18. Kształtowanie się ortografii w dobie nowopolskiej.

• O. Kopczyński:

- chwali szczęśliwą epokę Komisji Edukacyjnej, a narzeka na brak ortograficznej jedności i karności (o Kopczyńskim pisałam w pyt. 27, więc nie będę się tutaj powtarzała ).

• Alozjy Feliński:

- w roku 1819 zabrał głos w sprawie pisowni w pracy pt. „Przyczyny używanej przeze mnie pisowni”;

- odrzucił kreskowane á;

- zachował é i ó;

­- zalecił pisownię być, kłaść, wieść;

- na miejscu dawniej używanych i y wprowadziła j, np. kraj, jajko, moje za kray, iayko, moie.

• Mroziński:

- najwybitniejszy gramatyk pierwszego ćwierćwiecza XIX w.;

- stosuje własną pisownię;

• Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie:

- tam przeciw Kopczyńskiemu wystąpił Staszic, twórca własnej ortografii, która nie zdobyła ani członków Towarzystwa, ani publiczności;

- Kopczyńskiego również nie chciano uznać, z powodu oznaczania nieistniejących w żywej mowie, a stąd bardzo trudnych do stosowania pochylonych samogłosek é á;

- w latach 1810-1814 toczyła się walka o ortografię w Towarzystwie;

- w 1814 r. Staszic ogłosił kilka uchwał, które znów do nikogo nie przemawiały;

- w 1814 r. powołano deputację: Wojciech Szwejkowski, Ludwik Osiński, Feliks Bentkowski, Jan, Kruszyński, Kazimierz Brodziński, Józef Mroziński;

- w 1830 r. Deputacja w Warszawie ogłosiła „Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej”;

- dwa czynniki, które wpłynęły na trudności we spopularyzowaniu wskazań Deputacji:

1) wypadki polityczne;

2) „samowolka” różnych autorów, którzy wprowadzają własne zasady, odmienne i od tradycji, i od wniosków Deputacji.

- najszerzej przyjęły się zasady Małeckiego, którego gramatyka szkolna od 1863 roku obowiązywała w szkołach galicyjskich;

• Bożydar Ożyński:

- projekt nowych liter: rz=rƺ, ch=h', cz=c (c z y na górze - nie wiem jak to zapisać tutaj), ż=z (podobnie jak wcześniej - ż z y na górze), sz=s (tu też - s z y na górze);

- propozycja się nie przyjęła.

- w 1880 roku z inicjatywy redaktora J.K. Plebańskiego grupa osób związana z redakcją „Biblioteki Warszawskiej” zaczyna dyskutować nad zagadnieniami ortograficznymi;

- wyniki rozważań ujął A.A. Kryński, a jego referat i wnioski grona osób tej grupy stały się podstawą memoriału przedstawionego Akademii Umiejętności w roku 1882;

- w 1885 r. Akademia oświadcza, że w swoich wydawnictwach będzie się trzymać zasad ortografii wprowadzonych z 1872 r. - nie przyjęto zasad projektu warszawskiego;

- Rada Szkolna galicyjska zwraca się z prośbą o ustalenie zasad pisowni, wobec czego Akademia powołała w 1891 roku do życia Komisję ortograficzną;

- w 1891 r. Akademia ogłosiła swoje uchwały. Uchwały te powzięte zostały większością głosów, przy czym językoznawcy zostali przegłosowani;

- skutek tego przegłosowania - Baudouin de Courtenay, Bruckner, Kalina, Karłowicz, Kryński zgłosili umotywowany protest:

a) odczytali go na Zjeździe literackim we Lwowie w 1894 r.;

b) drukiem ogłosili w „Pracach Filologicznych” w 1895 r.;

c) osobno wydali w 1896 r.;

- do porozumienia próbowano doprowadzić na Zjeździe historyczno-literackim im. Mikołaja Reja w r. 1906.

- ortograficzna sekcja Zjazdu pod przewodnictwem B. de Courtenay przyjęła prawie w całości nowe uchwały Komisji Językowej Akademii Umiejętności:

1) ja zamiast ia, ya, ale tylko w końcowych zgłoskach, dopuszczając w innych pozycjach pięć sposobów pisania;

2) gie nie ge;

3) -ym, -im oraz -ymi, -imi obok ­-emi;

4) biec, móc;

5) rzekszy, zjadszy;

­- w 1910 roku przeciw tym uchwałom zaprotestował prof. Oswald Balzer;

- w 1916 roku Tymczasowa Rada Stanu, poprosiła przez swój Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Akademię o uregulowanie ustaleń pisowni polskiej;

- 17.02.1917 r. uchwalono „Zasady” z tym, że zostaną one rozesłane do miarodajnych instytucji, a w razie ich sprzeciwu rzecz wejdzie na porządek rozpraw jeszcze jednego Walnego Zgromadzenia w celu ostatecznego ustalenia uchwał;

- ZNÓW SPRZECIWY - opozycja zorganizowana przez Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie. Opracowała własne prawidła, które rozesłano z prośbą o oświadczenie się zainteresowanych. Na podstawie wyników ankiety Lwów wystąpił przeciw nowym uchwałom Akademii;

- w maju 1917 roku Walne Zebranie członków Akademii postanowiło wcześniejsze lutowe uchwały zawiesić i oddać sprawę na nowo Wydziałowi Filologicznemu;

- w styczniu 1918 roku odbyło się plenarne posiedzenie, którego uchwały wskazówki, czyli tzw. „Główne zasady pisowni”, uzupełnione dodatkowymi wyjaśnieniami i postanowieniami Wydziału i Komisji Językowej, ostatecznie w czerwcu 1918 roku zostały w obowiązującej postaci przyjęte:

1) w wyrazach obcych pisze się j po spółgłosce w zgłoskach niepoczątkowych;

2) zachowuje się rozróżnienia końcówek -ym, -em, -ymi, -emi wedle końcówki odnośnego M.;

3) pisze się ke, ge w obcych, kie, gie w odczuwalnych jako swojskie;

4) zjadłszy;

5) móc;

6) wskazówki, co do wielkich i małych liter, dzielenia liter, pisania łącznego i rozdzielnego.

- pisownia z 1918 r. nie doczekała się powszechnego przyjęcia - Balzer i Kryński sprzeciwili się jej postanowieniom;

- mieszanie zasad z 1891 i 1918 r.;

- następstwem ogólnego zamętu i niezadowolenia było żądanie II Ogólnopolskiego Zjazdu Polonistów w 1930 roku;

- skutki żądań i narzekań ukazały się w 9. wydaniu akademickiej „Pisowni polskiej” z 1932 r. - nie przekroczono granicy uchwał z 1918 r., ale:

1) przeprowadzono niektóre uproszczenia w zasadach dzielenia wyrazów;

2) inaczej ujęto sprawę napisania jakiegoś wyrazu łącznie lub oddzielnie;

3) usunięto sprzeczności przepisów ze słowniczkiem;

- próba ta dolała jedynie oliwy do ognia - niespodziewanie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego cofnęło swoją aprobatę na 9. i 10. wydania, zalecając wydanie 8. jako obowiązujące w szkołach;

- powstaje schizma ortograficzna:

I Łosia wyd. 1-8;

II Nitscha wyd. 9-10;

- w 1934 roku Akademia zwróciła się do Ministerstwa z wnioskiem zwołania konferencji, która mogłaby dokonać rewizji zasad z 1918 r.;

- Ministerstwo wydało zgodę - powołano do życia Komitet Ortograficzny, składający się w ostatnim okresie z 27 członków: przedstawicieli Ministerstwa, Polskiej Akademii Literatury, Akademii Nauk Technicznych, towarzystw naukowych, towarzystw nauczycielskich, Polskiej Akademii Umiejętności i jej Wydziałów, związków dziennikarzy i wydawców;

- przewodniczył temu Komitetowi Rozwadowski, a po jego śmierci Nitsch; referentem generalnym był Klemensiewicz;

- obrady Komitetu trwały od stycznia 1935 r. do czerwca 1936 r.

- Najważniejsze postanowienia nowej pisowni z 1936 r.:

1) wyrazy typu Maria pisze się przez i z wyjątkiem po s, z, c;

2) tylko -ym, -ymi;

3) obce ke pisze się normalnie przez kie, obce ge przez ge;

4) w pisaniu łącznym lub rozłącznym przyjęto, że zasadniczo przeważa pisanie rozłączne, a sprawa znaczenia, dwuznaczności itp. nie może usprawiedliwić wyjątków;

5) uregulowano sprawę wielkich i małych liter, pisownię nazwisk obcych oraz szczerzej potraktowano interpunkcję;

- znów powstał sprzeciw, jednak z drugiej strony szkoła oraz wszystkie rządowe instytucje przyjęły te prawidła i użyczyły im swojego wpływowego poparcia;

- ostatnie dziesięciolecia przed II wojną światową przyniosło także poważne próby ustalenia zasad poprawnej wymowy;

- problem ten poruszył Związek Artystów Scen Polskich;

- referat na ten temat przedstawił w 1923 roku prof. Tytus Benni;

- 12.1924 roku z inicjatywy AZSP wciągnięto do współpracy Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego - powołano do życia tzw. Komisję sześciu (Kochanowicz, Limanowski, Stanisławski, Benni, Nitsch, Słoński), która opracowała 5 tez ogólnych oraz 13 norm szczegółowych; uchwalone zostały w 1926 roku przez ZASP;

- projekt ortoepiczny Klemensiewicza ogłoszony w „Języku Polskim” XIII stał się podstawą dyskusji i oceny;

- wyniki sformułowana w prawidła komisja (Benni, Klemensiewicz, Nitsch, Rozwadowski), a przygotował je do druku Klemensiewicz w publikacji pt. „Prawidła poprawnej wymowy polskiej” (1930).

---