Agnes
Bagby: KULTURA I HISTORIA
POJĘCIE KULTURY
Jest pojęciem abstrakcyjnym, wykształciło się stopniowo.
Ludzie zawsze byli świadomi różnic między sobą. Grecy rozróżniali „naturę” i „konwencję” ; Volter mówił o „obyczajach” i „duchu”
Kiedy słowo „kultura” pojawiło się po raz pierwszy w językach europejskich, nie miało jeszcze takiego znaczenia, jakie ma dzisiaj.
W łacinie i średniowiecznej angielszczyźnie = „kultywacja”; „uprawa roli” do dziś w słowach: agriculture i horticulture
Cyceron: użył słowa „kultura” przenośnie: „cultura mentis” którą utożsamiał z filozofią.
Słowo „kultura” pojawiło się prawdopodobnie w 1510 w tym sensie oznacza wszelki rozmyślny wysiłek zmierzający do rozwinięcia jakości jakiegoś przedmiotu. Możemy więc mówić o „kulturze pszenicy” albo o „kulturze rzemiosł”, nie możemy mówić o „kulturze jako takiej”
W XVII w. Voltaire - używa słowa „kultura” jako rezultatu kształcenia i doskonalenia umysłu.
Wkrótce określano tak poziom osiągnięty przez wykształcenie jednostki - dobre maniery, znajomość sztuki i nauk.
W XVIII w. Werder - „kultura” to doskonalenie się jednostki albo kwalifikacji, techniki i umiejętności, których jednostka nabiera w toku procesu doskonalenia się, z tym wszakże, że do osiągnięć tych włącza się już zarówno technikę jak i intelektualną stronę życia.
W XIX w. Matthew Arnold - „Culture and Anarchy” - stanowisko jak dziś: kulturalna osoba.
Połowa XIX w. - Klemm („ojciec nauki antropologicznej”); uważa kulturę za „obyczaje, rzemiosła i umiejetności, życie domowe i publiczne w czasie pokoju lub wojny, religię, naukę i sztukę.”
CYWILIZACJA
Podobnie przebiegała historia słowa „cywilizacja” - najpierw też oznaczała doskonalenie się jednostki, ale z naciskiem na umiejętność towarzyskiego obcowania.
KANT: „Ludźmi kulturalnymi stajemy się (...) przez sztukę i naukę, ludźmi cywilizowanymi (...) nabywając towarzyskiego polotu i ogłady.”
II poł. XVIII w. „cywilizacja” jak „kultura” - „oznaczała raczej stan niż proces doskonalenia, a czasem (...) wyróżnione zachowania” np. maniery, pokojowe życie polityczne - uważano za rezultat doskonalenia. crility = ogłada (także po francusku)
Wielu uczonych traktowało pojęcia „cywilizacja” i „kultura” jako wymienne. W ostatnich latach (w ang. i franc. antropologii k. wyparła c.) „Cywilizacja” zaczęła powracać w pobliże dawnego kręgu znaczeniowego, odnosząc się przeważnie do wyższej lub bardziej rozwiniętej formy kultury, a w szczególności do kultury miejskiej.
Znaczenie pojęcia „kultura” posiadało wiele opisów i definicji. Kroeber i Kluckhohn (na podst. 160 definicji):
„Kultura, są to wartości; są to normy; jest to zachowanie wyuczone albo symbolizujące, albo naukowe; jest to strumień idei, albo jest to organizm społeczny, albo mnóstwo innych rzeczy.”
Brytyjscy antropolodzy kultury uznali pojecie „kultury” za mętne i wprowadzające zamieszanie. Jednak słowo to jest używane - musi istnieć jakiś rdzeń znaczeniowy, który warunkuje i usprawiedliwia jego używanie. Trzeba wskazać obszary wskazujące na ten termin. We wszystkich niemal próbach definicji „kultury” pojawiają się główne tereny ludzkiej aktywności: religia, polityka, gospodarka, sztuka i język, nauka, technologia, wychowanie i obyczaje. Chodzi o sposoby ludzkiego zachowania się i działania. Ale antropolodzy mówią także o ideach, wiedzy, wierzeniach, normach, wartościach i innych „rzeczach”, które nie należą do opisu zachowań.
„Niebehawioralne” elementy kultury - to sposoby wewnętrznej, psychicznej aktywności (którą możemy obserwować tylko u nas, a ich „działanie” u innych musimy tylko zakładać) sposoby myślenia i odczuwania, na równi ze sposobem zachowania, należą do klasy przedmiotów obejmowanych nazwą „kultura”. Dokładna lokalizacja tych bytów różna jest w różnych społeczeństwach ludzkich; jednak jest zgodna co do tego, że mieszczą się one gdzieś wewnątrz.
„Na kulturę składają się sposoby myślenia, odczuwania i zachowania, nie zaś jakiegokolwiek rodzaju byty niewidzialne warunkujące te sposoby. Myśli i uczucia można uważać za rodzaj zachowania wewnętrznego.”
Istnieje także kategoria przedmiotów KULTURA MATERIALNA - to fizyczne przedmioty, wytwory działalności ludzkiej; narzędzia, broń, budynki, dzieła sztuki. Inne określenie to: ARTEFAKTY.
W wyniku badań w/w - opisanie genezy przyczynowej (sposób, w jaki rodzą się interesujące nas sposoby zachowania). Kulturowe sposoby zachowania są wg badaczy albo wyuczone, albo narzucone przez tradycję, albo społecznie odziedziczone, albo przekazywane za pośrednictwem symboli chęć wydzielenia kultury z domeny psychologii ogólnej i fizjologii.
W definicji kultury musi się znaleźć jakiś zwrot dla odróżnienia jej od przedmiotu badań fizjologii i psychologii ogólnej. Można powiedzieć, że do kultury należą takie sposoby zachowania wew. i zew. Których geneza nie jest na pewno dziedziczna (język jest powszechnym zjawiskiem ludzkim i uważa się go zwykle za jeden z aspektów kultury; nie wiemy jednak, do jakiego stopnia te czy inne regularności języka są zjawiskami dziedzicznymi, a więc częścią natury).
Trzeba odróżniać kulturę od przedmiotu fizjologii i psychologii ogólnej.
Wielu antropologów formułuje pojęcie kultury jako tradycji albo społecznego dziedzictwa (Tylor: „zdobyte przez człowieka, jako członka społeczeństwa”)
Powtarzalność, regularność różnych elementów naszego doświadczenia jest tym, co czyni je zrozumiałym i co je kwalifikuje do naukowego traktowania. Stąd „kultura to tyle co regularność w zachowaniu wew. i zew. członków społ. , wyjąwszy te regularności, których geneza jest na pewno dziedziczna.”
„SPOŁECZEŃSTWO” - pojęcie wieloznaczne. To grupa ludzi, którzy w określonych czasach i pod pewnymi względami utrzymują ściślejsze i częstsze stosunki wzajemne niż z osobami z zewnątrz. To różne towarzystwa ludzkie (Herskowits): „Społeczeństwo składa się z ludzi; sposób w jaki się zachowują, jest ich kulturą.”
REGULARNOŚĆ
Regularności kulturowe nie muszą powtarzać się w życiu poszczególnej jednostki: istotne jest, czy powtarzają się w zachowaniu różnych członków tej samej społeczności.
Definicja regularności może dopuszczać odchylenia większego lub mniejszego stopnia. Rozpiętość tych dających się zaobserwować odchyleń jest istotną cechą kultury danego społeczeństwa.
Regularność może polegać na tym, że członkowie jednej frakcji społeczeństwa zachowują się w jeden, a członkowie drugiej - w inny sposób. Może być też tak, że jeden człowiek zachowuje się inaczej (np. król - nosi koronę)
Pełny opis jakiejś regularności kulturowej powinien objąć zachowanie wszystkich członków społeczeństwa; różnice w ich zachowaniu powinny być skorelowane z przynależnością do określonych segmentów tego społeczeństwa (np. grupy wieku, klasy społ. itp.)
Pełny opis powinien podać stopień zróżnicowania zachowań w każdym z tych segmentów; powinien także uwzględniać wszystkie wyjątki korelujące brak oczekiwanego zachowania z jakimś rysem konstytucji fizycznej czy temperamentu albo z indywidualnym kontaktem z innym społeczeństwem.
W praktyce dla badacza kultury jest rzeczą trudną spisać wszystkie odmiany i wyjątki od jakiejś regularności kulturowej.
Inne patrzenie na regularności kulturowe dostrzeżenie w nich form ładu, pojawiających się najpierw w jednym małym segmencie społecznym, a potem stopniowo poszerzającym się na inne.
W MODELU IDEALNYM regularność kulturowa stosuje się do wszystkich członków danego społeczeństwa.
(Książki nie są kulturą, ale fizycznymi przedmiotami. Praca pisarska jest częścią kultury; to co w ideach dzieł i stylu jest czysto indywidualne - nie jest samo w sobie częścią kultury). Regularność kulturowa daje się obserwować w tym, że dzieła, np. Szekspira są wielokrotnie wznawiane - w druku i w teatrze. Faktami kulturowymi nie są same sztuki, lecz ich czytanie, wystawianie i podziwiane albo ich podobieństwo do innych sztuk.
„Kultura jest pewną szczególną klasą regularności zachowań. Obejmuje zachowania wewnętrzne i zewnętrzne, wyłącza aspekty zachowania odziedziczone biologicznie.”
Regularności kulturowe mogą, ale nie muszą występować w zachowaniu jednostkowym natomiast ich obecność lub nieobecność w zachowaniu większości członków danego społeczeństwa musi tworzyć pewien wzór.
Typ regularności, który tworzy pewną kulturę to RYS KULTURY. Rysy występujące w połączeniu ze sobą to ZESPÓŁ KULTUROWY.
W praktyce każdy niemal rys można rozbić na elementarne składowe; może być uważany za zespół. Istnieją rysy kultury, które można odnaleźć we wszystkich społeczeństwach, np. mowa.
Słowo „kultura” jest abstrakcyjne; nie jest realnym przedmiotem doświadczenia; wskazuje na pewne elementy doświadczenia (pewne regularności zachowań), a pomija inne, z tamtymi ściśle związane.
Regularności kulturowe są z natury nie ciągłe w czasie i przestrzeni.
Niektóre rodzaje regularności kulturowej - np. regulamin myślenia i odczuwania - mogą podlegać bezpośredniej obserwacji.
Sama kultura jest „doskonale” realna - jak fizyczne przedmioty. Bliżej przypomina jednak ich wspólne właściwości, ruchy i stosunki.
Gdyby do kultury włączyć pewne hipotetyczne byty (wierzenia, idee, wartości) można by sprawiedliwie spotkać się z zarzutem, że czyni się z kultury coś nierealnego, albo że realności jej stoi pod znakiem zapytania. Byty te są abstrakcjami. Terminy te są odnoszone wprost do cech zachowania - zachowując w ten sposób realność kultury.
STRUKTURA A KULTURA SPOŁECZNA
Wielu uważa, że to dwa różne rodzaje abstrakcji wysnute z tej samej rzeczywistości; że w danych społeczeństwach działania pewnych klas członków wobec członków innych klas odznaczają się regularnością.
Regularności socjologiczne są charakterystyczne raczej dla grup niż dla jednostek i nie są dziedziczne. Regularności struktury społecznej są włączone w zakres regularności kulturowych.
Kultura zawiera w sobie nie tylko regularności występujące w zachowaniach ludzi wobec siebie nawzajem, ale także zachowania wobec przedmiotów pozaludzkich, a także istot nadprzyrodzonych.
„Pod nagłówkiem „kultura” pomieścić należy sztukę, technologię, religię - obok struktury społecznej”
„Kultura jest pojemniejsza niż struktura społeczna. Możemy sobie wyobrazić strukturę społeczną jako szkielet, a pozostałą część kultury jako ciało, w które jest on przywleczony.”
Definicja Bagby'iego - początkowo empiryczna - potem metoda porównawcza.
KULTURY
Kultura w rozumieniu „regularności w zachowaniu wewnętrznym i zewnętrznym członków społeczeństwa, z wyłączeniem tych regularności, których geneza jest na pewno dziedziczna” - jest rzeczownikiem ogólnym lub zborowym wskazuję na pewną klasę elementów naszego doświadczenia.
Konkretna kultura, np. `kultura azjatycka' - to tyle co suma lub agregat rysów i zespołów kulturowych dających się wykryć w danym społeczeństwie.
Społeczeństwo pewna liczba ludzi, którzy pod określonymi względami i w określonym czasie utrzymują między sobą wzajemne stosunki ściślejsze niż z innymi. Np. `kultura Eskimosów' - pewien specyficzny zestaw rysów i zespołów kulturowych powtarzających się w tworzonych przez nich społeczeństwach. Dopuszczamy też, że przodkowie dzisiejszych Eskimosów rzeczywiście w przeszłości tworzyli jedno społeczeństwo.
Konkretna kultura to SWOISTY I REGULARNIE POWTARZAJĄCY SIĘ ZBIÓR RYSÓW I ZESPOŁÓW KULTUROWYCH. To pewne regularności kulturowe dające się stwierdzić w danym społeczeństwie.
Indywidualizujące pojęcie kultury może oznaczać swoisty zbiór rysów i zespołów kulturowych lub zbiór takich rysów i zespołów charakteryzujących dane społeczeństwo.
Społeczeństwa mogą być różne - od narodu do dwóch osób rozmawiających. Jeśli więc przyporządkowanie konkretnemu społeczeństwu ma być tym, co charakteryzuje konkretną kulturę, to musi być tyle kultur, ile społeczeństw.
Termin „kultura” stosować można do wszystkich społeczności - wielkich i małych, a nawet do ich poszczególnych segmentów, np. kultura młodzieżowa.
Społeczeństwa są złożone z grup społeczności lokalnych, np. wsi, gromady koczownicze.
Naród charakteryzuje się jednością polityczną, jednak wielu plemionom brak jakiejkolwiek formy centralnej władzy politycznej, np. Triobriandczycy.
Antropolodzy odkrywają podobieństwa między grupami kultur sąsiadujących ze sobą na tej podstawie owe grupy kultur o pewnej liczbie elementów wspólnych także nazywają kulturami. Wśród ludów wyżej rozwiniętych naród wydaje się podłożem najwyraźniej odróżniających się kultur. Narody Europy Zach. posiadają wiele wspólnych elementów kulturowych stąd mówi się o kulturze zachodnioeuropejskiej.
Kultura może trwać przez wiele wieków - zmianie mogą wtedy ulec konstytuujące ją regularności.
Kultura może się rozszerzać z jednego społeczeństwa na inne. Może rozdzielić się na dwie kultury odrębne albo zlać się z inną kulturą. Może też zniknąć.
Podstawowym typem integracji społeczeństw na poziomie pierwotnym są społeczeństwa ogólnocelowe i pełnoczasowe. U wszystkich ludów pierwotnych jakie znamy, społeczności lokalne nie są izolowane - zawierają między sobą związki małżeńskie, handlują, współdziałają w obronie.
Wielu antropologów twierdzi, że jeżeli ludzie mają efektywnie współdziałać, to muszą wiedzieć, jakiego zachowania oczekiwać od innych (stąd wspólny język, obyczaje i sposób postępowania).
Na poziomie pierwotnym odrębne kultury są zazwyczaj atrybutem grup społeczności lokalnych. Te grupy są identyfikowane jako plemiona. Plemiona zazwyczaj odróżniają się ostro od sąsiadów: językiem, ubiorem, obyczajami. Członek danego plemiona ma poczucie przynależności do niego - to element jego samoświadomości.
„W warunkach pierwotnych plemię jest formą pochodną integracji społecznej, ale podstawową integracji kulturalnej”
Na tym poziomie organizacji społecznej istnieją zróżnicowane wiązki regularności kulturowych.
W świecie cywilizowanym - naród jest pochodną formą integracji społecznej. Społeczności lokalne utrzymują rozległe stosunki polityczne, gospodarcze i inne. W tych warunkach odrębne kultury plemienne redukują się do lokalnych lub regionalnych odmian jednej kultury narodowej. Innymi formami integracji społecznej przekraczającymi wymiary wspólnot lokalnych, np. dawne miasta-państwa
„Kultura indywidualna (...) to agregat regularności kulturowych cechujących grupę społeczności lokalnych (...) większość tej grupy i jej skład będą wyznaczone przez fakt posiadania pewnej liczby wspólnych cech kulturowych, obcych innym społeczeństwom sąsiadującym.”
Gruntowne „naukowe” badanie kultury musi brać pod uwagę wszystkie zachowania w wybranym polu obserwacji - podobieństwa i różnice.
SUBKULTURA - regularności kulturowe wykrywane w społeczeństwach mniejszych lub w ich segmentach; to „agregat regularności kulturowych, na które natrafić można w danej społeczności lub klasie ludzi mniejszej od grupy społeczności lokalnych służącej do określania jakiejś kultury.”
Kultura Brytyjczyków - to konkretna kultura; - kultura brytyjskiego mieszczaństwa - to subkultura.
Członków subkultury poznaje się po ich zachowaniu, po tym, co robią. Czasem granice subkultury są geograficzne.
SUPERKULTURA - „regularności kulturowe cechujące te grupy plemion lub narodów, w których dostrzegamy pewną liczbę specyficznych i wspólnych im elementów - to kultura wyższego rzędu” - np. superkultura zachodnioeuropejska.
W wyróżnieniach jak wyżej musi istnieć jakieś kryterium - nie mogą to być pojedyncze rysy (np. używanie alfabetu). Takie kryteria to język lub jedność polityczna. Problemem jest jednak fakt, że niektóre cech zmieniają się szybciej od innych. Zmieniać się też szybko mogą kierunki i zasięg interakcji społecznej, np. podbicie przez inną kulturę.
Możemy rozpoznać kulturę bez analizowania jej cech, ponieważ kultura ma swoje style. Wśród różnorodności rysów i zespołów, z których składają się kultury, dostrzegamy zbiorowe jakości. W stylu kultury wyczuwamy jakiś klimat.
PODSAWĘ RÓZNICOWANIA KULTUR STANOWIĄ IDEE I WARTÓŚCI - problem w tym, że to one są najtrudniejsze w opisie i w analizie. Żeby uniknąć podejścia platońskiego należałoby je traktować jako sposoby myślenia, odczuwania i działania; jako sposoby klasyfikowania, wiązania i oceny danych naszego doświadczenia - a więc jako procesy percepcji. Bagby traktuje wartości jako elementy wspólnych serii aktów oceny (np. preferowanie czarnych butów wartość, ale dla filozofii - tu: wartością są same czarne buty)
W tym rozumieniu - idee i wartości nie muszą być zwerbalizowane przez osobę, która jest ich podmiotem. To mogą być poznawcze i afektywne orientacje, których człowiek nie potrafi nazwać.
Idee i wartości nie muszą być uświadomione - nie sformułowane.
Do celów różnicowania najbardziej przydatne idee i wartości to takie, których odbicie odnaleźć można w wielu dziedzinach działalności ludzkiej, rysach i zespołach kulturowych np. wyobrażenia o charakterze człowieka i jego związku ze społeczeństwem, o naturze i o sprawach nadprzyrodzonych, pojmowanie czasu, przestrzeni i przyczynowości, najogólniejsze zasady postępowania i moralności, zasady estetyczne, itp.
Zasady estetyczne to: PODSTAWOWE/FUNDAMENTALNE IDEE I WARTOŚĆI danej kultury (orientacje kultury = postawy kultury)
STYL KULTURY = ETOS KULTURY
Etos kultury (charakter) cały zespół, konfiguracja podstawowych idei i wartości danej kultury.
W wielu rozwiniętych społeczeństwach formułowanie podstawowych idei i wartości to tradycyjne zadanie filozofów. Stąd analiza obcej kultury wymaga poznania ich założeń.
Trzeba też wyselekcjonować charakterystyczne instytucje, w których znajdują wyraz podstawowe idee i wartości. Jeśli takie same instytucje - obejmujące tak doniosłe aspekty życia społecznego jak: religia, sztuka, organizacja polityczna, gospodarcza i społeczna - występują razem w pewnej liczbie społeczności lokalnych - zwłaszcza gdy ich zasięg pokrywa się z obszarem języka i wspólnoty politycznej to możemy ich używać jako probierza przy różnicowaniu kultur. Możemy też wyznaczać granice czasowo-przestrzenne badanej kultury (obserwując czy, gdzie i kiedy występuje większość tych zinstytucjonalizowanych cech). Ale nie wszystkie, bo kultury się zmieniają, a więc i pewne podstawowe idee i wartości. Zmiana całej kultury - wymaga kilku pokoleń (lub stuleci) to radykalne zmiany wszystkich instytucji, zmiana stylu, zmiana polityczna, często nawet - zmiana struktury języka (podobnie przestrzenna dystrybucja kultury)
Trudności zaczynają się gdy mówi się o stadiach przejściowych. Czasem mamy do czynienia z okresami pewnych przemian (pewne element zostają). Granice czasowe takich okresów przejściowych uzależniamy od sporządzanej przez nas listy charakterystycznych instytucji i od wagi, jakiej każdej z nich przypisujemy.
Częstym błędem jest utożsamianie kultury ze społeczeństwem utożsamianie określonej grupy ludzi z regularnościami charakteryzującymi ich zachowania. Jeżeli akceptujemy te rozróżnienie, to powinniśmy zaniechać mówienia o jednostkach jako „członkach” kultury. Możemy mówić o „posiadaczach” kultury; powinniśmy mówić o ludziach, którzy zachowują się - tj. myślą, czują i działają - w sposób zgodny z daną kulturą. „Nosiciele” kultury nie zawsze są tożsami z członkami społeczności, których regularne zachowania kulturę tę konstruują.
Słowo kultura ≠ społeczeństwo - np. członek obcego społeczeństwa w innej kulturze
Niektórzy mówią o kulturach jako organizmach, duchach - w sensie niewidzialnych czynników determinujących z zewnątrz regularności zachowań ludzkich. Czasem słowo „duch” bywa używane jako oznaczenie podstawowych idei i wartości danej kultury. Później w Niemczech używano słowa „geist” na oznaczenie pewnej całości „spirytualnej”, sumy możliwości lub dążeń aktualizujących się w widzialnym zachowaniu ludzkim. O rzeczach podobnych mówią teorie „psychologii grupy” ; „świadomości zbiorowej” Durkheima i jego następców oraz „podświadomości zbiorowej” jungistów.
Istnieją pewne masowe emocje, egzystujące poza i ponad zachowaniami jednostek - jednak wartości i idee egzystują gdzieś ponad - poniżej poziomu świadomości.
Kultury to techniki wielkich grup ludzkich - można się ich nauczyć i można je wymyślać.
INTEGRACJA KULTUROWA - taki stan rzeczy, w którym ogół lub większość różnorodnych rysów i zespołów składających się na daną kulturę jest przykładem pewnych bardzo ogólnych idei i wartości. Nie należy jej mylić z integracją społeczną czy funkcjonalną.
INEGRACJA SPOŁECZNA kiedy między członkami danego społeczeństwa zachodzą interakcje o pewnej częstości i gęstości.
INTEGRACJA FUNKCJONALNA (Radcliffe - Brown) wszystkie wzory integracji, składające się na daną strukturę społeczną przyczyniają się do stabilizacji tej struktury i do jej utrwalenia.
„idee” i „wartości” są bliskie „charakterowi narodowemu”, „podstawowej struktury społeczności”
Kultury to złożone sposoby życia, style zachowań charakterystyczne dla wielkich grup ludzkich. Kultury się integrują i różnicują dzięki temu, że w ich rozmaitych elementach składowych przejawiają się różne zbiory podstawowych idei i wartości.
CYWILIZACJE
Są to wielkie i bardzo złożone kultury. Długo „cywilizacja” = „kultura”; niektórzy niemieccy socjologowie (XIX i XX w.) odróżniali te dwa pojęcia.
„Kultura” to panowanie człowieka nad przyrodą; „cywilizacja” to panowanie człowieka nad nim samym” okiełznanie ludzkich instynktów przez społeczeństwo
W Ameryce: Weber, MacIrer, Merton, Tőnnies; „Cywilizacja to całość wiedzy praktycznej i intelektualnej oraz zbiór technicznych środków panowania nad przyrodą”
„Kultura to konfiguracja wartości, zasad normatywnych i ideałów.”
Dychotomia: „geist” i „natur”
Spengler: cywilizacja jako schyłkowa i nietwórcza faza zamykająca rozwój wielkich kultur (to jak „trwanie” i „stawanie się”) wartościujące cywilizacja to nadmiar, przesyt.
Zasięg kultury = liczba jej „nosicieli”
Do niedawna rozróżnienie: „cywilizowany” - „pierwotny” ; dziś: „piśmienny” - „niepiśmienny” (ale to złe kryterium)
Cywilizacja = kultura życia miejskiego (gromadne życie w miastach z dala od „ziemi” i jej wymagań). Miasta to aglomeracje domostw, których większość / wielu mieszkańców nie trudni się produkowaniem żywności. Początki cywilizacji mogą mieć miejsce przed pojawieniem się miast (tu rola jakości, a nie ilości)
Na etapie cywilizacji wiele superkultur obejmujących odrębne kultury narodowe ulega z czasem wewnętrznemu scaleniu i ujednoliceniu.
Kultury i cywilizacje różnicują się i scalają jako zespoły podstawowych idei i wartości. W praktyce ich granice przestrzenne i czasowe są określane przez obecność lub brak zespołu charakterystycznych instytucji. Powszechnie uznawanych i klasyfikowanych cywilizacji jest osiem:
egipska
babilońska
chińska
indyjska
klasyczna
peruwiańska
środkowoamerykańska
zachodnioamerykańska
Jest także bliskowschodnia (cz. terenu klasycznej) Bizancjum (najpierw zaczęły się pojawiać pewne elementy superkultury). Dziś można ją nazwać cywilizacją islamu. Pierwszy wyróżnił tę cywilizację Spengler nazwał ją cywilizacją Magów.
Istnieją też cywilizacje - tzw. peryferyjne, drugiego rzędu. To kultury zawierające miasta, które od jakiejś pobliskiej cywilizacji naczelnej zapożyczyły jej pewne elementy. Cywilizacje te trwają z reguły krócej niż naczelne. Przemiany ich podstawowych instytucji są z reguły repliką przemian zachodzących w cywilizacji naczelnej.
Cywilizacje drugiego rzędu nie mają także wpływu i nic nie wnoszą do historii, np. wielkie style sztuki, systemy myślowe itp. Wyjątek alfabet Fenicjan
Japonia - peryferia cywilizacji względem chińskiej; choć nie jest jej częścią (brak podobnych instytucji). Czerpie ona także z zachodnioeuropejskiej - zdaje się jednak, że to cywilizacja naczelna.
W dzisiejszym świecie zatłoczonym przez cywilizacje - żadna nowa naczelna formacja cywilizacyjna nie może osiągnąć dojrzałości, nie przeszedłszy wprzód przez okres ulegania wpływom jednej z formacji sąsiednich.
Istnieje teoria CYWILIZACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ - obejmuje kultury ludów chrześcijańskich. Religia jest jednym z aspektów kultury - tak jak np. polityka, a nie mówi się np. o „cywilizacji feudalizmu”
Państwa, które przyswoiły sobie chrześcijaństwo formowały własne cywilizacje - chrześcijańskie - modyfikowały i przystosowywały do nowych idei i wartości; w końcu schizma: Wschód - Zachód
Mówienie o cywilizacji chrześcijańskiej utrudnia racjonalną klasyfikację i porównywanie cywilizacji.
Teoria CYWILIZACJI ZACHODNIEJ / EUROPEJSKIEJ tak: humaniści, którzy odparli wpływy Bliskiego Wschodu.
Wg. Toynbee'ego - cywilizacja to podlegające rozumieniu pole badań historycznych.
(Z czego składają się te pola? -ze zdarzeń? -ze społeczeństw?
Toynbee pojmuje cywilizacje jako grupy narodów (grupy społeczeństw zintegrowanych politycznie); powiązanych wzajemnymi oddziaływaniami. Stąd można by dojść do wniosku, że istnieje jedna cywilizacja - wspólna dla całej ludzkości.
Każda cywilizacja kończy się powstaniem „państwa uniwersalnego”, za czym idzie powstanie nowej religii - „kościoła uniwersalnego” - która rodzi nową lub nowe cywilizacje.
Pierwsza cywilizacja „WSTĘPNA” dalsze „ZSTĘPNE” Razem: 21
(egipska, andyjska, helleńska, zachodnia, japońska, rosyjska, minojska, hetycka itd. itp.)
Potem pojawia się 22: „kosmos zachodniego średniowiecznego miasta-państwa” jako część zachodniej.
Opisuje także 3 cywilizacje „PORONNE” i 5 „ZATRZYMANYCH”
poronne - chrześcijańska cywilizacja Dalekiego Wschodu
- chrześcijańska Dalekiego Zachodu (irlandzka w pierwszym millennium)
- skandynawska
zatrzymane - Eskimosi, Polinezyjczycy, Nomadowie, Osmani, Spartanie brak rozróżnienia miedzy samym ludem a jego kulturą czy cywilizacją.
Nomadowie - plemiona (z różnych części świata), które wędrują, by utrzymać zwierzęta, które ich żywią. To przykład całej klasy kultur o tych cechach.
Toynbee w dalszych tomach zmieniał te klasyfikacje i podziały.
11
DTP: Michał Pyka