólna cecha np. język może wystarczyć do tego ,aby mówić o kulturze? Nie do końca. Najważniejsze są idee i wartości , to one są podstawą różnicowania kultur. Idee i wartości to sposoby klasyfikowania, wiązania i oceny danych naszego doświadczenia, a wiec procesji percepcji, jeśli zachodzą wewnątrz nad lub zachowania jawnego, uzewnętrznionego.
W pewnym sensie kultury nie są niczym innym jak technikami wielkich grup ludzkich. Można się ich nauczyć i można je wymyślać. Raz wynalezione, techniki te mogą być doskonalone i opracowywane i przenoszone na inną dziedzinę zachowań. To co naprawdę dzieje się kulturami, można ustalić wyłącznie w drodze ich badania.
Dezintegracja kult. - jej nosiciele przejęli rysy i zespoły nie reprezentujące tych idei i wartości, które uprzednio były podstawowe. Trzeba odróżnić integracje społ. od kult.
Powtarzalne rysy osobowości, które formują charakter narodowy, można prawie zawsze ująć w terminach idei i wartości.
Błędy popełniane przy badaniu kultury:
-utożsamianie kult. ze społ. ( społ. może istnieć pomimo radykalnej przemiany jego kult.)
- mówienie o jednostkach, iż są członkami danej kult. , mogą być członkami jedynie społ. Trzeba mówić o ludziach , którzy zachowują się w sposób zgodny z daną kulturą tj. nosicielach, posiadaczach danej kultury. Nosiciele kult. nie zawsze są tożsami z członkami społeczności, których regularne zachowania kult. tę konstytuują. Np. turyści.
-porównywanie kultury do organizmu biologicznego (Spengler) , musimy pojmować kult. jako całość sui generis , których właściwości można określić tylko przez analizowanie ich samych , bez odniesienia do właściwości organizmów żywych Kultury nie żyją, nie umierają. Nic nie robią, robią coś tylko ludzie.
- porównanie zmian kultury do trajektorii ciał fizycznych (kultury wznoszą się , upadają, proces rozwoju zmierza po prostej lub krzywej) Kultura to niezmiernie złożona całość o licznych aspektach i cechach, z których nie wszystkie zmieniają się w sposób skoordynowany i nie wszystkie dają się zmierzyć.
-kultura to nie duch, w sensie niewidzianych czynników determinujących z zewnętrz regularności zachowań ludzkich. Wszystko to hipotezy, nie dające się zbadać.
Bagby „Historia i kultura”
KULTURA
-pojęcie kultury i pojęcia pokrewne mogą okazać się tym, czego trzeba do rozjaśnienia historii
-najszerszego zastosowania i najbardziej precyzyjnej definicji poj.kult. doczekało się w antropologii
-Cyceron: cultura mentis - utożsamiał ten termin z filozofią
-Oxford English Dictionary podaje 1510 jako datę pojawienia się pojęcia kult. w angielskim po raz pierwszy
-Francja XVIII wiek - Voltaire zaczął używać francuskiego słowa „kultura” w sensie absolutnym: na ozanaczenie raczej rezultatu doskonalenia umysłu niż procesu kształcenia doskonałego; słowem tym zaczęto szybko określać dobre maniery, znajomość literatury i sztuki itp., nazywano kult. wszystko to, co można zdobyć przez wykształcenie; Anglia - to znaczenie pojawiło się dopiero w 1805r
-techniczne zastosowanie terminu „kultura” w antropologii - poczatek w Niemczech pod koniec XVIIIw u Herdera (dla niego kult to jeszcze pojęcie meliorystyczne: doskonalenie się jednostki albo kwalifikacje technik i umiejętności nabywczych podczas doskonalenia się - są to techniczne i intelektualne strony i uznaje się, że różne ludy mogą wnosić różny wkład do kult, a nawet mogą nie mieć takiej samej kult
-Klemm - poj. „kultura” obejmuje wszystkie aspekty społecznego życia danego ludu, obyczaje, rzemiosła i umiejętności, zycie domowe i publiczne w czasie pokoju lub wojny, religię, naukę i sztukę (tę def przejął Tylor)
-historia słowa „cywilizacja” - paralelna do słowa „kultura”
-Kant - ludźmi kulturalnymi stajemy się poprzez naukę i sztukę, cywilizowanymi - nabywając towarzyskiej ogłady
-II poł VIII- oba terminy zaczęły oznaczać raczej stan niż proces doskonalenia się
-Francja XIXw - „cywilizacja” zaczęła być używana w szerszym sensie - jak „kultura” w Niemczech = wszystkie aspekty życia społ
-w ostatnich 10-leciach w angielskiej i francuskiej antropol społ „kult” wypiera „cyw” (ta ostatnia przybiera dawny krąg znaczeniowy - odnosi się przeważnie do wyższej albo bardziej rozwiniętej formy kult - w szczególności miejskiej
-Kroeber i Kluckholn - kult to m.in.: wartości, normy, zachowanie wyuczone lub symboliczne, albo nawykowe, strumień idei albo organizacja społ itd. Itp.
-antropol kult - kult to sposób ludzkiego zachowania się i działania, ale również idee, wiedza, wierzenia, normy, wartości itp. - co należy do elementów zachowania; myslenie i odczuwanie - cechy tej wew „psychicznej aktywności”, która obserwujemy tylko u nas samych
-na kult składają się sposoby myślenia, odczuwania i zachowania a nie jakiegokolwiek rodzaju byty niewidzialne, warunkujące te sposoby
-kult materialna - przedmioty fizyczne, wytwory działalności ludzkiej (jest to już włączone w wyrażenie „sposoby zachowania wew i zew”)
-od czasu Arystotelesa def musi mieć 2 części: musi określać rodzaj i gatunek
-w def kult nie można uwzględniać przyczynowej genezy kult (bo inaczej def straci adekwatność wraz z postępem nauki, która może tworzyć nowe teorie przyczynowości)
-w def kult musi być odróżnienie jej od przedmiotu badań fizjologii i psychologii; kult - sposoby zachowania, których geneza nie jest dziedziczna
-do kult należą sposoby zachowania powtarzające się u różnych członków grupy czy społ (odróżnienie przedmiotu badań od psych)
-kult = regularności w zachowaniu zew i wew całości społ; regularność (w stosunku do różnych członków tego samego społ) różnych elementów naszego doświadczenia, kwalifikuje je do naukowego traktowania, czyni zrozumiałymi
def regularności dopuszcza pewne odchylenia, których stopień jest swoistą własnością danego społ
-np faktami kult nie są same sztuki tylko ich czytanie, wystawianie, podziwianie, albo ich podobieństwo do innych sztuki (np. sztuki Szekspira sa zjawiskami kult o tyle, o ile przypominają dzieła innych twórców jemu współczesnych, są wystawiane, oglądane)
-rys kult - szczególny typ regularności, który ją tworzy
-zespół kult - kilka rysów występujących często w połączeniu ze sobą
-regularności kult - z natury nieciągłe w czasie i przestrzeni
-kult jest doskonale realna, chociaż nie w dokładnie taki sam sposób jak przedmioty fizyczne - bardziej przypomina ich wspólne właściwoście, ruchy i stosunki
-stosunek miedzy kult a strukturą społ- przedmiot badań antropologii kult oraz antrop społ i socjologii
-regularności struktury społ są włączone w zakres regularności kult
-kult zawiera w sobie regularności w zachowaniach ludzi wobec siebie nawzajem, względem przedmiotów pozaludzkich żywych, nieożywionych, istot nadprzyrodzonych
KULTURY
-konkretna kult = swoisty regulamin, powtarzający się zbiór rysów i zachowań kulturowych
-termin „kult” można stosować do wszystkich społeczności, nawet do ich poszczególnych elementów
-społ w formie pierwotnej: plemię jest formą pochodną integracji społ, ale i podstawą integracji kulturalnej (u nas jest to naród)
-kult indywidualna - agregat regularności kult cechujących grupę społ lokalnych (wielkość grupy i jej skład determinowane pewna liczbą wspólnych cech i kult nie posiadanych przez społ sąsiadujące)
-kult indywidualna - zbiór wszystkich regularności kult, dających się stwierdzić w pewnej grupie (chociaż będziemy rozpoznawać ta kult po tym, co ją różni od innych)
-subkultura - agregat regularności kult u dowolnej społ lub klasie mniejszej od grupy społ lokalnych, służącej do określania jakiejś kult
-superkultura (lub kult wyższego rzędu) - regularności kult, cechujące te grupy plemienne lub narody, w których dostrzegamy pewne specyficzne a wspólne im elementy ---> zbiorowa jakość (styl) - coś nieuchwytnego, co obserwujemy jako charakterystyczne dla danej kult, ale czego właściwie nie umiemy opisać
-idee i wartości tworzą podstawę różnicowania kultur (idee - nie muszą być nawet uświadomione, wartości - element wspólny serii aktów oceny)
-podst idee i wartości w danej kult - zasady postępowania i moralności, zas estetyczne, wyobrażenia o sprawach nadprzyrodzonych, pojmowanie przestrzeni czasu, przyczynowości
-styl danej kult - cały zespół czy konfiguracja podstawowych idei i wartości
-utozsamienie kult ze społ (czyli określonej grupy ludzi z regularnościami charakteryzujacymi ich zachowania)- błąd, np. społ może przetrwać, mimo że kult zmieni się całkowicie
-„nosiciele kultury” nie zawsze tożsami z członkami społ, których regularne zachowanie tę kult konstytuuje
-kultury nie żyją i nie umierają, nie dojrzewają i nie rozkładają się! Dlatego nie można ich porównywać z organizmem biol, bardziej sensowne jest porównanie kult osobowościami - kult rosną, rozwijają, zmieniają, są silniej lub słabiej zintegrowane - tych wszystkich określeń używa się także do osobowości; ale osobowości mają ścisle określony czas i zasięg trwania, nie przenoszą się od jednej osoby do drugiej, a kult może z jednego społ do drugiego
-kult= całość, sui genesis, jej właściwości można określić tylko przez analizowanie ich samych bez odniesienia do właściwości organizmów żywych; kult-niezmiernie złożone całości o licznych aspektach i cechach
-integracja kult- ogół lub większość różnorodnych rysów i zespołów składających się na daną kult (bardzo ogólne)
-integr kult nalezy odróżnić od społ (ta znaczy zachodzące między członkami społ interakcje o pewnej częstotliwości i gęstości)
-integr funkcjonalna - wszystkie wzory interakcji składające się na daną strukturę społ przyczyniają się - w sposób niekoniecznie świadomie zamierzony - do stabilizacji tej struktury i jej utrwalenia (też trzeba to odróżnić od integr kult)
WYJAŚNIANIE KULTURY
-dzieje - zdarzenia związane z uczestnictwem lub losem wielkiej liczby ludzi
-kult i dzieje to nie dokładnie to samo: kult= aspekt dziejów, który podlega zrozumieniu
-działania jednostkowe są raczej niezrozumiałe bez odniesień do ich kulturowego kontekstu (dlatego historycy powinni zająć się w miarę możliwości badaniem wszystkich aspektów kult każdego okresu dziejowego)
-wyjaśnienia diachroniczne zdarzeń - przez przytoczenie wzorów, mających swe wcześniejsze i późniejsze części, rozciągłych w czasie
-wyjaśnienia diachroniczne synchroniczne - wzór tworzą wyłącznie zdarzenia jednoczesne (tzn występujące aktualnie)
-traktowanie tej czy innej czynności kulturowej jako przejawu jakiejś idei lub wartości rozpowszechnionej w danym czasie i społ = jedna z najpospolitszych form wyjaśniania synchronicznego
-dyfuzjonizm - przechodzenie poszczególnych zespołów i rysów z jednej kult do innej
-akulturacjonizm - oddziaływanie jednej kult na drugą
-regularności fizjologiczne - warunki konieczne, ale niewystarczające dla wystąpienia regularności kult (bo jeśli pominąć odruchy fizyjologiczne to niewiele się znajdzie takich czynności ludzkich, które by nie miały wew psych odpowiednika)
-pozakult aspekty ludzkiego życia, które mogą być brane pod uwagę przy wyjaśnianiu kultury: „natura ludzka” i „rasa” - oznaczają one powszechne oraz zlokalizowane cechy dziedziczne; w ramach tych kategorii możemy wyróżnić zbiór cech fizjologicznych ora psychicznych
-”środowisko naturalne” (to zjawisko pozaludzkie, które można by uwzględnić w wyjaśnianiu kult) - też 2 kategorie: zjawiska powszechne (najogólniejsze fakty dot natury - prawa fiz, chem, biol) i zjawiska lokalne (lokalne aspekty środ nat poszczególnych społ - zasoby mineralne, roślinne i zwierzęce, ukształtowanie terenu, właściwości gleby itd.)
interesują nas tylko te aspekty środ, które są wystarczająco rozległe, by były w stanie oddziaływać na nosicieli kult w jednolity lub regularny sposób
ponadto środ może być tylko warunkiem koniecznym lub ograniczającym, a nie czynnikiem w pełni determinującym
-rola czynników środ nie ogranicza się tylko do wpływu na gosp i tech stronę kult - poprzez nie przenika również w inne jej sfery - od dostępnych zasobów ekonom zależy w jakimś stopniu struktura klasowa, a od ukształtowania terenu zróżnicowanie kultur narodowych i subkultur regionalnych
-2 inne kategorie bytów, do których historykom i filozofom dziejów zdarza się odwoływać w ich wyjaśnieniach: boskie siły nieosobowe (też możemy je podzielić na uniwersalne i lokalne)
-działanie jednostkowe jest istotnie jedynie jako przykład takiej czy innej regularności, nie można go utożsamiać z tą regularnością
-każde kompletne pozakult wyjaśnienie kult musi zawierać składnik psychologiczny jako jedną z uwzględnionych kategorii
-najpierw trzeba szukać regularności najszerszych, bo one okażą się niezbędne do wyjaśniania pojedynczych elementów kult
-trzeba zacząć od wykrywania regularności rozwoju całych kultur