Metody kształcenia

Prof. zw. dr hab. Bronisław Siemieniecki

Zagadnienia

• 1. Pojęcie i rozwój metod kształcenia
• 2. Klasyfikacja metod kształcenia
• 3. Metody służące zaznajamianiu uczniów

z nowym materiałem

• 4. Metody utrwalania materiału
• 5. Metody sprawdzania i oceny osiągnięć

szkolnych

• 6. Nauczanie programowane
• 7. Kryteria doboru metod kształcenia

Pojęcie i rozwój metod

kształcenia

• Pojęcie methodos (greckie) oznacza

badanie

• Okoń: metoda to wypróbowany i

systematycznie stosowany układ czynności
nauczyciela i uczniów, realizowanych
świadomie w celu spowodowania zmian w
osobowości uczniów.

• Inne definicje: Metoda to forma, droga lub

środek nauczania

Klasyfikacja metod

kształcenia

• K. Sośnicki: podające, poszukujące
• W. Okoń: słowne, oglądowe, praktyczne
• - podające, problemowe, eksponujące,

praktyczne

• Cz. Kupisiewicz: oparte na obserwacji, oparte

na słowie, oparte na działalności praktycznej

• J. Zborowski: podające, poszukujące,

samodzielnej pracy uczniów

• B. Nawroczyński: podające, poszukujące,

laboratoryjne

Metody podające (metody

służące zaznajamianiu uczniów

z nowym materiałem

• Metody podające (metody asymilacji wiedzy):
• Wg. Okonia: pogadanka, dyskusja, opis,

opowiadanie, wykład, praca z książką, pokaz,

pomiar.

• 1. Pogadanka – polega na rozmowie nauczyciela

z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej

rozmowie osobą kierującą, zna cel, zadaje

przygotowane pytania. Może być: wstępna,

heurystyczna, utrwalająca.

• Prowadzenie pogadanki

Prowadzenie pogadanek

Prowadzenie pogadanek

1.

Przygotowanie materiału nauczania

-

Ustanowienie metodycznego celu pogadanki

-

Analiza merytoryczno – logiczna wiedzy

-

Rozłożenie wydobytych elementów między poszczególne

pytania i ustalenie kolejności pytań

-

Zaprojektowanie zadań (w celu utrwalenia i

wykorzystania wiedzy z pogadanki)

2. Praca z uczniem

-

Połączenie tematu lekcji z doświadczeniami uczniów

-

Dopasowanie pytań i odpowiedzi

-

Zebranie i wykorzystanie wiadomości zgromadzonych

podczas pogadanki

Metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem

Metody podające

2. Dyskusja – jest to wymiana zdań na

jakiś temat, wspólne roztrząsanie
sprawy, rozmowa, dysputa.

Dyskusja w ujęciu szerszym to wymiana

informacji, narzędzie porozumiewania
się. Może być użyta w trzech
odmiennych układach społecznych:
współpraca, współzawodnictwo, walka.

•

Dyskusja

Dyskusja

1.

Przygotowanie materiału nauczania

K. Kruszewski, Sztuka Nauczania, t.

1, s. 202

-

Ustalenie celu dyskusji

-

Wybór tematu dyskusji i ustalenie jej rezultatów

-

Przewidywanie stanowisk w dyskusji

-

Opracowanie roboczego scenariusza dyskusji

-

Umiejscowienie materiału dyskusji w obrębie większej całości

2. Praca z uczniami

-

Wprowadzenie do dyskusji, ustalenie jej przedmiotu

-

Wzbudzenie dyskusji

-

Utrzymanie kierunku dyskusji

-

Kontrolowanie wychowawczych konsekwencji dyskusji

-

Nadzór nad formalną stroną dyskusji

-

Zebranie rezultatów dyskusji

-

Metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem

Metody podające

3. Wykład

– polega na słownym

przekazywaniu określonych treści
kształcenia w postaci wypowiedzi
ciągłej, w przystępnej formie oraz w
porządku chronologicznym i
logicznym. Podział: kursowe,
monograficzne. Okoń:
konwencjonalny, problemowy,
konwersatoryjny

Wykład

Przygotowanie materiału nauczania
• Zaprowadzenie logicznego porządku w treści

wykładu

• Ustalenie celów minimalnych wykładu
• Zaplanowanie „treści wypoczynkowych” i ich

miejsce w strukturze wykładu –

wykres uwagi

• Atrakcyjne ujęcie treści
• Problemowy tok wykładu
•

Wybór i doskonalenie układu treści

Wybór i doskonalenie układu

treści w wykładzie

• Układ treści:

• Liniowy
• Koncentryczny
• Spiralny

•

Wykład cd

Wykład cd

• Wykład

– pierwszy 10-15 min. nie

dłużej niż 45 minut

2. Praca z uczniem
• Zaangażowanie emocjonalne

nauczyciela

• Środki wzrokowo – słuchowe
• Urozmaicenie roli ucznia
• Notowanie wykładu

Metody podające

•4. Opis

– to charakterystyka

przedmiotów, zjawisk, procesów, a nawet

ludzi. Opis stanowi namiastkę osobistego

doświadczenia uczniów.

• Stosuje się we wszystkich klasach, opisowi

towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu,

co podnosi jego walory kształcące. Opis

uściśla obserwacje uczniów. Im młodsi

uczniowie tym opis winien być barwniejszy.

Efekty zależą od umiejętności opisywania,

ćwiczyć się we władaniu słowem.

Metody podające

5. Opowiadanie

– polega na

zaznajamianiu uczniów z
określonymi, nieznanymi osobami,
zdarzeniami, rzeczami lub procesami
w formie ich słownego opisu.

• Opowiadanie powinno być: zwarte,

obrazowe, żywo prowadzone,
trzymające w napięciu

Metody podające

6. Praca z książką

(ze źródłami

drukowanymi) K. Kruszewski, K.
Konarzewski, Sztuka nauczania, PWN,
Warszawa 2007, ss. 206-208.

Metody podające

7. Pokaz

– występuje w dwóch wersjach:

• 1. Jako czynności, zabieg metodyczny, gdy

służy wyłącznie zilustrowaniu treści w

innych metodach.

• 2. Jako metoda kształcenia, gdy jest

głównym sposobem dostarczania uczniom

określonych informacji.

• Pokaz to zespół czynności dydaktycznych

nauczyciela, który polega na

demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk,

procesów i czynności, przy jednoczesnym

umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na

ich istotne cechy.

Metody podajace

8. Pomiar – to czynności wykonywane

bądź przez nauczyciela w postaci
pokazu, bądź bezpośrednio przez
uczniów pracujących pod kierunkiem
nauczyciela, pozwalające określić
ilościową stronę badanych rzeczy,
zjawisk i procesów za pomocą
odpowiednich jednostek miar.

Metody problemowe

• 1. Gry dydaktyczne

• - burza mózgów

• - metoda inscenizacyjna (symulacyjna)

• - metoda sytuacyjna

• - metoda biograficzna

• 2. Klasyczne nauczanie problemowe

• 3. Metoda badawcza (K. Sośnicki, H. Rowid, B.

Suchodolski, S. Palka, W. Okoń) – odmiana - uczenie się

przez badanie (Wł. P. Zaczyński, Dydaktyka, w: red. M.

Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika.

Podręcznik akademicki Warszawa 1974; Wł. P. Zaczyński,

Uczenie się przez przeżywanie, Warszawa 1990.

• 4. Dyskusja dydaktyczna (F. Bereźnicki, Dydaktyka

kształcenia ogólnego, IMPULS, Kraków 2001, ss. 315-

316)

Gry dydaktyczne

• Gry dydaktyczne to rodzaj metod

nauczania należących do grupy
metod problemowych i
organizujących treści kształcenia w
modele rzeczywistych zjawisk sytuacji
lub procesów w celu zbliżenia procesu
poznawczego uczniów do poznania
bezpośredniego dzięki dostarczeniu
okazji do manipulowania modelem.

Gry dydaktyczne

Fazy gry z pozycji ucznia:

1. Wyposażenie ucznia we wstępny zasób

doświadczeń

2. Wykorzystanie wstępnego zasobu doświadczeń
3. Wytwarzanie nowych doświadczeń
4. Wykorzystanie nowych doświadczeń

Fazy gry z pozycji nauczyciela

1. Wykonać model tego, co uczeń ma poznać
2. Wyposażyć ucznia w niezbędny wstępny zasób

doświadczeń

3. Ukierunkować działalność uczniów
4. Umożliwić uczniom wykorzystywanie w trakcie gry

całego nabywanego doświadczenia

5. W miarę potrzeby ingerować w grę

Klasyczne nauczanie

problemowe

Fazy:

• 1. Dostrzeganie problemu

• 2. Generowanie pomysłów (hipotez)

• 3. Weryfikacja hipotez
Etapy wg. K. Kruszewskiego:

• 1. Przygotowawczy

• 2. Inkubacyjny

• 3. Olśnienia

• 4. Wykonawczy

• 5. Oceny
Środki dydaktyczne w procesie rozwiązywania

problemów:

• - Korzyści w fazie dostrzeżenia problemów oraz

generowania pomysłów

Typy problemów

• Problemy orientacyjne – decyzyjne –

wykonawcze

• Problemy „odkryj”, „wynaleź”
• Otwarte – zamknięte
• Dywergencyjne – konwergencyjne

Techniki twórczego myślenia

• Metoda sokratejska
• Metoda Kartezjusza
• Metoda Polya
• Podejście systemowe
• Analiza morfologiczna
• Brainstorming
• Macierze eksploracji
• Synektyka
• Algorytm rozwiązywania zadań wynalazczych
• A. Góralski, Twórcze rozwiązywanie zadań, PWN,

Warszawa 1989.

Metody eksponujące

• Podział metod:
• Impresyjne – polegają na organizowaniu

udziału uczniów w odpowiednio
eksponowanych wartościach: społecznych,
moralnych, estetycznych, naukowych i innych.

• Ekspresyjne – polega na stworzeniu takich

sytuacji, w których uczniowie sami wytwarzają
bądź odtwarzają określone wartości
wyrażające niejako siebie, a zarazem je
przeżywają.

Metody praktyczne

Podział:
• Metody ćwiczebne
• Ćwiczenia,
• Zajęcia laboratoryjne,
• Zajęcia praktyczne

Metody utrwalania

materiału

Metody:
• Powtarzanie
• Wg. K. Sośnickiego: powtarzanie

łańcuchowe, wyrywkowe,
strukturalne i syntetyczne
(problemowe)

• Uczenie się na pamięć
• Ćwiczenia

Metody sprawdzania i oceny

osiągnięć szkolnych

1. Znaczenie kształcenia: diagnostyczne,

profilaktyczne, prognostyczne

2. Formy sprawdzania: wstępne, bieżące, końcowe.
3. Metody sprawdzania: sprawdzian: ustny,

pisemny, praktyczny

4. Egzamin
5. Testy osiągnięć szkolnych – wymagania:

obiektywność, trafność, czułość, rzetelność

• Rodzaje:

• Testy zamknięte (wyboru) – prawda – fałsz,

zadania wielokrotnego wyboru, zadania doboru

(przyporządkowania),

• Testy otwarte (luk) – zadania: rozprawka, zadanie

krótkiej odpowiedzi, zadanie z luką

Nauczanie programowane

• S. Trębicki – prekursor w Polsce
• B. F. Skinner – 1954
• Czesław Kupisiewicz, Tadeusz Nowicki, Kazimierz

Denek, Krzysztof Kruszewski (~ 500 prac)

Zasady nauczania programowanego:
1. Zasada podziału materiału na niewielkie ściśle ze

sobą powiązane porcje (dawki, kroki)

2. Zasada aktywizowania uczniów studiujących

programowy tekst

3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi
4. Zasada indywidualnego tempa i treści uczenia się
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów

programowanych

Nauczanie programowane

Rodzaje:
1. Program liniowy – struktura:

• Jednostka tekstowa „mały krok”

• Zadanie, zwykłe w formie zadania z

opuszczeniem do uzupełnienia przez ucznia

• Odpowiedź ucznia, wypełnienie luk w

zadaniu, ale może to być i skonstruowanie

całego zadania

• Prawidłowa odpowiedź, znajdująca się w

tekście, zwykle zakryta w chwili udzielenia

odpowiedzi przez ucznia

Nauczanie programowane

2. Program rozgałęziony – twórca N. A.

Crowder

• Jednostka treściowa zasadnicza
• Zadanie
• Odpowiedź do wyboru
• Odpowiedzi uzupełniające, które

uczeń przechodzi w razie nietrafnej
odpowiedzi

Nauczanie programowane

3. Programy mieszane
• - Program blokowy – Czesław

Kupisiewicz

• Bloki: informacyjny, testowo –

informacyjny, problemowy, testowo
problemowy, korektywno –
informacyjny, korektywno –
problemowy

• Ocena nauczania programowanego

Pytania

• 1. Omów pojęcie i rozwój metod kształcenia

• 2. Omów różne klasyfikacje metod kształcenia

• 3. Kryteria doboru metod kształcenia

• 4. Omów metody podające

• 5. Na czym polega klasyczne nauczanie problemowe, gry

dydaktyczne, gry dydaktyczne, metoda badawcza?

• 6. Omów różne typy problemów.

• 7. Omów metody eksponujące

• 8. Omów metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym

materiałem

• 8. Omów metody utrwalania materiału

• 9. Omów metody sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych

• 10. Na czym polega nauczanie programowane