Administracja Napoleona (1799-1814)
Napoleon to postać kontrowersyjna, przez jednych uważana za jednego z największych tyranów i agresorów, przez innych za jednego z największych dowódców wojskowych w historii, męża stanu i prawodawcę. Jedno jest pewne: Napoleon zaznaczył bardzo mocno swoje miejsce w historii Francji jak i Polski oraz całej Europy.
Ustrój państwa - organa centralne:
Konsulat i cesarstwo: W 15-letnim okresie rządów Napoleona wyróżnia się okres konsulatu (1799-1804) i okres cesarstwa (1804-1814), przy czym w rzeczywistości przez cały ten czas Napoleon sprawował władzę dyktatorską.
W 1799 r. konstytucja stworzyła prawne podstawy do dyktatury Napoleona Bonapartego. Zachowany został pozór rządów republikańskich, m. in. utrzymano powszechne głosowanie. Mimo że konstytucja nie przekazywała Napoleonowi władzy w pełni, (bowiem u jego boku postawiła dwóch innych konsulów) zapowiadała zmiany w kierunku jednowładztwa. Konsulowie mieli tylko głos doradczy w stosunku do Napoleona, który był I Konsulem. Urząd ten z mocy konstytucji miał piastować przez 10 lat. I Konsul posiadał pełnię władzy wykonawczej oraz miał monopol w kwestii inicjatywy ustawodawczej. Napoleon mógł także za pomocą wydawanych przez siebie dekretów zmieniać prawo uchwalane przez izby ustawodawcze. Fachową pomocą i rada służyła Konsulowi Rada Stanu, składająca się z doświadczonych prawników i administratorów. Wzrosła rola policji w państwie oraz posiadane przez te organ uprawnienia. We wszystkich środowiskach działali tajni agenci policji, tzw. czarny gabinet.
Przeprowadzona została reforma systemu skarbowego.
W ciągu kilku miesięcy mianowano kilkadziesiąt tysięcy urzędników, nowych szczebli. I Konsul wierzył, że poparcie religii i Kościoła, mogło wzmocnić pozycję władzy w państwie francuskim.
W wyniku zwycięskich potyczek i bitew z wojskami koalicji antyfrancuskiej wzmocnił dodatkowo swoją pozycję w państwie. W 1802 r. znacznie umocniono władzę I Konsula. Przeprowadzono rewizja konstytucji, przyznała Bonapartemu władzę dożywotnio oraz zezwoliła mu na wskazanie swojego następcy. Ograniczeniu uległy uprawnienia izb ustawodawczych, a z Trybunału, zostali usunięci politycy opozycyjni. Na stanowiska administracji państwowej wybierano tylko osoby pochodzące z burżuazji i ze szlachty. W ten sposób była stwarzana baza społeczna dla reżimu.
Zasadę dożywotnio sprawowanego urzędu Konsula przez Napoleona, potwierdził plebiscyt, który miał być wyrazem wdzięczności narodu za przywrócenie pokoju.
Umocnieniu władzy Bonapartego miała służyć koronacja cesarska. Miała także osłabić republikańską opozycję w państwie. Ustrój republikański formalnie pozostał, ale władza została „powierzona” cesarzowi Napoleonowi.
Okres rządów Napoleona I charakteryzował się licznie przeprowadzonymi reformami wewnętrznymi. Do najważniejszych należały: reforma administracji lokalnej, sądownictwa i kodyfikacja prawa. Nową administrację wprowadzała ustawa z 17 lutego 1800 roku. Cała administracja oparta została na zasadach: centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur i zasadzie jednoosobowości. Wprowadził administracyjny system trójstopniowy. Napoleon wprowadził następujący podział terytorialny: na szczycie były departamenty, okręgi i najniżej gminy.. Istotne znaczenie ma to, że Napoleon zerwał z kolegialnością i obieralnością organów administracyjnych i że na wszystkich szczeblach administracji wprowadził urzędników nominowanych, odpowiedzialnych przed swoimi przełożonymi i w każdej chwili przez nich odwołalnych.
Na czele departamentu stał prefekt, mianowany na czas nieoznaczony, któremu podlegała niemal cała administracja. Przy prefekcie utworzono radę prefekturalną (okręgową), do której należało sądownictwo administracyjne i instancji. Ponadto działała w departamencie rada departamentalna jako organ doradczy i uchwalający, którego członkowie pochodzili z nominacji. Liczyła ona, w zależności od liczby mieszkańców departamentu, 16, 20 lub 24 członków. Zajmowała się sprawami rozkładu na okręgi podatków, ich ściąganiem oraz sprawami lokalnymi (budową dróg, mostów).
Na czele okręgu stali (mianowani również przez pierwszego konsula) podprefekcji, podlegający służbowo prefektom i posiadający w związku z tym ograniczony zakres samodzielnego działania.
Przy podprefekcie działała rada okręgowa, licząca 11 mianowanych członków, zajmująca się rozkładem podatków na gminy. Zajmowała się rozkładem podatków na gminy oraz opiniowaniem próśb gmin o ich obniżenie. Znaczenie tych rad również i tu było mocno ograniczone.
Na czele gminy stał mer mianowany przez pierwszego konsula lub prefekta, (w zależności od wielkości gminy) początkowo na czas nieokreślony, później na 5 lat. Załatwiał on bieżące sprawy administracji gminnej oraz pełnił funkcję urzędnika stanu cywilnego. Mer do pomocy miał radę gminną (municypalną) podejmującą uchwały w sprawach dochodów i wydatków gminy. Gmina za rządów Napoleona stała się wyłącznie jednostką administracji rządowej.
Kantony istniały jako okręgi administracji skarbowej i sądowej.
Rozdział między władzą wykonawczą i administracyjna proklamowany przez Konstytuantę utrzymał się nadal. Wymagało to rozbudowania odrębnego sądownictwa administracyjnego. Trybunały powiatowe stały się sądami pierwszej instancji. Zniesiono obieralność sędziów i wprowadzono zasadę ich nominacji. Równocześnie jednak Napoleon wprowadził fundamentalną zasadę nieusuwalności sędziów, ale ich awanse i pieniądze zależały od państwa.
Ponownie nawiązał stosunki z Rzymem. Zawarcie konkordatu było korzystne także dla Kościoła: ustalał pensje dla biskupów, wprowadzał religię do szkół państwowych, ułatwiał budowę nowych kościołów, szkół kościelnych itp.
Napoleon wprowadził szereg reform usprawniających funkcjonowanie państwa: administracji terytorialnej we Francji, sądownictwa, cenzura teatralna, reorganizacja giełd handlowych, nowy konkordat, szkolnictwa, systemu walutowego, reorganizacja Banque de France oraz reorganizacja i modernizacja armii francuskiej.
Księstwo Warszawskie stworzone przez Napoleona I w 1807 r. na mocy traktatów pokojowych. Formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości podporządkowane napoleońskiej Francji, było namiastką państwa polskiego.
Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego administracyjnego na podstawie Dekretu Napoleona na wzór administranicji francuskiej.
Jednostką podziału administracyjnego pierwszego stopnia był departament. Departamenty dzieliły się na powiaty, powiaty z kolei na gminy wiejskie i gminy miejskie. Departamentami kierowali prefekci, powiatami zaś podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Największymi miastami zarządzali prezydenci, pozostałymi miastami burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla Fryderyka Augusta III i podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani byli przez ministra spraw wewnętrznych i podlegali podprefektom.