Analiza finansowa banku

SPIS TREŚCI:

1. Wstęp:

Podstawowym celem działalności banku komercyjnego jest wzrost jego wartości
O stopniu realizacji tego celu bank będący spółką akcyjną uzyskuje informacje z notowań akcji na giełdzie. Wpływ na cenę akcji mają oczywiście osiągnięte wynik finansowe i poziom ryzyka podejmowanego przez bank. Oznacza to, że bank powinien osiągnąć dochody z działalności w takiej wysokości, która mogłaby zagwarantować:

1. pokrycie kosztów:

- użytkowania kapitału obcego

- wynagrodzeń zatrudnionego personelu.

- ogólnych kosztów funkcjonowania banku;

2. satysfakcjonującą właścicieli banku (akcjonariuszy) wielkość zysku od zainwestowanego kapitału: stabilną bazę kapitałową banku dzięki dostatecznej absorpcji bieżących strat;

3. zakładany rozwój działalności banku. Wynikający z planów strategicznych lub potrzeb sprostania konkurencji;

4. wzrost udziałów właścicieli (akcjonariuszy) poprzez maksymalizacje wartości wniesionego kapitału.

Bank znajdując się w dobrej sytuacji finansowej przyciąga klientów, ma ułatwione warunki pozyskiwania kapitału z zewnątrz i zabezpieczania się przed ryzykiem finansowym. Bank
znajdujący się w złej sytuacji finansowej traci pozycję na rynku usług bankowych i rynkach finansowych, co w krańcowym przypadku może doprowadzić do bankructwa. Z tego tez względu wszystkie podmioty zaangażowane kapitałowo w banku (właściciele, wierzyciele i deponenci) są zainteresowane okresowymi ocenami położenia finansowego banku.

Wynikami oceny są również zainteresowani zarząd i potencjalni inwestorzy:

- zarząd: w celu kontroli skuteczności swojego działania, a także uzyskania aprobaty właścicieli banku i środowiska bankowego;

- inwestorzy: dla racjonalnego wyboru sposobu i miejsca ulokowania kapitału.

Przy takim zapotrzebowaniu na informacje o działalności banku celem analizy
finansowej powinno być rozpoznanie:

- niedociągnięć w dotychczasowej działalności:

- pozycji rynkowej banku:

- szans rozwojowych w przyszłości.

Źródłem informacji dla analizy są przede wszystkim:

- syntetyczne sprawozdania finansowe banków:

- prospekty emisyjne oraz informacje z rynku papierów wartościowych o cenach
akcji i papierów dłużnych emitowanych przez bank;

- rankingi banków przygotowane przez różne instytucje.

Przedmiotem analizy należy uczynić:

- zysk, jego wysokość i źródła (szczególnie w aspekcie gwarantowania stabilności zysku):

- płynność finansowa. Rozumianą jako zdolność do natychmiastowego wywiązywania się z wymagalnych płatności:

- strukturę kapitałowa: w aspekcie, czy gwarantuje warunki zachowania ciągłości działania i wypłacalności banku.

Metody badania przydatne do realizacji sformułowanych celów analizy to:

1) porównania:

- w czasie, które pozwalają na ustalenie stałych zmian zachodzących w banku,
- przestrzenne, umożliwiające weryfikacje ocen przez pryzmat osiągnięć
innych banków o zbliżonych cechach, lub wielkości średnich w sektorze
bankowym,

- z planem, w których dochodzi do określenia odchyleń taktycznych osiągnięć od oczekiwanych,

- normami ostrożnościowymi. które stanowią podstawę oceny zachowania
wymaganych warunków bezpieczeństwa działania banku.

2) poszukiwanie przyczyn wyników porównań - wymaga ono znajomości zależności przyczynowo-skutkowych miedzy zjawiskami: dzięki temu można ustalić wpływ czynników na stwierdzone odchylenie badanej wielkości od bazy porównawczej. Okres poddawany badaniom powinien być dostatecznie długi, aby wyeliminować przypadkowe i sezonowe wahania wskaźników przyjętych jako kryterium oceny. Częstotliwość analizy jest na ogół uwarunkowana kalendarzem sporządzania okresowych sprawozdań. Wskazana jest większa częstotliwość

w okresach niekorzystnych zmian w otoczeniu banku, zaobserwowanej chwiejności wyników

i destabilizacji finansowej banku.

Rezultaty prac księgowych i kalkulacyjnych nie mogą ograniczać się do pokazania stanów

i wyników. Powinny stanowić podstawę do zarządzania bankiem, rozumianego jako proces podejmowania decyzji finansowych, dotyczących działalności operacyjnej prowadzonej
przez bank. Taka rola księgowości oznacza, że jej celem jest sprawozdawczość.

Sprawozdawczość to zestaw informacji sporządzony dla określonego
odbiorcy, odpowiednio do potrzeb w zakresie analizy, oceny procesów minionych oraz projektowania decyzji. Zestaw potrzebnych w zarządzaniu bankiem informacji wynika głównie z danych księgowych. Oznacza to, że księgowość jest nakierowana także na potrzeby sprawozdawczości.

Art. 45 Ustawy o rachunkowości ustala, że sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych lub na inny dzień bilansowy. Księgi rachunkowe zamyka się:

- na dzień kończący rok obrotowy (w banku jest to rok kalendarzowy),

- na dzień zakończenia działalności - zwykle na dzień sprzedaży banku, zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego,

- na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, postawienia w stan likwidacji lub upadłości.

Sprawozdanie finansowe za te okresy sporządza się nie później niż w ciągu trzech miesięcy od podanej wyżej daty.
Sprawozdanie finansowe składa się z:

- bilansu,

- rachunku zysków i strat,

- informacji dodatkowej,

- sprawozdania z przepływu środków pieniężnych

Do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności banku w roku obrotowym.

Bilans, rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie z przepływu środków
pieniężnych sporządza się na formularzach wprowadzonych ustawą, natomiast informacja dodatkowa banków sporządzona jest w zakresie określonym przez Prezesa NBP.

2.Bilans

W bilansie banku zestawia się:

- w aktywach: zasoby majątkowe banku według ich form podstawowych:

- w pasywach: fundusze gromadzone z różnych źródeł.

W bilansie znajdują odzwierciedlenie skutki finansowe decyzji podjętych w okresie sprawozdawczym. Ujawniają się one w zmianach stanów poszczególnych pozycji i w sumie bilansowej. Bilans banku jest zestawieniem źródeł funduszy i kierunków ich przeznaczenia na dany moment. Dlatego ocena banku nie może opierać się wyłącznie na danych liczbowych wykazanych na koniec okresu sprawozdawczego. W ocenie zmian zachodzących w działalności banku stosuje się najczęściej średnie wartości bilansowe. Pozwala to na uniknięcie błędnych opinii, wywołanych przypadkowym ukształtowaniem się pozycji bilansowych lub świadomym ich upiększaniem.

Dla poprawności analizy i prawidłowości interpretacji wyników niezbędna jest znajomość pozycji bilansu.

2.1. Aktywa

W bilansie banku aktywa są zestawiane według ich płynności: od najbardziej
płynnych do trwałych - najmniej płynnych).

Gotówka obejmuje środki pieniężne w kasie i na rachunkach w banku centralnym (rachunki bieżące i rezerwy obowiązkowe). Są one traktowane jako rezerwy podstawowe płynności. W niektórych krajach zachodnich traktuje się gotówkę jako zasoby niezbędne do obsługi codziennych operacji, które nie mogą podlegać znacznemu zmniejszeniu i wobec tego gotówka nie jest uważana za element rezerwy płynności. Pozostałe pozycje tej grupy, łącznie z depozytami w innych bankach, pełnią funkcje rezerw płynności. Na ogol są to jednak aktywa niedochodowe lub niskodochodowe i banki starają się utrzymywać ich stany na możliwie najniższym poziomie.

Dłużne papiery wartościowe uprawnione do dyskontowania w banku centralnym są to papiery wartościowe szybko zbywalne, które mogą być traktowane jako rezerwy płynności tzw. Drugiej linii. zalicza się do nich weksle skarbowe, weksle do redyskonta oraz długoterminowe obligacje skarbowe, które mogą stanowić zastaw pod oprocentowany kredyt w banku centralnym.

Należności od instytucji finansowych. Ta grupa aktywów obejmuje:

- środki na rachunkach bieżących w bankach krajowych i zagranicznych;

- lokaty środków w bankach krajowych i zagranicznych;

- inne należności od instytucji kredytowych, np. z tytułu pożyczek udzielonych w tzw. linii kredytowej.

Lokaty międzybankowe na krajowym rynku pieniężnym są formą zagospodarowania nadwyżki płynności banku. Mogą być krótkoterminowe, począwszy od Jednodniowych. i terminowe w granicach 360 dni. W ocenie płynności banku analityk musi sięgnąć do bardziej szczegółowej informacji. Za rezerwę płynności może uznać tylko krótkoterminową lokatę w innym banku, możliwą do odzyskania w umownym terminie. Nie powinien traktować jako rezerwy płynności lokat o dłuższych terminach zapadalności.

Należności od klientów i sektora budżetowego obejmują kredyty i pożyczki dla podmiotów niefinansowych oraz kredyty udzielone przez banki jednostkom budżetowym. W tej grupie aktywów wykazywane są także należności z tytułu leasingu. Kwota kredytów jest pomniejszana

o rezerwy celowe na straty. W wyniku tego otrzymuje się wartość kredytów netto. W większości banków kredyty stanowią główną pozycję aktywów, przynoszącą zwykle najwyższe dochody, ale także największe ryzyko.

Pogłębione badania, prowadzone w celu oceny zmian zachodzących w działalności banku, powinny dotyczyć wielkości i struktury portfela kredytowego. W ocenie struktury są stosowane rożne kryteria segmentacji portfela kredytowego, np. według:

- rodzajów kredytów:

- okresów pozostałych do terminów zapadalności (w odpowiednich przedziałach
czasowych);

- sektorów gospodarki, w których działają kredytobiorcy.

Zmiany w wielkości portfela kredytowego można oceniać z punktu widzenia kwot kredytów udostępnionych kredytobiorcom. Różnica między ustaloną na tej podstawie kwotą w momencie udzielenia kredytu a stanem należności kredytowych na koniec badanego okresu sprawozdawczego może stanowić podstawę do wnioskowania o przebiegu spłat kredytów.

Analiza jakości portfela kredytowego nie może się opierać tylko na udostępnionych informacjach liczbowych. Przed sformułowaniem opinii analityk powinien zapoznać się z założeniami polityki kredytowej banku, rozpoznać praktyczne metody jej realizacji oraz mieć dostateczną znajomość zewnętrznych warunków funkcjonowania banku.

Inwestycje kapitałowe stanowią na ogól znaczącą grupę aktywów dochodowych. Do tej grupy aktywów zalicza się:

- akcje, udziały i inne papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu;

- akcje i udziały w jednostkach zależnych;

- akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych;

- akcje i udziały w innych podmiotach o stałej kwocie dochodu.

Wartości niematerialne i prawne są ;o odroczone koszty poniesione przy powstawaniu lub przejęciu banku. Nie mają wartości rynkowej. Dlatego w analizach sumę aktywów pomniejsza się o kwotę tej pozycji w bilansie banku.

Rzeczowy majątek trwały obejmuje urządzenia trwałe i wyposażenie warunkujące działalność banku. Są to aktywa niepłynne, trudne do zbycia ze
względu na specjalistyczny charakter. Majątek trwały w banku traktuje się jak aktywa nieprzynoszące bezpośrednio dochodów. W bilansie wykazuje się wartość netto majątku trwałego. Analityk powinien wówczas brać pod uwagę możliwość manipulowania wielkością amortyzacji w celu uzyskania pożądanej zmiany wyniku finansowego. Analogiczne efekty można osiągnąć poprzez rewaloryzację lub sprzedaż obiektów majątku. Dlatego wskazane jest sięganie do bardziej szczegółowych informacji.

2.2. Pasywa

Pasywa są zestawiane w bilansie banku według ich stabilności, poczynając od najbardziej „pulsujących" zobowiązań, do najbardziej stabilnych, gwarantujących funkcjonowanie banku

Zobowiązania wobec banku centralnego obejmują formy finansowania banku przez:

- redyskonto weksli handlowych:

- dyskonto rządowych papierów wartościowych:

- kredyt lombardowy;

- inne kredyty refinansowe.

Zobowiązania wobec innych instytucji finansowych dotyczą;

- banków komercyjnych z tytułu przejętych lokat (są to lokaty krótkoterminowe z ustalonym terminem wymagalności; znaczny wzrost lokat przejętych od innych banków w okresie sprawozdawczym może być wskazówką dla analityka, że bank przeżywa trudności finansowe lub dynamicznie rozwija akcję kredytowa;

- kredytów międzynarodowych agencji, przeznaczonych na finansowanie rozwojowych programów gospodarczych.

Zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego stanowią dominującą grupę pasywów banku. W bilansie są przedstawione według typów depozytów. Są to informacje niedostatecznie szczegółowe do oceny polityki depozytowej banku i jej adekwatności z polityką inwestowania kapitału, a także do oceny stopnia ryzyka podjętego w działalności depozytowej. W tym celu konieczne jest rozbicie depozytów według źródeł, terminów i stopnia ich koncentracji. Dopiero taka szczegółowość informacji może być podstawą do oceny stabilności bazy depozytowej banku.

Zobowiązania z tytułu papierów wartościowych dotyczą wyemitowanych przez bank własnych obligacji i innych papierów wartościowych dla pozyskania długoterminowego kapitału obcego.

Zobowiązania podporządkowane obejmują długoterminowe pożyczki, które nie mogą być wycofane przed zadeklarowanym terminem. Uznaje się je za stabilne źródło finansowania banku, zwłaszcza, że roszczenia pożyczkodawców są w przypadkach upadłości lub likwidacji banku dopiero po zaspokojeniu roszczeń deponentów i innych wierzycieli. Dlatego też zobowiązania podporządkowane są często traktowane jako kapitał banku.

Fundusz własny podstawowy jest w bilansie prezentowany w następujących pozycjach:

a) kapitał podstawowy pomniejszony o zadeklarowane, a nie wniesione wkłady;

kapitał podstawowy przyjmuje formę:

- funduszu statutowego: w bankach państwowych,

- kapitału akcyjnego: w bankach utworzonych w formie spółki akcyjnej.

- funduszu udziałowego: w bankach spółdzielczych;

b) kapitał zapasowy pozyskany:

- ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej (agio).

- z tworzonej ustawowo lub zgodnie ze statutem banku rezerwy z zysku (zysk za-
trzymany). Ten kapitał, tworzony z wewnętrznych źródeł, pełni funkcje amortyzatora skutków finansowych niepowodzeń banku. Uzupełnia on kapitał podstawowy (akcyjny). Kapitał ten nie może być obciążony żadnymi roszczeniami wierzycieli.

Kapitał rezerwowy stanowią:

- rezerwy rewaluacyjne wynikające z przeszacowania aktywów do aktualnej wartości rynkowej;

- rezerwy na ogólne ryzyko bankowe wynikające z potencjalnego zagrożenia kredytów. Rezerwa ogólna na straty kredytowe nie wiąże się z konkretnymi nieściągalnymi kredytami. Jej poziom wynika ze statystycznie ustalonego prawdopodobieństwa wystąpienia strat kredytowych i dlatego zaliczana jest do kapitału własnego uzupełniającego.

Niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych - są to zyski lub straty z poprzednich okresów sprawozdawczych po zweryfikowaniu przez audytorów i uwzględnieniu wszystkich płatności. Na ogół niepodzielony wynik traktuje się w analizach jako element kapitału podstawowego.

Wynik finansowy netto roku bieżącego. Jest to wynik finansowy osiągnięty w roku sprawozdawczym, obliczony w rachunku zysków i strat, nic zweryfikowany przez audytora zewnętrznego i przed podziałem.

3. Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem z osiągniętych dochodów w okresie obrachunkowym. Dane liczbowe są prezentowane w rachunku narastającym, dotyczą, bowiem strumieni przychodów, kosztów, zysków i strat. Rachunek zysków i strat jest uzupełnieniem informacji ujętych w bilansie, pozwalającym na rozpoznanie wzajemnej zależności między zasobami a wynikami finansowymi banku. Ocena kondycji finansowej banku musi się opierać na analizie obu sprawozdań.

Obowiązująca konstrukcja rachunku zysków i strat pozwala na ustalenie wyników finansowych w podstawowych sterach działania banku. Taki układ rachunku znacznie ułatwia czynności analityczne. Pierwszą pozycję rachunku stanowią przychody z tytułu odsetek. Odsetki są, bowiem głównym źródłem dochodów banku. Wykazywane są w rozbiciu:

a) podmiotowym:

- od instytucji finansowych: NBP. banków krajowych i zagranicznych, międzynarodowych organizacji finansowych.

- od klientów i sektora budżetowego: przedsiębiorstw, osób fizycznych, budżetu państwa oraz budżetów terenowych;

b) przedmiotowym:

- od papierów wartościowych (o stałej i zmiennej kwocie dochodu).

Przychody z odsetek obejmują odsetki od kredytów i odsetki od zainwestowanego kapitału w papiery wartościowe. Odsetki od kredytów są obliczane za okres sprawozdawczy na zasadzie memoriałowej. Stanowią przychód należny, a nie faktyczny.

Analityk musi sobie z tego zdawać sprawę i odpowiednio ukierunkować pogłębione badania, jeśli występują znaczne rozbieżności między przychodami należnymi a faktycznymi, gdyż w przyszłości może to spowodować trudności finansowe. Przychody odsetkowe z inwestycji w warunkach rozwiniętego wtórnego rynku papierów wartościowych mogą być w bankach dość znaczne, gdyż ta forma lokowania kapitału jest mniej ryzykowna od lokowania w portfel kredytowy. Jednak łączne traktowanie w analizie kwoty odsetek od kredytów i inwestycji dla określenia marży odsetkowej może powodować błędne decyzje cenowe banku w działalności kredytowej.

Koszty odsetkowe stanowią odsetki należne wierzycielom i deponentom. Są ujmowane w rachunku zysków i strat w rozbiciu podmiotowym:

- od instytucji finansowych;

- od klientów i sektora budżetowego.

Składają się na nie koszty finansowania działalności banku przez instytucje finansowe, koszty utrzymywania bazy depozytowej, a także koszty pozyskania kapitału poprzez emisje zbywalnych, dłużnych papierów wartościowych. Na ogól koszty odsetkowe mają największy udział w łącznej kwocie kosztów wnoszonych przez bank.

Prezentacja przychodów i kosztów- odsetkowych w rachunku zysków i strat nie jest przydatna do ocen;. rentowności produktów bankowych oraz przygotowania podstaw zmian w polityce pozyskiwania i inwestowania kapitału. W celu przygotowania tego rodzaju decyzji powinny być analizowane koszty odsetkowe i dochody odsetkowe odrębne dla poszczególnych typów operacji aktywnych i pasywnych.

Wynik z tytułu prowizji jest na ogół dodatni. Kwoty płaconych prowizji stanowią zwykle niewielki ułamek prowizji pobranych. W ostatnich latach notowany jest szybki wzrost prowizji pobranych, spowodowany przede wszystkim znacznym rozszerzeniem oferty usług.

Przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych są to wpływy z zainwestowanego kapitału banku w innych podmiotach:

- jednostkach zależnych:

- jednostkach stowarzyszonych:

- innych jednostkach finansowych i niefinansowych.

Wynik na operacjach finansowych obejmuje rezultaty udziału banku w operacjach na rynkach finansowych, papierów wartościowych lub instrumentów finansowych. Jest to zrealizowana marża z zawartych transakcji na rzecz klienta oraz saldo otrzymanych i zapłaconych premii.

Wynik z pozycji wymiany walutowej jest to rezultat porównania kosztów i przychodów z operacji wymiany, a wiec:

- ujemnych i dodatnich różnic kursowych z operacji wymiany:

- rewaluacji sald kont walutowych według średniego kursu zamknięcia.
Pozostałe przychody i koszty operacyjne dotyczą:

- sprzedaży i likwidacji środków trwałych;

- nie planowanych odpisów amortyzacyjnych;

- nakładów inwestycyjnych bez efektu gospodarczego:

- sprzedaży wartości niematerialnych i prawnych;

- spisanych w koszty lub odzyskanych należności nieściągalnych;

- poniesionych oraz otrzymanych kar i grzywien;

- kosztów przekazania lub przychodów otrzymanych darowizn itp.

Koszty działania i amortyzacja stanowią koszty ogólne funkcjonowania
banku. W krajach zachodnich ujmowane są, łącznie z pozostałymi kosztami administracyjnymi i operacyjnymi.

Odpisy na rezerwy i aktualizacja wartości są to rezerwy celowe utworzone na należności kredytowe nieregularne i ryzyko zobowiązań pozabilansowych oraz odpisy dokonane na ogólny fundusz ryzyka, ponadto w pozycji tej są ujmowane rezerwy na aktywa finansowe w wysokości różnicy miedzy ich wartością ewidencyjną i rynkową. Rozwiązania rezerw i zmniejszenia dotyczące aktualizacji majątku następują po wygaśnięciu przyczyn ich utworzenia. Zmniejszenia wprowadza się sukcesywnie:

- w miarę spłat należności, na które były utworzone:

- po przekwalifikowaniu należności do grupy o niższym ryzyku:

- w wyniku wzrostu rynkowej wartości majątku finansowego.

Wynik na działalności operacyjnej jest korygowany o różnicę między dokonanymi odpisami na rezerwy, a kwotą rozwiązanych rezerw. Nadwyżka rozwiązanych rezerw powiększa zysk z działalności operacyjnej.

Wynik na operacjach nadzwyczajnych jest ustalany jako saldo między zyskami i stratami nadzwyczajnymi. Do zysków nadzwyczajnych zalicza się:

- zysk; powstałe z tytułu niepowtarzalnych zdarzeń;

- zyski z postępowania układowego i naprawczego prowadzonego na rzecz banku;

- inne zyski nadzwyczajne.

Do strat nadzwyczajnych zalicza się:

- straty poniesione w wyniku zdarzeń losowych, usuwania ich skutków oraz zaniechania lub zawieszenia działalności banku:

- straty wywołane postępowaniem układowym lub naprawczym;

Inne straty nadzwyczajne, np. spowodowane zasadniczymi zmianami w strukturze organizacyjnej banku.

Wynik finansowy brutto jest to wynik finansowy na działalności operacyjnej skorygowany o straty i zyski nadzwyczajne. Stanowi podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym i obciążenia innymi obligatoryjnymi płatnościami. Zysk netto jest to nadwyżka finansowa wygospodarowana w roku sprawozdawczym, wprowadzona do bilansu po stronic pasywów. W razie wystąpienia ujemnego wyniku finansowego netto, kwota straty jest umieszczana w pasywach bilansu ze znakiem.,-”.

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych

Tradycyjne sprawozdania finansowe - bilans oraz rachunek zysków i strat podmiotów gospodarczych - nic zawierają dostatecznych informacji do zarządzania działalnością.

W gospodarce rynkowej niezbędnym warunkiem egzystencji przedsiębiorstwa i jego pozycji na rynku jest płynność i wypłacalność. Dodatni wynik finansowy wykazywany w rachunku zysków i strat na zasadzie „memoriałowej" ewidencji przychodów i kosztów świadczy tylko o zdolności do generowania zysku z posiadanych aktywów. Do zachowania płynności i wypłacalności niezbędna jest zdolność do generowania gotówki. Szybkość i sprawność działania - niezwykle istotna w warunkach dużej konkurencji -jest Uzależniona od stopnia dyspozycyjności zasobów pieniężnych. Z tego względu sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych należy traktować jako cenne źródło informacji, weryfikującej ocenę sytuacji finansowe banki na podstawie bilansu oraz rachunku zysków i strat. Konstrukcja sprawozdania z przepływu środków pieniężnych w Ustawie o rachunkowości polega na podziale przepływów pieniężnych sfer działalności banku:

- przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej;

- przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej;

- przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej.

Ustalenie wielkości przepływów środków pieniężnych w każdej z tych z sfer pozwala na określenie ich udziału w wyniku kasowym i wpływu na pozycję finansową banku. Przyjęto metodę pośrednią obliczania przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej.

Część A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Wynik finansowy netto jest wyjściową wielkością z rachunku zysków i strat. Jest to wynik memoriałowy, który w rachunku przepływów doprowadza się -poprzez korekty - do wyniku kasowego. Korekty uwzględniają wpływ pozycji, które nie powodują realnych przepływów (nie są przychodem i wydatkiem dla banku) oraz pozycji, które spowodowały zmianę stanów środków pieniężnych, a nie zostały uwzględnione w rachunku zysków i strat.
II. Korekty

1. Amortyzacja. Kwota amortyzacji jest dodawana do wyniku finansowego netto, ponieważ nie jest wydatkiem w momencie dokonywania odpisów, a w rachunku wyników jest traktowana jako koszt. Amortyzacja jest, więc zasobem środków pieniężnych do wykorzystania.

2. Zysk/strata z tytułu różnic kursowych. Korekta dotyczy wszystkich nie zrealizowanych oraz zrealizowanych różnic kursowych związanych z działalnością inwestycyjną i finansową banku. W działalności operacyjnej różnice kursowe nie zrealizowane równoważą się i nie powodują zmiany stanu środków pieniężnych, ale są uwzględniane w rachunku zysków i strat. Różnice kursowe zrealizowane powodują zmianę stanu środków pieniężnych w okresie sprawozdawczym i dlatego należy je podzielić między sfery działalności banku.

W przypadku ujemnych różnic kursowych korekta przyjmuje znak „-", a dodatnich znak ,,-” ze względu na to, że różnice ujemne pomniejszają, a dodatnie zwiększają zysk bilansowy.

3. Odsetki i dywidendy otrzymane oraz zapłacone. Korekta w części A następuje tylko ze względu na konieczność:

- przeniesienia do części B odsetek i dywidend otrzymanych z inwestycji finansowych.

Korekta dotyczy przychodów działalności operacyjnej, a musi być dokonana ze znakiem ,,-”;

- przeniesienia do części C wypłaconych odsetek oraz dywidendy właścicielom

i pożyczkodawcom od długoterminowego zaangażowana kapitału w banku. Wynik finansowy koryguje się In plus;

- wyeliminowania z działalności operacyjnej odsetek zapłaconych z góry w okresie ubiegłym za bieżący okres sprawozdawczy.

4. Rezerwy na należności. Jest to korekta wyniku o zmiany stanu rezerw. Rezerwy utrzymywane są wydatkiem. Dlatego wzrost stanów zwiększa zasoby pieniężne (korekta in plus), spadek stanów zmniejsza zasoby (korekta in minus).

5. Inne rezerwy. Korekty dokonuje się w tym samym trybie jak w pozycji 4.

6. Podatek dochodowy od zysku brutto Jest dodawany w celu wyeliminowania jego wpływu na wynik kasowy. Jest to, bowiem kwota należnego podatku obliczona w rachunku zysków i strat, a na jego miejsce wprowadza się podatek zapłacony.

7. Podatek dochodowy zapłacony odpowiada kwocie rzeczywistego wypływu środków pieniężnych z tytułu podatku. Dlatego w rachunku przepływów ujmuje się go ze znakiem .,-”.

8. Wynik na sprzedaży i likwidacja składników działalności inwestycyjnej. Korekta wyniku operacyjnego jest związana z przeniesieniem rezultatów finansowych tych operacji do części B. Dotyczącej strumieni pieniężnych w działalności inwestycyjnej. Korekta polega na wyminusowaniu zysków, a dodaniu strat ze sprzedaży i likwidacji obiektów. Pozycje 9-18 w części A II wynikają z bilansu banku. leli wysokość i kierunek zmian ustala się przez porównanie stanu na koniec okresu sprawozdawczego ze stanem na początek tego okresu.

Pozycje 9-12 dotyczą zmian w stanach aktywów. Wzrost stanu aktywów na koniec okresu sprawozdawczego oznacza z punktu widzenia przepływów wydatek banku, wówczas korektę należy wprowadzić ze znakiem „-". Natomiast spadek stanu aktywów oznacza odmrożenie kapitału ulokowanego w aktywach, co wymaga ich wprowadzenia ze znakiem,,+”.

Pozycje 13-16 dotyczą zmian w stanach pasywów, leli kierunek należy interpretować odwrotnie niż zmian aktywów, a mianowicie wzrost stanów zobowiązań oznacza dopływ środków' pieniężnych do banku i w sprawozdaniu ujmuje sieje ze znakiem.,-”. Natomiast spadek zobowiązań oznacza odpływ środków pieniężnych. co wymaga opatrzenia go znakiem ..-".

17. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych. Rozliczenia międzyokresowe mogą mieć charakter:

- rozliczeń czynnych. Wzrost ich stanu wykazuje się ze znakiem,,-", ponieważ jest to związane z dodatkowym angażowaniem środków pieniężnych. Spadek stanu wykazuje się ze znakiem „-", oznacza to, bowiem odmrożenie środków w wyniku rozliczenia z rachunkiem zysków i strat;

- rozliczeń biernych. Przy rozliczeniach biernych przypisywanie znaków zmianom stanu jest odwrotne od stosowanych przy rozliczeniach czynnych.

18. Zmiana stanu przychodów przyszłych okresów. Przychody przyszłych okresów są ewidencjonowane po stronie pasywów bilansu. Wzrost stanu ujmuje się w sprawozdaniach z przepływów ze znakiem „+", spadek przychodów ze znakiem:..-”.

19. Pozostałe pozycje obejmują rożne pozycje dotyczące działalności inwestycyjnej i finansowej, które nie zostały uwzględnione w dotychczasowych korektach. Są to pozycje niepowodujące przepływu gotówki. Ich wprowadzenie do sprawozdania ma na celu „oczyszczenie" wyniku finansowego netto (pozycji wyjściowej w obliczeniach) z tego rodzaju pozycji.
lII. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej są rezultatem zsumowania wynikli finansowego netto i pozycji go korygujących. Dodatni wynik sumowania określa nadwyżkę środków wygospodarowanych w operacyjnej działalności banku. Wystąpienie ujemnego wyniku oznaczałoby, że wydatki w działalności operacyjnej zostały pokryte nadwyżkami środków pieniężnych w pozostałych sterach działalności.

Cześć B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
W tej części sprawozdania wykazuje się wpływy i wydatki z transakcji u charakterze inwestycyjnym.

I. Nabycie i sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych. Pozycja obejmuje wydatki na zakup i/lub wpływy ze sprzedaży wartości niematerialnych i prawnych. W sprawozdaniu wykazuje się odrębnie dwa rodzaje strumieni. Wydatki stanowią odpływ gotówki, wobec tego ujmuje się je ze znakiem „-”. Wpływy jako dopływ gotówki - z znakiem.,+ „.

II. Nabycie/sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego. \V stosunku do poprzedniej pozycji zmienia się tylko przedmiot transakcji. Zasady umieszczenia w sprawozdaniu są takie same jak w grupie B .
Pozycje III. IV i V obejmują wpływy i wydatki związane z nabyciem lub sprzedażą akcji, udziałów i papierów wartościowych. Przepływy w pozycjach II i IV dotyczą grup kapitałowych: występują w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych.

VI. Pozostałe pozycje. W tej pozycji wykazuje się otrzymane dotacje i subwencje na inwestycje, zrealizowane różnice kursowe, wydatki związane z likwidacją środków trwałych oraz odsetki i dywidendy otrzymane.
VII. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej mogą wykazywać:

- nadwyżkę wpływów nad wydatkami. Taka sytuacja oznacza, że odmrożony kapitał w tej sterze działalności nie był w całości reinwestowany;

- nadwyżkę wydatków nad wpływami, które zostały pokryte ze środków

pieniężnych z innych sfer działalności banku.

Część C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
W tej części sprawozdania ujmuje się wpływy i wydatki z długoterminowych kapitałów obcych oraz wpływy z zewnętrznych form powiększania kapitału własnego.

Pozycje I i II ilustrują przepływy środków pieniężnych związanych z zaciągnięciem i/lub spłatą długoterminowych kredytów, pożyczek oraz emisją i/lub wykupem papierów wartościowych wobec banków i innych instytucji finansowych. Zaciągnięcie kredytów, pożyczek i emisja papierów wartościowych oznacza dopływ środków pieniężnych do banku. Natomiast splata kredytów i pożyczek oraz papierów wartościowych oznacza odpływ środków pieniężnych.

III. Zmiany stanu zobowiązań podporządkowanych mogą być spowodowane pozyskaniem dodatkowego kapitału (na warunkach odpowiadających definicji pasywów podporządkowanych) lub splata kapitału w terminie wymagalności.

IV. Płatności dywidend i innych wypłat na rzecz właścicieli. Pozycja ta obejmuje wypłaty dywidendy z zysku roku ubiegłego w bankach - spółkach akcyjnych lub odsetek od kapitału w bankach jednoosobowych spółkach skarbu państwa.
V. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego. W tej pozycji wykazuje się wydatki związane ze spłatą rat kapitałowych z tytułu zadłużenia w tej formie.

VI. Wpływy z emisji akcji i udziałów własnych oraz dopłat do kapitału. Jest to powiększenie kapitału własnego ze źródeł zewnętrznych. Pozycja ta nie obejmuje wkładów rzeczowych (aportów), a także zadeklarowanych, a nie wniesionych udziałów. Wpływy z emisji akcji ujmuje się w wyrażeniu kasowym.

VII. Pozostałe pozycje dotyczą wpływów i wydatków niewykazanych w sprawozdaniu, a dotyczących działalności finansowej banku, np. różnice kursowe, odsetki itp.

VIII. Środki pieniężne netto x działalności finansowej ustala się po zsumowaniu pozycji dodatnich i Ujemnych. Pozycja ta określa strumień pieniądza wynikający z tej sfery działalności.

Część D. Zmiana stanu środków pieniężnych jest sumą strumieni z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Odpowiada ona zmianom stanu środków w okresie sprawozdawczym. Dlatego dodanie do pozycji D stanu środków pieniężnych na początek okresu sprawozdawczego daje kwotę środków pieniężnych na koniec okresu. Stan na koniec okresu powinien być zgodny z kwotą środków pieniężnych wykazanych w bilansie.

4. Wynik finansowy i jego podział

Wynik finansowy banku stanowi, wyrażone w pieniądzu, odzwierciedlenie rezultatu działalności i może być zyskiem albo stratą. Wynik finansowy ustala się przez porównanie osiągniętych przychodów z poniesionymi kosztami. Dlatego zarówno treść ekonomiczna, jak i rezultat
prowadzonej rachunkowości definiuje wynik finansowy banku jako różnicę pomiędzy osiąganymi przez bank przychodami a kosztami ich uzyskania, pomniejszoną o podatek dochodowy.

W istocie, bowiem z punktu widzenia podatnika zapłata podatku jest kosztem, chociaż podatek nie jest zaliczany do kosztów, a odliczany od osiągniętego zysku brutto.

Artykuł 43 Ustawy o rachunkowości określa strukturę wyniku finansowego netto banku, a kolejność jego ustalania jest następująca:

1) wynik na działalności bankowej - jest to rezultat netto (przychody minus koszty) operacji, do wykonania, których bank został powołany; są to, więc rezultaty operacji odsetkowych, różnicy prowizji pobranych i płaconych, przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych, wyniki na operacjach finansowych i wymiany;

2) wynik z działalności operacyjnej - ustalany jest przez skorygowanie wyniku na działalności bankowej: kosztami działania banku i kosztami amortyzacji, różnicami wartości tworzonych i rozwiązywanych rezerw na należności i aktualizacją wartości innych aktywów oraz różnicą pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych;

3) wynik finansowy brutto - jest to wynik z działalności operacyjnej pomniejszony i powiększony o ewentualne straty i zyski nadzwyczajne;

4) wynik finansowy netto - czyli wynik finansowy brutto pomniejszony
o podatek dochodowy i ewentualne inne obowiązkowe obciążenia; wykazywany jest w bilansie jako zysk lub strata.

Dokonując księgowego obliczenia wyniku netto można obliczyć (niezbędne dla celów sprawozdawczych) wyniki działalności bankowej, czyli różnicę między przychodami, a kosztami podstawowej działalności banku.

Wynik z działalności bankowej

- przychody z działalności podstawowej

- koszty podstawowej działalności
wynik z działalności bankowej

Wynik z działalności operacyjnej

wynik z działalności bankowej
+ przychody

- koszty

wynik z działalności operacyjnej

Wynik brutto

wynik z działalności operacyjnej
+ zyski nadzwyczajne

- straty nadzwyczajne

wynik brutto

Aby obliczyć rzeczywistą podstawę opodatkowania, należy wynik księgowy brutto skorygować o koszty niestanowiące w świetle przepisów podatkowych kosztów uzyskania przychodów. Są to doliczenia trwałe, takie jak różnego rodzaju kary, nadmierne koszty reprezentacji i reklamy, różnice między amortyzacją obliczoną za pomocą stawek ustalonych przez samą jednostkę a amortyzacją według stawek podatkowych i inne. Oznacza to, że niektóre poniesione przez bank koszty nie zostaną przez urząd skarbowy uznane i wynik do opodatkowania zostanie zwiększony.

Ponadto wynik brutto ustala się metodą memoriałową, czyli do przychodów zalicza się odsetki do otrzymania, do kosztów odsetki do zapłacenia dla celów podatkowych nie są one uznawane jako przychody i koszty. Jeżeli zysk brutto, będący podstawą opodatkowania, liczony metodą memoriałową, jest wyższy od zysku ustalonego metodą kasową, będącą podstawą do rzeczywistego obciążenia podatkowego, należy stworzyć rezerwę na tzw. odłożony podatek dochodowy. Należy, więc utworzyć z zysku rezerwę na relację przyszłego zobowiązania z tytułu podatku dochodowego.

Do oceny ogólnej kondycji banku stosuje się kryteria: wypłacalności.
Płynności, rentowności i inne, np. dynamika skali (wskaźnik wzrostu rozmiarów działalności), lub kryteria rozwoju zakresu oferowanych usług i produktów bankowych.

Podstawowym kryterium oceny jest wypłacalność rozumiana jako możliwość terminowego regulowania zobowiązań. Terminowość regulowania zobowiązań jest podstawą opinii o solidności każdej firmy. W banku sprawdzianem tego kryterium są rozliczenia międzybankowe w systemie KIR. Pozostałe kryteria: płynność, rentowność, dynamika skali i zakresu - jakkolwiek bardzo ważne - stwarzają tylko warunki do spełniania kryterium wypłacalności.

Bank jest wypłacalny, gdy suma aktywów zbywalnych (A^) jest wyższa niż suma zadłużenia (Z), tj. gdy A^ > Z. Występuje wtedy nadwyżka aktywów nad zobowiązaniami. Bank ma lub łatwo może uzyskać środki pieniężne niezbędne do uregulowania zobowiązań. Natomiast, gdy A^ < Z,
bank może mieć trudności z terminowym regulowaniem zobowiązań, gdyż to wymagać będzie zdobycia środków pieniężnych.

Bank ma płynność, gdy aktywa płynne (Ap), tj. środki pieniężne i inne aktywa dające się zbyć, czyli szybko zamienić na pieniądz (np. papiery wartościowe), są kwotowo wyższe niż zobowiązania wymagalne (Zy,). Płynność oznacza, więc stosunek aktywów płynnych do wymagalnych zobowiązań. Do obliczenia stosunku Ap : Zy, trzeba przyjąć aktywa i pasywa dotyczące tego samego okresu zapadalności i wymagalności, np. l miesiąca. Gdy:

A p 1 miesiąc zapadalności >Z w 1 miesiąc wymagalności

bank ma płynność.
Zależność ta przedstawiona w ułamku

A p 1 miesiąc zapadalności

-------------------------------------

Z w 1 miesiąc wymagalności

Pozwala na stopniowanie wyników. Przyjmuje się, że wynik w granicach 0,9 - 1,1 świadczy o dobrej płynności banku (ponad 1,1 powstaje nadpłynność, czyli niewykorzystanie środków pieniężnych). Wynik 0,9 - 0,7 świadczy o średniej płynności, a wynik poniżej 0,7 uznawany jest za płynność niedostateczną, wymagającą poprawy.

Ocena rentowności polega na porównaniu przychodów (P) z kosztami (K). Gdy P > K , bank jest rentowny, osiąga zysk. Gdy P < K bank nie jest rentowny, występuje wtedy strata.

• Zmiany w strukturze bilansu i rachunku wyników pozwalają na rozpoznanie dynamiki wielu zjawisk ekonomicznych banku. Rozpoznanie i oceny mogą być dokonane metodą porównania wartości bezwzględnych oraz wartości wskaźnikowych. Dokonując oceny w czasie trzeba pamiętać o konieczności doprowadzenia danych do porównywalności, tzn. trzeba uwzględnić m.in. zmiany organizacyjne (np. fuzje banków) i zmiany związane z inflacją pieniądza.

W badaniach tych zwraca się uwagę na: zmiany w majątku trwałym i obrotowym, zmiany aktywów płynnych, półpłynnych, zagrożonych, ryzykownych, na wielkość aktywów pracujących, tzn. przynoszących bankowi dochody, i na zmiany w poziomie aktywów niepracujących - niedochodowych, powodujących zamrożenie kapitałów. Po stronie pasywów zwraca się uwagę
na wielkość kapitału własnego i jego strukturę, na wielkość kapitałów obcych, zobowiązań pieniężnych. Uwzględnia się kształtowanie się depozytów, gdyż one zasilają bank w środki służące do realizacji operacji czynnych, lecz depozyty rodzą też koszty, jakie bank musi ponieść z tytułu płaconych odsetek.

Wysokość płaconych odsetek (koszty) oraz wysokość odsetek otrzymywanych (przychody), płacone i otrzymywane prowizje i inne koszty i przychody ujęte w strukturze rachunku zysków i strat stanowią źródło do opracowywania wielu wskaźników oceny. Rozpoznanie wielkości i struktury przepływów pieniężnych stwarza użytkownikom sprawozdań finansowych możliwość oceny banku w zakresie wykorzystywania środków płynnych oraz dysponowania środkami pieniężnymi. W bankach przepływy pieniężne ujmowane są z uwzględnieniem działalności:

- operacyjnej,

- inwestycyjnej,

- finansowej.

Danych do analizy przepływów pieniężnych dostarcza „Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych banku" stanowiące jeden z dokumentów składających się na „Sprawozdanie finansowe". W analizie tych zagadnień chodzi głównie o ruch pieniądza, tj. uchwycenie tych operacji czynnych i biernych, które powodują zmiany zasobów pieniężnych banku. W tej analizie
przyjmuje się, że:

- wzrost aktywów to wypływ gotówki, np. udzielenie kredytu, zakup
papierów wartościowych, a zmniejszenie aktywów to źródło pieniędzy, np.
odzyskanie należności, otrzymane odsetki;

- wzrost pasywów to wpływ pieniędzy, np. przyrost depozytów, natomiast zmniejszenie pasywów to wypływ pieniędzy.

W analizie tej uwzględnia się nieco inny podział działalności banku niż
przyjęty w „Rachunku zysków i strat banku". W analizie przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej wyodrębnia się operacje pieniężne dotyczące działalności:

- inwestycyjnej, tj. związanej z nabywaniem składników rzeczowego
majątku trwałego, akcji i udziałów w jednostkach zależnych i stowarzyszonych itp.; są to, więc operacje dotyczące lokat kapitału;

- finansowej, tj. związanej z zaciągnięciem długoterminowych zobowiązań - pożyczek, kredytów i pożyczek podporządkowanych, zwiększeń
i zmniejszeń kapitałów własnych i obcych.

Analiza wskaźnikowa stwarza wiele możliwości dokonania oceny wyników banku przez zastosowanie liczb względnych, tj. wielkości stosunkowych.
Za pomocą takiego wskaźnika została zilustrowana płynność, gdy dokonaliśmy porównania dwóch liczb absolutnych: A : Zy,. Metoda analizy wskaźnikowej pozwala na ocenę:

- dynamiki, przez porównanie liczb bezwzględnych dotyczących zjawisk różnych okresów; wtedy jeden okres jest okresem bazowym, a drugi wykazuje dynamikę zmiany badanego zjawiska;

- struktury, przez wykazanie udziału badanego zjawiska, np. wysokości kredytów w aktywach ogółem.

Posługując się wskaźnikami najczęściej doprowadzamy je do postaci wskaźników procentowych, jako bardzo komunikatywnych.

Za pomocą wskaźników ocenia się:

- wypłacalność - możliwości terminowego regulowania zobowiązań banku,

- płynność - utrzymanie aktywów w stanie umożliwiającym łatwą zamianę na środki pieniężne,

- wystarczalność kapitałową - poziom posiadanych funduszów własnych zapewniających bezpieczeństwo finansowe banku,

- wykorzystywanie aktywów - jak składniki aktywów (środki pieniężne czynne - aktywa) wykorzystywane są do uzyskiwania przychodów,

- ceny depozytów - stopień wpływu różnego rodzaju depozytów na poziom kosztów,

- strukturę aktywów - udział w aktywach aktywów pracujących, przynoszących dochody,

- strukturę pasywów - udział w pasywach pasywów powodujących koszty,

- strukturę kosztów i przychodów - rezultaty przeprowadzonych operacji,

- poziom ryzyka - rodzaj (kredytowe, walutowe, utraty płynności itp.) dla ustalenia zagrożeń finansowych,

- strukturę należności zagrożonych, rezerw celowych, rezerw na deprecjację dla ustalenia niebezpieczeństwa utraty majątku lub powstania strat, które mogłyby doprowadzić do upadłości banku.

Literatura prezentuje szeroki zestaw różnych wskaźników, współczynników umożliwiających wykorzystanie bilansu, rachunku zysków i strat oraz innych sprawozdań finansowych do oceny działalności banku. Rachunkowość dostarcza informacji potrzebnych do przeprowadzenia niezbędnych analiz.

5. Wstępna analiza sprawozdań finansowych

Wstępna analiza syntetycznych sprawozdań finansowych polega na sporządzeniu tablic porównawczych. Budowa tablic przez umieszczenie w kolumnach wielkości absolutnych poszczególnych sprawozdań pozwala na rozpoznanie znaczących zmian wielkości objętych sprawozdaniem. Do dokonania pomiaru zmian, danych sprawozdawczych wykorzystuje się następujące narzędzia analityczne:

- wskaźniki absolutne: określające wysokość odchylenia badanej pozycji od bazy porównawczej:

- wskaźniki struktury: ustalające udział poszczególnych pozycji w ich łącznej wartości;

- wskaźniki dynamiki: wyznaczające tempo zmian badanej wielkości;

- wskaźniki relacji: ilustrujące wzajemny stosunek wielkości badanych.

Bardziej miarodajne rezultaty porównań uzyskuje się przez zastosowanie wskaźników struktury. W bilansie wskaźniki struktury są ustalane najczęściej w stosunku do sumy bilansowej. Wskaźniki te są użyteczne w analizie do skoncentrowania czynności analitycznych na wybranych pozycjach bilansu, na ogół mających dominujący udział aktywach i pasywach, lub na pozycjach, między którymi nastąpiły największe przesunięcia strukturalne. Wskaźniki struktury są narzędziem analiz wewnętrznych zarówno w porównaniach w czasie, jak i w porównaniach z planem. Mogą być również wykorzystywane w analizach zewnętrznych do porównań z innymi bankami.

W rachunku zysków i strat wskaźniki struktury są przeważnie ustalane w stosunku do przychodów z działalności operacyjnej. Jeśli celem analizy jest ustalenie przyczyn zmian dochodów odsetkowych, to podstawą obliczania wskaźników struktury może być także przychód odsetkowy.

Wskaźniki struktury mają tę wadę, że ich poziom może się zmieniać nic tylko pod wpływem zmian wartościowych badanych pozycji, ale również zmian sumy bilansowej. W związku z tym w interpretacji zmian poziomów wskaźników powinno się uwzględniać dynamikę obserwowanych wielkości. W zasadzie te dwa rodzaje narzędzi analitycznych powinny być brane pod uwagę w ocenie zmian danych sprawozdawczych. Obie formy wskaźników wykazują wady, ale równoczesne ich stosowanie pozwala je eliminować.

Wskaźniki dynamiki są użyteczne zwłaszcza w rozpoznaniu tendencji na podstawie danych z kilku okresów obrachunkowych. W analizie bieżącego okresu na tle poprzedniego wskaźniki dynamiki pozwalają zidentyfikować skalę odchyleń poszczególnych pozycji. Analogiczną użyteczność mają wskaźniki ilustrujące stopę odchyleń.

Indeksy wyrażone w procentach są także wykorzystywane w ocenie taktycznych danych na tle planu. Wskazują na stopień wykonania planu. Powinny być poddawane pogłębionym badaniom w celu ustalenia przyczyn niezrealizowania przewidywanych wielkości.

Wskaźniki relacji są stosowane przede wszystkim w analizie wskaźnikowej do oceny poszczególnych obszarów i aspektów działania banku. Są wiec narzędziem analizy zasadniczej. We wstępnej analizie są użyteczne dla zilustrowania w bilansie banku powiązań poziomych między aktywami i pasywami. Stanowią zatem grupę wskaźników charakteryzujących strukturę finansowania. Zalicza się do nich następujące relacje:

kapitał własny

----------------------------- 100 ( 1 )

aktywa ogółem

Jest to wskaźnik udziału kapitału własnego w pokryciu finansowym aktywów. Relacja ta umożliwia wstępne rozpoznanie bezpieczeństwa finansowego banku. Im wyższy poziom wskaźnika, tym bezpieczeństwo Jest większe.

Bardziej precyzyjnym wskaźnikiem jest współczynnik wypłacalności:

kapitał własny netto

------------------------------------------- 100 ( 2 )

aktywa obciążone ryzykiem

Wskaźnik ten traktuje się jako miernik bezpieczeństwa finansowego banku. Umieszczony, bowiem w liczniku kapitał własny występuje w roli funduszu absorbującego straty, których potencjalna wysokość wyznacza mianownik wskaźnika.

Poziom współczynnika wypłacalności jest porównywany z ustaloną normą minimalną w wysokości 8%, co oznaczałoby, że wyższy poziom współczynnika zapewnia bezpieczeństwo finansowe banku. Ocena poziomu współczynnika powinna być ostrożna. Wysuwa się wiele zastrzeżeń nie tylko do jego konstrukcji, ale również ograniczonego zakresu zagrożeń, którym jego przestrzeganie może przeciwdziałać, w stosunku do występujących taktycznie typów bankowego ryzyka finansowego.

Użyteczne we wstępnej analizie sprawozdań finansowych są również następujące wskaźniki:

zobowiązania

-------------------- 100 (3)

aktywa ogółem

Wskaźnik ten określa poziom ogólnego zadłużenia. Jest to udział kapitału obcego w finansowaniu aktywów.

depozyty ogółem
-------------------------- 100 (4)

kredyty ogółem

Jest to wskaźnik pokrycia należności kredytowych depozytami zgromadzonymi w banku. Wskaźnik ten może ulegać zmianom w czasie w zależności od zmienności polityki inwestowania pozyskanego kapitału.

aktywa płynne

-------------------------- 100 (5)
zobowiązania płynne

Relacja ta określa płynność finansowa banku na podstawie bilansu. Stosuje się przy tym odpowiednie zasady wyodrębniania płynnych aktywów i zobowiązań krótkoterminowych.

6. Analiza wskaźnikowa

Analiza wskaźnikowa znajduje zastosowanie w badaniu przyczynowym rentowności i ryzyka.

6.1. Analiza rentowności

W ocenie wyników finansowych banku należy się posługiwać:

- wskaźnikami absolutnymi, które określają masę osiągniętego zysku:

- wskaźnikami względnymi, które ilustrują zdolność banku do generowania zysku.

6.1.1. Wskaźniki rentowności

Wskaźnik l. Rentowność aktywów (stopa zwrotu z aktywów)

Zysk netto

ROA = --------------------------------- 100 (6)

Średnia wartość aktywów

W konstrukcji wskaźników, w których zysk jest relacjonowany do wielkości bilansowych, wskazane jest wprowadzenie do mianownika średnich wielkości. Poziom wskaźnika ROA określa, ile jednostek pieniężnych zysku netto osiągnął bank ze 100 jednostek pieniężnych zaangażowanych w aktywach. Jego wartość jest funkcją zmian licznika i mianownika. Interpretacja wskaźnika powinna być poprzedzona analizą absolutnych wielkości zysku i aktywów banku. Wzrost wartości wskaźnika można bowiem osiągnąć poprzez zwiększenie zysku, zmniejszenie aktywów lub zmian obu wielkości.

Wskaźnik 2. Rentowność kapitału własnego (stopa zwrotu kapitalu)

zysk netto

ROE = ------------------------------------- 100 (7)

średni stan kapitału własnego

Wskaźnik ten określa stopę zwrotu z kapitału dla inwestorów oraz potencjalną zdolność banku do powiększenia kapitału własnego. Im wyższy poziom wskaźnika, tym większe możliwości wypłat dywidendy, powiększenia współczynnika wypłacalności i zwiększone szansę rozwoju działalności.

Ocena poziomu wskaźnika ROE powinna być wyważona, ponieważ jest on w bankach szczególnie podatny na zniekształcenia pod wpływem dźwigni finansowej. Dlatego też wskazana jest interpretacja wskaźnika na podstawie analizy następującej zależności:

ROE = ROA * E M

Średnia wartość aktywów

EM (dźwignia finansowa) = ---------------------------------------- (8)

Średni stan kapitału własnego

Znaczny udział dźwigni finansowej w ukształtowaniu poziomu ROE wskazuje na ogół na jego doraźny wzrost. Równocześnie powoduje obniżenie współczynnika wypłacalności, wzrastają, bowiem aktywa, przy obniżaniu udziału kapitału własnego w ich pokryciu.

Wskaźnik 3. Rentowność pracy (zasobów pracy)

Zysk netto

-------------------------------------- 100 (9)

średni stan zatrudnienia

Jest to miernik efektywności personelu zatrudnionego w¹' banku. W zależności od rozwiązań organizacyjnych i rozkładu odpowiedzialności za wyniki finansowe wskaźnik może uwzględniać w mianowniku tylko kadrę kierowniczą. Personel jest traktowany w bankach jako jeden z głównych zasobów wewnętrznych. Poziom wskaźnika świadczy o umiejętności racjonalnego gospodarowania czynnikiem ludzkim.

Znając zależności przyczynowo-skutkowe, wskaźnik rentowności aktywów można poddać szczegółowej analizie. Wykorzystuje się przy tym elementy obliczenia zysku netto z rachunku zysków i strat dotyczące obszarów pozyskiwania dochodów oraz obszarów ponoszenia kosztów

i strat. Są to następujące wskaźniki:

Wskaźnik 4

Dochód netto z odsetek

------------------------------------------ 100 (10)

średnia wartość aktywów

Licznik wskaźnika ustala się jako różnicę między przychodami z odsetek a kosztami odsetek. Różnica ta stanowi główne źródło dochodów banku.

Wskaźnik 5

Dochód pozaodsetkowy

---------------------------------------- 100 (11)

średnia wartość aktywów

Dochód pozaodsetkowy obejmuje:

- prowizje od linii kredytowych i akredytyw oraz gwarancyjnych zobowiązań zakredytowych;

- zysk lub straty z operacji papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi;

- zysk lub straty z operacji wymiany;

- dochody z zainwestowanego kapitału w spółkach (akcje, udziały);

- opłaty za usługi;

- inne przychody i koszty działalności operacyjnej.

Wskaźnik 6

koszty ogólne

----------------------------------- 100 (12)

średnia wartość aktywów

Koszty ogólne obejmują koszty wynagrodzeń (łącznie z narzutami) zatrudnionego personelu, koszty rzeczowe i amortyzacji majątku trwałego oraz inne koszty operacyjne.

Wskaźniki 4. 5 i 6 dotyczą podstawowych czynników kształtujących rentowność aktywów. Kategorie umieszczone w licznikach wskaźników 4 i 5 stanowią podstawowe rodzaje dochodów banku, które są źródłem pokrycia kosztów ogólnych funkcjonowania i rezerw zapewniających stabilność zysku osiągniętego z działalności operacyjnej.

Wskaźnik 7

rezerwy celowe i ogólne

---------------------------------- 100 (13)
średnia wartość aktywów

W liczniku umieszcza się rezerwy na aktywa nieregularne i ogólne ryzyko kredytowe". Wskaźnik ten obrazuje skalę tworzonych rezerw. Wyższy poziom wskaźnika w stosunku do bazy porównawczej może być spowodowany obniżeniem jakości aktywów. Może być także konsekwencją - przy względnie liberalnych zasadach tworzenia rezerw - dodatkowych odpisów w okresach relatywnie wysokich zysków dla umożliwienia obniżania odpisów w okresach niskich zysków.

Wskaźnik 8

zyski / straty nadzwyczaine
---------------------------------------- (14)

średnia wartość aktywów

Wskaźnik ten może mieć znaczący wpływ na poziom zysku netto, mimo że zyski bądź straty nadzwyczajne, ewidencjonowane w roku obrachunkowym nie wiążą się z normalnymi wynikami banku osiągniętymi w okresie sprawozdawczym. W analizie finansowej wskaźnik ten powinien być wykorzystywany do oceny wpływu nietypowych wyników na poziom syntetycznego wskaźnika rentowności. Analityk może wydać opinię o zdolności banku do generowania zysku z kapitału
ulokowanego w aktywach dopiero po oczyszczeniu wyniku finansowego netto z zysków i strat nadzwyczajnych.

Wskaźnik 9

zarachowany podatek dochodowy

------------------------------------------------ 100 (15)
średnia wartość aktywów

W naszym systemie podatkowym stopa opodatkowania jest względnie stalą. Dlatego na ogół kwota należnego podatku jest funkcją osiągniętego zysku stanowiącego podstawę opodatkowania (wynik finansowy brutto). Brak tej funkcjonalnej zależności może wynikać z okresowego zwolnienia podatkowego bądź z różnicy w' traktowaniu przez przepisy podatkowe i zasady ewidencji bankowej przychodów za osiągnięte, a kosztów za poniesione w okresie sprawozdawczym.

Tworzone w banku rezerwy na przychody zagrożone najczęściej nie są uznawane za koszt pozyskania przychodu.

Analiza wskaźników operacyjnych

Ten kierunek analizy ma charakter pogłębionych badań przyczynowych. Najczęściej dotyczy dwóch głównych czynników kształtowania wyniku operacyjnego banku:

- dochodów netto z odsetek:

- ogólnych kosztów funkcjonowania.

Dochód netto x odsetek (marża odsetkowa netto) to różnica miedzy oprocentowaniem aktywów, a oprocentowaniem pasywów. Dlatego też wskaźnik 4 stosowany w analizie rentowności można zapisać następująco:

przychody odsetkowe — koszty odsetkowe

----------------------------------------------------------- 100 (16)
średnia wartość aktywów

W celu określenia wpływu na wskaźnik 4 zmian odjemnej i odjemnika oblicza się dwa odrębne wskaźniki:

Wskaźnik 10

przychody odsetkowe

--------------------------------- 100 (17)
średnia wartość aktywów

Wskaźnik 11

Koszty odsetkowe

---------------------------------- 100 (18)

średnia wartość aktywów

Jeżeli wskaźnik dochodów odsetkowych netto wzrósł w stosunku do bazy porównawczej, to rozpoznany kierunek i skala zmian wskaźnika przychodów odsetkowych określa jego udział we wzroście. Analogicznie ustala się wpływ zmian kosztów odsetkowych na wskaźnik dochodu netto, traktując jednak wzrost kosztów jako czynnik obniżający, a ich spadek jako czynnik powiększający poziom wskaźnika dochodów odsetkowych.

Interpretacja tych form wskaźników sprawia pewne trudności, ponieważ przy-
chody i koszty odsetkowe są relacjonowane do całej wartości aktywów. Bardziej miarodajne z punktu widzenia racjonalności gospodarowania zasobami finansowymi są wskaźniki, w których przychody i koszty odsetkowe są relacjonowane tylko do aktywów dochodowych:

Wskaźnik 12

przychody odsetkowe

------------------------------------- 100 (19)

średnie aktywa dochodowe

Przychód z odsetek otrzymuje bank z oprocentowania:

• Należności od instytucji finansowych powstałych w wyniku zdeponowania kapitału lub udzielenia kredytu;

• Należności od podmiotów niefinansowych z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek;

• Rezerw płynnych utrzymywanych w postaci papierów wartościowych;

• Zbywalnych papierów wartościowych.

Ponadto do dochodów odsetkowych zalicza się prowizję pobierana jednorazowo w momencie udzielenia kredytu według ustalonych stawek procentowych.

Wyniki tak ukierunkowanych badań są przede wszystkim przydatne dla wewnętrznych potrzeb banku. Już sam podział przychodów z odsetek na część uzyskaną z ulokowania kapitału w zbywalne papiery wartościowe i część uzyskaną z działalności kredytowej daje szanse na prawidłową ocenę oprocentowania kredytów. Ponieważ kredyty na ogół stanowią główne źródło dochodów banków komercyjnych, śledzenie zmian przychodów odsetkowych od poszczególnych typów kredytów może mieć istotne znaczenie dla oceny stosowanej marży odsetkowej i struktury stóp procentowych w działalności kredytowej.

Przychody odsetkowe są zależne od warunków zewnętrznych, mimo kalkulowanej
przez bank stopy procentowej dla transakcji zawieranych z klientami. Ostatecznie, bowiem o poziomie realizowanej stopy procentowej decydują warunki ekonomiczne, konkurencja na rynku produktów bankowych oraz sytuacja na rynku pieniężnym i kapitałowym.

Wskaźnik 13

Koszty odsetkowe

--------------------------------------- 100 (20)

Średnie aktywa dochodowe

Koszty odsetkowe stanowią największą pozycję w globalnej kwocie kosztów
ponoszonych przez bank komercyjny. Są kosztem pokrycia finansowego aktywów kapitałem obcym. Dla wewnętrznych potrzeb banku wskazana jest analiza kosztów w podziale na podstawowe rodzaje zobowiązań. Analogicznie jak przy badaniu przychodów odsetkowych, można wyodrębnić koszty odsetkowe od:

• zobowiązań w stosunku do instytucji finansowych powstałych w wyniku zadłużenia w banku centralnym, pozyskania lokat na rynku międzybankowym i otrzymania kredytów z międzynarodowych instytucji finansowych;

• zobowiązań wobec podmiotów niefinansowych, stanowiących rezultat działalności depozytowej banku;

• zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek terminowych (obligacje, dłużne papiery wartościowe).

W pogłębionej analizie sytuacji finansowej banku wskazane jest rozbicie kosztów odsetkowych od zobowiązań wobec podmiotów niefinansowych.

Najczęściej dzieli się koszty odsetkowe na zobowiązania wyodrębnione na podstawie rodzajów depozytów i kontraktowych terminów wymagalności, a mianowicie:

- rachunki bieżące podmiotów gospodarczych;

- wkłady oszczędnościowe a vista

- wkłady terminowe:

- certyfikaty depozytowe.

Podjęcie czynności analitycznych w tym przekroju może stanowić podstawę oceny skuteczności stosowanej polityki banku w tworzeniu bazy depozytowej.

Jeśli przesłanką do podjęcia pogłębionej analizy przychodów i kosztów odsetkowych był niesatysfakcjonujący poziom dochodów odsetkowych, to przedstawiony tu kierunek badań szczegółowych daje możliwość ustalenia przyczyn i podjęcia odpowiednich zmian w zarządzaniu oprocentowanymi aktywami i pasywami banku.

Wskaźnik 14

dochód netto z odsetek

------------------------------------- 100 (21)

średnie aktywa dochodowe

Wskaźnik ten informuje o rentowności aktywów dochodowych. Ocena jego poziomu powinna być dokonana na podstawie porównań wewnętrznych w czasie i z planem, a także porównań z bankami rówieśniczymi. Wskaźnik ten ma największy wpływ na poziom ROA, ze względu na udział dochodów odsetkowych w globalnym zysku operacyjnym banku.

Wskaźnik 15

wynagrodzenia personelu

---------------------------------- 100 (22)

średnia wartość aktywów

Licznik wskaźnika obejmuje:

• Wynagrodzenia wynikające z zaszeregowania pracowników;

• Premie uzależnione od wyników osiąganych przez bank (przysługują kadrze kierowniczej odpowiedzialnej za kształtowanie polityki i rozmiary sukcesów banku);

• Inne świadczenia (ubezpieczenia, opieka społeczna, udziały w zyskach).

Na ogół koszty personelu są zasadniczym elementem kosztów ogólnych. Personel w bankach traktuje się Jako najważniejsze zasoby, od których zależą rozmiary i jakość działalności operacyjnej.

Wskaźnik 16

koszty użytkowania lokali

----------------------------------- 100 (23)
średnia wartość aktywów

W skład kosztów użytkowania lokali wchodzą: czynsze, podatki lokalowe, majątkowe, ubezpieczenia, opłaty za telefony, energię elektryczną, wodę, gaz, koszty konserwacji majątku trwałego, koszty programów komputerowych.

Wskaźnik 17

Amortyzacja

------------------------------------- 100 (24)

średnia wartość aktywów

Amortyzowaniu podlegają budynki oraz wyposażenie banku w meble, urządzenia i sprzęt komputerowy. Wraz z postępem automatyzacji i komputeryzacji koszty amortyzacji stają się coraz bardziej znaczącym elementem składowym kosztów ogólnych.

Wskaźnik 18

inne koszty administracyjne

----------------------------------------- 100 (25)

średnia wartość aktywów

Inne koszty administracyjne obejmują wydatki banków na zakup usług specjalistycznych, takich jak: usługi audytorów zewnętrznych, porady prawne, ubezpieczenia depozytów itp.

Wskaźnik 19

Inne koszty operacyjne

---------------------------------------- 100 (26)

średnia wartość aktywów

Koszty umieszczone w liczniku dotyczą także wydatków na usługi zewnętrzne, zakup materiałów, ekspertyzy, zezwolenia itp.

Zainteresowanie zyskiem rodzi naturalną skłonność do minimalizacji koszów ogólnych. Zwłaszcza, ze koszty mogą być łatwo poddane skutecznej kontroli, a efekt ich obniżenia w całej kwocie znajdują odzwierciedlenie w zysku. Rozbicie kosztów ogólnych na grupy rodzajowe daje możliwość ustalenia odchyleń w porównaniach w czasie lub z planem. Wyniki porównań powinny być wykorzystane nie tylko do wskazania rodzaju i skali obniżki kosztów, ale również jako źródła obniżki w przyszłości.

BIBLIOGRAFIA:

1. Kazimierz Babiński - „Rachunkowość Bankowa” - WSiP Warszawa 1998

2. Władysław L. Jaworski, Zbigniew Krzyżakiewicz, Bohdan Koniński - „Banki - rynek, operacje, polityka”- Poltext Warszawa 2000

3. W.L.Jaworski - „Współczesny Bank” - Poltext Warszawa 2000

4. www.bzwbk.pl

5. www.pkobp.pl

---