Narcyz
Narcyz-W mitologii greckiej syn boga rzeki Kefisos i nimfy Liriope. Piękny młodzieniec wzgardził miłością nimfy Echo, za co został przez Afrodytę ukarany nie dającą się spełnić miłością do samego siebie. Gdy Narcyz pił wodę ze źródła, zobaczył tam własne odbicie i zakochał się w nim. Umarł z tęsknoty za nieosiągalnym przedmiotem swojej miłości, po śmierci został zamieniony w kwiat o zimnej, obojętnej urodzie, nazwany jego imieniem. Stał się on później atrybutem boga podziemi Hadesa. Narcyz - symbol próżności, miłości samego siebie (zwłaszcza własnej urody), skłonności do zamykania się w sobie; kapryśność, introwersja. Narcyzm -termin użyty po raz pierwszy w 1899 r. przez S. Freuda w jego psychoanalizie, oznacza autoerotyzm, stan zakochania w sobie. Później pojęcie rozumiane szerzej - jako odczuwanie silnych uczuć pozytywnych w stosunku do siebie. Miłość samego siebie (narcyzm) powszechnie uznaje się za zjawisko raczej negatywne. Z poglądem tym polemizuje E. Fromm („O sztuce miłości"): ten jest wspaniałym i prawym człowiekiem, kto kochajqc siebie, w ten sam sposób kocha wszystkich.
I. Krasicki „Żona modna"-Bohaterka satyry nie ma imienia i nazwiska, jest więc symbolem oświeceniowej modnisi, kobiety próżnej, w bezmyślny sposób goniącej za modą. Jej główną troską są coraz to nowe suknie, powozy, zawsze odpowiednia oprawa dla własnej osoby. Nie dba o męża, nie liczy się z nim, pogardza służbą, którą traktuje przedmiotowo. Chce być zawsze ośrodkiem zainteresowania.
J.U. Niemcewicz „Powrót posła" - Podobną do żony modnej postacią jest Starościna: skupiona na sobie, swoich dolegliwościach (głowa mi źle robila przez noc całą, jestem w strasznej feblesie). Starosta wie, że żona ma głowę nabitą dymem romansowym, toteż każde z nich ma swój odrębny świat. Ona ciągle buja w obłokach, wielką przyjemność sprawia jej absorbowanie swoją osobą całego otoczenia. Inni ludzie (mąż, pasierbica, znajomi) interesują ją o tyle, o ile może się w nich „przeglądać jak w lustrze" i potwierdzać swoją wartość.
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Porównywalna z Idalią jest Telimena, kobieta piękna, choć już nie najmłodsza, przywiązująca ogromną wagę do wyglądu zewnętrznego, pragnąca zwracać na siebie uwagę, absorbować towarzystwo swoją osobą. Strojnisia, kokietka poszukująca męża, lubująca się w górnolotnych rozmowach o sztuce, pięknie obcych krajobrazów. 2) Zbliżone upodobania ma Hrabia, którego swojskość Soplicowa nudzi i razi. Nie interesują go sprawy kraju (walka, poświęcenie), ponieważ jest typem pięknoducha, który pragnie przejść przez życie, dostrzegając tylko to, co wykwintne i doskonałe lub dostarczające emocjonujących wrażeń.
H. Balzac „Ojciec Goriot"-Obie córki Goriota (Anastazja i Delfina) odznaczają się cechami narcystycznymi. Obie nastawione są na czerpanie z życia przyjemności: poczynając od stosownego małżeństwa, przez wygląd zewnętrzny (ciągle nowe kreacje), który zapewni im akceptację w salonach i dobrą pozycję towarzyską, aż do pragnienia posiadania kochanka, co składa się na pełen obraz kobiety z wyższych sfer. Obie córki nie zwracają uwagi na ból, jaki sprawiają ojcu (wyciskają go jak cytrynę), żadna też nie zjawi się w momencie jego śmierci (nie mają czasu, nie wypada) ani na pogrzebie. Kiedy Rastignac zawiadamia Delfinę o ciężkim stanie jej ojca, ta martwi się tylko o to, żeby nie płakać, bo na balu będzie miała zaczerwienione oczy.
B. Prus „Lalka" - Izabela Łęcka wychowana w zbytku i luksusie, lubi otaczać się kosztownymi rzeczami, na co dzień obcować z pięknem (w jej pokoju znajduje się popiersie Apollina). Kobieta bardzo urodziwa, choć chłodna i wyrachowana, niezdolna kochać nikogo poza samą sobą. Gdy Wokulski zatroszczył się serdecznie o Łęckiego, ten powiedział: Belcia tego nie potrafi. Potrafi natomiast brylować w towarzystwie, błyszczeć w czasie kwest wielkanocnych.
E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) Niezwykle kapryśna, egoistyczna i próżna jest Emilia Korczyńska. Skupia się wyłącznie na swoich dolegliwościach, lekturach (romanse), kosztownych drobiazgach (perfumy). Nie bierze pod uwagę trudności, z którymi zmaga się jej mąż (kontrybucja, konflikt z Bohatyrowiczami), drażni ją, że Benedykt mówi o gospodarstwie i dzieciach. Aby zaspokoić egoistyczne kaprysy żony, Benedykt (będąc przecież w trudnej sytuacji finansowej) musi wyasygnować na to pieniądze. 2) Zygmunt Korczyński, wychowany przez matkę na światowca i artystę, w gruncie rzeczy jest krańcowym egoistą: nie liczy się z uczuciami innych (zerwanie romansu z Justyną), pogardza ludźmi, kpi z tych, którzy poświęcili się dla ojczyzny (o własnym ojcu mówi: mój ojciec był do najwyższego stopnia szkodliwym szaleńcem). On sam pragnie w życiu tylko brać.
H. Sienkiewicz „Quo vadis" - 1) Narcystycznym typem jest Petroniusz, rzymski arbiter elegancji, hedonista, sybaryta, człowiek, który chciał zarówno pięknie żyć, jak też pięknie umrzeć. W swoim pałacu stworzył własny świat, pełen pięknych i kosztownych przedmiotów, dokąd zapraszał ludzi, których chciał gościć, bo przebywanie z nimi sprawiało mu przyjemność. Jego ukochana niewolnica - Eunice - jest piękną kobietą, toteż w jej zakochanych oczach Petroniusz-Narcyz przegląda się z rozkoszą. 2) Osobowością narcystyczną jest też sam Neron który nigdy nie ma dość pochwał na temat swojej kiepskiej twórczości. Patrz: kat. 3) Podobnie jego okrutna żona, Poppea, kąpiąca się w oślim mleku, przyzwyczajona do tego, że zawsze osiąga to, co chce.
K. Przerwa-Tetmajer „Lubię, kiedy kobieta" - Wiersz jest poetyckim opisem zbliżenia erotycznego, w którym mężczyzna (liryczne , ja") jest tylko obserwatorem, nie angażującym się emocjonalnie. Jego postawa wprowadza do tego intymnego przecież faktu wiele chłodu uczuciowego. Kobieta nie jest tu równoprawnym partnerem, staje się jedynie narzędziem zapomnienia, umożliwia chwilowe oderwanie od rzeczywistości.
A. de Saint-Exupery „Mały Książę" - Narcystyczna w utworu jest róża, która żąda od Małego Księcia nie kończących się hołdów i ciągłych zachwytów nad sobą. Jest kapryśna, zmienna, ale też delikatna, krucha, bezradna. Zapatrzona w siebie, nie dostrzega, ile kłopotu sprawia swoją osobą. Kiedy Mały Książę opuszcza planetę B-612, róża martwi się nie o niego, ale o to, że zostaje sama.
* „Lustereczko, lustereczko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na świecie?"
(Bracia Grimmowie)
* Kto sam sobie się nie podoba, często drugim też się nie podoba. (przysłowie arabskie)
* „Każdy z nas jest z natury Narcyzem, a każda namiętność jest tylko miłością własną osłodzoną właściwymi
epitetami". (J. Glanville)
* „Naprawdę kocha się tylko raz.
Ale za to całe życie, do samej śmierci, i tylko siebie".
(J. Deval)
* „Ludzie są jak kwiaty cztery miliardy Narcyzów" (U. Zybura)