Dydaktyka ogólna - wykłady (metody kształcenia, praca domowa, wycieczka)

Dydaktyka ogólna

Metody kształcenia to pewien wypróbowany oraz systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu osiągnięcia złożonych zmian w osobowości uczniów. Innymi słowy, metody nauczania stanowią systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela, które umożliwiają osiąganie założonych przez niego celów. Dobór metod kształcenia uzależniony jest od następujących czynników:

• uczniów:

• wieku

• możliwości

• zdolności

• posiadanej wiedzy

• zainteresowań

• nauczyciela:

• posiadanej przez niego wiedzy

• osobowości

• charakteru

• temperamentu

• zainteresowań

• znajomość metod kształcenia

• kultury pedagogicznej

• celów

• form organizacyjnych

• środków dydaktycznych

• treści i specyficznych cech przedmiotu

Stosuje się następujący podział metod kształcenia:

1. metody oglądowe, które opierają się na obserwacji

2. metody słowne, czyli werbalne

3. metody oparte na naśladownictwie

Kupisiewicz proponuje następujący podział metod kształcenia:

1. metody oparte na działalności praktycznej (występujące zazwyczaj w szkołach zawodowych):

• laboratoryjne

• zajęcia praktyczne

• metody oglądowe:

• pokaz

• pomiar

• metody werbalne:

• opis

• opowiadanie

• pogadanka

• gry dydaktyczne

W. Okoń w zależności od rodzajów uczenia się wymienia następujące metody kształcenia:

1. metody podające, czyli metody asymilacji wiedzy:

• wykład

• opowiadanie

• pogadanka

• metody waloryzacyjne - są to metody eksponujące wartości, które mają wpływ na osobowość, uczucia wyższe, przekonania, światopogląd, postawa, system wartości lub charakter; wyróżnia się tutaj:

1. metody impresywne (z łac. "impressio" - odczucie, wrażenie, przeżycie) - polegają na organizacji uczestnictwa uczniów lub osób dorosłych w pewnych eksponowanych wartościach moralnych, społecznych, estetycznych czy naukowych; celem tych metod jest wywoływanie (u uczniów) takich czynności jak:

• zdobywanie informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego autora

• koncentracja na eksponowanym dziele

• aktywność własna uczestników

• wyrażanie głównej idei dzieła

• konfrontacja przedstawionej idei z postępowaniem uczestników zajęć oraz odpowiednie wnioski na temat własnych postaw oraz postępowania;

metody impresywne można wykorzystywać do prezentacji utworów literackich, przedstawień teatralnych, filmów, dzieł sztuki, utworów muzycznych i innych, a ich wartość w głównej mierze zależeć będzie właśnie od doboru prezentowanego dzieła - czy będzie ono w stanie wywołać u uczniów głębsze przeżycia, czy wzbudzi u nich chęć wymiany myśli oraz wrażeń z pozostałymi uczestnikami zajęć oraz chęć zmiany siebie (w pewnym aspekcie)

2. metody ekspresyjne (z łac. "expressio" - wyrażenie) - polegają one na stwarzaniu takich sytuacji, gdzie uczestnicy będą sami wytwarzać lub odtwarzać pewne wartości, zatem wyrażać siebie poprzez ich odtwarzanie; przykład zastosowania metod ekspresyjnych to udział uczniów w szkolnym przedstawieniu z podziałem na poszczególne role - aktorów, reżyserów, scenografów itd.; innymi przykładami wartościowych prac zespołowych lub indywidualnych mogą być:

• namalowanie obrazu

• stworzenie rzeźby

• nakręcenie filmu krótkometrażowego

• organizacja wystawy prac uczniów

• inscenizacja pewnych wydarzeń historycznych

• happening

• psychodrama ;

te oraz inne formy eksponowania wartości ułatwiają proces utożsamiania się ich uczestników z przekazywanymi wartościami lub odrzucenie wartości negatywnych

3. metody problemowe, polegająca na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy; jej przykładem jest mikronauczanie, czyli twórcze uczenie się pewnych złożonych czynności praktycznych; stosowane najczęściej w niewielkich grupach, których uczestnicy obserwują wybrany fragment lekcji (5 - 20 minut), po czym dokonują zbiorowej analizy oraz oceny obejrzane fragmentu, by w kolejnym etapie jeden z uczestników mógł przeprowadzić tę lekcję z innymi uczniami z wprowadzonymi poprawkami; analiza i ocena ułatwiona jest dzięki nagraniom video lekcji, również ponownie przeprowadzona lekcja jest nagrywana, analizowana i oceniana, co umożliwia na stosunkowo szybkie oraz precyzyjne opanowanie pewnych umiejętności przez nauczyciela

4. metody praktyczne - wyróżnia się tutaj:

• metody ćwiczeniowe

• metody realizacji zajęć wyrównawczych

5. gry dydaktyczne - są to pewne rodzaju zabawy prowadzone według określonych zasad (reguł postępowania); ich celem jest stworzenie pewnej sytuacji, opartej na opisie faktów oraz procesów, gdzie uczniowie w ramach reguł gry konkurują ze sobą; szczególnie pomocne w nauczaniu są gry dydaktyczne: symulacyjne i decyzyjne

• metoda sytuacyjna (metoda przypadków) - dotyczy codziennych sytuacji z życia klasy i polega na szczegółowej analizie danego zdarzenia lub sytuacji, która jest typowa i reprezentacyjna dla większej ilości zdarzeń klasowych; uczniów stawia się w sytuacji wymagającej od nich podjęcia określonej decyzji, co ma doprowadzić do zaproponowania kilku projektów rozwiązania problemu, następnie każda z nich jest omawiana; przy wykorzystaniu tej metody nauczania nie daje się uczniom nowego materiału, lecz w taki sposób przedstawia się im sytuację problemową, by umieli do jej rozwiązania wykorzystać posiadaną wiedzę oraz doświadczenie;

• metoda decyzyjna - jest ona podobna do metody przypadków i przebiega w ten sposób, iż uczniowie są wprowadzani w pewną złożoną sytuację, gdzie za danym rozwiązaniem oraz przeciwko jemu przemawiają pewne racje, uczniowie mają zrozumieć opisaną sytuację i podjąć odpowiednią decyzję, rozwiązują problem przewidując skutki poszczególnych założeń; zazwyczaj przedstawiona sytuacja związana jest z jakąś instytucją, dlatego też należy zapoznać uczniów z jej charakterem i zasadami funkcjonowania; z uwagi na szczegółowość i obszerność takich opisów metoda ta jest dość trudna do realizacji, wymaga bowiem również przygotowania opisu oraz załączników takich jak tablice, schematy, projekty zmian; jeśli chodzi o stronę merytoryczną tej metody, problemy wiążą się tutaj z koniecznością wnikania uczniów w nowe sytuacje (zazwyczaj związane z ich doświadczeniami) wymagające dojrzałego osądu oraz rzeczowych decyzji i przewidywania skutków

• metoda symulacyjna - polega na interpretowaniu czegoś, odgrywaniu pewnej roli, naśladowaniu danej osoby; podczas symulacji (inscenizacji) uczestnicy mogą oddziaływać na model zmieniający się pod ich wpływem

• metoda biograficzna - wiąże się z poznawaniem życiorysu określonej osoby czy postaci

• burza mózgów - to metoda kształcenia polegająca na gromadzeniu przez uczniów w krótkim czasie wielu różnych hipotez dotyczących danego problemu; uczniowie maja możliwość zgłaszania wszelkich nawet najbardziej śmiałych lub niedorzecznych pomysłów rozwiązań - również tych nietypowych, ryzykownych i nierealnych, w jakiejkolwiek formie; zaproponowane pomysły są oceniane czy komentowane, a na ich autorów nie mogą spadać żadne obowiązki czy odpowiedzialność; struktura tej gry dydaktycznej zmierza do przerwania komunikacji pomiędzy fazą tworzenia pomysłów i fazą ich oceniania; w literaturze można się spotkać z różnymi nazwami tej metody, jak na przykład:

• giełda pomysłów

• metoda Osborna

• sesja odroczonego wartościowania

• jarmark pomysłów

• konferencja dobrych pomysłów

• sesja odroczonej oceny itp.

Praca domowa - jest to jedna z podstawowych form organizacji procesu dydaktycznego, często stosowana lekcjach problemowych jak podających. Praca domowa polega na obowiązkowym wykonywaniu zajęć przez ucznia w domu, jakie zleca mu nauczyciel w trakcie lekcji. Służy ona wdrożeniu uczniów do samokształcenia przez samodzielną analizę materiału nauczania, treści znajdujących się w podręcznikach oraz encyklopediach. Praca domowa ma na celu również zrozumienie, utrwalenie oraz pogłębienie wiedzy oraz samodzielne posługiwanie się nią. Domowa nauka tylko wtedy spełnia swoją rolę, kiedy:

• jest ściśle połączona z pracą wykonywaną na lekcji

• jest w odpowiedni sposób zadana

• jest adekwatna do możliwości uczniów

• jest wykonywana przez uczniów samodzielnie

• jest systematycznie kontrolowana i oceniana

• uczeń jest informowany o popełnionych przez siebie błędach

Ponadto należy pamiętać, że zbyt duża ilość pracy domowej przeciąża uczniów, prowadząc do niekorzystnych skutków zdrowotnych oraz osłabia motywację do nauki.

Lekcja, będąca najważniejszą formą pracy uczniów, wymaga uzupełnień oraz wzbogacenia jej poprzez inne formy organizacji procesu kształcenia, jak na przykład praca domowa, stanowiąca tradycyjny element systemu szkolnego. Jest ona uzupełnieniem oraz kontynuacją pracy lekcyjnej, ponadto prowadzi do pogłębienia i utrwalenia wiedzy uczniów oraz wdraża ich do samodzielnego myślenia i posługiwania się swoją wiedzą w toku samodzielnie wykonywanych zadań.

Do celów pracy domowej zalicza się:

• kształtowanie twórczej postawy uczniów

• kształtowanie, doskonalenie umiejętności oraz nawyków

• opanowanie nowej partii materiału

• rozwój samodzielności uczniów

• utrwalenie przyswojonego już materiału

Praca domowa może zawierać następujące rodzaje treści:

• prace kształtujące pewne umiejętności, nawyki czy przyzwyczajenia

• przygotowanie do nowego tematu

• przyswojenie danego materiału poprzez nauczenie się na pamięć wiersza lub innego tekstu, napisanie pracy pisemnej

Praca domowa pełni następujące funkcje:

• kształtowanie nawyku systematycznego i dokładnego podejmowania zadań

• opanowanie oraz utrwalenie materiały nauczania

• pobudzenie uczniów do aktywności

• rozwijanie zdolności twórczych

• rozwój inicjatywy, pomysłowości uczniów

• rozwój samodzielnego myślenia oraz działania

• rozwój sprawności uczenia się

• wzbudzanie pozytywnego stosunku do nauki

• wzbudzanie pozytywnych emocji oraz wiary w swoje możliwości

• wzbudzenie chęci przyswajania wiedzy, uczenia się

• zaspokojenie zainteresowań uczniów lub ich pobudzenie

Warunkiem efektywności pracy domowej jest:

• stosowanie wielu typów prac domowych

• racjonalne zadawanie prac

• właściwa kontrola oraz ocena prac domowych

Indywidualizacja procesu pracy ucznia polega na:

• stawianiu przed nim zadań otwartych, czyli posiadających wiele rozwiązań

• dostosowanie pracy do jego możliwości i zainteresowań

• zadawaniu pracy w różny sposób

• praca powinna mobilizować ucznia do samokontroli oraz autokorekty

Zasady zadawania pracy domowej:

• treść pracy domowej powinna się wiązać z treściami lekcji

• należy ją zadawać we właściwym czasie (na końcu lekcji, po przerobieniu nowych treści)

• nie można przeciążać uczniów pracą domową

Im częściej i dokładniej nauczyciel kontroluje zadania domowe, tym bardziej systematycznie i staranie uczniowie je wykonują. Ponadto, kontrola umożliwia sprawdzenie, czy sposób zadawania przez nauczyciela zadania do domu jest właściwy oraz czy uczniowie są przygotowani do wykonania tego zadania. Największą wartością kontroli jest to, iż umożliwia szybkie usunięcie ewentualnych braków w wiadomościach lub umiejętnościach uczniów. W przypadku, gdy uczeń bez uzasadnienia nie odrobi pracy domowej lub wykona ją niedbale albo błędnie, kontrola uzupełnia te braki. W zależności od rodzaju pracy domowej jej kontrola ma również inny przebieg; zazwyczaj przeznacza się na nią początkową fazę lekcji. Jeśli zadanie domowe wiążę się z nową lekcją, jego kontrola może być przeprowadzona na końcu lekcji. Kontrola pracy domowej wiąże się z oceną.

Wycieczka - to każde zorganizowane wyjście uczniów poza teren szkoły w celach poznawczych, wychowawczych lub zdrowotno- rekreacyjnych; to bezpośrednie zapoznawanie uczniów z pewnymi przedmiotami (najczęściej w ich środowisku naturalnym), procesami i zjawiskami przyrodniczymi, technicznymi, kulturowymi i społecznymi w perspektywie wcześniej założonych celów pedagogicznych. Wycieczki powinny być:

• zaplanowane

• celowe

• powinny realizować założone cele

Według różnych kryteriów, można wyróżnić następujące rodzaje wycieczek:

1. kryterium liczby uczestników:

• wycieczki indywidualne

• wycieczki grupowe

• wycieczki zbiorowe

2. kryterium zagadnień poznawczych:

• wycieczki historyczne

• wycieczki geograficzne

• wycieczki biologiczne i inne

• kryterium tematyki wycieczek:

• wycieczki dotyczące dziejów politycznych

• wycieczki dotyczące dziejów kultury

• wycieczki dotyczące zagadnień społeczno - gospodarczych

• wycieczki kompleksowe - odbywające się w ramach kilku przedmiotów nauczania

• kryterium środka lokomocji:

• wycieczki piesze

• wycieczki rowerowe

• wycieczki autokarowe

• wycieczki pociągiem

• kryterium miejsca zamieszkania uczestników:

• wycieczki bliższe

• wycieczki dalsze

• kryterium czasu trwania wycieczki:

• wycieczki krótkotrwałe (około 2 do 3 godzin)

• wycieczki długotrwałe (minimum 1 dzień oraz dłużej)

• kryterium celu wycieczki:

• wycieczki rozpoznawcze (np. terenu)

• wycieczki poznawcze

• wycieczki pogłębiające

• wycieczki podsumowujące dany materiał

• wycieczki porównawcze

Wyróżnić można następujące fazy wycieczki:

1. planowanie i przygotowanie, czyli faza organizacji

• ustalenie tematu i celu wycieczki

• zaplanowanie trasy oraz terminu

• określenie sposobu dotarcia do celu

• zaplanowanie miejsca pobytu oraz zakwaterowania

• zaplanowanie obiektów (zabytków) do zwiedzenia

• zebranie z rodzicami

• zbiórka funduszy

• załatwienie ubezpieczenia dzieciom

• kontrola biura turystycznego oraz kierowcy

• przekazanie wszelkich niezbędnych informacji uczniom

• ustalenie czasu trwania wycieczki i powrotu

• zorganizowanie dodatkowych opiekunów

• przygotowanie ewentualnych pytań

• określenie zasad i regulaminu wycieczki

• realizacja wycieczki

• realizacja poszczególnych zadań i celów

• organizacja czasu uczniów w taki sposób, by nie wkradała się nuda

3. podsumowanie i analiza:

• sprawdzenie, czy założone cele zostały odpowiednio zrealizowane; celami wycieczki może być:

• obserwacja określonych zjawisk np. geograficznych

• zapoznanie uczniów z określonymi faktami dotyczącymi bliższej lub dalszej przeszłości

• pogłębienie wiedzy

• podsumowanie określonej partii materiału

• porównanie

---