Dworek

Dworek - Niewielki dom mieszkalny wiejski, rzadziej miejski, najczęściej z gankiem od frontu; mały dwór. W Pol­sce kojarzony zwykle z kulturą szlache­cką. W XIX i XX wieku staje się symbolem tej kultury, utożsamianej z wartościami narodowymi.

M. Rej „Żywot człowieka poczciwe­go" - Wiejski dworek jest miejscem, gdzie człowiek z dala od świata może pędzić ciche i spokojne życie w zgodzie z rytmem natury. Tutaj zażywa radości pracy na roli. Tutaj, gdy przypadnie wiosna, może z żonką, z czeladką po sadkoch, po ogródkoch sobie chodzić, szczepków naszczepić, drobne drzewka rozsadzić, niepotrzebne gałązki obci­nać, mszyce pozbierać, krzaczki ochędo­żyć. Tutaj wreszcie wychowuje swoje potomstwo na ludzi poćciwych.

J. Kochanowski „Na dom w Czarno­lesie" - Wiejski dom, gniazdo ojczyste, jest symbolem umiarkowanych prag­nień poety, który - na wzór Horacego ­nie pożąda bogactwa ani marmorowych palaców, ale pragnie cichego i spokoj­nego życia, otoczony szacunkiem ludzi. Nurt ziemiański w literaturze XVII w. - Nurt ten często zwany jest także dworkowym, ponieważ jego twórcy to zwykle średnia szlachta zamieszkująca w wiejskich dworkach. Dla pisarzy tego nurtu dworek jest symbolem ich swo­bód, często staje się twierdzą w walkach z sąsiadami. W przeciwieństwie do bo­gatych rezydencji magnackich, utożsa­miany jest z tym, co swojskie i rodzime. J-Ch. Pasek „Pamiętniki" - Po licz­nych wojnach Pasek porzuca służbę w wojsku i osiada w swoim majątku. Jego siedziba, dworek wiejski w Krako­wskiem, staje się nieraz twierdzą, gdyż bujny temperament Paska bywa przy­czyną licznych procesów (m.in. zostaje skazany na infamię). Czas pobytu na wsi ukazuje autora jako skrzętnego gospo­darza i dobrego męża.

I. Krasicki „Żona modna" - Wiejski dworek pana Pietra po przyjeździe „żo­ny modnej" zostaje poddany gruntow­nym zmianom. Stracił cały swój dawny sarmacki charakter, zgoła przeszedł (...) warszawskie pałace.

I. Krasicki „Mikołaja Doświadczyńs­kiego przypadki" - 1) Dworek rodzi­ców Doświadczyńskiego jest ostoją obs­kurantyzmu i źle pojmowanych tradycji sarmackich. 2) Wiejska siedziba Do­świadczyńskiego po jego powrocie do kraju staje się miejscem, gdzie wprowa­dza on w życie to wszystko, czego nauczył się na Nipu.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Dwo­rek w Soplicowie, z drzewa, lecz pod­murowany, jest ostoją polskości i dob­rych szlacheckich tradycji. Jego wygląd stał się wzorcem polskiego dworku. Wnętrze siedziby Sopliców wskazuje, że szanują oni tradycje narodowe. Dla Mickiewicza Soplicowo staje się sym­bolem szczęścia lat dziecięcych i utraco­nej ojczyzny.

C.K. Norwid „Fortepian Szopena" - Dom modrzewiowy wiejski staje się w wierszu Norwida symbolem tradycji narodowych, których doskonałej syn­tezy z wartościami etycznymi, estetycz­nymi i religijnymi dokonał w swojej muzyce Chopin.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) W siedzibie Korczyńskich poza nielicz­nymi pracującymi przebywają sami pró­żniacy. Jałowe życie mieszkańców Kor­czyna przeciwstawione jest radosnej, wypełnionej pracą egzystencji Bohaty­rowiczów. 2) Dworek w Olszynce jest miejscem, gdzie Kirłowa boryka się z trudami codziennego życia i pracuje, by utrzymać siebie i dzieci, gdy mąż całe tygodnie spędza poza domem, ob­jeżdżając okoliczne dwory.

H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem" - I) Dworek starej kniahini Kurcewi­czowej przypomina raczej kozacką cha­tę niż siedzibę szlachecką, ale dla Skrze­tuskiego jest miejscem niemalże pięk­nym, ponieważ tu mieszka jego ukocha­na Halszka. 2) Ten sam dworek stanie się też miejscem grozy, bo tu dokona się rzeź kniaziów Kurcewiczów i ich matki.

H. Sienkiewicz „Potop" - Do dworku Billewiczów w Wodoktach pędzi z woj­ny Kmicic; by odebrać piękny legat w postaci Oleńki. Tutaj też Wołodyjow­ski i inni uwolnieni z rąk Janusza Radzi­wiłła oficerowie dzięki panu Zagłobie dowiedzą się, że pan Andrzej wstawiał się za nimi do księcia. Tu wreszcie po raz pierwszy zachwieje się wiara Kmici­ca w uczciwe intencje Radziwiłłów. 2) W dworku Skrzetuskich pan Zagłoba pędzi spokojne Tycie w otoczeniu przy­branych wnuków, synów Halszki i Jana.

H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski" - 1) Do dworku Kmiciców dociera wieść o nieszczęściu, jakie spotkało Wołodyjowskiego i stąd pan Andrzej wyruszy, by pocieszyć starego druha i, jak mówi Oleńka, dobroczyńcę. 2) Dwo­rek Ketlinga stanie się siedzibą Zagłoby i Wołodyjowskiego na czas konwokacji. Tutaj zatrzyma się również siostra pana Michała wraz z Krzysią i Baśką. W jego murach rozegra się kolejny dramat miło­sny w życiu „małego rycerza", szczęś­liwie zakończony oświadczynami Basi.

S. Wyspiański „Wesele" - Akcja dra­matu toczy się w bronowickiej chacie, ale w wystroju weselnej izby można odnaleźć wiele elementów typowych dla szlacheckiego dworku: złożone w krzyż szable, flinty, pasy podróżne, torba skórzana. To pomieszanie kultur szlacheckiej i chłopskiej ma symbolizo­wać sytuację wyjściową dramatu - oto na weselu spotkają się chłopi i inteligen­cja o szlacheckim rodowodzie.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" ­Dworek rodziców jawi się we wspo­mnieniach Joasi Podborskiej jako miejs­ce, gdzie przeżyła najszczęśliwsze chwile swojego życia. Kiedy po latach powróci do rodzinnego domu, znajdzie go zupełnie zmienionym przez obec­nych właścicieli.

S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) Dwór w Nawłoci staje się świadkiem miłosnych perypetii Cezarego Baryki. 2) Opis życia w Nawłoci staje się dla Żeromskiego pretekstem do pokazania lekkomyślności i niefrasobliwości zie­miaństwa, a także swoistej anachronicz­ności szlachty.

Z. Nałkowska „Granica" - Dworek rodziców w Boleborzy jest dla Zenona Ziembiewicza symbolem tego wszyst­kiego, czego chciałby w życiu uniknąć.

W. Gombrowicz „Ferdydurke" ­Wiejski dworek ciotki w Bolimowie, do którego wyjeżdża Józio wraz z Miętu­sem, miast być ostoją tradycji i narodo­wych wartości, jest dziwacznym miejs­cem, gdzie wuj opowiada głupawe his­toryjki, ciotka nieustannie wspomina dzieciństwo głównego bohatera, Zosia okazuje się mdłą i nudną, głupią panien­ką, a Zygmunt, choć jak przystało na panicza, odbywa erotyczne wyprawy do wsi, jednak ugania się nie za młódkami, ale za „starkami". Dworek ciotki jest jakimś absurdalnym muzeum pseudo­szlachetczyzny.

* „Nie ma chyba rzeczy obojętniejszej niż dom, w którym się kiedyś mieszkało, i wiara, która się straciło. Dom nadal stoi, mimo że dawny mieszkaniec zmie­nia się we włóczęgę, wiara dalej żyje w sercach innych ludzi".

(M. Kuncewiczowa)

* „Każde pokolenie ulepszało swój dom w imię własnych ideałów, za które następne generacje musiały nieraz dro­go płacić".

(J. Kurek)

---