PODZIAŁ EKONOMICZNY ŚWIATA
Państwa, które miały największe znaczenie na arenie międzynarodowej ciągle się zmieniały. W dalekiej przeszłości dominował Daleki Wschód, później były to kraje Europy: Anglia, Francja, Szwajcaria, Włochy. Kraje o największym znaczeniu:
Stany Zjednoczone.
Po II wojnie światowej okazało się, że największą potęgą gospodarczą na świecie są Stany Zjednoczone. Kraj ten nie poniósł żadnych większych strat materialnych w czasie wojny i w efekcie gospodarka tego kraju stanowiła 50% wartości gospodarki całego świata Jednak ranga Stanów Zjednoczonych obecnie systematycznie maleje, aczkolwiek wartość PKB (Produktu Krajowego Brutto) systematycznie rośnie. Jednak wzrost PKB na świecie rośnie znacznie szybciej. W chwili obecnej udział Stanów Zjednoczonych w PKB wynosi 20% wartości wytworzonej przez wszystkie kraje. Dlaczego ten kraj się tak rozwinął?
Ponieważ ma dużo surowców: ropę naftową gaz ziemny, węgiel kamienny. Ale i potrzeby tego kraju są ogromne, jest największym importerem ropy naftowej na świecie. Stany mają również bardzo korzystna warunki przyrodnicze, na znacznych przestrzeniach mają rolnictwo. Społeczeństwo amerykańskie jest dobrze wykształcone. Na tyle dobrze, że jest w stanie podjąć pracę nawet w tych nowoczesnych gałęziach przemysłu. Kolejną cechą gospodarki Stanów jest to, że swoją gospodarkę tworzyły na bazie imigrantów. Stany to kraj przybyszów z Europy. Kiedyś Stany wykorzystywały darmową pracę niewolników afrykańskich, później wykorzystywano tania pracę przybyszów z Irlandii i Europy Zachodniej. W chwili obecnej Stany mają imigrantów wysoko wykształconych. W niektórych dziedzinach nawet 15% zatrudnionych to są osoby, które zdobyły wykształcenie poza granicami Stanów Zjednoczonych. Około 400tyś informatyków jest obcego pochodzenia, większość z nich pochodzi z Indii.
Poza tym Stany znajdują się w takim ciekawym położeniu geopolitycznym - w ciągu ostatnich 100 lat wojny omijały terytorium Stanów.
Stany to kraj stosunkowo młodych ludzi. Imigranci w Stanach charakteryzują się: energią życiową dużym potencjałem chęci do pracy, przewagą mężczyzn nad kobietami.
Japonia.
Jest drugim krajem na świecie. Kraj ten po II wojnie nie dogrywał zasadniczej roli. Jednak obecnie obserwuje się niesamowitą dynamikę wzrostową tego kraju. Różnica pomiędzy Japonią a Stanami wynosi 7 punktów i systematycznie maleje, oznacza to, że dynamika wzrostowa w Japonii jest znacznie wyższa niż w Stanach Zjednoczonych. Dlaczego ten kraj tak się rozwinął?
Japonia nie ma surowców, ani odpowiednich warunków przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa. Znajduje się ona w strefie subdukcji - są tam trzęsienia ziemi, wulkany, tsunami (30-40 metrowe fale o prędkości 200km/h Spowodowane trzęsieniem dna oceanicznego).
O potędze tego narodu stanowi jego społeczność. Jest to bardzo wykształcone społeczeństwo, o pewnych określonych predyspozycjach. Jest to społeczeństwo bardzo pracowite, mają najkrótsze urlopy. Uczniowie w szkołach chodzą jednakowo ubrani. Jest tam system, który nie pozwala się nikomu wyróżniać. Dla ludzi najważniejsza jest praca, i to praca w jedym miejscu.
Niemcy
Wielka Brytania i Francja - mają podobną wartość PKB.
Włochy
Rosja jest dopiero na 14 pozycji na świecie.
Polska jest na 30 pozycji.
Kraje najbogatsze:
Australia
Jest to najbogatszy naród. Wyliczono to sumując wartość bazy surowcowej, infrastruktury tworzonej przez człowieka oraz wartość jaką sobą przedstawiają poszczególne społeczeństwa. To wszystko składa się na wartość majątku narodowego w przeliczeniu na jednego mieszkańca.
Kanada - tutaj o bogactwie decyduje baza surowcowa. Szwajcaria - tutaj o potencjale gospodarczym świadczy wykształcone społeczeństwo.
Czynniki warunkujące rozwój przemysłu.
" strefy klimatyczne - kraje najlepiej rozwinięte znajdują się w strefach, gdzie panuje
klimat umiarkowany , podzwrotnikowy, śródziemnomorski. " położenie na szlakach komunikacyjnych - np.: Singapur, RPA, Honkong. " ukształtowanie terenu - większość państw dobrze rozwiniętych znajduje się na
terenach nizinnych lub wyżynnych, tereny górzyste nie są zaludnione. Wyjątkiem jest
Szwajcaria, Austria i Słowenia, na bardzo dużych wysokościach położone są: Peru i
Meksyk " łatwy dostęp do wody - ważna jest zarówno woda w jeziorach, rzekach, służąca
żeglowaniu i połowom ryb, ale także woda pitna, (np.: Bliski Wschód ma bardzo
ograniczony dostęp do wody pitnej)
• położenie geopolityczne - Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia -kraje te świetnie prosperują między innymi dlatego, że nie było na ich terenie wojen.
• gleby
• występowanie surowców
• migracje - Np.: Stany Zjednoczone, do których migrowali ludzie dobrze wykształceni
• religie - Kraje najbogatsze, najlepiej rozwinięte są to kraje protestanckie: Wielka Brytania, Niemcy, Stany Zjednoczone, Kanada. Zarówno protestantyzm jak i katolicyzm gloryfikuje pracę. Ale religia protestancka gloryfikuje dorabianie się poprzez pracę i ma wysoki szacunek dla własności prywatnej. Natomiast w katolicyzmie jest zasada, że majątkiem trzeba się dzielić.
• stosunki społeczno-polityczne - kraje rozwinięto to są kraje demokratyczne, gdzie poszczególne grupy społeczeństwa mają takie same prawa. Jest uprawnienie w dostępie do różnych dóbr, takich jak wykształcenie, czy opieka medyczna i socjalna. Także ochrona praw obywatelskich i ochrona prawa do własności. W krajach słaborozwiniętych tego nie ma.
Produkt Krajowy Brutto w poszczeg. krajach.
Mamy podstawowy wskaźnik, którym bardzo często się posługujemy - PKB w przeliczeniu na
1-go mieszkańca.
Są dwa sposoby liczenia PKB na 1-go mieszkańca;
• wartość PKB przeliczamy na wartość w dolarach (wg. kursu)! następnie dzielimy na liczbę mieszkańców
• naliczanie
według parytetu siły nabywczej dolara - czyli ile można zakupić w
poszczególnych krajach z a 1-go dolara. Kraje wysokorozwinięte mają ten wskaźnik duży, a staborozwinięte mały. ;
Ale są pewne kraje, które mają wysoką wartość PKB, ale nie są krajami rozwiniętymi. Żeby można było mówić o kraju, że jest rozwinięty, musi mieć on takie cechy:
• nowoczesny przemysł
• nowoczesne rolnictwo
• wysokowykształcone społeczeństwo
• duży wskaźnik PKB
Np. Kraje Bliskiego Wschodu mają bardzo duży wskaźnik PKB, ale nie są krajami rozwiniętymi, ponieważ nie spełniają wszystkich cech.
Aglomeracja monocentryczna i policentryczna.
Aglomeracja - to znaczy, że powstają cale skupiska miast znajdujących się koło siebie.
Aglomeracja monocentryczna - polega ha tym, że powstaje jedno główne miasto dominujące
tak jak np,: Warszawa i wokół niego małe miasteczka. Taka sytuacja jest również w przypadku
Lodzi, Krakowa, i Wrocławia.
Aglomeracja policentryczna (konurbacja) - jest wiele miast równorzędnych. Nie ma miasta
dominującego. Przykładem jest aglomeracja śląska. Miasta powstawały przy kopalniach i
równolegle się rozrastały i w związku z tym żadne nie zdominowało pozostałych. Innym
przykładem jest Trójmiasto. Konurbacja powstaje tam, gdzie są kopalnie, porty nad rzekami lub
morzami.
Megalopolis - są to połączone ze sobą, w wyniku coraz większego rozrastania, aglomeracje. Brak jest tam terenów rolniczych i nie ma rolnictwa towarowego. Przykładem megalopolis jest wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych, skupiska miast na pograniczu Stanów i Kanady. W Europie nie ma jeszcze megalopolis.
Unipol - w Japonii - Tokio.
Wskaźnik urbanizacji
Wskaźnik urbanizacji jest to odsetek mieszkańców miast, czyli jaki udział stanowią mieszkańcy miast w relacji do ogólnej liczby ludności w danym kraju. Potowa liczby ludności świata mieszka w miastach.
Kryterium wydzielania miast jest bardzo różne. Na Grenlandii wystarczy 1000 osób i już jest miasto, w Japonii aż 30 tysięcy. Żeby statystyka międzynarodowa była porównywalna przyjęto liczbę 2 tysięcy. W Polsce również przyjęto 2 tysiące. Ale może być trochę mniej, jeżeli dane miasto spełnia swoje funkcje na rzecz otoczenia.
Najsilniej zurbanizowana jest Europa Zachodnia - w ponad 85%. Ale są wyjątki np.:
Francja w 75%, kraje Beneluxu w 95%, kraje slaborozwinięte w 40%.
Wskaźniki te już od dłuższego czasu nie rosną. Nie ma przepływu ludności ze wsi do miast, a wręcz odwrotnie. Np.: w Wielkiej Brytanii wskaźnik ten znacznie zmalał. W Ameryce Północnej wskaźnik urbanizacji wynosi 75%. W krajach słaborozwiniętych - 40% - to znaczy, że są i takie kraje, gdzie wskaźnik wynosi kilkanaście procent. Chiny, Wietnam, Indie - 20% Kraje Europy wschodniej i środkowej - 50 - 60% Polska-61,8%.
W Ameryce Południowej jest zupełnie inaczej. Związane jest to z organizacją rolnictwa na tym kontynencie. Olbrzymie gospodarstwa rolne prywatne i bardzo mały udział drobnych rolników z małymi poletkami. Zatrudnienie w rolnictwie jest więc niewielkie. W związku z tym jest tam bezrobocie agralne wynikające z braku ziemi - ludzie wędrują do miast. Nie ma tam małych i średnich miast są tylko wielkie molochy. Należą one do największych miast na świecie. 40% ludności mieszka w slumsach na obrzeżach miast. Miasto nie gwarantuje wszystkim miejsc zamieszkania, pracy, szkół, opieki medycznej. Gwarantuje to jedynie 60-70% społeczności.
Takich miast nie mamy w Europie.
Powyższe zjawisko nazywa się nadurbanizacją lub suburbanizacją - czyli miasta tylko '• w części rozwijają się w kategoriach ekonomicznych czy społecznych, a przede wszystkim rozwijają się co do liczby mieszkańców, Z procesem tym mamy doczynienia w Indiach, Kairze, Egipcie.
W Polsce wskaźnik urbanizacji wzrósł dwukrotnie: w latach 50-60 i do połowy lat 70-tych. l od tamtej pory nie rośnie.
W przypadku procesów dezurbanizacji i reurbanizacji - procesy te zachodzą spontanicznie, bez udziału władz miasta. Mieszkańcy miast przenoszą się bo jest im tak wygodniej.
W przypadku deglomeracji są to działania podejmowane przez władze miasta na rzecz ograniczenia jego rozwoju. Takie decyzje mogą być podejmowane wtedy, gdy infrastruktura jest wykorzystywana maksymalnie: wodociągi, kanalizacja, sieć energetyczna. Deglomeracja czynna - jest to wynoszenie zakładów poza miasto. Liczy się na to, że ludzie również wyniosą się poza miasto. Takie decyzje podejmowane były w dobie socjalizmu. Metoda ta była kosztowna i nie przynosząca pozytywnego efektu. Deglomeracja bierna - polega na tym, żeby stworzyć taką otoczkę wokół społeczności miejskiej, aby ona sama podjęła decyzję o opuszczeniu miasta. Ta metoda to podatki i różne opłaty, t wtedy sami dochodzimy do wniosku, że nie stać nas na płacenie tych opłat, więc sami opuszczamy miasto.