Rozwój sonaty w epoce baroku i klasycyzmu

1. Wiadomości wstępne:

1. Definicja sonaty.

2. Geneza sonaty:

• renesansowa canzona,

• sonata oznaczała początkowo wszystkie utwory instrumentalne.

2. Sonata barokowa

1. Rozwój sonaty w okresie baroku:

• na początku utwór złożony z dużej liczby (nawet kilkunastu), b. krótkich kontrastujących ze sobą fragmentów.

• W miarę rozwoju gatunku wydłużano poszczególne fragmenty i zmniejszano ich ilość, wprowadzano elementy taneczne.

• W 2. poł. XVII w. powstaje formalny podział na da chiesa i da camera;

• przełom XVII/XVIII w. Corelli wykształca klasyczny, czteroczęściowy układ sonaty da chiesa, spada popularność sonat triowych na rzecz solowych;

• późny barok - powstanie sonaty klawesynowej, pierwowzoru sonaty klasycznej.

1. Typy sonaty barokowej :

Ze względu na budowę formy:

1. jednoczęściowa,

2. wieloczęściowa:

- da chiesa (wł.: kościelna); najczęściej 4-częściowa (wolna - szybka - wolna, szybka),

- da camera (wł.: dworska, salonowa) - cykl 4 tańców (suita).

Ze względu na obsadę:

1. solowa - instrument solowy bez BC (późny barok),

2. a due - instrument solowy + BC,

3. triowa - 2 instrumenty solowe + BC,

4. a quatro - 3 instrumenty solowe + BC (rzadkość).

1. Najważniejsi kompozytorzy uprawiający gatunek w baroku:

- XVII w.: S. Rossi, G. Frescobaldi, M. Marcello, A. Corelli, G. Torelli, H. Purcell,

- XVIII w.: P. Locatelli, T. Albinoni, G. Tartini, A. Vivaldi, F. Couperin, G. P. Telemann, J. S. Bach, G. F. Händel.

2. Sonaty klawesynowe Domenico Scarlattiego - prototyp klasycznej formy sonatowej.

3. Sonata klasyczna

1. Budowa: 3- lub 4-częściowy cykl sonatowy:

Cykl 4-częściowy:

I. allegro sonatowe

II. część wolna (ABA lub wariacje, rzadko forma sonatowa)

III. menuet (ABA, od Beethovena scherzo)

IV. finał (rondo, forma sonatowa lub rondo sonatowe)

Cykl 3-częściowy najczęściej był pozbawiony części o charakterze tanecznym.

2. Charakterystyka formy sonatowej (dualizm tematyczny, omówienie współczynników formy - ekspozycji, przetworzenia i repryzy).

3. Charakterystyka sonaty w twórczości klasyków wiedeńskich.

Wolfgang Amadeusz Mozart

• Dorobek: 32 sonaty na skrzypce i fortepian; 18 sonat na fortepian

• Budowa: trzyczęściowy cykl sonatowy

• Nietypowa budowa sonaty ftp A-dur KV 331 (I część - temat z wariacjami)

• Cechy faktury fortepianowej: przejrzysta faktura homofoniczna, akompaniament w postaci basu Albertiego, ornamentalna linia melodyczna, mało rozbudowana skala instrumentu, subtelna dynamika.

Ludwig van Beethoven

• Dorobek: 32 sonaty fortepianowe, 10 sonat na skrzypce i fortepian, 5 sonat na wiolonczelę i fortepian.

• Sonata Patetyczna c-moll op. 13 - przełom w klasycznej sonacie fortepianowej (powolny wstęp w I części, nowe rozwiązania fakturalne, kontrastowa dynamika).

• Liczne modyfikacje trzyczęściowego cyklu sonatowego w późniejszych sonatach fortepianowych:

• ograniczenie ilości części do dwóch (op.54, op.78),

• wprowadzenie elementów techniki polifonicznej (fuga w op. 101, op.106 i op.110).

• intensywna praca tematyczna (przetworzenie),

• dojrzały dualizm tematyczny,

• wprowadzenie szczegółowych oznaczeń wykonawczych, podkreślających charakter utworu - zapowiedź sonaty romantycznej.

• Cechy faktury fortpeianowej: duża skala instrumentu, kontrastowa dynamika, indywidualne rozwiązania fakturalne.

Przygotował Łukasz Perucki 2010; spr. J.Krzyżak

---