IDEE KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH W MYŚLI I PRAKTYCE WYCHOWAWCZEJ PRZESZŁOŚCI
Anglia
Jako pierwszy zajął się tym problemem Gerard Winstanley (XVII w.) . Opracował interesujący projekt organizowania życia i rozrywek w niedziele . W tym dniu , jako wolnym od pracy , ludzie mieli schodzić się razem w celu podtrzymywania między sobą przyjaznych kontaktów i użytecznego spędzania czasu na zajęciach umysłowych . Postulował zapoznawanie szerokich warstw społeczeństwa z aktualnymi wiadomościami społeczno - politycznymi , przepisami prawa publicznego , wiadomościami z zakresu różnych dziedzin wiedzy .
Ideologia francuskiej rewolucji burżuazyjnej oddziałała bardzo silnie na wyspy brytyjskie już pod koniec XVIII w. Jednym ze skutków rewolucyjnej akcji propagandowej i uświadamiającej było rozpowszechnienie się wśród robotników angielskich zrozumienia dla wiedzy , niezbędnej dla zwiększenia wydajności pracy i podniesienia zarobków . Aby ułatwić robotnikom kształcenie , przywódcy powstających związków zawodowych zaczęli organizować odczyty , pogadanki na tematy zawodowe i społeczno - polityczne , tworzyć różne kluby dyskusyjne , kursy , stowarzyszenia oświatowe , a wreszcie robotnicze szkoły niedzielne . Przyjmowały one dorosłych i dzieci . Oprócz znajomości czytania i pisania rozwijały wśród dorosłych uczniów świadomość klasową oraz szerzyły wiedzę ekonomiczno - polityczną .
W drugiej połowie XIX w. działacze oświatowi , zorganizowani w tzw. ruchu czartystów , domagali się przyznania wszystkim dzieciom równych praw do kształcenia się . Spowodowało to ogromny rozwój szkolnictwa robotniczego . Niektóre ze szkół , np. Szkoły Instytutu Mechaniki w Salford i Manchester , prowadziły wieczorowe kursy zawodowe dla dorosłych robotników .
Dużą rolę w upowszechnianiu wykształcenia zawodowego w Anglii odgrywały wieczorowe szkoły dokształcające dla pracujących . Początkowo odpowiadały one poziomowi ogólnokształcących szkół początkowych . Od roku 1890 zaczęto wprowadzać do nich niektóre przedmioty zawodowe oraz zajęcia rzemieślnicze , a w 1898 r. wprowadzono przedmioty techniczne i handlowe , poszerzając jednocześnie program nauczania . W wyniku tych zmian część szkół dokształcających przeobraziła się w wieczorowe średnie szkoły techniczne lub handlowe .
Francja
Szybki rozwój szkół elementarnych po reformie szkolnictwa w 1833 r. , przeprowadzonej przez ówczesnego ministra oświaty Franciszka Guizota (1787-1874) , przyczynił się pośrednio do powstania szkolnictwa elementarnego dla dorosłych. Rosnące wśród robotników zrozumienie dla znaczenia wiedzy w życiu codziennym oraz w pracy zawodowej skłoniło Guizota do wydania rozporządzenia o organizowaniu kursów wieczorowych dla dorosłych , którzy nie ukończyli szkoły elementarnej . Kursy takie istniały już wcześniej w Marsylii , Lyonie , Nancy i Paryżu .
W drugiej połowie XIX w. rozwój nauki i powszechności oświaty popierali wielcy przemysłowcy , którzy doszli do przekonania , że nie rozwiną swych fabryk i nie podołają konkurencji międzynarodowej , mając niewykształconych i niewykwalifikowanych robotników . Zaczęli domagać się wraz z republikanami reformy oświaty , udostępnienia jej każdemu obywatelowi oraz stworzenia różnych form dokształcania dorosłych .
Pragnąc przyczynić się do podniesienia dobrobytu biednej ludności wiejskiej , Jan Fryderyk Oberlin (1740-1826) , organizował stowarzyszenia rolnicze , kasy pożyczkowe , zbiorowe prace rolne , ale też uczył ludność wiejską unowocześnionej gospodarki rolnej i hodowli bydła , zakładał szkoły elementarne na wsiach .
Galicja
Od schyłku XIX w. żywy ruch na polu oświaty dorosłych starał się wyrównywać różnorodne braki organizacyjne i zacofanie ideologiczne całego galicyjskiego systemu szkolnego . Galicyjska oświata dorosłych może poszczycić się niemałymi osiągnięciami . Jej różnorodne kursy , cykle wykładów , odczyty , czytelnie odznaczały się nie tylko wysokim poziomem naukowym , ale także postępową , demokratyczna , a niekiedy nawet radykalną ideologią .
Królestwo Polskie
Działające w Warszawie w latach 1875-1877 Towarzystwo Oświaty Narodowej stawiało sobie za cel zwalczanie ciemnoty na wsi , organizowanie czytelnictwa i upowszechnianie książek oraz czasopism . Z kół młodej , postępowej inteligencji wyrastały zastępy bojowników o rozwój oświaty ludu . Żywiołowy początkowo ruch przenoszenia się inteligencji na wieś dla krzewienia oświaty zaczął po 1882 r. , dzięki wysiłkom Koła Oświaty Ludowej , przybierać formy coraz bardziej zorganizowane . Do tajnych szkółek wiejskich kierowano nauczycielki , dostarczano im pomoce szkolne i tworzono tajne biblioteczki . Nauczycielki podejmowały pracę oświatową zarówno z dziećmi , jak i z dorosłymi .
Rewolucja 1905 r. spowodowała powstanie i rozwój licznych instytucji oświatowych i kulturalnych . Na tle ogólnego ożywienia politycznego i kulturalnego zaczęły coraz wyraźniej kształtować się zarysy oświaty narodowej , rozwijającej się obok szkolnictwa utrzymywanego przez rząd carski . Jej głównymi przejawami był wzrost liczby szkół praywatnych wszystkich szczebli i kierunków oraz rozwój oświaty dorosłych .
UNIWERSYTETY LUDOWE I POWSZECHNE
Znamiennym zjawiskiem dla wielu krajów w końcu XIX w. było powstawanie instytucji oświatowych służących dokształcaniu osób dorosłych . Czołowe miejsce wśród tych instytucji zajmowały uniwersytety ludowe i uniwersytety powszechne . Pierwsze uniwersytety ludowe powstały w Danii , zaś ojczyzną uniwersytetów powszechnych była Anglia .
Twórcą koncepcji uniwersytetu ludowego był wybitny pisarz i polityk - Mikołaj Grundtvig (1783-1872) . Przekonany , że przyszłość jego kraju leży w rozwoju demokracji , występował w obronie politycznych interesów chłopów duńskich . Wychowanie narodowe usiłował oprzeć na przeszłości ludów skandynawskich i twórczości ludowej . Zadanie uniwersytetu ludowego miało polegać na przygotowaniu do udziału w życiu obywatelskim , miał on być przybytkiem „żywego słowa” , a podstawą nauczania miały być przedmioty humanistyczne .
Duńskie uniwersytety ludowe upowszechniły się w drugiej połowie XIX w. w innych krajach skandynawskich , a na początku XX w. ich idee pojawiły się w wielu krajach europejskich , m.in. także na ziemiach polskich . Właściwy rozwój uniwersytetów ludowych w Polsce przypadł jednak dopiero na okres międzywojenny . Koncepcje oświatowe Grundtviga rozwinął wówczas i przystosował do polskich warunków Ignacy Solarz (1891-1940) - działacz ludowy i oświatowy , publicysta , przywódca wiejskiego ruchu młodzieżowego i spółdzielczego . Pierwszy uniwersytet ludowy założył w 1924 r. w Szycach k. Krakowa .
Twórcą pierwszego uniwersytetu powszechnego w 1873 r. był docent uniwersytetu w Cambridge , James Stuart . Instytucję tą określano w Anglii mianem uniwersytetu rozszerzonego . Nazwa ta oznaczała rozszerzenie właściwej działalności uczelni akademickiej poza krąg studiującej młodzieży i wyjście z wykładami do szerszych warstw społeczeństwa . Działalność tę określano również nazwą „pracy poza murami uniwersytetu” . Na początku XX w. angielskie uniwersytety powszechne skupiały już ponad 50 tys. słuchaczy .
Podstawy organizacyjne i zasady dydaktyczne obowiązujące w uniwersytetach powszechnych zostały opracowane przez Stuarta :
Organizowanie serii odczytów w liczbie 12 , wygłaszanych przeważnie w odstępach tygodniowych , obejmujących ogólny zarys wybranej przez słuchaczy wiedzy .
Obowiązek zaopatrywania słuchaczy w tzw. sylabusy , czyli streszczenia odczytów , zawierające jednocześnie wskazówki bibliograficzne , ułatwiające słuchaczom pogłębienie omawianego przedmiotu .
Składanie przez słuchaczy pisemnych wypracowań .
Organizowanie dyskusji po wykładach , mających na celu wyjaśnienie bardziej złożonych problemów .
Zasady te , przyjęte przez wszystkie uniwersytety powszechne , stały się podstawą metodyki popularyzacji .
Ruch uniwersytetów powszechnych objął pod koniec XIX w. prawie całą Europę , Amerykę , dotarł nawet do Indii i Australii . W Stanach Zjednoczonych pierwszy uniwersytet powszechny powstał w Buffalo w 1887 r. Na kontynencie europejskim najwcześniej przyjął się w Austrii (1880 r.) , następnie w Niemczech (1896 r.) i we Francji (1898 r.) . W ostatnich latach XIX i na początku XX w. pierwsze uniwersytety powszechne pojawiły się również na ziemiach polskich wszystkich trzech zaborów . Struktura organizacyjna i formy ich działalności ulegały z czasem daleko idącej ewolucji . Poszerzały się też ich zadania . Oprócz popularyzacji wiedzy wiele uniwersytetów stawiało sobie za cel aktywizację kulturalną określonych środowisk . Poza organizowaniem odczytów zajmowały się one szerzeniem samokształcenia , upowszechnianiem czytelnictwa , zakładaniem bibliotek , dokształcaniem dorosłych w zakresie początkowym , organizowaniem amatorskiego ruchu artystycznego itp. . W wielu krajach uniwersytety powszechne odbiegały pod względem swojej struktury organizacyjnej dość daleko od klasycznego wzoru angielskiego . Działały one nie jako agendy wyższych uczelni , lecz jako samodzielne instytucje oświatowe powoływane do życia przez różnorodne środowiska społeczne .