definicja i podział ekonomii 2 2


  1. Definicje ekonomii

    1. Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. (Begg)

    2. Ekonomia jest nauką o tym, w jaki sposób społeczeństwo używa ograniczonych zasobów dla produkcji dóbr i w jaki sposób dzieli je między różne grupy społeczne. (Caban)

    3. Ekonomia, czy też ekonomia polityczna, jest nauką o procesach gospodarczych, tzn. procesach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia potrzeb ludzkich (PWN-Milewski)

    4. Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu. (Czarny)

    5. Ekonomia jest nauką o prawidłowościach rządzących procesem gospodarowania, czyli działalnością gospodarczą ludzi. (Milewski)

    6. Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. (Nasiłowski)

    7. Ekonomia zajmuje się problemem, w jaki sposób społeczeństwo rozdziela (dokonuje alokacji) stosunkowo rzadkie zasoby, posiadające różnorodne zastosowania, w celu produkowania dóbr, oraz w jaki sposób dzieli wytworzone dobra między członków społeczeństwa.

    8. Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów, które mogą mieć także inne, alternatywne zastosowania, w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję: obecną i przyszłą pomiędzy różne osoby i grupy w społeczeństwie (wg wykładu)

    9. Ekonomia jest nauką o pieniądzu, stopie procentowej i innych kwestiach pieniężnych.

Czyli ekonomia tłumaczy zachowania ludzi, kładzie nacisk na ograniczoność (rzadkość) zasobów, zadaje 3 podstawowe pytania: co, jak i komu? Pokazuje różne możliwości zastosowania ograniczonych zasobów.

Poczynając od XVIIw. Upowszechnił się termin ekonomia polityczna, znaczący mniej więcej to samo, co społeczna. Współcześnie zwłaszcza w literaturze anglosaskiej stosuje się tylko ekonomia.

  1. Podział ekonomii

    1. W zależności od zakresu i szczegółowości badań:

      1. Mikroekonomia - bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie (branże) gospodarki. Analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada czynniki wpływające na popyt i podaż (oraz produkcję), oraz na wysokość cen. Analiza mikroekonomiczna szczegółowo bada indywidualne decyzje dotyczące pojedynczych towarów. Do badań zachowań producentów wykorzystuje się takie pojęcia jak:

        1. zysk

        2. koszty

        3. stopa procentowa

        4. renta

      2. Makroekonomia zajmuje się analizą gospodarki jako całości. Bada m.in. czynniki wpływające na poziom i zmianę wielkości takich jak: globalna (łączna) produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny (średni) poziom ich cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii są także kwestie: struktury materialnej gospodarki narodowej, poziom zdolności produkcyjnych i stopień ich wykorzystania, poziom bezrobocia, dochód narodowy, bilans handlowy i płatniczy, poziom inflacji. Makroekonomia kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości. W swej metodzie celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki.

    1. Ze względu na podejście do przedmiotu ekonomii:

      1. Ekonomia pozytywna (sądy pozytywne) - zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnianiem zasad funkcjonowania gospodarki. Sądy próbują odpowiedzieć na pytania typu: jakie zjawiska, procesy i działania mają istotny wpływ na gospodarkę, jakie są przyczyny, uwarunkowania i następstwa pewnych zjawisk, do jakich skutków prowadzą takie, czy inne działania ludzi itp.

Ekonomia pozytywna dąży do wypracowania uniwersalnych metod i narzędzi analizy ekonomicznej, celem sformułowania obiektywnych wniosków - mówi jak jest.

      1. Ekonomia normatywna (sądy normatywne) - dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

Z sądami normatywnymi mamy do czynienia, gdy badacz wyraża swe przekonania i formułuje pewne zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk. - mówi jak powinno być.

  1. Funkcje ekonomii

    1. Funkcja poznawcza - dostarczanie wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach, oraz ich przyczynach i skutkach. Analizowanie zjawisk i procesów gospodarczych oraz ich interpretacja ma na celu odsłonienie mechanizmów panujących w danej gospodarce.

    2. Funkcja aplikacyjna - polega na tym, że ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstwo domowych, przedsiębiorstw, państwa, związków zawodowych itp. Wskazówki te ułatwiają podejmowanie decyzji, a tym samym oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych. Ekonomia formułuje zalecenia terapeutyczne dla gospodarki, wskazuje środki i sposoby osiągania pożądanych celów. Funkcja ta jest teoretyczną podstawą polityki gospodarczej.

  1. Zasoby, potrzeby, dobra

0x08 graphic
0x08 graphic

Potrzeby:

0x08 graphic

Do zaspokojenia potrzeb służą dobra. Charakteryzują się one użytecznością i rzadkością, a gospodarka oznacza zatem podejmowanie wyborów odnośnie dóbr rzadkich i użytecznych.

Człowiek jest w społeczeństwie na określonym szczeblu rozwoju i odczuwa różnego rodzaju potrzeby.

Część z potrzeb ma charakter biologiczny. Inne są wynikiem współżycia ludzi w społeczeństwie, są wytworem kultury danego społeczeństwa.

Nawet potrzeby biologiczne mają charakter i postać zależną od kultury społeczeństwa.

Zasoby (czynniki produkcji) służą jako nakłady do produkowania dóbr. Zasób jest ilością dóbr ekonomicznych w danym momencie. Nazywane jest też dobrem produkcyjnym, którego ograniczoność niesie za sobą ograniczoność dóbr konsumpcyjnych. Stanowią tzw. koszt produkcji.

Zasoby dzieli się na trzy podstawowe grupy:

  1. zasoby ludzkie - kapitał ludzki - czynnik ludzki - siła robocza - praca - ludzie wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniami. Istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji ciągłego rozwijania swojej wiedzy. Ma to wpływ na efektywność produkcji (nowe narzędzia pracy, systemy organizacji pracy) i wykorzystywanie pozostałych czynników; wiedza też elementem rzadkości.

  2. zasoby naturalne - surowce naturalne - ziemia - dobra nie będące wytworem pracy człowieka, dane przez naturę. Jest to ziemia, surowce mineralne, drewno. Człowiek wykorzystuje je do wytwarzania towarów i usług. Dzielą się na:

    1. odnawialne (np. lasy)

    2. nieodnawialne - stałe (np. ropa naftowa, minerały)

  3. zasoby kapitałowe - kapitał (rzeczowy, finansowy) - wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych, będące wytworem pracy człowieka (półfabrykaty, narzędzia pracy). Kapitał dzieli się na:

    1. środki pracy - wszystkie maszyny, narzędzia itp., przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi (oddziałując nimi na przedmioty pracy)

    2. przedmioty pracy - surowce i półfabrykaty, na które skierowana jest praca, mające na celu wyprodukowanie dobra.

Do zasobów kapitałowych zalicza się również kapitał finansowy - środki pieniężne pod różnymi postaciami (akcje obligacje- charakter dłużny, czeki, weksel, akcja - charakter własnościowy, certyfikat depozytowy - wykupuje się go na określoną sumę, za cenę niższą od nominalnej, od razu znamy odsetki, z reguły krótki okres [90 dni], są na okaziciela, odsetki dostajemy razem z naszymi pieniędzmi odsprzedając z powrotem certyfikat do banku po wygaśnięciu terminu, nie ma prolongowania).

Zasób rzadki (ograniczony) to taki, ma który popyt przy jego cenie równej zero przewyższa dostępną podaż.

Zjawiska ekonomiczne mierzy się w czasie i wyróżnia:

Dobra można podzielić na:

Zasada racjonalnego gospodarowania (tzw. zasada gospodarności):

  1. zasada największego efektu przy danym nakładzie środków

  2. zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu

V. Krzywa transformacji (krzywa możliwości produkcyjnych).

Krzywa możliwości produkcyjnych określa maksymalną z możliwych wielkość produkcji jednego dobra przy danych rozmiarach produkcji dobra drugiego. Obrazuje ona warianty („mapę”) wyborów, jakich społeczeństwo musi dokonać w procesie decydowania o strukturze produkcji.

Ograniczoność zasobów sprawia, że punkty położone na zewnątrz krzywej możliwości produkcyjnych są nieosiągalne. Stąd inna nazwa - granica możliwości produkcyjnych. Produkcja odpowiadająca punktom poniżej krzywej jest nieefektywna. Przesuwając się w kierunku krzywej (z punktu (0,0)) otrzymuje się możliwość zwiększenia wytwarzanej ilości jednego dobra nie tracąc nic z drugiego.

Zatrudnienie

Produkcja

A

B

A

B

0

5

0

15

1

4

5

14

2

3

9

12

3

2

12

9

4

1

14

5

5

0

15

0

0x08 graphic

Z KMP wiąże się pojęcie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych możliwości).

Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub wartości.

KMP reprezentuje na całej swojej długości najlepszą, możliwą do wytworzenia strukturę produkcji przy niezmienionym zasobie czynników wytwarzania. Oznacza to, że jeżeli zasoby czynników produkcji ulegną zmianie, to krzywa przesunie się w stronę początku układu (malejąca ilość zasobów) lub w kierunku przeciwnym (rosnąca ilość zasobów, nowe technologie).

Stopa substytucyjności nie jest stała (byłaby dla linii prostej na wykresie) tzn., że zwiększenie produkcji dobra A o stałą wielkość powoduje zmniejszenie produkcji dobra B o różną (rosnącą) wielkość. Stosunek efektów dodatnich do ujemnych jest coraz mniejszy.

Działa tutaj prawo malejących przychodów (rosnących kosztów), zwane też prawem malejącego przyrostu produkcji zwiększonej.

  1. Historia myśli ekonomicznej i główne nurty, geneza nazwy

    1. Starożytna Grecja - nazwa pochodzi od słów oikos (dom) i nomos (przepis, prawo)

      1. Okres archaiczny - Solon (365-650 p.n.e.) - wielki reformator gospodarki ateńskiej (system miar i wag, handel zamorski, rzemiosło oddzielone od rolnictwa)

      2. Okres klasyczny

        1. Ksenofont (444-355 p.n.e.) - „Oikonomikos“- pierwszy traktat z ekonomii w kulturze śródziemnomorskiej (przepisy dotyczące spraw domowych, zasady prowadzenia gospodarstwa domowego o typie niewolniczym)

        2. Arystoteles (384-322 p.n.e.) oikonomia - nazwa dla określenia umiejętności nabywania, zdobywania dóbr niezbędnych do życia, użytecznych dla domu, państwa.

        3. Platon - społeczny podział pracy - jednostki wybitne na stanowiska kierownicze

    2. Starożytny Rzym

      1. Okres królewski - Serwiusz Tuliusz - prawny podział ludności

      2. Okres republiki - Kato (Katon) (234-149 p.n.e.) - obowiązki włodarza, bodźce do pracy

      3. Okres cesarski

    3. Średniowiecze

      1. (II-XI) - kształtowanie się feudalizmu

      2. (XII-XV) rozkwit feudalizmu

Tomasz z Akwinu - myśl kanonistyczna:

0x01 graphic

    1. Merkantylizm - pierwszy samodzielny kierunek - nazwa od włoskiego mercante - kupiec

      1. Wczesny - monetaryzm, bulionizm - kruszec był wartościotwórczy

        1. zakaz wywozu kruszców z kraju

        2. eksport przynosi koszty utrzymania pracownika

        3. import utrzymuje obcych pracowników

        4. kraj rolniczy nie będzie bogaty

        5. samowystarczalność gospodarki

      2. Właściwy - system manufakturowy

        1. aktywizacja bilansu handlowego

        2. rola reeksportu

        3. protekcjonizm i interwencjonizm

        4. większa podaż siły roboczej = niższa cena pracy = niższa płaca

        5. polityka chroniła pracodawców

        6. wprowadzono płacę maksymalną

        7. „kto nie pracuje ten nie je”

Stworzenie podstaw rozwoju gospodarki kapitalistycznej przez przyspieszenie akumulacji kapitału; akumulacja pierwotna: grabież kolonii, nieekwiwalentna wymiana w handlu zagranicznym, cła, podatki, dług publiczny, konfiskata ziemi kościelnej, rugi chłopskie.

Wynalazki ekonomiczne: weksle, przekazy, akredytywy, akcje, giełda, towarzystwa ubezpieczeniowe, lombardy i system bankowy.

1562 - Elżbieta I - „Prawo o pracy” - regulacja dnia roboczego i poziomu płac”

Przedstawiciele:

Merkantyliści uznali inflację za koniec świata.

    1. Fizjokratyzm - położył duży nacisk na rolnictwo

      1. Piere le Pesant de Bousguillabert - prekursor i przeciwnik Colberta

      2. Francois Quensay - lekarz - mistrz i twórca szkoły - uważał, że porządek normatywny (odwieczny idealny plan świata) i porządek pozytywny (dzieło ludzi, ustrój) powinny być zbieżne.

0x01 graphic

Ten system się nie sprawdził, bo właściciele więcej wydawali w jałowej na luksusy niż na jedzenie w produkcyjnej i zachwiali równowagę.

Uważał, że tylko właściciele powinni płacić podatek - koncepcja podatku jedynego.

Wartościotwórczą stała się sfera produkcji.

Praca źródłem dochodu netto.

Pieniądz niewolnikiem handlu a nie tyranem. We Francji manufaktury miała tylko szlachta, produkty były ekskluzywne i drogie.

    1. Ekonomia klasyczna

      1. William Petty - prekursor

        1. wprowadził statystykę

        2. teoria czynników produkcji

        3. rachunek dochodu narodowego

        4. pieniądz papierowy

        5. 3 warianty mierników wartości

          1. przeciętna dzienna racja utrzymania robotnika

          2. konwersja renty naturalnej w pieniądz

          3. „prosty naturalny procent”

      2. Adam Smith (1713-1790) - 1776 „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”

        1. homo economicus - człowiek ekonomiczny, reagujący tylko na bodźce finansowe, dążący do pomnażania kapitału; egoistyczne cechy homo economicusa prowadzą do specjalizacji, a zatem do większej wydajności

        2. bogactwo narodów to dochód narodowy - źródłem bogactwa jest praca

        3. liberalizm ekonomiczny - „niewidzialna ręka rynku” - nieingerowanie państwa w sprawy gospodarcze

        4. koncepcje wartości:

          1. wartościowa - o wartości towaru decyduje ilość pracy wydatkowanej na jego wytworzenie

          2. ilościowa - o wartości towarów decyduje ilość innych towarów i pieniądza na rynku

          3. kosztowa - o wartości towaru decydują koszty produkcji wartość =koszty produkcji = cena

        5. podział rodzajów ceny

          1. naturalna = wartość = koszty produkcji

          2. rzeczywista

          3. rynkowa - tak jak rzeczywista, zależna od stosunku między ilością towaru na rynku (podaż) a popytu gotowych zapłacić cenę naturalną

        6. pieniądz jest zwykłym środkiem ułatwiającym wymianę

          1. funkcja miernika wartości

          2. funkcja środka cyrkulacji

        7. prawo obiegu pieniądza - nie ilość pieniądza określa poziom cen, ale poziom cen określa ilość pieniądza w obiegu.

        8. teoria pracy

          1. produkcyjnej - opłacanej z kapitału - materializującej się

          2. nieprodukcyjnej - opłacanej z dochodu - nie materializującej się

      3. David Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”

        1. zwalczanie ustaw zbożowych

        2. liberalizm ekonomiczny

        3. stosunki kapitalistyczne uważał za naturalne i wieczne

        4. oczyścił teorię Smitha z niekonsekwencji

        5. globalny fundusz płac - wartość stała

        6. konkurencja bodźcem do akumulacji i rozwoju sił wytwórczych

        7. teoria wzrostu gospodarczego (pesymistyczna) - widział granice wzrostu

          1. prawo malejącej stopy zysku

          2. malejącej wydajności gleby

        8. teoria kompensacji - bezrobocie jest trwałe ale duża fluktuacja - zwalniani, zastępowani przez maszyny znajdą pracę przy ich produkcji.

        9. wyznawał szkołę pieniężną - ilość banknotów w obiegu powinna odpowiadać ilości kruszcu znajdującego się w banku.

      4. William Nassau Senior - praca (robotnik daje czas - nagrodzony płacą) + abstynencja (kapitalista ogranicza konsumpcję - nagrodzony zyskiem) = dobra. Twierdzenia Seniora:

        1. działalność człowieka powinna kierować się zasadą gospodarności

        2. działalność człowieka powinna uwzględniać wzrost ludności - wydajniej pracować

        3. produkcja rolnicza - malejąca wydajność ziemi

        4. produkcja przemysłowa - rosnąca wydajność produkcji

      5. Jean Baptiste Say (Francja) - traktat o ekonomii politycznej” - prawo rynków

        1. wymiana produkt za produkt

        2. praca sama sobie stwarza rynki zbytu

        3. pieniądz jest tylko środkiem wymiany

    2. Szkoła niemiecka (historyczna) - ekonomii nie można oderwać od reszty historii

      1. Wilhelm Roscher - ekonomia powinna uwzględniać historyczny przebieg zjawisk

      2. Bruno Hildebrand - życie społeczne jest całością - izolowania jakiejkolwiek części (np. procesu gospodarczego) jest sztuczne i fałszujące

      3. Gustaw Schmoller - odrzucił homo economicus - nie uważał ekonomii za osobną dyscyplinę naukową

      4. Werner Sombart - koncepcja ducha kapitalizmu, którego znalazł u Żydów i uznał ich za siłę nośną kapitalizmu:

        1. pracowitość

        2. oszczędność

        3. inteligencja

        4. gospodarność

        5. solidarność

        6. zdolności organizacyjne

      5. Max Weber - ducha kapitalizmu znalazł w etyce protestanckiej; Typ - obiekt lub konstrukcja pojęciowa, spełnia rolę wzorca służącego systematyzacji, podporządkowaniu i opisowi pewnej rzeczywistości. Typ idealny - konstrukcja pojęciowa złożona z zespołu cech nie będących uogólnieniem cech danego zjawiska. Odpowiada integracji zjawiska społecznego, uogólnieniem natury geometrycznej. Idealny typ społeczny może urzeczywistnić się w konkretnym historycznym procesie gospod., może być skonstruowany na podstawie badań historycznych stosunków gospod., społecznych norm prawnych i ideologii danej epoki

    3. Ekonomia Karola Marksa

      1. Na gruncie angielskiej ekonomii klasycznej

      2. Chciał znieść kapitalizm drogą rewolucji proletariatu (ale tylko w krajach rozwiniętych)

      3. Motorem postępu ciągły rozwój sił wytwórczych

      4. Koncepcja „rezerwowej armii pracy”

    4. Ekonomia neoklasyczna

      1. Szkoła austriacka psychologiczna - tradycja rozumowania przyczynowego (a nie przyczynowo - skutkowego)

          1. 0x08 graphic
            Karl Menger - twórca - „zasady ekonomii politycznej”

Stworzył tzw. „Trójką Mengera” obrazujący działanie jednostki gospodarującej - trójkąt ten obrazował skalę potrzeb i stopień ich zaspokojenia. Cyfry rzymskie I do X oznaczały grupy towarowe, gdzie klasa I była najważniejsza, a X najmniej ważna, cyfry arabskie 1 do 10 ilustrują użyteczność (znaczenie potrzeb) towarów w miarę, jak rosła wielkość ich konsumpcji.

Zaspokajanie potrzeb następowało od najsilniejszych, mających najwyższą rangę dla podmiotu gospodarującego, do najmniej cenionych tak, że w miarę zaspokajania potrzeb w każdej klasie konsument uzyskiwał mniejszą porcję zadowolenia (tzw. mengerowska teoria nasycalności potrzeb - późniejsze I prawo Gossena, malejącej użyteczności krańcowej.

Mengerowska teoria wartości wyjaśniała tzw. paradoksu wartości nierozwiązywalnego na gruncie klasycznej teorii ekonomii (woda i diament - I i VIII)

II prawo Gossena wyrównywania użyteczności krańcowej - człowiek dąży do maksymalizacji zadowolenia, tak dzieląc dobra, aby krańcowe korzyści były równe.

          1. Friedrich Wieser - rozwinął myśl, że struktura podziału bogactw wywiera wpływ na wartość, jaka by istniała przy egalitarnym podziale, nie popierał polityki liberalnej; Wprowadził termin granicznej (najniższej) użyteczności decydującej o wartości dobra --"„Grenznutzen”. Inaczej niż Bahm - B. uważał, że o wartości danego dobra decyduje ograniczona użyteczność, więc wartość zapasów dóbr = iloczynowi dóbr przez ograniczoną użyteczność. Wartość przedmiotowa wymierna jest tylko stosunkiem wymiennym dóbr, zaś cena tą wartością wyrażoną w pieniądzu. Rachunek wartości można traktować jako uproszczony rachunek użyteczności. Wieser sformułował prawo wyrównywania się użyteczności. Zastrzeżenie: równość wszystkich użyteczności nie istnieje (np. nie można zrównać użyteczności samochodu i chleba). Przy rozrachunku wartości produktu między czynniki produkcji, praca i ziemia dostają udział równy ich dochodowi, gdyż nie ponoszą żadnych kosztów. Przychód kapitału, prócz zwrotu kosztów, mieści w sobie dochód, czyli procent. Jego istnienie tłumaczy jedynie produkcyjność kapitału. Pieniądz posiada podmiotową wartość wymienną (opartą na użyteczności granicznej), nie ma wartości użytkowej. Społeczno - gospodarcza subiektywna wartość pieniądza - stosunek przeciętnego poziomu cen do przeciętnego pokrycia zapotrzebowania.

          2. Eugen Böhm-Bawerk - „Kapitał i zysk z kapitału” - zwany burżuazyjnym Marksem; Teoria procentu: Dowodzi, że istnieje prawo psychologiczne, które polega na wyższym wartościowaniu dóbr teraźniejszych do dóbr przyszłych. Rezygnacja z natychmiastowego użycia dóbr na cele konsumpcyjne i przeznaczenie ich na cele produkcyjne wymaga rekompensaty, która stanowi zysk od kapitału ( wg teorii Bawerka - procent). Bohm - Bawerek w teorii procentu nawiązuje do teorii wstrzemięźliwości, wg której nabywa się tytuł do zysku przez wstrzymywanie się od konsumpcji, zysk jest więc wynagrodzeniem za wstrzemięźliwość. Wyjaśnia zysk jako zjawisko wtórne. % - samodzielne wynagrodzenie kapitału, wynikające z preferencji w czasie lub faktu ponoszenia ryzyka. Nie można tego odnosić do całości układu gospodarczego. Teoria ceny - cena rynkowa danego dobra to wyprodukowanie różnych indywidualnych, subiektywnych ocen jego wartości dokonanych przez nabywców i sprzedawców.

      1. Szkoła lozańska - matematyczna - próba przedstawienia obrazu systemu gospodarczego w formie układu równań - szkoła ta bada warunki równowagi danego systemu gospodarczego, ujmuje procesy ekonom. od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Wg tej szkoły produkcja jest swoistą wymianą usług produkcyjnych, a czynnikiem determinującym jest popyt. Cena to proporcja wymiany dóbr, jej miernikiem może być dowolne dobro. Kapitał to zasób trwałego użytkowania, który przynosi dochód do kapitału zalicza się też zdolności osobiste (Walras, Pareto).

        1. dzielili ekonomię na czystą i stosowaną

        2. wyłączali psychologię z ekonomii

        3. stosowali skomplikowane formuły

        4. dali podstawy ekonometrii

        5. teoria wyboru konsumenta - ograniczenie budżetowe tworzy różne koszyki dóbr dostępnych dla konsumenta, są jednak wyjątki, mierzalność zachowań konsumenta jest więc trudna

Teoria równowagi ogólnej Walrasa

Teoria ta jest odpowiedzią na pytanie jakie zadał Walras: jaka wymiana będzie sprawiedliwa? Taka w procesie której wartości wymieniane będą sobie równe, tzn. gdy: 1)dobro ma jedną cenę w danej gospodarce, 2)cena dobra jest równa kosztom jego wytworzenia. Walras utrzymywał, że oba warunki będą spełnione w przypadku wolnej konkurencji. W tym celu skonstruował model równowagi ogólnej. Uważał on jednocześnie, że model ten przyczynia się do ustanowienia spokoju społecznego. Założenia: 1)każda z gospodarujących jednostek max swoją użyteczność, 2)istnieje wolna konkurencja, 3)w gospodarce istnieje mnogość jednostek gospodarujących, 4)występuje powszechna współzależność zjawisk (proces tworzenia następuje w wyniku spotkania się na rynku konsumentów i producentów). Przykład rozumowania Walrasa: co się stanie, gdy dana grupa konsumentów zmieni swoje preferencje? (więcej X). Cena x rośnie => wzrost zysków producentów robiących x => rośnie popyt na czynniki potrzebna do produkcji x => cena tych czynników produkcji rośnie => rośnie podaż czynnika potrzebnego do produkcji x. Występuje tu analiza cząstkowa. Analizujemy zmiany zachodzące w ramach jednego rynku. W systemie proponowanym przez Walrasa jest porządek, bowiem jest on koordynowany przez system cen (istnieje taki wektor cen, który umożliwia powstanie równowagi ogólnej). 1)na każdym rynku popyt = podaż, 2)każdy wymieniający musi osiągnąć max satysfakcji. 1 i 2 muszą być spełnione aby zaistniała równowaga ogólna. Formalne warunki równowagi: konsument optymalizuje użyteczność, gdy MU1/P1 = MUn/Pn producent optymalizuje użyteczność, gdy MD1/P1 = MDn/Pn.

Prawo Pareta - statystycznie wyeliminowano tendencje rozkładu dochodu. Ujmuje procesy ekonomiczne od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Zastępuje pojęcie użyteczności konstrukcją nowych obojętności w odniesieniu do określonego dobra. Krzywe te razem z krzywymi preferencji i ścieżkami cen mają pomóc w znalezieniu ceny równowagi konsumenta. Rozwinął prawo zmniejszających się przychodów z rolnictwa, uważał że bardziej intensywne użycia jednostki ziemi powyżej pewnego punktu to przyczyna zmniejszającego się przychodu. Wprowadził pojęcia preferencji - systemu subiektywnego ocen, które odzwierciedlają potrzeby (gusty) odczuwane, na podstawie których konsument dokonuje wyboru. Przedstawił rozwiniętą teorię równowagi gospodarczej (jako przedstawiciel szkoły lozańskiej). Autor „Wykładu ekonomii politycznej” i „Podręcznika ekonomii politycznej”. W teoriach socjalistycznych i politycznych zbliżył się do włoskiego faszyzmu. Próbuje tworzyć ekonomię „czystą” tzw. naukę na wzór nauk przyrodniczych, miała to być ekonomia ścisła, obiektywna, ponadklasowa i powszechna. Zajmował się czynnikami określającymi podaż (tj. kosztami prod.).

      1. Szkoła anglo-amerykańska (neoklasyczna) - rozbudowali mikroekonomię, podstawy teorii ekonomicznej. Widzą współzależność pomiędzy czynnikami gospodarki. Zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenoszą się na szczebel makroekonomiczny

        1. Alfred Marshall - największy wkład - „Zasady ekonomiki” - analiza podażowo -popytowa. Zjawiska ekonomii ujmował w sposób subiektywny, nie odcinając się od tradycji klasycznych starał się połączyć je z nowym, subiektywistycznym punktem widzenia. Związki między zjawiskiem i wielkościami ekonomicznymi mają charakter związków funkcjonalnych, np. cena to funkcja popytu, a popyt to funkcja ceny. Uważa, że wartość i cenę w równym stopniu określają popyt i podaż jak i podaż oraz koszty produkcji. Prowadził analizę procesów rynkowych przy założeniu konkurencji doskonałej, jest twórcą teorii wartości ceny, metody równowag cząstkowych, teorii popytu, pojęcie ceny popytu oraz elastyczny popyt, podaż i renta konsumenta. Wg Marshalla główną treść ekonomii stanowi stosunek człowieka do rzeczy, a nie ekonomiczny stosunek między ludźmi. Zajmował się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, uważał że wywody muszą być zrozumiałe dla całego społeczeństwa, badał także historię pojęć. Ekonomia to nauka jak ludzie żyją, w codziennym życiu.

Teoria pieniądza - za pieniądz uważa Marshall pieniądz kruszcowy, banknoty wymienialne i niewymienialne oraz bilety państwowe, czyli prawne śr. płatnicze (czeki i weksle inne). Popyt na pieniądz kształtuje się w zależności od siły kupna pieniądza. Wartością pieniądza jest wartość wymienna wykazująca się w ogólnym poziomie cen.

        1. W. St. Jevons - założyciel - praca jest działaniem skierowanym na uzyskanie zadowolenia, ale pociąga za sobą przykrość z użycia ciała i umysłu. Pozyskiwanie owoców pracy - produktu i płacy towarzyszy jednocześnie przykrość i zadowolenie, użyteczność płacy ma tendencję malejącą. Pozyskiwanie coraz większej ilości produktów pracy i coraz wyższej płacy przynosi coraz mniejsze przyrosty zadowolenia i użyteczności.

Końcem teorii był Wielki Kryzys Gospodarczy w latach '20 XXw. - wywołany spekulacjami - przy okresie długiej hossy - ludzie zaczęli kupować akcje na kredyt - bankom nie starczało wydolności - trudności z kredytem - wolniejszy obrót - tendencja spadkowa - reakcje lawinowe - „czarny czwartek” - graniczenie wydatków przez ludzi - spadek popytu - spadek sprzedaży - ograniczenie zatrudnienia itd.

    1. Szkoła szwedzka - teoria koniunktury - stwierdza że wzajemny stosunek poszczególnych walut ustala się na zasadzie porównania ich siły nabywczej, jaką reprezentuje na rynku wewnętrznym. Swą teorię przeinwestowania wyłożył w pracy pt. „Teoria społecznej ekonomii”. Zdaniem Casela postęp gospodarczy przygotowuje ekspansję inwestycyjną, która zaczyna w końcowym okresie depresji, gdy stopa % jest niska i inwestycje wydają się wysoko rentowne. Wzrost inwestycji prowadzi do ogólnego ożywienia, które po pewnym czasie zostaje zahamowane przez kryzys nadprodukcji. Przyczyną kryzysów jest niedostateczny poziom oszczędności. Rozpoczyna się więc kryzys, którego przyczyn trzeba szukać w zbyt małych społecznych oszczędnościach. Przesłanką ożywienia jest wzrost nakładów inwestycyjnych, bodźce dla nich stworzą spadek kosztów produkcyjnych, obniża się też płaca robocza. Bodźce do inwestowania stworzą też postęp tech. Następuje ożywienie inwestycyjnych działań i gospodarka powtarza cykl koniunkturalny, ale już na wyższym poziomie rozwoju ekonomicznego. Casel dowodził, że kryzysy wynikają z postępu gosp

    2. Kenesizm - John Maynard Keynes - „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” - system neoklasyczny sprawdza się tylko w marginalnym przypadku równowagi - wykorzystanie wszystkich czynników produkcji - neguje ten system. O stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje efektywny popyt - popyt reaguje od razu na zmiany, podaż - z opóźnieniem (podaż reaguje na popyt). Gdy utrzymuje się długotrwale, niepełne zatrudnienie i niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego z braku popytu to kraj powinien dążyć do popierania eksportu i ograniczenia importu. Państwo powinno być stymulatorem popytu:

      1. Obniżanie stóp procentowych

      2. Opodatkowanie wysokich dochodów i pomoc dla najuboższych

      3. Inwestycje finansowane z długu publicznego

Model wzrostu Harroda - Punktem wyjścia tego modelu jest keynesowskie równanie J=S ale uwzględniające założenie, że w długim okresie zrealizowane inwestycje są równe faktycznym oszczędnościom Jex post = Sex post oznaczając przez G stopę wzrostu dochodu narodowego, przez C krańcowy wsp. kapitałowy a przez S stopę oszczędności otrzymuje się podstawowe równanie modelu: Gw*Cr=S. Spełnienie tego warunku oznacza, że stopa zwrotu zapewni wykorzystanie dostępnych zdolności produkcyjnych i zrównoważy oszczędności z inwestycjami, ale nie zagwarantuje jeszcze osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Dlatego Harrod wprowadził następny czynnik: naturalną stopę wzrostu Gn, który uwzględnia przyrost naturalny ludności i postęp techniczny. Zatem idealnym stan byłby gdyby faktyczna stopa wzrostu G równa była stopie gwarantowanej i naturalnej G=Gw=Gn Za pomocą tego modelu wzrostu można wytłumaczyć przebieg cyklu gosp. Chodzi o to że faktyczna stopa zwrotu oscyluje wokół stopy gwarantowanej i nie osiąga pułapu wyznaczonego przez naturalną stopę wzrostu. Przyczyny kryzysu Harrod upatruje w niedostatecznej elastyczności gospodarki, długotrwałej stabilności współczynnika kapitałowego oraz skłonności do nadmiernego oszczędzania.

    1. Ekonomia dobrobytu - powstaje na gruncie ekonomii marginalnej. Początków tej koncepcji można doszukiwać się w teorii S. Simondiego, który podkreślił, że przedmiotem ekonomii powinien być dobrobyt społeczny i że osiągnięcie go wymaga realizacji określonej polityki gospodarczej przez państwo. Narzędziem analizy ekonomii dobrobytu była teoria renty konsumenta (Marshalla) - przyrosty renty są mniejsze przy wysokich dochodach niż przy niskich. Twórcą teorii ekonomii dobrobytu jest Pigou, który opisał w pracy pt. „Ekonomia dobrobytu”. Krytykuje on dotychczasowe kierunki rozwoju ekonomii burżuazji, uważa że zwiększenie dobrobytu społecznego zależy od dynamiki wzrostu „dywidendy narodowej” (dochód narodowy). Jest za równoczesnym podziałem dochodu narodowego, istotne znaczenie dla dobrobytu ma zapewnienie stałości dochodu. Druga faza rozwoju ekonomii dobrobytu nazywana jest Nową ekonomią dobrobytu. Jej główni przedstawiciele to: Bergson, Hicks, Kaldor, Lerner, Little. Poruszane zagadnienia: problem optimum dobrobytu, które powinno spełniać 2 warunki:1)zapewniać alokację czynników produkcji, 2)zapewniać podział dochodu narodowego, gwarantujący optymalizację dobrobytu. Nowa ekonomia dobrobytu postuluje o kontrolę przez państwo lub inne formy interwencji, które zapewnią stan optimum produkcji. Jeden z postulatów ekonomii dobrobytu to żądanie powrotu zasad konkurencji doskonałej, która pomoże w zwiększaniu dobrobytu społecznego. Właściwy podział dochodu narodowego, stabilizacja gospodarki jako przesłanka dobrobytu, rozwój struktur monopolistycznych prowadzi do deformacji rynku. Silną stroną Ekonomii dobrobytu jest to, że nie dostrzega prawie wcale problemów gospodarczych. Jest koncepcją statyczną.

    2. Monetaryzm

      1. M. Friedman (Nobel '76) - pieniądz jest neutralny, inflacja jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym i tylko instrumenty polityki pieniężnej (monetarnej) trzeba stosować do jej zwalczania; popyt na pieniądz w długim okresie jest wysoce stabilny i może być obliczony na podstawie ograniczonej liczby zmiennych występujących w funkcji popytu na pieniądz. Bada wpływ różnic między popytem a podażą pieniądza na cykl gospodarczy. Popyt na pieniądz należy traktować jak popyt na każdy inny aktywny.... popyt ten określają m.in. czynniki takie jak: bogactwo i preferencje, gusty właścicieli. Funkcja popytu na pieniądz została wzbogacona (przez Friedmana) o wprowadzenie zmiany - „oczekiwana stopa inflacji”;

Na wzorze Iowinga Fishera oparł teorię tempa przyrostu podaży pieniądza - jeśli ilość pieniądza na rynku rośnie w tym samym tempie co produkcja, to może nie być inflacji.

Za właściwe uważał tempo 3-4% rocznie - tyle ile naturalna stopa wzrostu produkcyjnego. mv = py , gdzie:

m - podaż pieniądza

v - prędkość obiegu pieniądza (ile razy z rąk do rąk)

p - przeciętny poziom cen

y - wielkość dochodu narodowego

Friedman dowodzi, że między szczytowymi punktami zmian w podaży pieniądza a późniejszymi szczytami aktywności gospodarczej upływa 12-18 miesięcy. Podobnie bodziec w postaci dodatkowej podaży pieniądza przynosi wzrost dochodu nominalnego po 6 miesiącach.

    1. Nowa ekonomia klasyczna

      1. R.E. Lucas (nobel '95) - założenie pełnej elastyczności rynków - wszystkie stany nierównowagi są natychmiast likwidowane, a transakcje zawierane po cenach równowagi rynkowej. Teoria racjonalnych oczekiwań - ludzie w kształtowaniu oczekiwań co do przebiegu zjawiska ekonomicznego kierują się jego przebiegiem w przeszłości. Może to prowadzić do systematycznych błędów. Ludzie oprócz analizy przyszłego zjawiska wykorzystują wszelkie dostępne informacje.

    2. Szkoła neoaustriacka - rynek jest najbardziej efektywnym mechanizmem porządkowania informacji. Rząd powinien doskonalić prawo dla sprawnego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Państwo reagując rozregulowuje rynek, co zmusza je do większej interwencji i spirala się nakręca.

      1. F. Hayek - zajmuje się głównie teorią koniunktur, stoją na stanowisku monetarnej teorii przeinwestowania. Twierdzi, że w skutek działalności kredytowej banków stopa procentowa bieżąca staje się niższa od stopy naturalnej. Wywołuje to wzrost cen, który przerzuca oszczędności do produkcji dóbr dalszego rzędu => wydłużają się procesy produkcyjne, a w danym okresie wypada więcej kapitału na jednostkę produktu => wzrasta popyt na dobra produkcyjne, a popyt na dobra pierwszego rzędu wolniej za nim podąża => ceny wzrastają szybciej niż dochód => to wywołuje zjawisko przymusowych oszczędności tzn. zmniejszania się realnej wartości płac i innych dochodów, co finansuje wzrost produkcji. Tak przebiega boom koniunkturalny, okresy produkcyjne nie mogą przedłużać się stale, banki nie są w stanie sfinansować rosnącej wciąż produkcji i następuje kryzys, dalszy wzrost cen dóbr konsumpcyjnych i spadek cen dóbr produkcyjnych. Rezultatem jest przeinwestowanie w stosunku do potrzeb. W związku z tym stawia koncepcję neutralnego pieniądza - istotą jej jest postulat, aby tak kształtować ilość pieniądza żeby nie wpływał on na zjawiska gospodarcze i nie wywoływał swą ilością ani zwyżki ani zniżki cen. Jest to jednak niemożliwe bo jeśli będzie się zmieniać ilość pieniądza to na skutek zmian produkcji będą się zmieniać ceny dóbr, co wpłynie na zmianę wartości pieniądza. Jeśli wartość pieniądza ma być stała to będzie to musiało łączyć się ze zmianami ilości pieniądza zgodnie ze zmianami produkcji co jest niemożliwe do uzgodnienia. Hayek ponadto jest gorliwym liberałem i przeciwnikiem gospodarstwa planowego

    3. Ekonomiczna teoria polityki - bada zależności między polityką a ekonomią. Skuteczność państwa można badać tak samo jak sprawność rynku. Państwo powinno interweniować, jeśli będzie to mniej kosztować od mechanizmu rynkowego. Polityczny cykl koniunkturalny - rząd generuje cykl, a nie go wygasza. (K. Arrow [Nobel `72], J.M. Buchanan [Nobel `88])

    4. Ekonomia podaży - jest raczej zestawem propozycji dla polityki ekonomicznej

      1. Ronald Reagan uwzględnił jej postulaty w swoim programie ekonomicznym

      2. A. Laffer - twórca - opiera się na założeniu, że wiele krajów o rozbudowanej administracji państwowej i wysokich podatkach stosuje obecnie stawki opodatkowania przewyższające t (pewien poziom). Jeśli tak jest to obniżenie podatków byłoby cudowną kuracją. Redukując podatki państwo zgromadziłoby więcej dochodów. Dzięki zmniejszeniu rozmiarów zakłócenia wywołanego podatkami i znacznemu zwiększaniu ilości oferowanej pracy obniżka stawek podatkowych zostałaby z nadwyżką skompensowana dzięki wzrostowi zatrudnienia i dochodów do których byłyby stosowne nowe stawki opodatkowania. W związku z krzywą nasuwa się pytanie czy stawki opodatkowania w krajach zachodnich rzeczywiście przekroczyłyby poziom t. Zdaniem ekonomistów, w wielu krajach nie osiągnięto tego poziomu. Obniżenie stawek podatku może zlikwidować część strat związanych z opodatkowaniem, jednak państwo może się liczyć z prawdopodobnym spadkiem wpływów podatkowych w rezultacie takiej polityki. Jeżeli rząd chce obniżyć stawki podatkowe bez zwiększenia długu państwowego to konieczne jest zmniejszenie wydatków budżetowych.

Ingerencja państwa (szczególnie polityka fiskalna) zaciemnia decyzje alokacyjne i zakłóca działanie mechanizmów rynku.

Zaleca się politykę zorientowaną na podnoszenie produkcji materialnej: