RYBY
RYBY CHRZĘSTNOSZKIELETOWE
SPODOUSTE
*żarłacze (żarłacz ludojad, rekin młot)
*płaszczki (ryba piła, płaszczka nabijana, ogończa)
*zrosłogłowe
Cechy:
połączenie stawu żuchwy z puszką mózgową za pośrednictwem górnej części łuku gnykowego - czaszka hyosteliczna
skórę spodoustych pokrywają łuski plakoidalne, zbliżone budową mikroskopową do zębów, warstwa zewnętrzna homologiczna do szkliwa zębów; dzięki obecności tych łusek skóra ryb jest szorstka spadek oporu stawianego przez wodę
z nielicznymi wyjątkami żyją w morzu
stężenie soli w tkankach nie różni się od stężenia soli w tkankach innych ryb - ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych jest wyższe od ciśnienia wody morskiej ( zawierają drobnocząsteczkowe związki organiczne, głównie mocznik)
przemiana białkowa prowadzi do wytwarzania trującego amoniaku; większość zwirząt wydala amoniak ( do wydalenia trującego amoniaku potrzebne są duże ilości wody)
ryby spodouste posiadają zdolność do łączenia cząsteczek amoniaku w mniej toksyczne cząsteczki mocznika ( bardziej ekonomiczne - oszczędność wody), utrzymują jednak w tkankach wysokie stężenie mocznika
zdolność nabłonka kanalików nerkowych do aktywnego pobierania mocznika do krwi
mogą wykorzystywać wodę morską - mają specjalny narząd - gruczoł otwierający się do ostatniego odcinka jelita, który wytwarza solankę bardziej stężoną od wody morskiej, wydalaną razem z kałem
zapłodnienie wewnętrzna - część płetwy brzusznej samca jest zamieniona w narząd kopulacyjny, który służy do wprowadzenia plemników do kloaki samicy
większość - żyworodne
zdolność do drapieżnictwa u niektórych rekinów pojawia się bardzo wcześnie zjadanie bliźniaczego rodzeństwa w jajowodach oraz odżywianie się jajami tworzącymi się w jajnikach
mało inteligentne - zachowania mało plastyczne
wiele ma dobrze rozwinięty zmysł elektrolokacji, wiele gatunków ma również zdolność do produkcji silnych potencjałów odstraszających drapieżniki lub paraliżujących ofiary
posiadanie powiek - ochrona mechaniczna (duże oczy, duże prędkości - narażenie na uszkodzenia)
brak wieczka skrzelowego
brak tkanki kostnej w ciele szybki wzrost i mniejszy ciężar
brak pęcherza pławnego
część (największe rekiny) odżywiają się drobnymi rybkami i bezkręgowcami tworzącymi pływające ławice, mniejsze pożerają duże ryby i ssaki morskie - mogą być groźne dla człowieka
trójkątne zęby obu szczęk tworzą nożyce
ryba młot - spłaszczona głowa, dwa duże wyrostki odsunięcie od siebie oczu, nozdrzy usprawnienie oceny odległości
skórne receptory sygnałów elektrycznych dzięki którym np. rekinek atakuje żywą rybę zakopaną w piasku i niewidoczną
płaszczki - u niektórych jadowite kolce na ogonie
ryba piła - wydłużone zwierzę, kształt między płaszczką a rekinem, z przodu ogromne rostrum uzbrojone w dwa szeregi zębów zadaje na boki gwałtowne ciosy
Zrosłogłowe:
-brak tkanki kostnej
-brak pęcherza pławnego i gospodarka solami
-obecność wieczka skrzelowego
-brak żołądka
-trwałe połączenie szczęki górnej z puszką mózgową
RYBY KOŚCISTE
duża ilość tkanki kostnej
sprawne unoszenie w wodzie obecność pęcherza pławnego obniżenie ciężaru właściwego, ułatwia przeżycie w warunkach braku tlenu
czaszka hyosteliczna
większość posiada wieczko skrzelowe
KARPIOKSZTAŁTNE
przeważnie wody słodkie oraz słonawe prawie całego świata, najliczniej - Europa i Azja; bardzo różne zbiorniki wodne- od małych strumieni górskich do zabagnionych stawów
KARP
do 1m. długości
ubarwienie zmienne
mogą być pokryte całe łuskami, mogą być częściowo pokryte łuskami, jak również mogą być nagie
płochliwy
jesienią schodzi w głębsze miejsca - przestaje żerować, a poniżej 8 st.C wpada w odrętwienie (od końca X - III)
tarło w maju, w ciepłych wodach płytkich, samica składa ikrę a samiec polewa ją „mleczkiem”
pożywienie roślinno- zwierzęce
duże znaczenie gospodarcze
KARAŚ
12-30 cm długości
może przebywać w wodzie o małym natlenieniu
potrafi przetrwać okres mrozu, suszy zakopując się w mule
pożywienie roślinno-zwierzęce
tarło od V- VII
LIN
ciało krępe o drobnych łuskach głęboko tkwiących w skórze
30-45 cm długości, do 2 kg
żyje w jeziorach o silnie zamulonym dnie w leniwie płynących rzekach i starych korytach rzek zarośniętych roślinami
znosi słabe natlenienie wody
zimę i okres upałów spędza zakopany w mule - odrętwienie
tarło VI - VIII
pożywienie roślinno-zwierzęce
OKONIOKSZTAŁTNE (np. okoń, sandacz)
Gatunki zaliczane do okoniokształtnych są b. zróżnicowane pod względem budowy ciała, zajmowanego siedliska, prowadzonego trybu życia
większość to gat. Morskie
najmłodsza filogenetycznie grupa ryb
ryby drapieżne, ciało pokryte ostrą szorstką łuską ( zgrzebłowatą)
zaopatrzone w 2 płetwy grzbietowe
jama gębowa zaopatrzona w ostre zęby
promienie płetw w części lub całkowicie twarde
płetwy piersiowe osadzone wysoko na bokach ciała
płetwy brzuszne przesunięte do przodu
pas barkowy i miednicowy połączone wiązadłem
pęcherz pławny zamknięty
brak Aparatu Webera
OKOŃ
drapieżny
znane 3 gatunki (północnoamerykański, azjatycki, europejski)
OKOŃ EUROPEJSKI
jeden z najpospolitszych w Polsce gat., występujący w większości zbiorników słodkowodnych oraz w przybrzeżnych wodach Bałtyku
do 50cm dł. (~25-30), do 3kg (~~pow.1kg)
duży pysk - duże rozwarcie
srebrzyste łuski zgrzebłowate szorstkość w dotyku
duża płodność i żarłoczność ( szkodniki)
smaczne mięso
SANDACZ
gat. drapieżny, słodkowodny
zamieszkuje duże, czyste zbiorniki zlewiska Morza Bałtyckiego, Kaspijskiego, Czarnego, na głębokościach od 2-30m, w Polsce występuje na obszarze całego kraju
ciało krępe, wydłużone, szczupakowate z szarobrązowym lub szarozielonym grzbietem, boki srebrzystozielone z poprzecznymi ciemnymi smugami
na płetwie grzbietowej i ogonowej regularnie rozmieszczone plamki
pysk długi, szpiczasty z szerokim otworem gębowym
do1,3m, do 23kg
smaczne mięso, hodowany w stawach
PŁAZY
Gromada ta obejmuje grupę zwierząt zmiennocieplnych, wodno-lądowych, rozdzielnopłciowych, przechodzących przeobrażenie. Larwy, jako zwierzęta typowo wodne, szeregiem cech są podobne do ryb, oddychają skrzelami, mają podobną budowę serca, układu krwionośnego, wydalniczego, boczne narządy czuciowe. Formy dorosłe oddychają za pomocą ( prymitywnie zbudowanych) płuc, mają serce składające się z dwóch przedsionków i jednej komory, dwa obiegi krwi.
Ciało pokryte nagą wilgotną skórą z licznymi gruczołami śluzowymi. Ze względu na słaby rozwój płuc skóra pełni rolę dodatkowego narządu oddechowego.
W zależności od środowiska w jakim żyją dorosłe formy płazów, ciało ich jest rozmaicie ukształtowane. U form bardziej związanych z wodą ( płazy ogoniaste) jest ono wydłużone, z dobrze wykształconym ogonem. Obie pary nóg są mniej więcej jednakowej długości, zakończone palcami - bez pazurów, spiętymi błoną. Na lądzie płazy te wloką ciało niedołężnie po ziemi. Inne formy w wyższym stopniu lądowe (płazy bezogonowe)mają ciało krępe bez ogona, z silniej od poprzednich rozwiniętymi nogami tylnymi, dzięki czemu mogą poruszać się skokami. Tylko nieliczne gatunki, żyjące w ściółce lasów tropikalnych, mają ciało silnie wydłużone, robakowate i pozbawione nóg ( płazy beznogie).
Dorosłe płazy są drapieżne. Zjadają pokarm zwierzęcy. Podstawę pożywienia stanowią drobne zwierzęta bezkręgowe: owady, robaki, ślimaki, ikra ryb a nawet małe ryby. Mają duże znaczenie w biocenozie lasu jako czynnik wpływający na zmniejszenie ilości szkodliwych owadów. Formy wodne również są pożyteczne - służą jako pokarm drapieżnym rybom.
U nas na okres zimy, a w krajach gorących na okres posuchy, płazy zagrzebują się w mule zbiorników wodnych, chowają się pod zwałami liści lub w ziemi i w odrętwieniu muszą przetrwać niedogodną porę roku.
zniknęło wieczko skrzelowe
hyosteliczność osłabiałaby tu siłę uchwytu szczęk, stąd u większości czworonogów szczęka górna połączona jest nieruchomo z puszką mózgową
składanie do wody jaj okrytych galaretowatą osłonką
w rozwoju występuje larwa i przeobrażenie
połączenie tylko jednego kręgu z miednicą oraz krótkie, nie sięgające do mostka żebra
- budowa żeber związana jest ze sposobem wymiany powietrza u płazów - tłoczenie powietrza za pomocą skurczów mięśni otaczających jamę gębową i gardziel do płuc, w których ciśnienie zawsze nieco przewyższa ciśnienie otaczającej atmosfery
najważniejsza powierzchnia oddechowa - skóra
powolna przemiana materii
serce - jedna komora pozbawiona przegrody
- wnętrze komory zawiera jednak liczne, krzyżujące się pęczki mięśni, które w pewnym stopniu ograniczają mieszanie się krwi pochodzącej z dwu przedsionków
- serce ryb wytwarza niskie ciśnienie (zanurzenie w wodzie), serce zwierząt lądowych tłoczy krew pod znacznie wyższym ciśnieniem, gdyż musi pokonać ciężar krwi
- ciśnienie w krążeniu płucnym musi być niskie, gdyż grozi przesączanie się płynu do wnętrza płuc, stąd niezbędny jest mechanizm utrzymujący różnicę między dwoma krążeniami: wielkim i płucnym
większość płazów uzyskuje energię skurczów mięśni z przemiany beztlenowej
duże rozmiary komórek
- zwierzę zbudowane z małych komórek zużywa więcej energii na utrzymanie się przy życiu od zwierzęcia o tych samych rozmiarach, ale zbudowanego z dużych komórek
nie piją wody - pobierają ją przez skórę ( okolica brzuszna i ud - absorpcja wody)
temp. Ciała płazów zależna od temp. Otoczenia, zwykle jednak o ok. 1st. Niższa od temp. Powietrza (niski metabolizm)
w skórze płazów występują obficie gruczoły, których wydzielina zwilża naskórek, zawiera związki bakteriostatyczne i trujące (jady)
są niesmaczne
niezdolność do szybkiej ucieczki (wiele gat.)
mózg stosunkowo niewielki - budowa prymitywna
mogą się uczyć - orientują się w kierunkach, potrafią powracać do swych siedlisk po przeniesieniu
PŁAZY BEZOGONOWE
zwierzęta przypominające żabę
najobficiej występują w tropikach
w Polsce: żabowate, ropuchowate, ropuszkowate, rzekotkowate i grzebiuszkowate.
brak ogona, sylwetka krępa, zwarta i silne skoczne kończyny tylnyne
kręgosłup bardzo krótki (najwięcej - 10 kręgów)
kość krzyżowa leży prawie w środku tułowia, łączy się z nią długa miednica
kręgi ogonowe płazów bezogonowych uległy zlaniu się w jeden twór kostny zwany kością ogonową lub urostylem
głowa płazów bezogonowych jest zazwyczaj duża, zaopatrzona w bardzo szeroki otwór gębowy, oczy są wypukłe, wystające
oko płaza bezogonowego ma 3 powieki
po bokach głowy samca rezonatory, uchyłki jamy gębowo-gardzielowej, które umożliwiają wydawanie dźwięków wabiących samice (granie, rechotanie)
mimo że u większości płazów bezogonowych występuje zapłodnienie zewnętrzne, obserwuje się u nich akt kopulacji
Większość gatunków składa jaja w wodzie, u większości zapłodnienie następuje zewnętrznie, z jaj wylęgają się larwy-kijanki, które do dorosłych upodabniają się dopiero po przeobrażeniu
Kijanki
hydrodynamiczny kształt ciała
wiele gat. posiada po stronie brzusznej ciała przyssawki umożliwiające przytwierdzanie do podłoża
obszerna gardziel z aparatem filtracyjnym
typowe pożywienie - drobne organizmy: glony jednokomórkowe, pierwotniaki, sinice
niektóre atakują zwierzęta wielokomórkowe, a także własne rodzeństwo
po upływie paru tygodni lub miesięcy kijanki przechodzą przeobrażenie: wyrastają im kończyny, znikają skrzela, ogon ulega resorpcji, wiele zmian w budowie zewnętrznej
w końcu wodę opuszcza młoda żabka lub ropuszka, podobna do swych rodziców
wśród płazów bezogonowych nie ma gatunków neotonicznych
zdolność do skoków - najsprawniej skaczące płazy mają najdłuższe nogi
pośród płazów bezogonowych są gatunki, które wtórnie utraciły zdolność skoków
wiele gatunków używa skoków tylko w ucieczce, a wędrując powoli raczej kroczy
niektóre gatunki spędzają całe życie pod ziemią, a większość umie się sprawnie zakopywać w luźnej glebie ( nie grzebią głową i kończynami, lecz piętami nóg tylnych)
jedynym pożywieniem wszystkich gatunków są żywe zwierzęta połykane w całości
ocena rozmiarów nie przebiega w mózgu, lecz w siatkówce oka - jeśli potencjalna ofiara jest zbyt mała lub zbyt duża, siatkówka nie wysyła do mózgu żadnej informacji
szybko tracą wodę przez parowanie
w okolicach suchych płazy chroniąc się przed deficytem wody prowadzą nocny tryb życia
niektóre płazy bezogonowe terenów suchych tworzą i wydalają kwas moczowy ( oszczędność wody - potrzeba dużo energii )
w kilku gatunkach pojawiły się na końcach palców przylgi, posiadające je płazy spędzają życie na liściach drzew i krzewów ( u nas - rzekotka )
żaba latająca z Jawy - ma wielkie błony między palcami nóg przednich i tylnych, mimo, że nie wchodzi do wody - służą one wraz ze spłaszczonym tułowiem, jako płaszczyzny nośne - lot ślizgowy
Bardzo duża rozmaitość i bogactwo rozwoju płazów bezogonowych:
Dendrobates pumilia - Gatunek żyjący w amerykańskich tropikach.
Para spotyka się na liściach drzew lub krzewów. Samiec zwilża liść kroplą nasienia, do której samica składa parę przyklejających się do liścia jaj. W następnych dniach rodzice odwiedzają rozwijające się jaja i zwilżają je moczem. Po ok. 11 dniach larwy opuszczają jaja i przytwierdzają się pojedynczo do grzbietu odwiedzającej je samicy. Ta przenosi każdą z larw do mikrostawku w pochwie liściowej, w każdym ze stawków - 1 kijanka. Samica odwiedza stawki w odstępach parodniowych, składając do nich niezapłodnione jaja stanowiące jedyny pokarm rozwijających się kijanek.
Rhinoderma darwini - południowoamerykański gatunek.
Samiec pozostaje w pobliżu zniesionego na lądzie skrzeku, a kiedy kijanki zaczynają się w nim poruszać, chwyta je do pyska i wprowadza do uchodzącego do gardzieli wielkiego worka rezonacyjnego, gdzie przechodzą dalszy rozwój. Po jego zakończeniu samiec wypluwa już przeobrażone żabki.
Jaja kilku południowoamerykańskich rzekotek drzewnych rozwijają się na grzbiecie samicy mniej lub bardziej ukryte w kieszeni skórnej.
Rheobatrachus silus - gatunek australijski.
Samica połyka jaja, które wydzielają substancję ( prostoglandyna E2 ) wstrzymującą ruchy przewodu pokarmowego i blokuje wydzielanie soków trawiennych. Samica przestaje pobierać pożywienie, a w żołądku rozwijają się jaja. Po zakończeniu rozwoju samica wypluwa już przeobrażone potomstwo, a jej przewód pokarmowy rozpoczyna normalną działalność.
ROPUCHA SZARA
Ciało pękate, niezgrabne o krótkich kończynach. Pysk krótki, szeroki. Skóra pokryta licznymi gruczołami wydzielającymi słaby jad. Prowadzą nocny tryb życia. Wierzch ciała zwykle brunatnoszary z ciemniejszymi plamkami po bokach ciała. Strona brzuszna białawoszara.
Zamieszkuje miejsca niezbyt wilgotne w lasach, parkach, ogrodach, na łąkach i polach uprawnych. Często spotykana w piwnicach.
RZEKOTKA DRZEWNA
Żyje wśród liści, palce zaopatrzone w przylgi. Samice i samce wchodzą do wody tylko na okres kopulacji. Wierzch ciała zwykle zielony. Strona brzuszna ciała jest żółtawobiała i oddzielona od grzbietowej wyraźną, ciemną smugą. Gatunek pospolity w całym kraju. Występuje w miejscach pokrytych roślinnością, zwłaszcza nad wodami. Pędzi przeważnie dzienny tryb życia. Chętnie wygrzewa się na słońcu.
PŁAZY OGONIASTE
rząd płazów o pokroju ciała przypominającym nieco wygląd jaszczurki.
do rzędu tego zalicza się m.in. traszki i salamandry.
dwie pary kończyn, prawie jednakowej długości, stosunkowo niewielkich i słabo umięśnionych
szeroka, płaska głowa
większość żyje na lądzie i ogranicza bezpośredni kontakt z wodą do pory godowej, istnieją także formy nigdy nie opuszczające wody
u gatunków wodnych oczy są pozbawione powiek, u lądowych powieki nieruchome - u niektórych występuje trzecia powieka, tzw. Migotka
szczęki uzębione, język mięsisty
wiele zachowuje przez całe życie niektóre cechy larw: nie tracą szpar skrzelowych, nie mają powiek, gruczołów łzowych - zjawisko naotenii ( zachowanie cech osobnika niedojrzałego przez zwierzę zdolne do rozrodu)
u niektórych gatunków silnie rozwinięta zdolność do regeneracji uszkodzonych kończyn
bardzo wytrzymałe na głód - niska przemiana materii
dorosłe mogą oddychać za pomocą płuc, znane są również formy bezpłucne, u których wymiana gazowa zachodzi tylko przez skórę oraz błonę śluzową jamy ustnej i gardzieli
salamandry bezpłucne - do tej rodziny należy większość gatunków płazów ogoniastych
na głowie mają rowek od nozdrza zewnętrznego do otworu gębowego - stała drożność nozdrzy
nie mają płuc
szybkie i zwinne
mają obszerną jamę gębową i gardziel, których błona śluzowa jest b. intensywnie unaczyniona - wymiana gazowa
silnie rozwinięty układ mięśni wyrzucających i wciągających język, za pomocą którego płazy łowią na lądzie owady
niektóre gatunki mają zdolność do odrzucania ogona w niebezpieczeństwie - osobnik ucieka, gdy drapieżnik pożera ogon
większość żyje na półkuli północnej w klimacie umiarkowanym
częste są także formy górskie, jak salamandra plamista i dwa gatunki spośród występujących w Polsce traszek: karpacka i górska
nieliczne gatunki żyją w warunkach tropikalnych
są drapieżnikami, żywią się głównie bezkręgowcami, duże gatunki polują również na drobne kręgowce
u najpierwotniejszych rodzin płazów ogonowych zapłodnienie jest zewnętrzne - tak jak u większości ryb
u przedstawicieli pozostałych rodzin występuje zapłodnienie wewnętrzne b. szczególnego typu
samce składają na podłożu nasienie w postaci spermatoforów - grudek galaretowatego śluzu, które samice pobierają wargami kloaki
plemniki mogą żyć w ciele samicy b. długo ( ponad rok)
zapłodnienie poprzedza bardzo długi rytuał toków (przebieg toków u każdego gatunku nieco inny)
dzięki zapłodnieniu wewnętrznemu rozwój jaj może zachodzić w jajowodach samicy
osiągają od 3 do 180 cm długości
wiele gatunków płazów ogoniastych jest obecnie zagrożonych wymarciem, głównie na skutek zmian środowiska
SALAMANDRA PLAMISTA
Ubarwienie lśniąco-czarne z nieregularnymi, żółtopomarańczowymi plamami. Długość do 20 cm. Występuje w cienistych, wilgotnych lasach podgórskich i górskich na południu kraju. Prowadzi nocny tryb życia. W okresach suszy chroni się w wilgotnych i chłodnych kryjówkach. Po deszczu pojawia się licznie. Kopulacja odbywa się na lądzie, a zapłodnienie za pomocą spermatofory wprowadzonej do steku samicy. Na wiosnę samice wchodzą do potoków, gdzie rodzą żywe kijanki z rozwiniętymi 4 nogami. Pożywieniem salamandry są ślimaki nagie, dżdżownice i owady. Gatunek chroniony.
TRASZKA GRZEBIENIASTA
Wierzch ciała oliwkowobrunatny z ciemnymi okrągłymi plamkami. Spód ciała żółty lub pomarańczowy z ciemnymi plamami. W okresie godowym samce ozdobione są na grzbiecie i ogonie wysokim zębiastym grzebieniem przerwanym w nasadzie ogona. Samice grzebienia nie mają.
U obydwu gatunków - zapłodnienie wewnętrzne.