Historia kultury 06.03.2011
„pierwszy odcień bieli”- piosenka
NAUKA
W epoce baroku nastąpił niebywały rozwój nauk przyrodniczych, określany jako rewolucja naukowa. W dziedzinie biologii William Harley opisał działanie układy krwionośnego, a John Ray stworzył pierwszą systematykę roślin. Dzięki mikroskopowi przełomowych odkryć dokonali również Robert Hooke, Antonie van Leeuwenhoek i Marcello Malpighi. Z kolei Robert Boyle rozpoczął erę nowoczesnej chemii.
W czasach baroku wielki krok naprzód uczyniła astronomia. Teleskop pozwolił poznać wszechświat lepiej niż kiedykolwiek. Johannes Kepler odkrył prawa rządzące ruchem planet, a Galileusz odkrył księżyce Jowisza i zjawisko bezwładności. Obaj spopularyzowali również teorię heliocentryczną. Edmond Halley odkrył ruchy własne gwiazd oraz eliptyczne orbity komet, a gdańszczanin Jan Heweliusz przeprowadził szczegółowe obserwacje Księżyca.
HEWELIUSZ
W twórczości naukowej polskiego Baroku można znaleźć nie tylko rozwiązania techniczne, które legły u podstaw współczesnej epoki podróży poza Ziemię. Na ziemi polskiej zrodziła się również polska selenografia, a na mapach Księżyca, zabranych przez lądujących tam kosmonautów, były nazwy gór i mórz księżycowych, nadane przez gdańskiego astronoma, Jana Heweliusza.
OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE
Heweliusz cały swój majątek poświęcił urządzeniu prywatnego obserwatorium na dachu swoich trzech kamienic. Sam wykonał większość przyrządów do badań. Skonstruował np. zegar wahadłowy, rodzaj peryskopu, udoskonalił śrubę mikrometryczną i zbudował olbrzymią lunetę. Przez długi czas obserwatorium Heweliusza było największym, najlepiej wyposażonym i zorganizowanym ośrodkiem badań w Europie. Gdański astronom opracował pierwszą i niesłychanie na owe czasy dokładną topografię Księżyca, opublikowaną pt. „Selenographia” (1647), w której zarejestrował 550 plan księżycowych, nadał nazwy licznym pasmom górskim i tzw. morzom. Następnie jego dzieło pt. „Cometographia” (1668) zawierało historię i opis wszystkich znanych komet do 1665r, w tym 6 odkrytych przez Heweliusza. Inne jego dzieło „Machina nieba” zawierało historię astronomii, opis używanych przez autora instrumentów i wyniki długotrwałych obserwacji planet. Astronom ten określił 12 nowych gwiazdozbiorów, których nazwy pozostały na stałe np. Psy Gończe, Żyrafa, Warkocz Bereniki, Jaszczurka, Trójkąt i Lew Mały.
HALS, KARTEZJUSZ
Kartezjusz (Rene Descartes) urodził się 31 marca 1596r w La Haye- en- Touraine (obecnie Descartes) w Turenii, zmarł 11 lutego 1650r w Sztokholmie. Był francuskim matematykiem, filozofem i fizykiem. Jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w., uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.
W 1649 przyjął zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny do Sztokholmu, która chciała pod jego kierunkiem studiować filozofię i skorzystać z jego rad przy organizowaniu szwedzkiej akademii nauk. Królowa wyznaczyła mu godzinę swoich korepetycji na piątą rano, a odbywały się one w nie ogrzewanej Sali. Nie mogąc znieść ostrego klimatu, filozof zmarł w roku następnym.
PASCAL- fizyk, matematyk, filozof Barokowy, od niego powstała skala Hektopaskal- ciśnienie atmosferyczne
W „Rozprawie o metodzie” Kartezjusz usiłował sformułować metodę myślenia całkowicie niezawodną, uniwersalną i użyteczną praktycznie. Opartą na wzorach rozumowań matematyki, stanowiącej dla niego model wszelkiej nauki. W poszukiwaniu niezawodnej postawy wiedzy Kartezjusz podał w wątpliwość wiarygodność danych zmysłowych. Pierwszą prawdą niewątpliwą, jaką wg niego możemy uznać bez wahań, jest narzucająca się z bezpośrednią oczywistością pewność naszego własnego myślenia, a tym samym naszego istnienia. Rozumowanie to ujęte w formułę „cogito, ergo sum”- „myślę, więc jestem”, prowadziło Kartezjusza do wniosku, że właściwe istnienie człowieka określone jest przez fakt jego myślenia, zupełnie różny od faktu jego cielesnego bytowania.
Kulturowy wpływ Kartezjusza na późniejszą myśl filozoficzną był olbrzymi i wielostronny. Głównie nurt kartezjanizmu kładł nacisk na racjonalistyczną orientację tej filozofii, jej dążność do przyczynowego tłumaczenia wszystkich zjawisk, fizykę mechanistyczną, krytykę aparatu pojęciowego logiki i metafizyki arystotelesowsko- scholastycznej. Nurt ten przyczynił się walnie do powstania-> deizmu oświeceniowego i upowszechnienia ogólnej racjonalistycznej postawy wobec świata. Inny nurt rozwijał raczej kartezjańską metafizykę duszy i Boga, a „cogito” stało się punktem wyjścia dla licznych doktryn idealistycznych, szukających w samowiedzy jednostki jedynego źródła bezpośredniej pewności i nie znajdujących następnie środków myślowej rekonstrukcji świata zewnętrznego.
2 metody Kartezjańskie:
- dedukcja
- indukcja
Pozostałości Baroku są w równym stopniu co spuścizna humanizmu renesansowego żywe do dziś. Współczesna myśl europejska opiera się nie tylko na postawieniu człowieka i jego spraw na pierwszym miejscu. Wyraźny jest nadal kult wyobraźni, który zawdzięczamy właśnie Barokowi. Sam wiek XVII ściśle łączy się z poprzedzającym go Renesansem i z następującym po nim Oświeceniem. Z drugiej strony jest epoką oryginalną wśród okresów zwróconych ku ideałom Starożytności.
Issak Newton (będzie na teście)
Najwybitniejszym fizykiem epoki był Isaak Newton, który sformułował prawo powszechnego ciążenia i trzy fundamentalne zasady dynamiki. Gabriel Fahrenheit podobnie jak Heweliusz pochodzący z Gdańska, znacznie wzbogacił ludzką wiedzę na temat temperatury. Barok przyniósł również wiele nowych wynalazków. Fahrenheit stworzył pierwszy termometr rtęciowy. Athanasius Kircher skonstruował „latarnię czarnoksięską”, służącą do wyświetlania na ścianie powiększonych obrazów.
W dziedzinie matematyki Leibniz i Newton stworzyli niezależnie od siebie rachunek różniczkowy i całkowy, a Jakob Bernoulli- rachunek prawdopodobieństwa. W czasach baroku narodziły się także towarzystwa naukowe, znajdujące się pod opieką monarchów. Pierwszymi były: angielskie Rogal Society (1662) oraz francuska Akademie Royale des Science (1666)
Rewolucja intelektualna baroku
Poważnym osiągnięciem baroku była tzw. rewolucja intelektualna, w wyniku której oddzielono metody badań naukowych od rozumienia teologicznego. Rozwinęła się metodologia (gr methodos- nauka o metodach i procedurach badania naukowego)
Nauki muszą być powtarzalne.
Epistemologia !!!
Pod względem filozoficznym w baroku dominował racjonalistyczny sposób myślenia- reprezentantami tego kierunku byli Galileusz, Kartezjusz, Hobbes, Spinoza, Leibniz i Newton. Dominowała tendencja do ujęć poglądów w kategoriach epistemologicznych (wiedza, poznanie), nie jak do tej pory metafizycznych (badających najogólniejsze własności bytu) i teistycznych (zakładających istnienie jednego Boga). W opozycji do dotychczasowego światopoglądu wykształcił się światopogląd mechaniczny, wyrażający przekonanie że świat funkcjonuje w uporządkowany sposób, zgodnie z niezmiennymi prawami natury. Zwolennicy takiego sposobu myślenia nie zaprzeczali istnienia Boga, jednak jego działanie odsuwali na drugi plan, niektórzy próbowali przekonywać, że Bóg stwórca nie ingeruje w maszynę wszechświata. Człowiek według światopoglądu mechanicznego jest w stanie, nie tylko zbadać te prawa, ale również zapisać w matematyczny sposób.
W okresie baroku pojawiły się następujące kierunki myślenia filozoficznego i społeczno- politycznego:
Racjonalizm- głosił, że poznanie jest możliwe jedynie na drodze rozumowej, odrzucając poznanie zmysłowe jako niepewne, fałszywe, prowadzące do nieprawdziwych sądów. Racjonalizm odrzucał również wszelkie autorytety, jednak Bóg pozostał nadal istotą doskonałą i głównym konstruktorem świata. Za ojca racjonalizmu uznano Francuza Rene Descarta (Kartezjusza), który w dziele zatytułowanym „Rozprawa o metodzie” wypowiedział słynne zdanie „Myślę, więc jestem” (Cogito ergo sum). Kartezjusz przekonywał, że myślenie twórcze stanowi o istocie człowieka, który posiada zdolność dedukcji, pozwalająca mu dojść do poznania świata.
Baruch de Spinoza
Empiryzm- gr empiria- doświadczenie- według tego poglądu źródłem wiedzy jest doświadczenie zmysłowe. Reprezentantami takiego rozumowania byli w baroku Blaise Pascal i Izaak Newton. Według Pascala, którego poglądy zostały zebrane w zbiór zatytułowany „Myśli” życie człowieka jest kruche jak trzcina, „porządek serca” powinien być oddzielony od „porządku rozumu” (powiedział: „serce ma swoje racje, których nie zna rozum”), w słynnym „zakładzie Pascala” uzasadnił sens wiary i kultu religijnego. Izaak Newton w dziele zatytułowanym „Matematyczne zasady filozofii przyrody” ogłosił swoje wyniki badań i odkrycia, w tym prawo powszechnego ciążenia oraz zasady mechaniki. Newton doszedł do wniosków badawczych na drodze indukcji.
Transcendentalny idealizm- podzielił sądy na a priori i a posteriori oraz na analityczne i syntetyczne.
Liberalizm- łac. Liber- wolny; liberalizm0 wolnościowy; był to pogląd kładący nacisk na wolność jednostki oraz nieskrępowane działanie gospodarcze i polityczne, podkreślając znaczenie praw jednostki ponad prawami grupy. Prekursorem takiego sposobu myślenia w baroku był Anglik John Locke (1632- 1704). On również podkreślał w licznych swoich pracach naukowych )np. „List o tolerancji”, „Dwa traktaty o rządzie”), że człowiek jest z natury wolny, a społeczeństwa wyłaniają władzę po to by dbała o ich prawa.
Monarchia absolutna- teoretykiem koncepcji władzu opartej na suwerenności władzy panującego był Francuz Jan Bodin- autor sławnego dzieła ogłoszonego w 1577 roku pt. „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”, w którym zawarł teorie władzy absolutnej. Według Jana Bodin władca ma moc stanowienia prawa nienaruszalności własności poddanych, podstawowe normy ustrojowe, porządek sukcesji tronu oraz prawo niezbywalności dóbr. Poddani bez wyjątków polegają interesowi państwa. Tomasz Hobbes podkreślał, że władza monarchy pochodzi z umowy społecznej. Całkowicie inny podgląd miał J. Bossuet, który twierdził, że wszelka władza pochodzi od Boga, a monarchowie jedynie działają Jego słudzy.