FILOZOFIA, JEJ PRZEDMIOT I GŁÓWNE DZIAŁY.
Filozofia (gr. Fileo-miłują, Sophia- mądrość)-Pitagoras System metodycznie zorganizowanej i uporządkowanej refleksji- wiedzy nad bytem, regułami jego poznawania oraz człowiekiem i dziedziną wartości.Mający charakter: podstawowy, ogólny i krytyczny.
Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii:
Klasyczna: Uniwersalna i niepowtarzalna nauka, która bada to co istotne i konieczne. Docierając do elementarnych składowych świata. Abstrahując od jednostkowych własności. Koncepcja pochodząca od Arystotelesa. Występuje u Kartezjusza, a także Husslera. Sokratejsko- egzystencjalna:
Dyscyplina utożsamiana ze sztuką życia oparta na mądrości, służąca do wyzwolenia jednostki, poprzez ustalenie sensu otaczającego bytu, pozbawiona celów naukowych. Koncepcja pochodząca od Sokratesa, cyników, stoików, Epikura, występuje również w egzystencjalizmie. Sytetyczno- empirystyczna: Teoria naukowa czerpiąca z nauk przyrodniczych, bądź społecznych, która rozszerza i wzbogaca wiedzę o świecie ustalając fakty i prawidłowości o charakterze doświadczalnym. Koncepcja występująca w pozytywizmie, szkole frankfurckiej ( Habermas) i niektórych odmian marksizmu. Analityczna: Koncepcja skupiająca badania na języku nauki, bądź lingwistyce (języki naturalne), stanowi logiczną analizę pojęć i bada formalne struktury teorii, jest to metoda uwalniania od nieporozumień powstających w wyniku nadużywania pojęć. Koncepcja występująca u neopozytywistów ( koło wiedeńskie), Wittgensteina, austina, strawsona.
Podstawowe działy filozofii:
Ontologia- ogolna nauka o bycie: Kosmologia Psychologia Teologia Gnoseologia- ogolna nauka o poznawaniu: Epistemologia Logika Metodologia
Aksjologia- ogolna nauka o wartościach: Etyka Estetyka Antropologia filozoficzna Filozofia sztuki Filozofia prawa Ontologia (gr. Ontos- istniejące)- nauka o tym co istnieje; teoria bytu badająca ogólną istotę bytów materialnych i idealnych. Kosmologia (gr. Kosmos- porządek, świat)- nauka o świecie materialnym inaczej filozofia przyrody zajmująca się przyczynami, celem i sensem rozwoju świata. Psychologia- rozumowa nauka o duszy jako substancji prostej Teologia- rozumowa nauka o Bogu jako przyczynie świata Systematyka poglądów ontologicznych: Idealizm- filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialna. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie ( idealizm subiektywny) Materializm- filozofia badająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego. Realizm- filozofia uznająca rożne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się. Aktywizm- filozofia uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko „dzieje” i nie ma żadnego istnienia obiektywnego Fenomenalizm- filozofia która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojecie fenomenu, czyli zbiór odczuć zmysłowych i/lub psychologicznych obieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie „istnienia” określonych zjawisk. Gnoseologia ( gr. Gnosis- poznawanie)- obejmuje problematykę natury poznawania, jego źródeł wartości, rezultatów i ich zasięgu. Główne zagadnienia: Zagadnienia źródeł poznania- na czym poznanie powinno się opierać, jakimi metodami ma być prowadzone Zagadnienie granic poznania- co może być przedmiotem poznania Zagadnienie prawdy- kwestia definicji i właściwości Epistemologia (gr. Episteme- wiedza)- ogólna teoria wiedzy, badająca to co w naukach jest wspólne, wykrywa zależności miedzy naukami, stanowi krytyczne studium poznania naukowego. Logika (gr. Logikos- zgodny z rozumieniem)- zajmuje się rachunkiem logicznym i analiza języka: - logika formalna ( tworzy schematy rozumowań od prawdziwych przesłanek do prawdziwych wniosków); - semiotyka logiczna ( logiczna teoria języka i zakresu pojęć) Systematyka poglądów gnoseologicznych: Irracjonalizm- głosi ,że źródłem wiedzy nie jest rozum - mistycyzm- za źródła wiedzy pewnej uznaje ekstazę mistyczną pozwalającą poznać niedostępną dla wszystkich tajemną prawdę. - intuicjonizm- indywidualne przeczucie jest jednym lub głównym źródłem poznania Antyracjonalizm- głosi że nie ma wiedzy sprzecznej z rozumem - racjonalizm- jedynym lub głównym źródłem poznania jest rozum; a. racjonalizm skarajny( jedynym); b. racjonalizm umiarkowany (głównym); - empiryzm- jedynym lub głównym źródłem poznania jest doświadczenie; a. empiryzm skrajny ( jedynym); b. empiryzm umiarkowany (głównym) 3. Aksjologia ( gr. Aksios- cenny)- ogólna nauka o wartościach określająca sens ludzkiego życia i działania. Etyka (ethios- zwyczajowy)- nauka o moralności; - etyka opisowa; - metaetyka; Estetyka ( asthetikos- wrażliwy) - nauka o pięknie i twórczości; - teoria wartości estetycznych;- teoria dzieła sztuki; - teoria piękna pozaartystycznego; - teoria przeżycia i oceny estetycznej; - teoria twórczości artystycznej Historiozofia (historia- badanie, Sophia- mądrość)- dziedzina poszukująca sensu dziejów, ich celu i sposobów dokonywania się, traktująca przyszłość jako dopełnienie przeszłości. Antropologia filozoficzna (anthropos- człowiek)- dziedzina badająca człowieka jego istotę oraz rolę jaką pełni w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze. Sensualizm- doktryna głosząca, że całe nasze poznanie pochodzi z wrażeń zmysłowych. Filozofowie i ich żywioły: Tales z Miletu- woda, Heraklit z Efezu- ogień, Anaksymenes- powietrze, Anaksymander- apejron (bezkres), Pitagoras- liczba, FUNKCJE FILOZOFII: Poznawczo uzupełniające- uogólnienie wyników badań nauk szczegółowych oraz wypełnianie „białych plam” miedzy zakresami poszczególnych nauk. Światopoglądowa- kształtowanie światopoglądu w zakresie istoty świata, Boga i człowieka a także celu, sensu i charakterystyki ich istnienia. Ideologiczna- wykorzystywanie filozofii jako instrumentu do kształtowania i upowszechniania danego systemu wartości i poglądów w celu pozyskiwania szerokiego grona zwolenników. Intelektualizm etyczny- to pogląd filozoficzny głoszący o moralnym zachowaniu człowieka decyduje przede wszystkim świadomość moralna inaczej wiedza o wartościach moralnych, bowiem bez niej niemożliwe jest podejmowanie właściwych decyzji moralnych. FILOZOFIA STAROŻYTNA- OKRES KOSMOLOGICZNY Charakterystyka okresu kosmologicznego Mała ilość zagadnień Brak precyzji pojęciowej Zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem) Brak wsparcia przez nauki szczegółowe Skupienie uwagi na zjawiskach meteorologicznych i astronomicznych Brak źródeł pisanych ( prac filozoficznych) Dwa główne ośrodki filozoficzne Ośrodek joński (empiryczny) Filozofia przyrody Tales z Miletu Anaksymander Anaksymenes Heraklit z Efezu Eleaci Empolokies, Anaksagroa Atomiści Ośrodek italski ( spektularny) Pitagorejczycy Tales z Miletu (ok. 624-547 r. p.n.e.)- matematyk, geodeta, astronom. Zajmował się podstawową kwestią : co było pramaterią, początkiem wszechświata? Za przyczynę (arche) wszechświata uznał wodę, dowody: woda jest źródłem życia woda przybiera trzy stany skupienia woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu żadnej przyczyny zewnętrznej wpływ mitologii babilońskiej i egipskiej wpływ mitologii greckiej w której Okeanos był pierwszym rodzicem wszystkich bogów Przewidział zaćmienie słońca w 585roku p.n.e i jest to data uznawana za datę narodzin filozofii pierwszy użył słowa PHYSIS na oznaczenie świata zewnętrznego Twórca odkryć w zakresie geometrii: wprowadzi pojecie średnicy koła odkrył równość kątów u podstaw trójkąta równoramiennego zauważył, że dwie proste przecinające się posiadają równe przeciwległe kąty Anaksymander (ok. 610- 547 r. p.n.e.)- geograf za przyczynę świata uważał bezkres jako element bezpostaciowy, wieczny, niewidzialny, niezniszczalny spisywał swoje myśli autor pierwszej mapy wynalazca zegara słonecznego postrzegał ziemię jako krążek pływający po bezkresie wód Koncepcja powstania świata: atmosfera i ciała niebieskie powstały dzięki cyrkulacji ciepła i zimna życie powstało z wilgotnego mułu przodkami ludzi były ryby Anaksymenes ( 585-528 r. p.n.e.) meteorolog przyczyną wszechświata jest powietrze jako przejaw konkretnej rzeczywistości i nieograniczoności w przestrzeni Dowody: bez powietrza nie ma życia, powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest niewidoczne, wszelkie byty powstały w drodze zagęszczenia lub rozrzedzenia powietrza , wpływ mitologii przypisującej wiatrowi moc zapładniającą ziemia powstała z kompresji powietrza Heraklit z Efezu ( 540- 480) Przyczyną wszechświata jest ogień. ogień jako praelement wszechmocy ogień jako siła destrukcyjna i pożyteczna zarazem ogień to ciepło, ciepło to warunek życia różnorodność i jedność świata wynika z różnorodności form rzeczy których każdorazowo elementem jest ogień Teoria powszechnej zmienności - w świecie dominują przeciwieństwa powodujące wieczny ruch „panta rei”- wszystko płynie zastosowanie dialektyki jako metody polegającej na ujmowaniu rzeczywistości w jej sprzecznościach nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki wojna i pokój nie istnieją po sobie ale równocześnie zmiany w ludzkim życiu dokonują się podobnie do zmian w świecie Zagadnienia porządku na świecie porządek w świecie odradza się cyklicznie za sprawą rozumu logos jest postacią ognia wyrażającą niezmienność związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy zmysły informują ludzi o świecie w sposób nieprecyzyjny SZKOŁA ELETÓW - doktryna przeciwna do heraklita - jakość i stałość jako naczelne cechy bytu Poglądy Parmenidesa Teoria bytu - świat ma jedna zasadę lecz składa się z mnogiej rzezczy - przeciwieństwa się wykluczają dlatego świat pełen przeciwieństw nie jest prawdziwym obrazem bytu- tylko to co istnieje jest bytem który jest jeden stały nie majacy początku- cechy bytu to: ciągłość nieruchomość niezmienność niepodzielność jest podobny do kuli i nieograniczony Metoda dedukcyjna- uznawała jedynie poznanie myślowe odrzucała doświadczenie- wiedzę wywodził ze złożonych przesłanek ogólnych- ściśle związał byt z myślą Natura umysłu- umysł ma naturę bierna i może odtwarzac tylko coś istniejącego- myśl w swej treści jest tożsama z tym co w rzeczywistości istnieje- myśl ma charakter konkretny dlatego utożsamiana jest z konkretnym bytem naturalizm Anaksagoras, empedokles Teoria materii - istnieją 4 główne składniki świata: woda powietrze ogień ziemia - składniki proste podlegają ciagłemu procesowi mieszania się - proste składniki rzeczy są tworzą złozone rzeczy które powstaja i giną- wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich podobieństwa a różnice mają charakter ilościowy i strukturalny- przygotowanie podstaw do rozwiązania naturalnego i chemicznego Teoria sił - rozdzielanie natury i siły - wyróżnianie dwoch sił które poruszaja żywiołami: miłość i niezgoda Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym czasie stąd możemy wyróżnić 4 okresy dziejów swiata:- stan pierwotny- okres działania niezgody- chaos- okres miłościCiała biologiczne powstają na zasadzie przypadku a istoty niedoskonałe powstaja przed doskonale Dopuszczenie poznania zmysłowego Mądrość ludzi zależy od proporcji żywiołów w człowieku Anatomizm LEUKIPPOS, DEMOKRYT Z ABDERY Atomistyczna teoria materii- materia składa się z atomów cząstek niepodzielnych niezmiennych poruszających się w przestrzeni- atomy posiadają jedyni własności ilości geometryczne do których należą kształt położenie porządek co tłumaczy własności ciał złożonych - włanością atomów jest ruch powodujący zmianę ich miejsca w przestrzeni - atomy znajdują siei przemieszczają w próżni inaczej ruch nie byłby możliwy- atomy posiadaja tylko własności materialne nie mają jakości zmysłowych Teoria poznania - zmysły mają charakter subiektywny takie postępowanie nie jest obrazem rzeczywistośi lecz stanem umysłu- mamy dwa rodzaje wiedzy prawdziwa z rozumu i ciemna ze zmysłów - wszelkie zjawiska maja charakter przyczynowo skutkowy materialny i mechaniczny- rozum jest ludzka władzą nie ma innej siły rozumnej- dusza podobnie jak ciało składa się z atomów które są drobne ruchliwe i regularne PITAGOREJCZYCY Pitagoras (570- 497) założyciel ruchu o nazwie związek pitagorejski Rozprzestrzenił się na całej Grecji związek pitagorejski- stowarzyszenie o ramach etycznych religijnych poniekąd politycznych o charakterze doryckim (surowym) związek propagował życie ascetyczne kontemplacyjne oraz prawdę naukową a z czasem podzielił się na dwa nurty: mistyczny naukowy Najbardziej znani pitagorejczycy: Pitagoras- założyciel nurtu, nie pozostawił prac Filolaos- spiasł nauki pitagorejczyków Eurytas- założył związek w Tebach Ksenofil- założył związek w Atenach Tiraios z Lokrii Pitagorejskie znaczenie liczby liczba to podstawowa zasada bytu (arche) tworząca i kierująca ładem i kształtem świata rzeczy nie mają innych własności poza geometrycznym kształtem („wszystko jest liczbą”) liczba nie jest abstrakcją lecz wielkością przestrzenną o realnym kształcie realnej sile w przyrodzie ( obok materii istotnym czynnikiem świta stała się forma) świat ma charakter dwoisty ( czynnik kształtujący - liczba i kształtowany - bezkres ) stąd dualizm przeciwieństw w świecie ( spokój - ruch, dobro- zło, prawo-lewo) Twórcy symboliki liczb: 1-punkt 2- linia 3-figura geometryczna płaska 4- ciało geometryczne 5- własności ciał fizycznych (barwa) 6- życie 7- duch 8- miłość 9- roztropność 10- doskonałość wszechświata ODKRYCIA W zakresie geometrii twierdzenie o sumie kątów w trójkącie twierdzenie pitagorasa stworzenie pojęć : parabola elipsa hiperbola W zakresie matematyki liczby parzyste i nieparzyste liczby wymierne i niewymierne liczby kwadratowe, jako połączenie liczby i wielkości przestrzennej W zakresie akustyki ruch jako przyczyna dźwięku matematyczna prawidłowość dźwięków- harmonia dźwięków jako stos liczbowy W zakresie astronomii wprowadzenie terminu kosmos (ład, harmonia) kula najdoskonalsze ciało ziemia posiada kształt kuli który da się ująć tylko matematycznie ziemię otacza powietrze przestrzeń świata jest próżnią w sferach gwiazd panuje regularność ruchu i harmonia ruch osiowy ziemi tłumaczy zjawiska astronomiczne w tym powstanie dnia i nocy AKUZMATYCY-Dusza istnieje oddzielnie od ciała mimo że jest do niego podobna- dusza jest nieśmiertelna doskonalsza i potężniejsza od ciała - ciało jest dla duszy więzieniem- dusza jest więziona w ciele za winy- będzie wyzwolona z ciała gdy odpokutuje - życie cielesne służy wyzwoleniu duszy- dusza może się łączyć z dowolnym ciałem- wegetarianizm- propagowanie praktyk religijnych jako drogi do uwolnienia duszy od ciała HUMANISTYCZNY OKRES FILOZOFII Charakterystyka okresu humanistycznego Ateny- stolica greckiej kultury złoty wiek kultury starożytnej (rozwój kultury, sztuki i nauki) humanizacja przedmiotu filozofii ( zainteresowania człowiekiem i jego wytworem) pojawienie się prac filozoficznych rozwój nak szczegółowych (matematyka -astronomia, medycyna- Hipokratesa, lingwistyka, historia, Tucydydes) Sofiści - nurt umysłowy funkcjonujący w Grecji w okresie V-IV w p.n.e. nurt niejednolity nie tworzący szkoły którego przedstawiciele należeli do elit intelektualnych byli: - nauczycielami, - mówcami. - wychowawcami, - działaczami politycznymi Ich działalność wynikała z zapotrzebowania na wiedzę teoretyczną przynoszącą efekty praktyczne w postaci sukcesu w życiu politycznym i społecznym.Nurt antropocentryczny- czyli skupiający uwagę na kulturze, prawie, polityce, religii, moralności, poezji, retoryce- dziedzinach ułatwiających osiągnięcie przewagi w dyskusjach. Sofiści jako pierwsi zajęli się problemami estetyki głównie teoria poezji skupiająca trzy elementy :- poezja- nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich podobieństwo - wzbudzanie w umysłach słuchaczy danego nastawienia - wywoływanie reakcji emocjonalnych w celu psychicznego oczyszczenia- przedstawiciele- Protagoras, Gorgiasz, Prodyk, Hippiasz;SOKRATES (469-399)Urodził się i zmarł w Atenach, nie pozostawiając źródeł pisanych, żył wraz z rodziną w biedzie;Człowiek o silnej budowie ciała ale mało estetycznej, łagodny o dużym poczuciu humoru;Poświęcił się działalności nauczycielskiej ucząc jak korzystając z rozumu w celu osiągnięcia cnoty;W 70 roku życia został oskarżony przez Arytosa i Likona o bezbożność i demoralizcję młodzieży i skazany na śmierć;Zajmował się tylko filozofią człowieka, kwestiami etycznymi i logicznymi, uznając je za niezbędne dla etyki; POGLĄDY ETYCZNE: Cnota jako dobro bezwzględne Cnota- łoży zna, dzielność, sprawność w działaniu, zrelatywizowana do płci, wieku Cnota sokratejska- sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą, wywodząca się z natury, nie ustanowione przez człowieka jako powszechna, obiektywna i najwyższa wartość i dobro moralne: „czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze sławę zaszczyty a nie rozum prawda i o to by dusza stała się najlepsza” (…) Cnota jest wiedzą (intelektualizm etyczny) Zło pochodzi z nieświadomości i braku wiedzy; Wiedza jest tym samym co cnota, potrzeba jest zatem wiedza o sprawiedliwości i odwadze, nie o kosmosie czy żywiołach: „Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym” Cnoty można się uczyć , nie jest ona wrodzona, jej posiadanie zależy od samego człowieka; Cnota jest jednością (wszystkie cnoty są wiedza), ludzie dążąc do szczęścia powinni posługiwać się wiedza; POGLĄDY LOGICZNE: Metodologia poszukiwania wiedzy składająca się z 2 po sobie części: Metoda elenktyczna (zbijanie) Polegała na doprowadzeniu do absurdu poprzez przyjmowanie fałszywej tezy poważnie i pytaniami doprowadzenie do twierdzenia sprzecznego z ta teza uzyskując wiedze niewiedzy- uzyskania kryterium wiedzy ( „wiem , że nic nie wiem”)- kryteria teorii poznania Metoda maieutyczna (sztuka położnicza) Każdy człowiek nosi w sobie wiedze, tyle ze nie zawsze uświadomioną stad wymagającą pomocy nauczyciela Poszukiwania wiedzy zaczyna się od stwierdzenia faktów znanych i uznanych dotyczących codziennej aktywności człowieka, następnie poprzez analizę przechodzi się do czynności moralnych (ukazywanie zalet i wad tych czynności ); Analogia pozwala ustalić zakres i określenie danego pojęcia , nie treść na zasadzie poszukiwania cech wspólnych ( np. odwaga); Znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy a to do cnoty; CYNICY (gr. Kynikos- psi, cyniczny) Jako próba łączenia poglądów sofistów i Sokratesa ANTYSTENES- założyciel szkoły, pisarz, ceniony za styl, pochodzący z proletariatu ateńskiego, wykładał w gimnazjum. POGLĄDY: Materialistyczna koncepcja przyrody (istnieją tylko konkretni ludzie i rzeczy ) Postrzeżenia są źródłem poznania nie zaś pojęcia ( sensualizm) Najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do szczęścia, wszystko inne jest obojętne (różniąca miedzy Sokratesem a Cynikami) Wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko poza cnota Propagowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie niewolnictwa i innych nierówności społecznych, byli kosmopolitami; Zaczęli od teorii, przechodząc do praktyki ( Diogenes z Syropy mieszkał w beczce) wyzbywali się własności i dóbr kultury, zwalczali osiągnięcia cywilizacji w stylu grubiańskim i drastycznym, odchodząc powoli do filozofii ( idee odpowiadające wczesnemu chrześcijaństwu); CYRENAICY Próba łącznie poglądów sofistów i Sokratesa ARYSTYP Z CYRENY- założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca, wiele podróżując; inni Teodoras ateista, Hegezjasz POGLĄDY: Sprawy praktyczne życia człowieka są najważniejsze od teoretycznych Wiedza jest względną, bowiem dostarczana przez zmysły Istnieją dwa podstawowe ludzkie stany : przyjemność ( jest dobrem) i przykrość (jest złem) należy zatem dążyć do przyjemności ( Hedonizm) Główne tezy hedonizmu: Przyjemność jest jednym dobrem Przyjemność jest stanem przelotnym trwającym tyle ile działa bodziec , a szczęście to zespół przyjemności, należy chwytać chwile Przyjemność jest natury cielesnej „ cielesna przyjemność jest celem życia” Przyjemność jest stanem pozytywnym (brak cierpienia to jeszcze nie przyjemność) „przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, ze jedna od drugiej jest przyjemniejsza” Uczniowie Antystypa poglądy łagodzili, zbliżając się w nich do szkoły cyników PLATON ( 427-347) Żył w czasach rozkwitu Aten, a jego prawdziwe imię brzmiało: Arystokles W wieku 20 lat poznał Sokratesa i obcował z nim przez 8 lat, do jego śmierci Przez 12 lat podróżował, poznając myślicieli i ich poglądy W wieku 40 lat założył w Atenach szkole- Akademie Platońska na której brzmiał napis „ niechaj nikt, kto nie zna matematyki tu nie wchodzi „ Nie założył rodziny PUBLICYSTYKA: Wyróżnia się trzy okresy twórcze Wczesny- sokratyczny Średni- konstrukcyjny Późny- dialektyczny Główne dialogi Obrona Sokratesa ( o odwadze) Eutyfron ( o pobożności) Protagoras (o cnocie) Gorgiasz ( o retoryce) Kkratyl ( o języku) Fajero( o stosunkach duszy do idei)Fedon (nieśmiertelność Duzy) Uczta (o miłości) Teajtet (o poznaniu) Timaios ( o stworzeniu świata) POGLĄDY: Teoria Idei Rozszerzenie poglądu Sokratesa o zawartości wiedzy pewnej w pojęciach estetycznych na wszelkie pojęcia, co spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości, którą poznajemy za pomocą pojęć; Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem przedmiotami pojęć Przedmiotami pojęć są byty niezmienne-IDEE, których jest wiele i które tworzą odrębny świat, pozamaterialny, hierarchiczny z idea dobra na czele; Istnieją niejako dwa rodzaje bytu: Poznawczy przez zmysły (rzeczy) Poznawczy przez pojęcia (idee) Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i ulęgają zniszczeniu Świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym światem idei ( mit jaskini- po przez tą teorię chciał rozwiązać swoja teorię poznania przez zmysły) Platon nie określił do końca natury idei, pojmując je zarówno w sensie logicznym ( istniejącym dla zmysłu), jak i religijnym (realność boska niedostępna dla człowieka) Teoria Duszy Dusza jest czynnikiem życia, która sama się wprowadza w nich, jest ona przeciwieństwem materii Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku, spełnia funkcję poznawczą, ciało zaś i jego narządy są jedynie narzędziem poznawania Dusza ma trzy oblicza : rozumne, impulsywne, zmysłowe; Cechy duszy : nieśmiertelność, niezależność od ciała, niezłożność, wyższość nad ciałem wynikająca ze stopnia doskonałości, nieśmiertelność (jest wieczna, podlega sądowi pośmiertnemu i zamianie ciał) Teoria przyrody Przyroda to zespół organiczny, ułożony celowo i rozminie ale nie mechanicznie Twórca świata jest demiurg, który posłużył się do jego tworzenia ideami konstruując go możliwe najdoskonalej Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata ale jest niedoskonała i powiązana ze złem Wszechświat, planety maja swoje dusze, bowiem posiadają w sobie źródło ruchu Istnieją dwa rodzaje poznania : rozumnie i zmysłowe Etyka Istota to lad i harmonia duszy Istota towarzyszy każdemu obliczu duszy : ROZUMNEJ- MĄDREJ, IMPULSYWNEJ- MĘSKOŚĆ, POŻĄDLIWEJ- PANOWANIE NAD SOBĄ; cnota łącząca i sprawująca nadzór jest cnota sprawiedliwości Dobra dzielą się na realne i idealne tworząc hierarchie analogicznie jak w świecie przyrody (idee, rzeczy) Miłość platoniczna- miłość nadzmysłowa Teoria państwa Skonstruowana według idei dobra i sprawiedliwości Państwo powinno być zbudowane na podobieństwo organizmu, którego części są zależne od całości, a nie odwrotnie i posiadać jeden cel Państwo musi być oparte na wiedzy- rządzić powinni filozofowie Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebnie czyli filozofowie, strażnicy, rzemieślnicy Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne Z państwa idealnego należy usunąć artystów, bowiem sztuka jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa ujemnie na kondycje państwa jako całości. ARYSTOTELES (384-322) Urodzony w Seagirze; pochodził z rodziny lekarskiej; ojciec Wikomach był lekarzem króla Macedońskiego; Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem Akademii Platońskiej z której wystąpił po śmierci Platona, również w zakresie doktrynalnym W 343 r powołany został przez Filipa Macedońskiego na nauczyciela Aleksandra, którego opuścił gdy ten sprzeniewierzył się ideom panieleńskim Logika i psychologia poznania Odrzucenie platońskiej teorii idei istniejących poza rzeczami uznając jednak ze wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych Zadaniem logiki jest uczenie posługiwania się poejeciami i sadmi Pojęcia są ogólne i tworzą hierarchie ogólności a miejsce w niej zależy od ich definicji Sądy tworzą hierarchie racji i następstw a na ciele staja sady najogólniejsze, które są zasadą wielkiego dowodzenia: sąd jest zespołem pojęć a samo pojecie jednostka logiczną Natura umysłu umożliwia dochodzenie od znajomości szczegółu do znajomości ogółu, natura rzeczy odwrotnie zmysły są tak samo ważne w poznawaniu jak rozum, bowiem spostrzeżenia zmysłowe są materiałem dla ogólnych pojęć; Filozofia teoretyczna Wprowadzenie podziwu nauk Logika- dziedzina przygotowująca do badań Filozofia teoretyczna- FIZYKA, MATEMATYKA, FILOZOFIA PIERWOTNA, podział ze względu na postępujący stopień abstrakcji Filozofia praktyczna- ETYKA, POLITYKA Bytem samoistnym są jedynie konkretne rzeczy ( substancje) ich powszechne własności i składniki- badanie substancji jest zadaniem filozofii pierwszej (metafizyki) Substancja zawiera dwa składniki: Własności ogólne, gatunkowe (forma) Własności jednostkowe- to co nieokreślone pojęciowe ( materia) Oba te czynniki nie istnieją samodzielnie a jedynie zespołowo Prawdziwe poznanie dokonuje się przez pojęcia, jaki mamy o rzeczach, a nie ich postrzeganie, poznajemy jedynie formę, która stanowi o istocie rzeczy; Pojęcie świata Świat jest wieczny i przestrzennie ograniczony Świat stanowi łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń Musi istnieć pierwsza przyczyna świata posiadająca następujące własności Jest nieruchoma i niezmienna Jest niezłożona Jest niematerialna Jest istota duchowa Jest rozumem Jest tylko jedna Jest konieczna Jest doskonała Pojecie duszy Dusza i ciało to jak forma i materia; dusza jest energia ciała Dusza i ciało to nierozłączna całość, elementy wzajemne sobie niezbędne Trzy rodzaje duszy : dusza roślinna, dusza zwierzęca, dusza myśląca Bóg w makroświecie , a dusza w mikroświecie są jedynymi formami samoistnymi Filozofia praktyczna Nie istnieje idea dobra lecz dobro ma charakter realny, który można ustalic na podstawie celów, jakie ludzie sobie w życiu stawiają Celem najwyższym jest EUDAMONIA Działalność rozumu obejmuje dwie sfery, poznanie i Zycie praktyczne i analogiczne, istnieją dwie zalety (cnoty) ludzkie : CNOTY DIANOETYCZNE (mądrość, rozsadek) i CNOTY ESTETYCZNE (hojność, męstwo) EUDAIMONIA- doskonałość jednostki, uwidaczniająca się w działaniu właściwym tylko człowiekowi, zgodnym z jego duszą myślącą- rozumną, dającą szczęście. 1. Charakterystyka: - wiara chrześcijańska jako fundament nie nawiązujący do rozwoju filozofii greckiej- pierwotne chrześcijaństwo nauka bezpośrednich uczniów Chrystusa jako nauka moralna streszczająca się w pojęciach:- poznanie(boga)- prawo ( moralne)- zapowiedz życia pośmiertnego 2. Okresy filozofii chrześcijańskiej- patrystyczny- trwał do VI w formułując i kształtując podstawowe doktryny chrześcijańskie równoległe z filozofią poza chrześcijańską najbardziej zasłużeni ojcowie kościoła- scholastyczny- trwał od VIII do XII okres myślicieli broniących lub szczegółowo wyjaśniających doktrynę chrześcijańską - okres systemów średniowiecznych Okres krytyki średniowiecznej Okres patrystyczny Ze względu na zadania: - apologetyczna obrona wiary i wskazywanie jej zgodności z rozumem- systematyczna- zbieranie i ujednolicanie poglądów na użytek gmin chrześcijańskich Ze względu na miejsce powstania:- filozofia wschodu- ojców greckich Aleksandria Antiochia gaza- filozofia zachodu- ojców łacińskich Rzym kolonie afrykańskie Fazy rozwoju systemów filozoficznych okresu patrystycznego System gnostyków - pochodzenie poza chrześcijańskiej o charakterze mitologicznym nieco dostosowany do nauki chrześcijańskiej System aleksandryjski- wytworzony przez myślicieli chrześcijańskich nacechowany systemami greckimi System ojców kapadockich- oparty na poglądach Orygenesa bardziej dostosowany do tradycji kościelnej System Augustyna- powstały na zachodzie najbardziej zgodny z wiarą najbardziej samodzielny Okres scholastyczny :-Odzyskiwanie fragmentów filozofii i nauki starożytnej- niska znajomość filozofii starożytnej i języka greckiego znajomość jedynie doktryn perypatetycka platońskiej i neoplatońskiej dobrze znane dzieła Augustyna- główne zadania- zbieranie i ratowanie fragmentów dawnej nauki działania encyklopedyczne podejmowali- pierwszy rozkwit kultury umysłowej nastąpił na przełomie VIII- IX w działania Karola wielkiego w zakresie konsolidowania uczonych tworzenia szkół- w połowie XII w pojawia się generacja wybitnych uczonych: Abelard, Piotr lombard- główne ośrodki filozoficzne umiejscowiły się we Francji i wlk Brytanii- powstają szkoły klasztorne biskupie pałacowe - scholastyka- jako program i metoda średniowiecznej nauki powstała łącznie z Goty SCHOLASTYKA - to pojęcie określające to co nauczone w szkole, cechujące szacunek do tradycji i bezkrytyczną akceptację dogmatów wiary religijnej. Okres Systemów średniowiecznych- powstanie wielkich uniwersytetów( 1200 uniw. Paryski przodował w teologii i filozofii teologicznej uniwersytet w Oksfordzie rozwijał nauki przyrodnicze matematyczne humanistyczne)- cechy organizacji uniwersyteckiej :- wolność nauki raca z jednym magistrem- międzynarodowość wymiana uczonych- hierarchiczność kolejność fakultetów jako przygotowanie do teologii- ciągłość uczeń stawał się nauczycielem a następnie uczniem teologii- nauka w zakonach ( dominikanie głoszący nową doktrynę - roland z kremony, franciszkanie- doktryna konserwatywna)- Konflikty między zakonami a uniwersytetami - wytworzenie schematów nauczania : bakałarz licencjat magister - odzyskiwanie filozofii starożytnej dzięki arabom i Żydom z ich komentarzami przekłady na łacinę ( kolegium tłumaczeń na dworze arcybiskupa Rajmunda Toledo)- główne stanowiska filozoficzne : augustianizm i tomizm dwa rodzaje platonizmu iwa rodzaje arystotelizmu Okres krytyki średniowiecznej- stagnacja warunków pracy filozoficznej ( sposób pracy ośrodki brak nowych źródeł)- początek XIV wewnętrzny rozwój filozofii zmienia tryb filozofowania Stara filozofia- konserwacja dawnych systemów prace nad formą i subtelnością narzedzi logicznych Nowa filozofia- krytyka i sprawdzanie podstaw systemów doktryna nominalistyczna- rozwój nauk szczegółowych głównie przyrodniczych i humanistycznych - druga połowa Xiv powstanie nowych uniwersytetów- główne prądy tego okresu: tomizm, skotyzm, augustianizm awerroizm łaciński, krytycyzm, mistycyzm. ORYGENES-najsławniejszy chrześcijański teolog wschodu , pochodzący z Aleksandrii uczeń Klemensa POGLĄDY- zgodność objawienia jako podstawy wiary z rozumem jako źródłem wiedzy-Główny problem: przyjście na świat boga-człowieka w świetle dysonansu między bogiem a człowiekiem- logos jako ogniwo pośrednie między bogiem a człowiekiem- sposób powstania świata: bóg jako postać abstrakcyjna wyższa ponad wszystko znane niepojęty niezmienny nieskończony niematerialny - dobroć i miłość- logos- Chrystus hipostaza bytu szczebel w przejściu od boga do świata twórca świata i jego zbawca sam stworzony przez Boga- świat powstał z boga został stworzony z niczego nie ma początku tak jak bóg jest wieczny może posiadać wiele postaci końcem dziejów świata będzie apokatastaziz powrót wszechrzeczy do boga TERTULIAN Przedstawiciel prądu zachodu wrogo odnoszącego się do nauk starożytnych urodzony w Kartaginie prawnik późno przeszedł na chrześcijaństwo Poglądy- wykazywanie wrogiej postawy wobec rozumu i wiedzy która jest bezużyteczna prawda jest zawarta w piśmie świętym niemożliwa prawda przekracza rozum szkodliwa prowadza do obłędu i zguby moralnej.- prawda nie da się poznać rozumem w tym celu potrzebne jest przygotowanie serca do objawienia- człowiek jest istotą materialną i zmysłową nie posiadającą wyższych zdolności czynienia dobra poznania prawdy posiada jedynie zdolności niższe cielesne zmysłowe wszystko co dobre w człowieku pochodzi od Boga- dusza ma charakter materialny bowiem inaczej nie mogłaby oddziaływana ciało- bóg jest cielesny- cokolwiek jest ciałem pewnego rodzaju nie ma nic bezcielesnego poza tym co nie istnieje- filozofię i religię traktował według formuł prawnych stąd podstawą religii nie jest bóg lecz kościół Augustyn- urodzony w tagaście ojciec poganin matka chrześcijanka nauczyciel retoryki w Kartaginie Rzymie Mediolanie wyznawca manicheizmu - po kazaniach biskupa Ambrożego ochrzcił się powrócił do Afryki i pełnił czynności kapłańskie- zaangażowany obrońca nauki kościoła zwalczającym herezję - stworzył odrębną samodzielną koncepcje filozoficzną opartą na chrześcijańskiej postawie wobec boga- dzieła : wyznania, traktat o trójcy, o państwie bożym Teoria poznania- celem człowieka jest szczęście filozofia ma je znaleźć ale dać je może tylko bóg- istotne jest tylko poznanie boga i własnej duszy- myśl jest niezależna od zmysłów własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszych - podstawowa zasada Augustyna- myśl powinna być skierowana ku wewnętrznemu życiu podmiotu poznającego który od rzeczy lepiej poznaje prawdy wieczne- Augustyn za Platonem uznawał istnienie świata idealnego ale jednoznacznie złączonego z bogiem- wiedzę otrzymujemy od boga za pomocą oświecenia duszy - luminizm poznanie ma zaś charakter intuicyjny pozbawiony rozumowania jest wynikiem łaski boskiej- poznanie przechodzi przez wiele stopni zanim osiągnie ostateczny cel boga Teocentryczna metafizyka- bóg jest najważniejszym bytem wiecznym niezależnym jest Rzyczyna wszelkiego bytu kieruje światem nawet w najdrobniejszych szczegółach i jest także jego sędzią- teizm- bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania jest jego przyczyną i prawdą której sam człowiek by nie znalazł- bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra jest celem życia bowiem człowiekowi szczęście może dać jedynie zespolenie z bogiem- dusza jest samoistną substancja posiadająca tylko takie funkcje jak myśl wola pamięć - dusza jest od ciała doskonalsza bo bliższa bogu stąd wiedza o duszy jest pewna o ciele niepewna ciało jest więzieniem duszy- zasadniczą postacią życia duchowego nie jest rozum lecz wola bowiem wiara jest rzeczą woli a nie rozumu a dobre czyny wynikają z miłości do boga- w bogu istnieje idealny wzór realnego świata Etyka Koncepcja teodycei- jako uzasadnienie istnienia zła w świecie stworzonym, przez doskonałego boga Tezy: zło nie należy do przyrody lecz jest dziełem wolnych stworzeń zło nie jest realne lecz jest brakiem dobra ( istnieje tylko absolutne dobro nie istnieje absolutne zło zło jest potrzebne do harmonii świata ( Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem, niż mniejsze bez zła) - zło pochodzi od człowieka bowiem ma wolna wolę dobro zaś od boga- człowiek staje się dobrym jeśli dostąpi łaski boskiej która nie jest udzielana za zasługi- ludzie dzielą się na tych którzy dostąpią łaski i tych którzy jej nie dostąpią choć jedni i drudzy na nią nie zasłużyli jest to kwestia przeznaczenia zależna od boga że jedni będą potępieni inni zbawieni- potępieni tworzą - państwo ziemskie i państwo boże- dzieje świata to zmagania obu państw DOWODY NA ISTNIENIE BOGA WG TOMASZA Z AKWINU Z istnienia ruchu wynika, że istnieje jego pierwsza przyczyna Z niesamoistności świata wynika istnienie istoty samoistnej, będącej przyczyną świata Z przypadkowości rzeczy wynika istnienie istoty koniecznej Z istnienia rożnej doskonałości wynika istnienie istoty doskonalej Z istnienia celowości w przyrodzie wynika istnienie istoty rządzącej przyrodą i działającej celowo