METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH

Dr Elżbieta Kowalik

1. CZŁOWIEK DOROSŁY JAKO UCZEŃ

„Dorośli mogą uczyć się szybciej i bardziej efektywnie niż młodzież”

E. Harwas

Człowiek dorosły jako uczeń - to istota uspołeczniona, umiejąca działać harmonijnie z

innymi ludźmi - członkami zespołu, zdolna do tego, by solidarnie z innymi rozwiązywać

problemy intelektualne związane z procesem uczenia się. Ludzie dorośli potrafią opanować

lenistwo, naukę traktują poważnie. Edukacja jest dla nich szansą życiową na zmianę pozycji

w hierarchii społecznej. Kształcenie ludzi dorosłych wymaga wiedzy o dynamice ich rozwoju

psychicznego, o czynnikach i siłach regulujących funkcje psychiki oraz jej doskonalenie, o

procesach poznawczych takich jak: myślenie czy pamięć oraz o stylach uczenia się. “Każdy

człowiek tworzy własne wzory myślowe i posiada zdolności kierowania nimi” – R. Bandler i

J. Grinder.

Diagram procesu uczenia się człowieka dorosłego:

Uczenie się jest czynnością prowadzącą do zmian w wiedzy

ucznia oraz wyznawanych przez niego wartościach.

Jest zarówno procesem, jak i trwałym stanem umysłu.

DOŚWIADCZENIE

PLAN

REFLEKSJA

WNIOSKI

Najpopularniejsze są następujące style uczenia się:

 Wzór wizualny – myślisz obrazami – wizualizujesz informacje;

 Wzór słuchowy – myślisz dźwiękami – informacje przetwarzasz na dźwięki;

 Wzór czuciowy – myślisz doznaniami – informacje odbierasz i przekazujesz za

pomocą dotyku, zapachu, smaku.

1

Dla człowieka dorosłego typowy jest styl, w którym preferowane jest zdobywanie wiedzy

przez doświadczenie - ucząc się chętnie odwołujemy się do realnych zdarzeń, często w

sposób intuicyjny, lubimy problemy otwarte, nie do końca wyjaśnione oraz styl, w którym

dominują abstrakcyjne przemyślenia - ucząc się wnikamy w istotę problemów i sytuacji,

analizujemy, rozważamy, tworzymy teorie, aby zrozumieć swoje doświadczenia, lubimy

sytuacje jednoznaczne i definiowalne.

Biorąc pod uwagę sposób przetwarzania i wykorzystywania informacji można rozpoznać:

 Styl „REFLEKSYJNY OBSERWATOR” - idealny dla ludzi lubiących stać nieco z

boku, nastawionych na weryfikowanie wiedzy teoretycznej w praktyce, często na

drodze eksperymentowania. Przed wygłoszeniem własnego sądu wsłuchują się w

zdania innych.

 Styl „REFLEKSYJNY TEORETYK” - preferowany przez osoby przetwarzające

informacje drogą przemyśleń. Usilnie dążą do precyzyjnego porządkowania

informacji, zamknięcia ich w sensownym schemacie. Mają słabość do definicji,

podstawowych założeń, zasad, modeli i myślenia systemowego.

 Styl „AKTYWNY UCZESTNIK” - Dotyczy ludzi, chętnie wykonujących działania

praktyczne oraz własne doświadczenia życiowe jako klucz do zdobywania wiedzy.

Preferują ten styl ludzie o otwartych umysłach, życzliwie nastawieni do wszystkiego,

co nowe. Dobrze się czują w pracach zespołowych.

 Styl „PRAGMATYCZNY REALIZATOR” - Jest preferowany przez ludzi, lubiących

wdrażać nowe koncepcje, pomysły czy techniki, by przekonać się, jak działają w

praktyce. Cenią sobie wiedzę „z pierwszej ręki”. Natychmiast poszukują praktycznych

dróg, by wykorzystać to, czego nauczyli się.

Style uczenia się a preferowane procesy myślowe i formy ekspresji:

2

Myślenie atomistyczne zazwyczaj towarzyszy uczeniu się treści przeładowanych

materiałem faktograficznym, trudnych do uporządkowania w wyrazistą strukturę.

Myślenie równoległe polega na uruchamianiu sieci skojarzeń oraz procesów poznawczych

ukształtowanych przez całe życie człowieka. Myślenie holistyczne pozwala postrzegać

pewne obszary wiedzy z różnych punktów widzenia (przez pryzmat różnych przedmiotów

szkolnych). Myślenie strukturalne to porządkowanie wiedzy w wyrazistą strukturę

poprzez uruchamianie analizy logicznej, a zwłaszcza myślenia przyczynowo –

skutkowego. Dydaktyka dorosłych wyróżnia następujące formy uczenia się:

 naturalne

 przez korzystanie z typowych rozwiązań systemowych: wykładu, zajęć

warsztatowych, konwersatoryjnych, ćwiczeniowych

 Przez studia przypadków („case study”)

 Przez samodzielne uczenie się

Rola wiedzy w życiu człowieka dorosłego:



ATOMISTYCZNIE



RÓWNOLEGLE



HOLISTYCZNIE



STRUKTURALNIE

SPOSÓB

PRZYSWAJANIA

WIADOMOŚCI

ORGANIZACJA

MYŚLENIA

WYRAŻANIE

MYŚLI

WZROKOWO
SŁUCHOWO
KINESTETYCZNIE

WERBALNIE
GRAFICZNIE
KINESTETYCZNIE

3

•

Oprócz cech indywidualnych udowodniono znaczący wpływ
czynników kontekstowych, takich jak: rodzina, sytuacja zawodowa
czy środowisko na skuteczność uczenia się dorosłych

PASMO WIEDZY

Mechanizmy umożliwiające

korzystanie z wiedzy,

np. uczestnictwo w zajęciach

KSZTAŁTOWANIE

OSOBOWOŚCI

Procesy myślowe

Metody a style uczenia się

Adaptowalność

Podatność na zmiany

ZASTOSOWANIE

WIEDZY W ŻYCIU

Interferencja wiedzy

na sytuacje życiowe

zawodowe i osobiste

2. METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH.

“Metoda kształcenia jest to określony sposób pracy nauczyciela, obejmujący

pewien dobrany celowo zespół czynności, umożliwiający słuchaczom przyswojenie sobie

nowej wiedzy, umiejętności i nawyków oraz kształtujący ich zdolności, poglądy i

zainteresowania.” (R. Urbańczyk)

Uczenie się przez doświadczenie opiera się na czterech założeniach:

1. Najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycie dostarczające nauki.

2. Wiedza jest najtrwalsza, gdy zdobywamy ją sami.

3. Uczymy się z zapałem, jeżeli mamy możliwości wyboru celu i sposobu nauki

4. Wszyscy ludzie mają pewien potencjał twórczy, wyrażający się w każdej dziedzinie

życia.

Warunki aktywności słuchacza:

 Cel zajęć jest bliski i wyraźny

 Cel uwzględnia zainteresowania i potrzeby słuchacza

 Słuchacz bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji

 Odczuwa satysfakcję

 Może realizować własne pomysły

 Istnieją realne szanse na zrealizowanie celu (PRAWO YERKESA - DODSONA

M = f{w x p}; w - wartość celu; p - prawdopodobieństwo realizacji)

3. METODY AKTYWIZUJĄCE UCZNIA.

4

Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca. Wszystko zależy od

nauczyciela, który może określone reakcje ucznia wyzwolić lub zablokować. Dokonując

wyboru metody warto zadać sobie pytania: Czy dana metoda:

 Wzbudzi zainteresowanie uczniów?

 Nie jest zbyt czasochłonna?

 Będzie wystarczająco skuteczna w realizacji celów?

 Zaktywizuje uczniów?

 Wymaga zastosowania dodatkowych środków dydaktycznych?

 Może udać się w licznym zespole?

 Wpłynie pozytywnie na atmosferę wychowawczą w zespole?

 Pozwoli na włączenie środowiska ucznia i jego doświadczeń?

Metody

aktywizujące

Gry dydaktyczne

Projekty

Inscenizacje

Dyskusje

Gry dydaktyczne - występuje w nich element współzawodnictwa i zabawy.

Charakteryzuje je duża siła oddziaływania na osobowość ucznia. Wymagają ustalenia

reguł (instrukcji). Pożądane jest wyznaczenie gratyfikacji.

Wśród gier dydaktycznych można wyróżnić:

a) gry quizowo – turniejowe – rozgrywki między zespołami obejmujące odpowiedzi na

pytania, rozwiązywanie zadań; stosuje się je do utrwalania i kontrolowania opanowanego

materiału;

b) gry typu rozgrywek umysłowych – krzyżówki, logogryfy, szarady, zagadki, labirynty,

zadania edukacyjne;

c) gry planszowe – losowe, strategiczne, strategiczno – losowe.

Specyfika gier decyzyjnych:

5

 Prowadzący grę

występuje jako konsultant, partner, bardziej „coach” czy przewodnik

niż jako typowy nauczyciel;

 Tematyka

jest zindywidualizowana, dostosowana do zainteresowań, doświadczeń,

potrzeb i wiedzy poszczególnych uczestników,

 Uczenie się

następuje przez rozwiązywanie problemów (przez analizę określonej

sytuacji, warunków, powiązań, doświadczeń);

 praca odbywa się w grupie

, co umożliwia rozwijanie zarówno postaw indywidualnych

(np. przywódczych) jak i umiejętności pracy w grupie;

 zaangażowanie emocjonalne,

naturalna ciekawość i wyobraźnia, wspólna zabawa.

Projekty - polegają na realizacji przez uczniów, czy to podzielonych na zespoły

zadaniowe, czy też pracujący samodzielnie, szerszych przedsięwzięć mających charakter

interdyscyplinarny. Praca ta ma najczęściej charakter długofalowy np. edukacja regionalna

– dziedzictwo kulturowe w regionie, łącząc informacje z wielu dziedzin nauki (języka

ojczystego, geografii, biologii, plastyki, muzyki, historii). Projekt edukacyjny badawczy -

polega na zebraniu możliwie jak najwięcej informacji na zadany temat i prezentacji na

forum klasy. Jeżeli dotyczy działania lokalnego - polega na podjęciu przedsięwzięcia na

rzecz środowiska lokalnego i prezentacji go na większym forum

Inscenizacje (drama - bazująca na umiejętności odgrywania ról, życia fikcją, improwizacji

słownej, muzycznej, plastycznej i ruchowej). Działania obejmują następujące etapy:

1) Propozycji (podejmowanie inicjatyw, zgłaszanie sugestii);

2) Planowania (tematyki, zakresu, zadań)

3) Realizacji

4) Prezentacji wyników

Dyskusja – jest wskazana, gdy uczestnicy mają wystarczającą wiedzę na poruszane problemy

oraz gdy występuje podzielność stanowisk. Pożądane jest poruszanie w dyskusji spraw

ważkich społecznie i wychowawczo.

Rodzaje dyskusji:

1) Konferencyjna (obowiązuje dyscyplina tematyczna

2) „okrągłego stołu” (prowadzona i podsumowywana przez znawcę tematu)

3) Panelowa (między ekspertami, obserwowana przez słuchaczy, włączających się w

drugiej części dyskusji)

4) „burza mózgów” czyli giełda pomysłów.

6

Dyskusja z metaplanem („papierowa dyskusja”)- polega na tym, że w czasie dyskusji jej

uczestnicy, podzieleni na zespoły 5-6 osobowe, tworzą plakat, który jest graficznym skrótem

dyskusji. Uczestnicy, zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego

kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza

papieru:

Drzewko decyzyjne (Rogera La Rausa i Richarda Remy’ego) porządkuje myślenie uczniów

i pomaga analizować motywy decyzji bohaterów postawionych w sytuacji wyboru. Polega

na: sprecyzowaniu sytuacji wymagającej podjęcia decyzji, określeniu możliwych rozwiązań

(należy zadbać, aby nie było ich zbyt wiele, bo całość może się pogmatwać), określeniu

potencjalnych negatywnych i pozytywnych skutków każdej z ewentualnych decyzji oraz

wyeksponowaniu wartości i celów towarzyszących wyborowi i branych pod uwagę przy

podejmowaniu decyzji.

Dyskusja typu „kula śniegowa” – łączy pracę indywidualną z zespołową. Rozpoczynamy od

indywidualnej pracy każdego ucznia nad określonym zagadnieniem (czas trwania około 10

minut). Może to być praca z materiałem źródłowym lub samodzielna obserwacja. Efekty

osiągane przez ucznia są zapisywane. Przez następne 10 minut uczniowie pracują w parach,

7

wymieniając między sobą informacje z poprzedniego etapu. Kolejne 10 minut jest

przeznaczone na działania w zespole czteroosobowym. Pracę kończy się w grupach

ośmioosobowych. Po wypracowaniu stanowiska zespołów następuje prezentacja wyników i

podsumowanie lekcji. Każdy etap to zwiększanie liczby pomysłów wiodących do rozwiązania

zadania. Metoda ta jest dość czasochłonna. Jej zaletą jest uaktywnianie uczniów, wdrażanie

do działania w zmieniających się liczbowo zespołach, do rywalizacji.

SCHEMAT DYSKUSJI TYPU „KULA ŚNIEŻNA” „Dlaczego młodzież

sięga po narkotyki?

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

4

2

2

2

4

8

8

4

4

16

2

Dyskusja „burza mózgów” - jest to metoda, która staje się szczególnie przydatna w

lekcjach problemowych. W jej wyniku powstaje wiele wysokiej jakości pomysłów,

pozwala na rozwinięcie wśród uczniów umiejętności słuchania, a jednocześnie

powstrzymywania się od krytyki cudzych wypowiedzi. Przeprowadzając lekcję „burzą

mózgów” należy zwrócić uwagę na następujące reguły:

 Każdy uczeń ma prawo zgłosić nieograniczoną ilość pomysłów.

 Ważna jest liczba a nie jakość pomysłów.

 Pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane, komentowane i krytykowane.

 Można korzystać z wcześniej zgłoszonych pomysłów, zmieniać je lub rozwijać.

 Nie notuje się autora pomysłu.

8

Sporządzanie chronologii zdarzeń. „Linia czasu”.

J. Watt

Maszyna parowa

1782

G. Marconi
G. Daimler i K. Benz
T.A. Edison
A.G.Bell
S.F.Morse
M.H. Jacobi
G. Stephenson
R. Fulton
R. Trevithick

Radio
Samochód z silnikiem benzynowym
Żarówka
Telefon
Telegraf
Silnik elektryczny
Pierwsza linia kolejowa z trakcją parową
Pasażerski statek parowy
Parowóz

1897
1885-1856
1879
1876
1837
1834
1825
1806
1803

J.L. Boird

W.K. Zworykin

O. I W. Wright

Energia jądrowa do produkcji elektryczności
Radar
Telewizja barwna
Telewizja
Samolot

1951

1939
1933
1911
1903

Rok

Wynalazek

Wynalazca

Dywanik pomysłów

Pomysł 4.

Pomysł 3.

Pomysł 2.

Pomysł 1.

Kolejni
pomysłodawcy
przypinają kartki ze
swoimi pomysłami.

Wszystkie
propozycje są
analizowane.

Przykład:

„Jak sprawdzimy,
czy nasze
środowisko
przyrodnicze jest
wolne od skażeń?”

Analiza SWOT - nazwa tej metody pochodzi z języka angielskiego i oznacza pierwsze

litery wyrazów (S) STRNGHTS, (W) WEAKNESSES, (O) OPPORTUNITIES, (T)

THREATS.

Zadaniem SWOT jest ukształtowanie umiejętności podejmowania decyzji przez analizę i

ocenę konkretnego wydarzenia. Można narysować schemat na tablicy, lub podzielić klasę

na zespoły, które najpierw przedyskutują problem między sobą i zapiszą swoje propozycje

9

na rozdanych przez nauczyciela arkuszach papieru, a następnie w toku dyskusji ustalą

najbardziej adekwatne do tematu odpowiedzi.

Analiza SWOT na przykładzie specjalnej strefy ekonomicznej

T – ZAGROŻENIA
(5) Zagrożenie likwidacją specjalnej strefy

ekonomicznej i ulg podatkowych

(4) Krótki okres ulg i zwolnień podatkowych
(3) Ograniczony rynek zbytu na miejscu –

uzależnienie od transportu

(2) Brak surowców i półproduktów na miejscu –

konieczność transportu

(1) Zagrożenie środowiska przyrodniczego –

kary za zanieczyszczanie wód i atmosfery
Razem: 15 p.

O – OKAZJE (SZANSE)
(5) Ulgi podatkowe
(5) Zasilanie w energię elektryczną, gaz i

ciepło, sieć drogowa i kolejowa,
lotnisko

(5) Duża grupa wysokokwalifikowanych

pracowników na terenie o wysokim
bezrobociu

(3) Szkolnictwo nastawione na kształcenie

dla potrzeb rynku pracy

(1) Korzyści aglomeracji (duże zaludnienie)

Razem: 19 p.

W – SŁABE STRONY
(5) Uzależnienie produkcji od koncernów

światowych (ich kondycji finansowej)

(4) Możliwość wycofania się inwestorów
(3) Produkcja uzależniona od rytmiczności

dostaw surowców

(2) Ograniczona powierzchnia terenu do

zagospodarowania

(1) Konieczność przekwalifikowania części

pracowników Razem: 15 p.

S – MOCNE STRONY (ATUTY)
(5) Znaczne zainwestowanie kapitału
(5) Sprawne zarządzanie, dobra organizacja
(5) Infrastruktura zmodernizowana
(4) Nowoczesne technologie produkcji
(3) Wykwalifikowani pracownicy
(2) Różnorodność produkcji
(1) Obecność renomowanych koncernów

światowych Razem: 25 p.

Jeżeli nauczyciel chce, by uczniowie:

P

tworzyli nowe pomysły;

P

odnieśli je do własnego doświadczenia;

P

zaakceptowali kontrowersyjną ideę

pracuje z nimi:

 W małych grupach

 Korzystając z dyskusji

 Stosując gry inscenizacyjne

 Analizując trafnie dobrane przypadki

Zapamiętaj:

Każdego dnia możesz nauczyć się czegoś nowego, jeśli tylko zadasz sobie trud, aby

pomyśleć. Jesteś odpowiedzialny za własne uczenie się - ucz się więc sercem i rozumem.

Uczenie się powinno sprawiać przyjemność. Nauczyciel pracujący z dorosłymi ma szansę

na weryfikowanie swojej wiedzy poprzez pryzmat doświadczeń swoich uczniów.

10

11