Dr Rafał Riedel : Wstęp do teorii SM

1.Nauka - uporządkowana wiedza o człowieku, społeczeństwie, kosmosie,prawidłowości i swoistości rzeczywistości o sposobach rozpoznawania (badania) i przekształcenia

Funkcje:

- deskryptywna - opisowa - nauka jako opis rzeczywistości

- eksplanacyjna - wyjaśniająca - nauka, która wyjaśnia

- instrumentalna - nauka jako narzędzie do przekształcenia rzeczywistości

- prognostyczna - predykcyjna - nauka służy, aby przewidywać pewne sytuacje

- interpretacyjna - sieć rybaka - Andrzej Chodubski - deklaracje teoretyczne

Dylemat Oppenheimer`a -

Nauka może być:

- dydaktyczna - proces nauczania i uczenia się

- funkcjonalna - działalność badawcza

- kulturowa - wszelkie wytwory ludzkiej działalności

- instytucjonalne - ład organizacyjno - porządkowy

Kryteria uznania dyscypliny:

- podmiotowy - aby było uznane za odrębną dyscyplinę musi mieć osobny przedmiot badań

- metodologiczne - dyscyplina powinna mieć swoje własne metody badawcze

Teoria naukowa:
- zespół twierdzeń i hipotez o rzeczywistości, jej cechach i rządzących nią prawach
- zbudowane na podstawie twierdzeń i hipotezy teorii naukowej odnoszącej się do rzeczywistości , mające usytuowane instytucje w dyscyplinach, specjalnościach, specjalizacjach

Nauka :

- dyscypliny formalne ( logika,matematyka,filozofia)

- dyscypliny empirycznej roli : przyrodnicze (geografia,fizyka,biologia) ,
humanistyczne i społeczne ( historia, socjologia,politologia, stosunki międzynarodowe )

Tendencje i trendy - współczesne nauki społeczne

- odwrót od badań wąskoimpiarycznych, faktograficznych , koncentracja na wypracowaniu ogólnej syntezy teoretycznej ( wąskoimperyczne - opisowa, wyjaśniająca tylko jeden kierunek badań )

- odwrót od statystycznych modeli systemowych a koncentracja na procesowym charakterze życia społecznego ( interesujące a nie stan poszukiwania związków )

- uwzględnienie dłuższego horyzontu czasowego - skutki, przyszłość, przyczyny

- odwrót od determinizmu środowiskowego na rzecz uwzględniania indywidualnych i zbiorowych w wywołaniu bądź zachowaniu pewnych zjawisk ( czynniki strukturalne determinują zachowanie a teraz więcej o tym że czynniki miękkie (osobowe - charyzma,charakter)determinują o zachowaniu )

- odwrót od analiz makrospołecznych do komentowania na makroprocesach i makrokonstrukcjach

- zmniejszanie się zajmowania problematyką twardą na rzecz problematyki miękkiej ( twarda - instytucje, systemy , miękka - tożsamość, jakościowe metody)

- odchodzenie od analiz wąskodescyplinarnych na rzecz ujęć interdyscyplinarnych i integracyjnych

- odchodzenie od dominującej do niedawna mody metod ilościowych ( badania ankietowe) na rzecz badań jakościowych

Dziedziny stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe - polityczne stosunki międzynarodowe pomiędzy suwerennymi państwami, ale także problemy między narodami

Naród = Państwo =Społeczeństwo

Konstytucja odnosi się do narodu / obywateli ( USA - ,,We are the people” )

Nie zawsze naród ma ten sam język, jest spójny etnicznie , historycznie ( Szwajcaria , USA )

Nie zawsze tylko państwa były głównym uczestnikiem stosunków międzynarodowych
( słowo ,, państwo” pojawiło się w XV wieku )

Państwo traci część swojej suwerenności na rzecz unii, organizacji itd.

Suwerenność - niezależność państwa od innych państw, organizacji, umów …

Obecnie: suwerenność - samowładność ( samodzielnie i niezależnie reguluje ) ,
całowładność ( wszystko jest pod kontrolą rządu )

Nie ma 100% suwerennego państwa

Suwerenność należy do ludu , państwo tylko dysponuje naszą suwerennością

Stosunki międzynarodowe -> międzypaństwowe → międzyrządowe

MLG ( Multi Level Governance ) - koncepcja wielosegmentowego zarządzania politycznego, wychodzi z założenia, że trwałą konsekwencją procesu integracji europejskiej jest zatarcie podziału na klasycznie rozumiane funkcje zewnętrzne i wewnętrzne państwa

Polityka zagraniczna - zorganizowany i skierowany na zewnątrz wysiłek państwa podporządkowany osiągnięciu jego żywotnych interesów w których wyraża się kształtowanie zewnętrznego otoczenia ( sprzyjaniu i rozwijaniu sytuacji korzystnych oraz unikaniu neutralizowaniu sytuacji niekorzystnych )

Uwarunkowania polityki zagranicznej

a) obiektywne :

- terytorium - wielkość, środowisko geograficzne , przebieg granic

- ludność - charakterystyka demokratyczna

- gospodarka - ekonomia, bogactwa naturalne, inwestycje zagraniczne, dynamika gospodarcza, ogólny poziom bogactwa

b) subiektywne:

- doktryny - świadomość społeczna ( zjawisko percepcji, i miss percepcji ) , czynnik osobowościowy

- dyplomacja ( diploma - tajny dokument ) - negocjowanie,obserwowanie,informowanie

1815 - Kongres Wiedeński i przyjęcie regulaminu wiedeńskiego

1961 - Konwencja wiedeńska

Bezpieczeństwo SM - brak występowania zagrożeń

Zagrożenia asymetryczne :

- broń chemiczna ( biologiczna)

- cybernetyka ( hakerzy )

- terroryści

Sojusze i wspólnoty bezpieczeństwa

Międzynarodowe stosunki gospodarcze:

- nauka o ekonomii

- prawo międzynarodowe

- nauka o polityce

Międzynarodowe stosunki społeczne transgraniczne relacje pomiędzy ludźmi

Uczestnicy SM

Uczestnik SM - zorganizowana grupa społeczna prowadząca świadomie działania transgraniczne, zdolna do aktywności międzynarodowej

Aktywność międzynarodowa - zdolność do zmieniania, wpływania na środowiska międzynarodowe w zamierzony sposób

Podział uczestników:

a) pierwotny - państwa składowe (USA,Niemcy) , twory państwowe (Watykan - brak pełnych funkcji państwa ) , państwa

b) wtórny ( pochodny ) - organizacje międzynarodowe , organizacje ponadnarodowe (supranarodowe) , międzynarodowe organizacje pozarządowe, korporacje

Paradyplomacja - nie mają organów jak ambasada czy ministerstwo spraw zagranicznych, ale prowadzą politykę zagraniczną

Organizacje międzynarodowe (np. ONZ )

- grupa państw

- akt prawny (traktat)

- instytucje (umowy)

Organizacje ponadnarodowe ( supra- , ponad - , poza - )

- kompetencje ponad kompetencjami państw (UE)

- proces uwspólnotowienia - supranacionalizacji

- kompetencje - organizacja sama sobie nie może dać - państwa

- decyzje ponoszą państwa - uczestnicy

- trzy rodzaje autonomii : prawna ( mogą stanowić prawo , które wiążą państwa członkowskie)

sądowa ( stanie na straży przestrzegania prawa organizacji) , budżetowa ( składki krajów członkowskich + cła graniczne)

Hierarchia aktów prawnych :

a) prawo pierwotne - traktaty: ustanawiające, reformujące, akcesyjne, z innymi państwami na świecie

b) prawo wtórne: prawo twarde ( dyrektywy ) i prawo miękkie

Państwo jako uczestnik SM

Państwo - polityczna organizacja zbiorowości terytorialnej w której na gruncie wspólnoty etnicznej i tradycji dziejowej istnieje władza zorganizowana jako rząd wyrażająca interesy grupy silniejszej w danym okresie

Definicje:

- funkcjonalne - pryzmat funkcji, które a organizacja ma spełniać

- elementarne - wymienianie elementów które składają się na państwo

- psychologiczne - skorygowane wokół wyobrażeń relacji jak powinny wyglądać relacje społeczeństwo - władza

- socjologiczne - państwo jako społeczność polityczna - Arystoteles

- klasowe - państwo i aparat państwa jako instrument panowania klasowego - K. Marks

Państwo - XV wiek - włoskie ,, stato” - ustrój porządek publiczny

Geneza państwa ( metody powstania, oprócz naturalnych i ewolucyjnych )

- poprzez zjednoczenie dwóch lub więcej państw prowadzące do powstania państwa ( ZSRR )

- rozczłonkowanie państwa na dwa czy więcej podmioty ( Czechosłowacja)

- secesja części terytorium państwa dająca powstanie nowego państwa (Kosowo)

- uzyskanie przez terytorium zależne niepodległości co prowadzi do powstania nowego państwa ( kolonie)

Funkcje państwa:

a) wewnętrzne:

- ochronna - gwarantowanie bezpieczeństwa obywateli (policja)

- regulacyjna - wpływ poprzez system prawa na zachodzące procesy społeczne (parlament)

- kulturalno - wychowawcza - kształtowanie i rozpowszechnianie pewnych światopoglądów w społeczeństwie ( polityka edukacyjna - patriotyzm )

- adaptacyjna - przekształcenie państwa pod wpływem nowych technologii rozwoju cywilizacyjnego z zewnątrz

-innowacyjna - stymulowanie innowacji

- socjalna - ochrona najsłabszych warstw społecznych

b) zewnętrzne

- ofensywna ( atak)

-defensywna (obrona)

- utrzymania status quo

Organizacje międzynarodowe

Amfiktionie ( Grecja ) - pierwsze organizacje międzynarodowe ( flota, handel)

Cztery fazy nowożytnego rozwoju organizacji międzynarodowych :

a) 1804 - międzynarodowa komisja żeglugi na Renie

b) okres międzywojenny - dążenie do tworzenia politycznych mechanizmów sterowania ładu

c) II WŚ - koniec lat 50. XX wieku - czas dekonstrukcji ładu przed II WŚ, rekonstrukcja nowego ładu ( konferencje itp. )

d) od początku lat 60. - dzień dzisiejszy - eksplozja ilościowa organizacji międzynarodowych
ok. 1900 organizacji aktywnych, 1700 pozarządowych , 60000 transnarodowych korporacji

Osobowość prawna - na początku podmiotowość prawna nie była uważana za możliwą dla organizacji międzynarodowych , bo była tylko dla państwa . Teraz zdolność prawna.

Zdolność prawna organizacji międzynarodowych - możliwość nabywania praw i obowiązków z litery prawa

- zdolność do zawierania umów międzynarodowych

- bierne prawo legacji

- ograniczona zdolność procesowa

Typy organizacji międzynarodowych :

- organizacja o charakterze powszechnym (ONZ)

- wyspecjalizowane organizacje (NATO)

- o charakterze regionalnym ( kiedyś CEFTA)

- o charakterze kontynentalnym (UE)

- o charakterze międzykontynentalnym ( NATO)

Struktura organizacji międzynarodowych

a) podział na organy: międzyrządowe, międzyparlamentarne, administracyjne

b) organy:

- Rada Europejska - przedstawiciele państw członkowskich

- Komisja Europejska - funkcjonariusze

- Parlament Europejski - europarlamentarzyści

- Komitety Europejskie - przedstawiciele sfer gospodarczych

- organy o mieszanym składzie członkowskim

Organy:

- naczelne (plenarne)

- zarządzające (wykonawcze)

- administracyjne

- pokojowego rozstrzygnięcia sporów

- doradcze

- operacyjno - proceduralne

Statut organizacji międzynarodowych stanowi podstawę prawno - organizacyjną istnienia i działania organizacji międzynarodowych. Przyjęty w formie umowy., statut - charakter stały.

Elementy statutu:

- cele i ogólny zakres kompetencji

- źródła finansowania organizacji międzynarodowych

- zasady nabywania członkostwa

- prawa i obowiązki państw członkowskich

- warunki wejścia w życie i rewizji statusu

Procedura decyzyjna - kryterium

a) przedmiotowe

b) o twardości prawnej: z / bez wiążącej mocy

c) podział na decyzje: naczelne, administracyjne, kontrolne, rozstrzygnięcia sporów

d) podmiotowy: międzypaństwowe decyzje , przez funkcjonariu(szy) międzynarodow(ych), przez parlamentarzystów,mieszane

Harmonizowanie prawa wewnętrznego może być osiągane trzema metodami

a) uznanie norm prawa międzynarodowego za obowiązujące w przypadkach gdzie istnieje potrzeba ich zastosowania

b) włączenie prawa międzynarodowego w skład prawa krajowego drogą odsyłania do prawa międzynarodowego w krajowych aktach prawnych.

c) przekształcenie norm prawa międzynarodowego na normy prawa krajowego

Przystąpienie do podpisania umowy

- umowy zamknięte ( NAFTA)

- umowy otwarte : bezwarunkowo ( każde państwo może przystąpić ) , warunkowo ( po spełnieniu danych kryteriów)

Rodzaje członkostwa w organizacjach międzynarodowych :

a) pierwotne członkostwo (podpisane przez założycieli)

b) nabyte członkostwo ( przystąpiły później)

c) status obserwatora ( uczestnictwo bez prawa głosu )

d) stowarzyszone członkostwo ( ,,poczekalnia” )

Teorie międzynarodowe

Realizm - idea, która zajmuje się z chęcią realnego postępowania / realne odzwierciedlenie rzeczywistości

Anarchia międzynarodowa kształtuje zachowanie państw

Koncentracja na suwerennym państwie

Teza o wrodzonym dążeniu do przetrwania

Przetrwanie - liczenie na własne siły

Nurty:

a) realizm kompleksowy - poziom jednostki , państwa i systemu SM - Tukidydes

b) fundamentalizm - poziom natury ludzkiej i jednostki → wojna - Niccolo Machiavelli

c) konstytucjonalizm - poziom państwa - Jan Jakub Rousseau

d) strukturalny - poziom systemu międzynarodowego ( państwa nie są zainteresowane budową systemu międzynarodowego, koncentrują się na bezpieczeństwie ) - Thomas Hobbes

a) realizm praktyczny - kwestia moralności, istnieje podwójna moralność : ludzka i w SM - Max Weber , Edward Carr

b) realizm klasyczny - SM jako funkcja relacji pomiędzy ludźmi - Reinhold Niebuhr,Hans Morgenthau

c) realizm strukturalny - konflikty zawsze będą istniały bo taka jest natura - Kenneth Waltz

Liberalizm - wszędzie gdzie realiści widzą wojnę, liberaliści widzą handel

Stosunki międzynarodowe to pochodne od stosunków międzyludzkich ( natura ludzka jest dobra, pokojowa , współpraca/wymiana/handel )

Ludzie łączą harmonijnie , wspólnie dla wszystkich interesy ( pokój i rozwój przynosi dla wszystkich korzyści wszystkich zaangażowanym stronom )

Stosunki ekonomiczne najlepiej odzwierciedlają naturalne skłonności człowieka.

Źródła konfliktu:

- konflikty w stosunkach międzynarodowych wynikają z harmonijnych interesów poprzez egoistyczne interesy rządów

- negatywne stereotypy do innych narodów, państw

Demokratyzacja - panaceum na konflikty w SM ( państwa niedemokratyczne częściej mają konflikty)

Polityka zagraniczna jest jest determinowana polityką wewnętrzną

Państwa mają naturalne skłonności do samoograniczania się i do kompromisu

Pierre Debuis - idea trybunału ponadnarodowego ( rozstrzyganie sporów)

Jerzy z Podiebradu - ,,Liga pokoju”, równość państw

William Penn - ,,parlament europejski ” ( konstrukcja jak teraz )

Charles de Saur - idea UE

Jeremy betham - organy międzynarodowe o charakterze sądowym

Liberalizm kompleksowy - poziom natury ludzkiej , państwa i systemu , zwolennik federacji - Emanuel Kant

Liberalizm instytucjonalny - poziom natury ludzkiej i jedności , państwo na straży wolności i swobód obywatelskich, państwo - stróż nocny - John Locke

Liberalizm ekonomiczny - poziom państwa , niewidzialna ręka rynku, państwo nie wtrąca się - Adam Smith

Idealizm - poziom systemu międzynarodowego, Liga Narodów, utopijny, powołanie międzynarodowych instytucji niezależnych od państwa - Woodrow Wilson

RÓŻNICE
Kryteria	Realizm	Liberalizm
Cecha natury ludzkiej	Dążenie do zła	Dążenie do dobra
Podmioty	Państwo	Jednostki ludzkie
Zainteresowanie	Świat realny,natura człowieka, konflikt	Normatywizm ( to co powinno), prawa człowieka, współpraca
Stosunki międzynarodowe	Domena konieczności	Domena możliwości
Kierunek dostosowania	Człowiek do środowiska	Środowisko do woli człowieka
Zjawiska istotne	Relacje,siły,sprzeczność interesów, egoizm	Relacje preferencji łączników interesów, altruizm
Prawo człowieka	Znaczenie marginalne,, mogą podważać suwerenność państwa	Wpływają na politykę zagraniczną państwa
Interesy państw	Jednorodne, niezmienne zdeterminowane przez pozycje w systemie	Różnorodne, zmienne zdeterminowane przez interesy grup
Wolność człowieka	Wynik ewolucji historycznej i tradycji	Wynik racjonalnych zasad i wyzwolenia z tradycji
Wyznawcy	Teoria władzy, sprzyjająca realizacji interesów państwa	Teoria opozycji, służąca moralnie wyższym zasadom
Czas	Cykliczny, stagnacja	Liniowy, rozwój

---