Adam Mickiewicz "Sonety krymskie"
Sonet - kunsztowna forma stroficzna składająca się z 14 wersów ułożonych w dwie zwrotki 4 wersowe i 2 zwrotki 3 wersowe (tercyny). Wyróżniamy dwa rodzaje sonetów - włoski zakończony tercyną o układzie rymów aba i sonet francuski zakończony dystychem o rymach aa. "Sonety krymskie" to arcydzieło polskiej literatury, przetłumaczono je na 21 języków. Stanowią cykl 18 utworów napisanych w latach 1825-1826 pod wpływem krymskiej wycieczki latem i jesienią 1825 roku. Wydane w Moskwie w 1826 roku wraz z sonetami odeskimi. "Sonety odeskie" to cykl utworów miłosnych, w których autor bawi się tradycyjnym tematem literackim. Miłość potraktowana jest jako postać gry salonowej. Ten cykl utworów zamyka sonet 22 pt. "Eskuza" - słowo to pochodzi z języka francuskiego i oznacza usprawiedliwianie się. Autor stara się usprawiedliwić, że w swej twórczości sięgał po tematy błahe, nieheroiczne. Zamyka utwór sentencją "Taki wieszcz jaki słuchacz".
"Stepy akermańskie"
Pierwsza zwrotka jest rozbudowaną metaforą porównawczą - autor podróż przez stepy porównuje do żeglugi. Podmiotem literackim jest podróżny. Zwrotka ta przedstawia piękno stepu. W drugiej odnajdujemy monolog udramatyzowany - kołysanie traw stepowych budzi u podróżującego obawę, nostalgię. Przedmiot owego niepokoju poznajemy w dwóch kolejnych zwrotkach. Skrzypienie na stepie kojarzy się mu z żurawiami studniowymi - podmiot liryczny wspomina ojczyste strony. Próbuje usłyszeć głos ze swego kraju ojczystego, lecz starania te są daremne - "Jedźmy, nikt nie woła".
Sonet piąty
Podmiotem literackim jest tu nowy typ bohatera pod postacią Pielgrzyma. Poddany on jest działaniu natury, jej żywiołów. Przytłacza ona Pielgrzyma swym ogromem, potęgą i pięknem. Jest on postacią romantyczną, nęcą go nie tylko objawy wielkości i piękna natury, lecz także jej tajemniczość. Sonet ten jest ujęty w formie dialogu pomiędzy Mirzą i Pielgrzymem, co jest nowością w stosunku do tradycji sonetowej.
"Burza"
Opis żywiołu morskiego. W pierwszej zwrotce autor opisuje za pomocą krótkich wypowiedzi oraz wyliczeń czynności dramatyczną walkę marynarzy z żywiołem. Opis nacechowany jest grozą i dramatyzmem. W drugiej zwrotce spienione fale morskie porównuje do geniusza śmierci atakującego fortecę. Trzecia i czwarta zwrotka to przedstawienie reakcji ludzkich w sytuacji ostatecznego zagrożenia życia - lęk, modlitwa, rozpacz. Na tym tle wyróżnia się jeden podróżny - zachowuje całkowitą obojętność, to życie jest mu obojętne. Zdesperowanym człowiekiem jest zapewne Pielgrzym.
"Widok gór ze stepów Kozłowa"
Autor zastosował ciekawą konstrukcję świata przedstawionego - ukazany jest przez dwa podmioty liryczne - Pielgrzyma i Mirzę. Obaj spoglądają na Czatyrdach. Autor obrazuje różne reakcje człowieka w obliczu piękna góry. Na tle mentalności Europejczyka ukazuje mentalność człowieka wschodu. Pielgrzym spogląda na górę ze zdumieniem, lękiem. Mirza natomiast patrzy na nią jak zdobywca. Zamykająca utwór "Aa!" to zdumienie Pielgrzyma odwagą Mirzy.
"Ruiny zamku w Bałakławie"
Autor opisał ruiny zamku w Bałakławie. Zbudowany on został przez Greków, a zburzony przez pogan. Ruiny zamku to świadectwo przemijalności ludzkiej historii, kultury i cywilizacji. Na tym tle wiekuistym świadkiem ludzkiej historii jest natura - nieprzemijająca, trwały znak wielkości Boga.
"Pielgrzym"
Pielgrzym wyraża swój zachwyt wobec wielkości i piękna przyrody krymskiej Nie wyzwala go to jednak z tęsknoty za ojczyzną. Nad uroki krymskiej przyrody przekłada lasy i trzęsawiska Litwy - wszystko to drogie mu i bliskie.
Tradycyjną tematyką sonetów jest poezja miłosna. Mickiewicz natomiast ukazał w nich panoramę krainy. W cyklu 18 utworów zastosował kompozycję nawiązującą do poematu podróżniczego. Podmiot liryczny - poeta, ukazuje bogactwo świata orientalnego poprzez indywidualne spojrzenie na świat Pielgrzyma - turysty oraz człowieka wschodu. W niektórych sonetach podmiot liryczny jest ukryty w strukturze utworu, w innych jest nim Pielgrzym, mający wyraźne rysy autorskie, w jeszcze innych jest nim Mirza. Istotnym motywem jest motyw pielgrzymki - archetypem literackim takiej wędrówki jest wędrówka do Ziemi Obiecanej. Romantyczny bohater wędruje do ojczyzny. W sonetach ukazał poeta rozdarcie wewnętrzne Pielgrzyma między zachwytem nad Krymem a tęsknotą za ojczyzną.
Orientalizm w sonetach.
Romantyków europejskich fascynowało wszystko co egzotyczne. Orientalizm w sonetach przejawia się w tematyce - autor opisuje krainę egzotyczną, wprowadza wschodnie słownictwo, ukazuje elementy wschodniej religijności i kultury. Stara się także przedstawić mentalność człowieka wschodu, konstruuje niektóre tropy stylistyczne na wzór stylu orientalnego.
TWÓRCZOŚĆ ADAMA MICKIEWICZA
ROMANTYCZNE AKCENTY W “PIEŚNI FILARETÓW” i “ODZIE DO MŁODOŚCI”
W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie założone zostało Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna, młodzież ze starszych roczników). Miała za cel samokształcenie. Postulaty społeczne i moralne. Chcieli wyplenić egoizm, zawiść, kłamstwo. Program był nierealny. Istotne było powiązanie przyjacielskie pomiędzy członkami towarzystwa. Hasła: “Będziemy wzorem i sami sobie chlubą”, “Ojczyzna, nauka, cnota”. Miały one przyświecać ich działalności.
“Pieśń filaretów”
Po brzmieniu możemy zauważyć, że twórcą jest człowiek młody.
Myśli, wezwania:
wezwania patriotyczne
użycie życie
potrzeba walki o prawa
potrzeba braterstwa, jedności
potrzeba korzystania z wiedzy i pogłębiania jej
nawiązania do antycznej kultury
czynić spontanicznie, żywiołowo
Cechy romantyzmu:
pragnienie wolności i swobody najwyższych wartości
entuzjazm, zabawa
dominacja uczucia nad rozumem
fascynacja młodością, żarliwość, nie zwracanie uwagi na reguły to przywilej młodości; apoteza młodości: ubóstwienie, idealizowanie, wysławianie
bunt wobec zastanej rzeczywistości, inności, bunt aktywny
Treść i problematyka:
Jest to tekst wskazujący na to, że jego autorem i adresatem jest człowiek młody. Podmiot liryczny wysuwa różne hasła. Wzywa by korzystać z życia. Należy walczyć o wolność. Jest tam wezwanie do braterstwa i wzajemnej jedności. Należy korzystać ze zdobytej wiedzy i doskonalenia się poprzez nią. Są nawiązania do antycznej kultury. Spontaniczność i żywiołowość w działaniu, nieograniczone możliwości powinny charakteryzować filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorów antycznych.
“Oda do młodości”
1820r. - napisana dla Filomatów. Wyrażała poglądy młodego pokolenia. Oda (utwór pochwalny, patetyczny, wyrażający światopogląd autora) upodobana przez klasyków, uprawiano ją powszechnie.
Prezentacja dwóch światów:
zastanego
gnuśny, nie dążą do nowości, nie kierują się uczuciami, są egoistyczni, nie dbanie o szczęście ogółu, świat martwy, ludzie bez uczuć i duszy, krępujący świat
powstającego dopiero świat dla młodych ludzi, musimy się jednoczyć, szczęśliwa młodość, świat lepszy, nieograniczona swoboda, ludzie otwarci na nowości, nieprzesądni, walczący, droga nie będzie łatwa, przełamać słabości, ludzie uczciwi, młodość dzielona z innymi daje radość, jedność, braterstwo, życie według pragnień
Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do młodych. Scharakteryzowane dwa odmienne światy. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary świat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze wszystkim co następuje.
Podmiot liryczny nawołuje do działania:
mamy poszerzyć horyzonty, przyjęcie nowych światopoglądów
zjednoczyć się
wartością młodość, młodzi będą kształtować świat dla samych siebie
szczęście innych szczęściem wszystkich
ludzie zawsze młodzi czynem
istotna jest młodość ducha
umiejętność poświęcenia
Mowa o idei wolności i swobody. Wiara w zwycięstwo młodości, oda pełna optymizmu.
Jest to utwór z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu.
Elementy romantyczne:
apoteza młodości, jawna
wyraźny bunt
wyższość uczuć, spontaniczne reakcje, emocje
obecność dwóch światów, przeplatanie się ich
najwyższe wartości: swoboda, wolność, nieskrępowanie
przezwyciężenie norm racjonalnych, empirystycznych
skreślenia, epitety, które nie miały miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania miały oburzać klasyków
Elementy klasycystyczne:
gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel
odwołanie do cech antycznych
Treść i problematyka:
Powstała ona w 1820 roku. Została ona napisana do filomatów. Stał się to utwór bardzo popularny. Wyrażał poglądy młodego pokolenia. Jest tu prezentacja świata rzeczywistego zastanego i świata, który ma powstać, który jest dopiero w zamysłach. Obecnie ludzie zadowalają się tym co mają. Ukazany jest świat klasycyzmu. Ludzie widzą tylko to co da się wytłumaczyć. Ludzie starego pokolenia są egoistami. Ludzie są bez serca. Świat jest gnuśny, krępujący. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza młodości i pewnego braterstwa. Nowy świat będzie o wiele lepszy. Będzie swoboda i wolność. Nieograniczone możliwości dla młodzieży. Należy walczyć choć początki będą ciężkie. Ludzie powinni trzymać się razem i kierować się uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedność, wspólnota i braterstwo. Będą ludzie wtedy mogli żyć tak jak tego będą pragnąć. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. Świadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu świat stary, obecny z nowym, z marzeniami. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Aby nastał nowy świat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu.
ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD
Programowy charakter ballady “Romantyczność”
Występuje tam Karusia, starzec i gawiedź gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmarłego kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mówi, że ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator też wierzy Karusi. Zwraca się ona do Jasieńka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje się jak osoba nienormalna. Literatura romantyczna lubi robić bohaterów z osób ciężko chorych, półprzytomnych ponieważ twierdzi, że ujawniają oni bez żadnych zahamowań świat nieracjonalny, nierzeczywisty. Są oni najbardziej spontaniczni i szczerzy. Tłum dziwi się postępowaniem dziewczyny. Nie wiedzą jednak, czy jej wierzyć, czy nie, ale w końcu stają po jej stronie. Staje się tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia się starzec. Przekonuje on, że duchy nie istnieją i że Karusia nic widzieć nie może. Przekonuje on, że nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia się starcowi i nadal wierzą Karusi. Teraz zjawia się narrator i opowiada się po stronie ludu. Mówi “Dziewczyna czuje”, co ma świadczyć o prawdzie. Czuje i emocje są narzędziami sprawdzenia realności i prawdy. Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiają niż dowody empiryczne. Cała ballada kończy się apelem, wezwaniem: ”Miej serce i patrzaj w serce”. Narrator zarzuca starcowi to, że widzi świat w rozsypce, nie całościowo. Prawdy, które zna to prawdy martwe. Narrator posługuje się prawdami żywymi, np.: ”Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko i oko”. Z utworu wynika, że postrzegamy zarówno okiem jak i duszą. Przesłanie o dwoistości świata zostało potwierdzone.
Prawdy żywe w balladach
“Lilije”
“Nie masz zbrodni bez kary”.
“Świteź”
“Godna kary jest ciekawość ludzka”.
Treść:
Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywają się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczą innemu miastu, pozostawiając swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali wtedy o śmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się roślinami, które jeśli dotknie jakiś Rusin to zginie.
“Świtezianka”
“Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”.
Treść:
Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczyną. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała. Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie ją składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a z wody Świtezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z nią pozostał. On oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tą dziewczynę pod modrzewiem.
“Rybka”
Treść:
Dziewczyna zwierza się Świteziankom, że jej narzeczony zdradził ją i żeni się z kimś innym. Rzuca się do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan. Krysia zamieniła dawnego kochanka z żoną w kamienie.
Cechy ballady romantycznej
Ludowość
wiara w obecność nimf, rusałek, duchów
obecność ludzi, mieszkańców wsi
duża rola przyrody
język stylizowany na język ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej o
powieści
w każdej balladzie zawarte jest przysłowie ludowe, złota myśl, która kształtuje moralnie ludzi
autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludźmi (ze wsi)
Obecność przyrody
jest tłem dla wszystkich wydarzeń
tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój
siłą sprawczą wydarzeń
surowym trybunałem osądzającym człowieka
stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.
związana ze światem ludzkim
Światopogląd romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie “Romantyczność”. Są wydarzenia, które mają swój wymiar duchowy. Uczucia dominują nad faktami. Świat można poznać poprzez empirię ale też poprzez uczucia.
II TOM “POEZJI”
Ukazał się w 1823 roku. Wywołał on wiele sporów. Zawiera między innymi następujące utwory: “Grażyna”, “Dziady” cz. 2 i 4.
Ideał pełni społeczeństwa w II cz. “Dziadów”
Jest tu prezentacja ludowego obrzędu. Dzieje się to w kaplicy. Jest określony czas. Obrzęd odbywa się według ściśle określonego rytuału. Prowadzącym jest Guślarz. We wstępie Mickiewicz chce przybliżyć czytelnikowi co to są dziady. Był to obrzęd pogański, ale utrzymujący się w krajach chrześcijańskich. Odbywały się one w pobliżu cmentarza. Przywoływano duchy różnej kategorii. Starano się ich nakarmić. Ludzie pojawianie się duchów uważali za oczywiste. Na początku mają się pojawić dusze najmniej winne. Przybywają dusze Juzia i Rózi pod postacią aniołków. Dzieci mówią o swoim życiu. Mówią, że było to życie pełne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w życiu nie zaznały goryczy i proszą o nią, bo inaczej nie zaznają szczęścia w niebie, “Kto nie zaznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie”. Na pełnię życia składa się i dobro i zło. Nie można poznać dobroci w niebie, jeśli nie zna się zła. Następnie przywoływane są duchy , które charakteryzują najcięższe grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromadą ptaków, które są duchami ludzi, którzy zginęli przez pana. Pan za życia nie dawał ludziom pomocy, jedzenia, więc ich duchy mszczą się. Kruk mówi, że jego przyczyną śmierci była kradzież kilku jabłek z pańskiego sadu. Sowa zamarzła wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje odesłany. “Kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”. Pan nie był czuły na ludzkie cierpienia. Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najcięższymi, ale i nie najlżejszymi. Przybywa dziewczyna, którą za życia była obojętna na zaloty chłopców ze wsi. Nie dała nikomu szczęścia. Wraca więc po śmierci prosząc o pomoc. Nie zwracała ona uwagi na sprawy ziemskie. Żyła w świecie marzeń. Dziewczyna żyła samotnie, pogardzała uczuciami. “Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”. Wszystkie duch w życiu doczesnym grzeszyły. Jest tu więc zawarty problem winy i kary. Po śmierci ludzie muszą ponieść karę i konsekwencje swoich grzechów.
Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. “Dziadów”
IV część “Dziadów” zaczyna się sielankowym nastrojem. Nastrój zmienia się od czasu pojawienia się pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osobą żywą. Gustaw (pustelnik) przybywa do księdza ponieważ był on jego księdza i szuka u niego pomocy, chce się wyspowiadać. Zwraca się do księdza jak do człowieka, który go dobrze zna. To on wprowadzał Gustawa w świat. Przedstawił mu wiedzę o świecie uporządkowanym (klasycystycznym). Gustaw poznał jednak inny świat. Świat uczuć (cierpienia i miłości). Wtedy to zawaliła się cała wiedza, którą przekazał mu ksiądz. Główną treścią spowiedzi Gustawa są dzieje jego miłości . Barierę stanowił inny stan majątkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani. Rozmawiali ze sobą. Miłość okazywali także czynami (troską o siebie, opieką). Łączyły ich poglądy na temat życia, uczuć. Łączyła ich także literatura (Homer, “Cierpienia młodego Wertera”). Łączyły ich wspólne zainteresowania. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Gustaw wyjechał jednak a po powrocie dowiedział się, że jego ukochana wyszła za kogoś innego. To, że wyszła za mąż było decyzją jej rodziców. Nie kochała swojego męża. Prowadzi to do takich cierpień Gustawa, że popełnia samobójstwo. Uczucie miłości zmieniło więc całe jego życie. Miłość jest ogromną siła, którą ma moc sprawczą. Miłość to zgodność ideałów i poglądów. Miłość romantyczna to miłość platoniczna, która stanowi o wartości istnienia, i która, jeśli zaistnieje, jest najważniejsza dla człowieka. Miłość ta polega głównie na związku dusz. Istnieje również po śmierci. Jest więc wieczna i nieśmiertelna. Cała wypowiedź Gustawa jest dokładną analizą psychiki ludzkiej w obliczu nieszczęścia. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje się w duszy Gustawa. Wydaje się, że pustelnik popadł w obłęd , że zachowuje się nienormalnie. Uczucie miłości jest silniejsze od strachu przed śmiercią. Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidził kobiety. Od księdza oczekuje zrozumienia i wytłumaczenia. Ksiądz nie pojmuje (pomimo, że przytakuje) ogromu cierpień Gustawa. Odruchy serca nie przemawiają do niego. Obydwaj mówią jakby innymi językami. Ksiądz stara się racjonalnie wytłumaczyć postępowanie Gustawa. Próbuje pojąć to wszystko za pomocą zmysłów, co jest niemożliwe. Gustaw przebija się sztyletem. Ksiądz samobójstwo próbuje zrozumieć też w sposób racjonalny. Nie może jednak pojąć zmysłami tego, że Gustaw dalej żyje. Rozmowa księdza z Gustawem to polemika na temat świata. Gustaw mówi, że umarł, ale umarł dla świata. Koniec jest dość nieoczekiwany. Kończy się pewną myślą. “Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu”. Jeśli za życia człowiek był opętany miłością to opóźnia tym drogę do szczęścia w niebie. Myśl tą powtarza także, niespodziewanie chór. Gustaw chce o wszystkim opowiedzieć ale nikt go nie może zrozumieć. Musi więc pozostać ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualistą. Dla niego samotność jest koniecznością bo nikt nie potrafi odczuwać tak silnie jak on sam.
Postawa patriotyczna Grażyny
Jest to utwór o konflikcie pomiędzy korzyściami materialnymi a dobrem ojczyzny. Litawor sprzymierzając się z Krzyżakami stawia nad dobro podwładnych swoje własne korzyści. Jego żona stara się nie dopuścić do najazdu na Litwę. Pod koniec bitwy rozpoczętej przez Grażynę pojawia się tajemnicza postać. Dzięki jej rozkazom Litwini zwyciężają nad Krzyżakami. Ginie jednak Grażyna (przebrana za męża). Zostaje też zdemaskowany tajemniczy rycerz. Był to Litawor, który pod wpływem bohaterskiej postawy żony zmienia się i pomaga ojczyźnie. Jest to pierwszy utwór Mickiewicza o tematyce politycznej. Przynosi on prawdę uniwersalną - konieczność zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny, zwłaszcza gdy ta jest w biedzie i znajduje się w zagrożeniu. Treść utworu była ważna. Za maską historyczną kryją się
polityczne aluzje dla tych, którzy godzą się z zaborcami.
Cechy romantyczne:
nastrój romantyczny i groźny
przypisanie ogromnie ważnej roli ludowi
SONETY ODESKIE JAKO PAMIĘTNIK LIRYCZNY POETY
Sonety odeskie prezentują:
miłość i tęsknotę do ukochanej kobiety i do ojczyzny (“Sonet do Niemna”)
realistyczne scenki rodzajowe z życia odeskich salonów, z życia towarzyskiego
zadumę nad własną twórczością i własnymi dokonaniami poetyckimi (“Ekskuza”)
“Ekskuza”
(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, że pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych. Ludzie mają pretensję, że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Zajmuje się swoimi uczuciami, a nie tym co istotne dla całego narodu. W drugiej części mówi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych. Mówi, że będzie pisał dla tych, którzy go rozumieją. Usprawiedliwia się, że tworzy taką poezję jakiej oczekują ludzie, którymi się otacza. Usprawiedliwia się, że jest na wygnaniu, wśród obcych ludzi. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.
RÓŻNE OBLICZA BOHATERA “SONETÓW KRYMSKICH”
Zostały wydane w 1826 roku. Wyrażają zachwyt orientem, krajobrazem górskim. Kultura orientalna była dla romantyków tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone słownictwo orientalne. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Każdy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór. Elementem głównym i wiodącym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyrażania uczuć podmiotu lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gór, krajobrazów, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja odczuć poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny.
“Pielgrzym”
Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.
“Stepy akermańskie”
Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.
“Burza”
Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym.
“Czatyrdach”
Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalność.
“Widok gór ze stepów Kozłowa”
Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończą tam swój bieg. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którą zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.
“Bakczysaraj”
Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.
DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W “KONRADZIE WALLENRODZIE”
Walter Alf jako typowy bohater byroniczny
działa samotnie
jest skłonny do desperackich czynów
nieszczęśliwie zakochany w Aldonie
poświęca życie osobiste dla ojczyzny
bohater aktywny, walczy
indywidualista
skłócony ze światem, walczy z porządkiem rządzącym nim
kieruje się emocjami i uczuciami
impulsywny
popełnia samobójstwo
popada ze skrajności w skrajność
dąży do osiągnięcia założonego celu
bohater dynamiczny, przekształca się w czasie trwania utworu
Funkcja poezji i poety w życiu narodu pozbawionego wolności
“Pieśń Wajdeloty”
Poezja ma:
być pomostem łączącym literaturę klasycystyczną i romantyczną
powinna ocalić od zapomnienia historii
zagrzewać do czynu
przechowywać najcenniejsze skarby narodowe
być świadectwem tożsamości narodowej, jest gwarancją jej zachowania
nie ma siły, która by zabiła literaturę
ma być zdolna do sterowania zbiorową świadomością
oddziaływać na czytelnika
być kluczem do zrozumienia narodowych dziejów
być formą przetrwania i odnowienia narodu
ukazywać dzieje narodu, jego przeszłość i żywą tradycję
musi łączyć naród by nie był podzielony i rozbity
ma budzić uczucie patriotyczne
być adresowana do całego społeczeństwa i zrozumiała dla wszystkich
być pielęgnowana przez naród
być przewodniczką narodu
wyrażać uczucia i myśli całego narodu
Poeta:
ma do spełnienia misję w literaturze jaką pełnił Tyrteusz (zagrzewać do walki)
łączyć pokolenia całego narodu
spajać teraźniejszość, przeszłość i przyszłość
Cechy powieści poetyckiej
Jest kilku narratorów
- narrator autorski, wszechwiedzący, opisuje dzieje Konrada
- narrator, bohater, jest nim Wajdelota w swojej pieśni
- narrator bohater, jest nim Konrad Wallenrod
brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza, potem jest opisane jego życie)
nastrój tajemniczości i grozy
egzotyka scenerii odnosi się do głębokiego średniowiecza
obecny jest bohater byroniczny
połączone są elementy liryckie, epickie i dramatyczne (do liryki należy “Hymn”, do epiki “Pieśń Wajdeloty”, do dramatu pieśń Aldony z Wallenrodem)
III cz. “DZIADÓW” - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJĄCY DRAMAT NARODU
Społeczeństwo polskie
młodzież
Aresztowania najczęściej dotyczą młodzieży. Są oni świadomi tego co robią, są nieugięci, wierni ideałom, patrioci, solidarni, zawzięci. Dla niektórych z nich walka stała się częścią ich życia. Walczą do końca. Ich środowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzający swe ideały, wartości; w rękach wroga walczą jeszcze bardziej zaciekle, bronią polskości, sprawy o która walczą i ludzkiej godności. Środowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej ® patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia. Dlatego więźniowie nie popadają w rozpacz, która byłaby zabójstwem dla sprawy.
arystokracja
Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmują Rosjan, sytuację uważali za normalną, Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauważali problemów Polski, zajmowali się zabawą. Nie interesują się kulturą, tradycją, nauką polską. Pogardzają tym co polskie. Mówią o swojej znajomości języka francuskiego. Mieszkając na Litwie dowiadują się o losach Polski z gazet francuskich. Arystokracja chce przypodobać się moskalom ® chęć zysku. Świadomie izolują się od kultury. Są to ludzie próżni, obłudni. Wolność ich nie obchodzi bowiem nie czują się uwięzieni. Wszędzie czują się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czują związku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie, zabawie, flirtów. Chcą wejść w towarzystwo ludzi obdarzonych dużą władzą. Konformiści - dostosowują się tak do sytuacji aby było im wygodnie. Według arystokracji Polska po rozbiorach zyskała opiekuna. Uważają, że potrzebują dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z ludźmi posiadającymi dużą władzę czyni ich nietykalnymi. Uważają się za wiodących w narodzie. Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmują obce wzory. Występują przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce.
inteligencja
Przedstawieni negatywnie. Nie spełniają swojej roli. Nie piszą utworów, nie zagrzewają do walki. Literatura nie podtrzymuje świadomości narodowej (celowo). Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów. Literaci uciekają od aktualnych problemów, od odpowiedzialności. Boją się pisać o teraźniejszości. Nie są silni duchem. Obawiają się konsekwencji. Najważniejszy jest dla nich dwór. Mają świadomość sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczą, uciekają od ważnych spraw narodu. Nie ważne jest przesłanie utworu, ale to czy się spodoba.
kolaboranci
Ludzie obłudni, dwulicowi. Aby zachować stanowiska gotowi są zniszczyć innych. Ważne dla nich są dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdają sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcą, aby ich ochraniał, uprzedzają jego zachcianki, chcą się zasłużyć. Eliminują przeszkody. Działają poprzez zastraszenie, kłamstwo, szantaż. Interpretują fakty tak aby im było wygodniej.
Prometeizm
Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. W celi więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. Uważa się za jedynego, który mógłby być przywódcą duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Żąda od niego “rządu dusz”, który pokaże drogę zbawienia. Dopuszcza się aktu bluźnierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mówi, że jest “tylko mądrością”, nie obchodzi Go los świata. Bóg nie umie wskazać Polakom drogi do zwycięstwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwołać się nowym przywódcą duchowym ludzi, których “kocha i za milijony cierpi katusze”, gdyż tylko one chce przeciwstawić się władzy ziemskiej i boskiej.
Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawić ludzkość, sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi się skutków swojej działalności. Liczy się z potępieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.
Mesjanizm
miał zjednoczyć naród
Polacy są narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy
cierpienie narodu ma przynieść Polsce zwycięstwo
przelana krew młodych romantyków ma sens, bowiem przez nią wiedzie droga do odzyskania niepodległości
miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo
tajemniczy mąż 44 ma być wskrzesicielem narodu, miał jako jedyny ocaleć z rzezi, ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy
Stosunek do Rosji i Rosjan
patrz: społeczeństwo polskie - arystokracja
Wiersze “Ustępu” jako reportaż z krainy despotyzmu
“Droga do Rosji”
Tereny puste, niezaludnione. Ukazana siła, ogrom przyrody. Kraj przykryty śniegiem, który często bywa niebezpieczny. Zbiorowisko wielu niedużych, takich samych chatek. Spotkani ludzie są potężni, zdrowi. Ich twarze są jednak bez wyrazu, w oczach nie widać żadnych uczuć. Ludzie Ci jeszcze nie zaczęli się przeciwstawiać, ale kiedyś nadejdzie czas, gdy przeciwstawią się despocie i władzy. Wśród ludzi panuje strach, bezgraniczne posłuszeństwo. Zimowy krajobraz związany tak jakby z chłodem tam panującym. Ludzie bezwolnie poddają się despotyzmowi. Nie przeciwstawiają mu się.
“Przedmieścia stolicy”
Podwaliną stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich życia. Aby powstało miasto musiało wielu zginąć, ale car o to nie dbał.
“Petersburg”
Miasto porównane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobieństwo. W Petersburgu żyją ludzie trzymani przez cara. Są zastraszeni. Społeczeństwo hierarchiczne. Każdy ma określone prawa i przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków społecznych w Rosji.
“Pomnik Piotra Wielkiego”
Dwa pomniki - dwie postacie polityczne. Pomnik cara - mówi w szalonym pędzie na brzegu skały; wygląda tak jakby miał spaść. Poeta mówi, że nadejdzie kres tyrana, despoty. Aureliusz - przyjemny narodowi, opiekun; jedzie wolno, aby poddani mogli do niego podejść, być z niego dumni. Wiersz kończy się pytaniem co stanie się z tyranem, gdy lud zechce się wyzwolić.
“Przegląd wojska”
Charakteryzuje stosunki społeczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnoszą się do tego z ironią. Gardzą nim, jego przeglądem wojsk. Wojsko to ludzie różnych narodowości. Brak im powołania i ducha walki. Ludzie w wojsku są zabawkami cara.
Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego łaski. Jest on złym władcą. Bezmyślne oddanie się carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas ceremonii. Kończy się to dla żołnierzy często śmiercią. Ludzie boją się mu przeciwstawić.
“Do przyjaciół Moskali”
Podmiot liryczny zwraca się do przyjaciół dekabrystów. Naród jest przestraszony. Pozostały tylko jednostki walczące dalej. Dekabryści przedstawieni są jako ofiary, zniewoleni. To co pochodzi od cara jest hańbą, karą niebios. Ofiary carskiego tyranizmu - powieszeni, zesłani na Syberię. Mickiewicz udawał poddanego carskiego. W rzeczywistości był jego wrogiem. Został ukarany za swe utwory. Pobudza do walki z carem.
“Widzenie Ewy...”
Ewa widzi pełno kwiatów, którymi uwieńczyła czoło Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mogła już zawsze żyć wśród kwiatów. Jedna z róż rozwija się i płacze. Ewa tłumaczy jej, że zerwała ją nie dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropiła ją łzami żalu. Róża zaś pragnie być kochana. Róża to naród polski, który ma do spełnienia jakąś, rolę, cierpi on nie dla zabawki.
“Sen Senatora”
Śni on o swojej przyszłości, o tym, że zostanie odznaczony, wyróżniony, będzie księciem. Jednak car i ci wszyscy, którzy wcześniej mu się kłaniali w końcu odwróci się od niego, zostawią go, będą z niego szydzić, drwić. Ten kto osiągnął znaczącą pozycję na życzenie cara, na jego rozkaz może ją też stracić Gdy był na łasce cara okazywał innym swą wyższość, poniżał ich, był samolubny. Car jednak odwrócił się od niego. Jego klęska związana jest też z działalnością innych urzędników. Ci dążąc do władzy nie liczyli się z innymi. Nowosilcow stał się ofiarą. Zginął od własnej broni, one też tak kiedyś robił. Teraz ludzie gardzą nim. Zło zostało pokonane.
Cechy dramatu romantycznego
zrywa z trzema jednościami
brak jedności stylowej
synkretyzm formy
wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych
pojawienie się bohatera romantycznego
indywidualizacja języka bohaterów
obecność elementów fantastyki i ludowe
MESJANIZM W “KSIĘGACH NARODU POLSKIEGO” I “KSIĘGACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO”
Księgi były najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. Były one przygotowaniem do ostatecznego rozprawienia się z zaborcą. Są one kodeksem zasad przyszłego połączenia, wyzwolenia ojczyzny. Miały za zadanie m.in. pojednać emigrację, wskazać jedną drogę do niepodległości, konieczność zaprzestania swarów i politycznych antagonizmów w imię ojczyzny, wolności religijnej i wiary.
“Księgi Narodu Polskiego”
Wykład systemu histografii, ukazujący dzieje ludzkości, a na tym tle dzieje państwa polskiego (od zarania po klęskę powstania listopadowego). Mickiewicz przeprowadza tu dokładną analogię między czasem przed pojawieniem się Chrystusa a współczesnością. Dawniej cezarowie to zabory. Chrystus to naród polski. Księgi pisane w sposób stylizowany ma styl biblijny, prawda w nich zawarta to prawda objawiona. Są tu odwołania do słownictwa archaicznego, występuje specyficzna składnia (długie okresy zdaniowe, orzeczenie na końcu zdania), wyrażenia zaczerpnięte z Biblii, występują tu przypowieści na kształt ewangelicznych.
Polska jest symbolem wolności i wiary, które są nierozerwalne. Polska przyłącza innych miłością nie gwałtem. Połączenie z Litwą to nagroda. Jest wstępem do połączenia wszystkich ludów chrześcijańskich w imię wiary i wolności.
“Księgi Pielgrzymstwa Polskiego”
Polacy to nie tułacze a pielgrzymi, których celem, miejscem świętym jest wolna, niepodległa ojczyzna. Polacy będą do niej dążyć tak długo, aż ją osiągną. Wszyscy muszą się jednoczyć. Polacy są bardzo ważni, mają być apostołami, zasiewać miłość do ojczyzny i chęci poświęcenia się, bo jest to droga do wielkiej i pięknej Rzeczypospolitej. Mickiewicz zwraca się do pielgrzymów, emigracji, wędrówka do ziemi świętej. Naród polski najbardziej wierny, kochający Boga. Emigranci są duszą narodu, mają obowiązek apostołowania, bycia przykładem zwłaszcza moralnym. Los Polaków ma być lekcją demokracji. Pielgrzymi polscy to ci, którzy będą pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. Ojczyzna odrodzi się dzięki miłości. Trzeba walczyć miłością, a po zwycięstwie wszystko się ułoży, będzie lżej, powstanie rząd. Mickiewicz uczy szacunku dla tradycji, żąda powiązania walki politycznej o wolność Polski z walką o wolność osobistą, obywatelską, zwraca uwagę na walory moralne. Księgi zakończone są modlitwą. Muszą modlić się skrycie, proszą o wolność modlitwy, i pokój. Niewola poza krajem, mowa o tradycji, które chce podtrzymać, prosi o dodanie wiary, prośba o umożliwienie działania na polu bitwy, która powinna zakończyć się sukcesem.
“PAN TADEUSZ” - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŚCI
Geneza w świetle epilogu
Epilog - zakończenie, powiadomienie o losach bohaterów, końcowe wyjaśnienia.
Epilog w “Panu Tadeuszu” jest liryczną wypowiedzią narratora wyjaśniającą zmierzenia utworu, jest to geneza utworu. Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Emigracja jest skłócona. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw. Stara się tłumaczyć przegraną powstania. Brak perspektyw na przyszłość. Woli nie mówić o współczesności, gdyż rzeczywistość jest zbyt przytłaczająca. Kraj lat dziecinnych był pełen szczęścia i beztroski. Warto jest go wspominać. Mickiewicz chce powrócić do przeszłości, gdy Polacy byli panami swoich działań. Próbuje oderwać się od rzeczywistości w sferę marzeń i wspomnień. Mickiewicz chce, aby odbiorcą jego utworów był cały naród. Utwór miał być źródłem tradycji, kultury, historii, ma zagrzewać do walki. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieśni gminnej. Mickiewicz świadomie odwołuje się do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór jednał wszystkich, by był odwołaniem do wspólnych uczuć. U źródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyzną. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc. Ukazał się w 1834r.
Historia w utworze
Wszystkie wydarzenia rozgrywają się na tle ważnych wydarzeń historycznych okresu napoleońskiego. Akcja: lato 1811-wiosna 1812.
Wprowadzone retrospekcje (odwołanie się do przeszłości) - sięgają końca XVIIIw.
Historia ukazana jest w trzech płaszczyznach:
przeszłość - historia polityczna i obyczajowa
teraźniejszość w dwóch wymiarach
- teraźniejszość czasu akcji
- teraźniejszość pisania utworu
przyszłość - zasugerowana w formie pragnień, przewidywań
Romantyczny charakter utworu
celowe mieszanie gatunków i rodzajów literackich
świadome łączenie różnych nastrojów: lirycznego, tragicznego, komicznego
ludowość
cudowność, niesamowitość, baśniowość (objawia się w opisach)
a) personifikacje
obecność typowego bohatera romantycznego
Romantyzm Jacka Soplicy
nieszczęśliwa miłość
dręczyły go wyrzuty sumienia
nie doczekał się rezultatów swoich działań
przeciwstawienie się naturze
był samotny jako człowiek
uczucia doprowadziły do tego, że zabił, wybujały temperament
unieszczęśliwił swoją żonę
żył obok syna nie dając mu się poznać jako ojciec
śmierć ze świadomością klęski
Patriotyzm utworu
temat Polska, zainteresowanie dla Polskości
wspomina przeszłość serdecznie, ale też krytykuje
eksponuje polskość, przywiązanie do tradycji w domu sędziego, pochwała
tęsknota za krajem
opisy, dokładne
Patriotyzm Robaka
powraca do kraju lat dziecinnych, idealizuje przeszłość
przywiązanie do tradycji, eksponuje polskość
wprowadza nową koncepcję polityczną
tęsknota za krajem
uczucie towarzyszące opisowi ojczyzny
Cechy epopei
Epopeja to dłuższy utwór epicki, ukazujący losy narodu, w przełomowym jego momencie, ukazany na tle natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.
występuje akcja, narrator, dominująca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis
obecność inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z prośbą o natchnienie)
porównanie homeryckie
opis zajazdu przypomina opis bitwy
trzy splecione ze sobą wątki:
- polityczne (związane z osobą ks. Robaka)
- osobiste (1. miłosny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędzią a Hrabią)
- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wpływają na akcję ale rozbudowywują fabułę)
trzy rodzaje komizmu:
- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)
- sytuacji (np. kiedy Telimenę napadły mrówki)
- słowny (np. wasal - wąsal)
język charakteryzuje prostota, jasność ale i bogactwo słownictwa; dużo środków stylistycznych: epitety, onomatopeje
utwór realistyczny, odtwarza w sposób pełny realia obyczajowe, polityczne
przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodzące w społeczeństwie
- ubożenie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia)
- bogacenie się drobnego ziemiaństwa (np. Sędzia)
- ubożenie szlachty zaściankowej (np. Bartek Prusak)
- szerzenie się kosmopolityzmu, wyraźnie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena)
napisane wierszem
splatanie elementów komicznych i patetycznych
Charakterystyka szlachty polskiej
W “Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie są szlachcicami). Różni się majątkami, stanami społecznymi, ale łączy ich przestrzeganie zasad, obyczajów.
Obyczajowość:
Gościnność. Szlachta bardzo dbała o gości. Pan chciał pokazać całą swą zamożność a także jak doskonałym jest gospodarzem. Podczas nieobecności pana gośćmi zajmował się zarządca, który dbał, aby goście jak najlepiej się bawili. Dbano również o majątek.
Przestrzeganie hierarchii społecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze względu na swoje doświadczenie i mądrość. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono się hucznie.
Kładziono nacisk na tak zwaną naukę grzeczności, na wychowanie młodzieży.
Na śniadanie mężczyźni jedli co innego niż kobiety. Była przykładana wielka waga do przyrządzania potraw.
Tradycyjną polską potrawą był bigos, przyrządzany na polowaniach.
Zastawa pełniła funkcję estetyczną, cieszyła swoją pięknością.
Ważną rolę spełniał alkohol. Polacy pili bardzo dużo. Przy wódce wznoszono toasty. Był to ważny obrzęd.
Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Związane one były także z tradycjami. Były okazją do konkurencji, rozstrzygania różnych sporów.
ARCYDZIEŁA POEZJI LIRYCZNEJ
“Liryki lozańskie”
Od 1839r. Mickiewicz przebywał w Lozannie. Powstał wówczas szereg drobnych wierszy, odzwierciedlających uczucia i emocje poety. Na smutek, nostalgię, przygnębienie wpływają:
sytuacja polityczna we współczesnej Europie
brak jednomyślności emigracji
ciągła tęsknota za utraconym krajem
choroba psychiczna żony
To wszystko wpływało na atmosferę panującą w utworach. Są to utwory, w których myśli przedstawiane są prostymi słowami. Rozrachunek Mickiewicza z samym sobą, bilans dokonań artystycznych, literackich i politycznych.
“Gdy tu mój trup”
“Żal rozrzutnika”
“Snuć miłość”
“Polały się łzy”
“Do matki polki”
Tematyka patriotyczna, utwór jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Zaczyna się apostrofą do Matki Polki. Podmiot liryczny zwraca się do matek z goryczą, cierpieniem, mówi jak wychować Polaka. Ostrzega, e geniusz dziecka, duma, wynikające z historii, przeszłości narodu powodują u niego śmierć i klęskę w przyszłości. Polak zapatrzony w przeszłość przeżywać będzie tragedię i sprawi matce cierpienie. Poeta przewiduje przyszłość. Synowie Matki Polki będą walczyć bez chwały, podstępem. Będzie to walka męczeńska ale bez nadziei powstania pośmiertnego. Przewiduje męczeństwo narodu w przyszłości - szubienica, uwięzienie, zesłanie. Wychowanie matki musi przyzwyczajać do takich przyszłych losów jej syna, do cierpień, wyrzeczeń, śmierci. Społeczeństwo jest cały czas trapione niewolą, ale nie poddaje się. To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Pojawia się formuła patriotyzmu człowieka, polegająca na uporczywym, męczeńskim działaniu przeciwko wrogu. Oprócz tej formuły jest też obraz człowieka czasu niewoli, zniewolonego, straceńca, który od dziecka przyzwyczaja się do przyszłego poświęcenia w imię wyższego celu. Wie, że tak właśnie będzie. Utwór potęguje ideę walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa całego zniewolonego narodu, społeczeństwa. Wiersz ten to pomnik tym, którzy się poświęcili, męczennikom. Jest hołdem Matce Polce, która przygotowała syna do męczeństwa, do bohaterstwa bez chwały, tak aby byli godni miana wojowników o wolność i niepodległość.
“Reduta Ordona”